Terugwerkende kracht in het gemeen contractenrecht

Transcriptie

1 Terugwerkende kracht in het gemeen contractenrecht Op zoek naar het juiste evenwicht Rafaël Jafferali Docent aan de Université libre de Bruxelles (ULB) Titularis van de Leerstoel Verbintenissenrecht Workshop Privaatrecht KULeuven 4 december 2014

2 I. Terugwerkende kracht 2

3

4 I. Terugwerkende kracht In het algemeen Terugwerkende kracht Akte/feit Akte/feit 4

5 I. Terugwerkende kracht In het gemeen contractenrecht nietigheid ontbinding wegens wanprestatie opschortende voorwaarde ontbindende voorwaarde bekrachtiging bevestiging van nietige rechtshandelingen mutuus dissensus beding van terugwerking 5

6 I. Terugwerkende kracht Theoretische achtergrond Belgisch recht (in rechtsvergelijkend perspectief) Geen strikt positivistische benadering Technische redeneringen bieden geen antwoord wanneer : Verschillende oplossingen mogelijk zijn Onaanvaardbare oplossing (inopportuun, onjuist ) Eerste denkpiste : recht als interpretatief begrip (Dworkin) Coherentie van de rechtsorde (chain of law) Politische, economische, morele waarden maken deel uit van het recht Tweede denkpiste : pragmatische benadering ( Ecole de Bruxelles ) Elke oplossing moet zowel wettig als redelijk zijn Plaats van argumentatie in het recht Geen waarheid maar alleen aannemelijke resultaten 6

7 II. Verdedigde opvatting (1). Functionele benadering 7

8 II. Functionele benadering Drie mogelijke benaderingen A. Conceptuele benadering Vertrekt van een definitie voorgesteld als onveranderlijk Trekt er gevolgen uit, die worden aanzien als onvermijdbaar B. Casuïstieke benadering Vertrekt van de betrokken belangen in een bepaald geval Gebrek aan rechtszekerheid, risico op willekeur C. Functionele benadering Terugwerkende kracht is een techniek die een bepaald doel dient Meer flexibiliteit dan A (evenwicht tussen conflicterende belangen) Meer voorzienbaarheid dan B (abstracte regels) 8

9 II. Functionele benadering Risico s van conceptuele benadering (1) Excessieve gevolgen van de conceptuele benadering Terugwerkende kracht Correcte uitvoering Sluiting van een huurovereenkomst Wanprestatie Ontbinding Teleologische reductie van terugwerkende kracht in de functionele benadering : Terugwerkende kracht Correcte uitvoering Sluiting van een huurovereenkomst Wanprestatie Ontbinding 9

10 II. Functionele benadering Risico s van conceptuele benadering (2) Dubbelzinnige gevolgen van conceptuele benadering (Fr. Cass., gemengde kamer, 9 juli 2004) +? V K V K Nietigheid Restituties Functionele benadering houdt rekening met andere elementen Doel van de nietigheid : schending van de wet (praktisch) te neutraliseren Coherentie : gelijkstelling van genot met de vruchten (Cass., 2 oktober 2008) Traditie (Pothier) 10

11 II. Functionele benadering Risico s van conceptuele benadering (3) Paradoxale gevolgen van conceptuele benadering (Fr. Cass., 24 november 1999) Terugwerkende kracht Sluiting van de overeenkomst Uitoefening van het ontbindend beding Gerechtelijke ontbinding Terugwerkende kracht Ontbinding of niet? Sluiting van de overeenkomst Uitoefening van het ontbindend beding Functionele benadering neemt de deelbaarheid van het ontbindend beding aan 11

12 II. Functionele benadering Risico s van casuistiëke benadering? V K V K Nietigheid Restituties In pari causa turpitudinis Facultatief karakter - 4 criteria (concl. M. Hayoit de Termicourt vóór Cass., 8 dec. 1966) Preventieve rol van nietigheid >< permanente storing van sociale orde Punitieve rol van nietigheid >< aanmoediging tot onwettige contracten Rechtsonzekerheid (in rechtspraak en beoogd resultaat) Onverenigbaarheid met art. 7 EVRM 12

13 II. Functionele benadering Voordelen Voorzienbaarheid (abstracte regels) Flexibiliteit : neemt rekening van verschillende belangen zoals Doel van de wetgever / institutie b.v. : teleologische reductie van art B.W. Partijautonomie b.v. : deelbaarheid van het ontbindende beding Bescherming van de legitieme verwachtingen b.v. : art. 549 B.W. m.b.t. vruchten en genot van de zaak Bescherming van de zwakkere partij b.v. : art B.W. Coherentie van de rechtsorde b.v. : gelijkstelling van genot met de vruchten Law & Economics b.v. : risico s voor de partij die een verzekering voor de zaak kan sluiten 13

14 III. Verdedigde opvatting (2). Rol van het gelijkheidsbeginsel 14

15 III. Het gelijkheidsbeginsel Nut en beperkingen Functionele benadering impliceert een pluraliteit van regimes van terugwerkende kracht Art. 10 en 11 Grondwet leggen op : identieke behandeling van gelijke toestanden verschillende behandeling van ongelijke toestanden behoudens objectieve en redelijke verantwoording Nut : oplossing zonder wetgevend initiatief Beperking : marginale toetsing (geen opportuniteitskeuze) 15

16 III. Het gelijkheidsbeginsel Zakenrechtelijke werking V Nietigheid Ontbinding wegens wanprestatie Ontbindende voorwaarde K S Herroeping van een schenking wegens ondankbaarheid B D D Discriminatie van D? 16

17 III. Het gelijkheidsbeginsel Voorgestelde oplossingen Nietigheid : Zakenrechtelijke werking verantwoord door algemeen belang Ontbinding wegens wanprestatie : Private belangen van V niet meer beschermingswaardig dan D Parlementaire voorbereiding van B.W. en hypothecaire wet verwijzen naar voorzienbaarheid voor D (behoort art te kennen) Maar in praktijk, onvoorzienbaarheid (D kent wanprestatie niet) Zakenrechtelijke werking is dus discriminatoir behoudens andere verantwoording (b.v. voorrecht van de verkoper) Ontbindende voorwaarde : Voorzienbaar voor de derden (overschrijving) Zakenrechtelijke werking verantwoord behoudens indien efficiënter dan een wettelijk geregelde zekerheid (vgl. art. 62 Pandwet) 17

18 IV. Besluit 18

19 IV. Besluit Functionele benadering van terugwerkende kracht verantwoordt oplossingen die : meer flexibel zijn meer voorzienbaar zijn maar verzaking aan een uniteit van regime Gediend door het gelijkheidsbeginsel : Mag ingeroepen worden zonder wetgevende hervorming Laat een bepaalde harmonisatie van de verschillende regimes toe Eerbiedigt de eigen kenmerken van elke regime 19

20 Dank u voor uw aandacht! 20