HET LAGERE SCHOOLKIND DEEL 1: DE NORMALE PSYCHOSOCIALE ONTWIKKELING

Transcriptie

1 HET LAGERE SCHOOLKIND DEEL 1: DE NORMALE PSYCHOSOCIALE ONTWIKKELING Opleiding Jeugdgezondheiszorg Eline Van Hoecke UZ-Gent Medische Psychologie Kinderen en Jongeren 4 april

2 OVERZICHT 1. Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling 1.1. Interactie met leeftijdgenootjes 1.2. Ontwikkeling prestatiemotivatie 1.3. Ontwikkeling geslachtsrol(gedrag) 1.4. Ontwikkeling normbesef 2. Intelligentie en schoolsucces 2

3 Sociale en emotionele ontwikkeling Kleuter lagere school Verbreding en vergroting van de sociale omgeving / ruimte: - Gezin - Leerkrachten - Peers 3

4 1. Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling 1.1. Interactie met leeftijdgenootjes 1.2. Ontwikkeling prestatiemotivatie 1.3. Ontwikkeling geslachtrol(gedrag) 1.4. Ontwikkeling normbesef 4

5 De interactie met leeftijdgenoten is het begin van vriendschaps en peerrelaties - Ontwikkeling sociaal gedrag - Vriendschapsrelaties - Peer aanvaarding 5

6 Ontwikkeling sociaal gedrag Kleuter moet leren: welke gedragingen bekrachtigd worden en welke niet Wat hij / zij moet doen om geaccepteerd te worden Gedrag komt tot stand door: Model-leren Nadoen van anderen Bekrachtiging van leeftijdgenoten 6

7 Vriendschapsrelaties Niet alleen speelkameraad, maar ook aandacht voor persoonlijke kwaliteiten en wederzijds vertrouwen Verschillende vrienden selectiviteit Kortstondig langdurig: leren conflicten overwinnen Wederzijdse beïnvloeding: prosociale vs antisociale vrienden 7

8 Vriendschapsrelaties Gebaseerd op gemeenschappelijke interesses en activiteiten Begrip voor elkaar Wederzijdse ondersteuning Wederzijds vertrouwen Wederzijdse openheid Respect voor en acceptatie vd ander 8

9 Peer aanvaarding Peer aanvaarding = graag gezien zijn door een groep personen Dus: geen wederzijdse relatie (vriendschap) maar éénzijdig! Afwijzing door peers brengt grote risico s voor een normale ontwikkeling met zich mee. Hulp door volwassenen is noodzakelijk: Leerkrachten, ouders en deskundigen 9

10 Meting van sociale voorkeur ( Wie vind jij leuk in de klas? en sociale bewondering ( Wie wordt in de klas het meest bewonderd? ) Er wordt onderscheid gemaakt tussen: Populaire kinderen Gewone kinderen genegeerde kinderen controversiële kinderen Verworpen kinderen 10

11 Populaire kinderen Populair Prosociaal Populair antisociaal Sociale & academische vaardigheden - Atletisch - Rebels - Cool - Relationeel agressief! Populaire kinderen vertonen veel positief en weinig negatief gedrag! 11

12 Verworpen kinderen Verworpen agressief Verworpen teruggetrokken -Conflict -Hyperactief -Impulsief -verstrooid - passief - nerd - soc. angstig! Verworpen kinderen vertonen veel negatief en weinig positief gedrag! 12

13 Controversiële kinderen Genegeerde kinderen - Prosociaal - Agressief - Enkele goede vrienden! Controversiële kinderen vertonen veel positief en veel negatief gedrag! - goed aangepast - geen eenzaamheid! Verwaarloosde kinderen vertonen weinig positief en weinig negatief gedrag! Dus: Je hoeft geen extravert te zijn om je goed in je vel te voelen 13

14 Sociaal gedrag, kwaliteit van vriendschapsen peerrelaties zijn deels product van: - kwaliteit van relatie met ouders - ervaren opvoedingsgedrag - levensomstandigheden van het gezin 14

15 1. Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling 1.1. Interactie met leeftijdgenootjes 1.2. Ontwikkeling prestatiemotivatie 1.3. Ontwikkeling geslachtsrol(gedrag) 1.4. Ontwikkeling normbesef 15

16 1. 2. Ontwikkeling prestatiemotivatie INTRINSIEKE MOTIVATIE Van binnenuit graag iets willen doen, omdat men er plezier in heeft. EXTRINSIEKE MOTIVATIE Iets doen omdat men van buitenaf aangespoord wordt. vb. studeren 16

17 Motivatie Motief Motief: 3 elementen 1. Het drijft aan, levert energie voor een gedrag 2. Het selecteert, het bepaalt de richting van doen en laten 3. Het reguleert, d.w.z. een éénmaal gekozen richting wordt ook aangehouden, als het motief sterk genoeg is 17

18 Motief: Twee basisstructuren / basistendenties hoop op succes vrees voor mislukking = aangename nastreven / onprettige vermijden 18

19 Definitie motief / motivatie: Motivatie heeft betrekking op die psychische processen die ervoor zorgen dat doelgericht handelen begint en instandgehouden wordt (Ziegler, 1999, p. 103) Fase van afweging Fase van planning Fase van uitvoering Fase van evaluatie 19

20 Prestatiemotief Hoe ontstaat het prestatiemotief? Al bij het jonge kind aanwezig - < 3jaar: voorloper = de drang naar zelfstandig willen zijn (zélf eten, zélf kleren aandoen ) jaar: kinderen gaan hun prestaties vergelijken met die van anderen ze willen het sneller en beter doen dan de ander Het kind wil een handeling anders of beter doen in vergelijking met een standaard & het kan steeds beter het wel/niet behalen van succes toeschrijven aan de eigen persoon 20

21 ! Belangrijk: het kind moet de gelegenheid gegeven worden om zelfstandigheid te ontwikkelen Het kind wil manipuleren, wil omgaan met de dingen, wil de omgeving verkennen hieruit ontwikkelt zich het willen presteren Dit streven moet gestimuleerd worden, om aan de manipulatie- en exploratiedrang tegemoet te komen. 21

22 1. Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling 1.1. Interactie met leeftijdgenootjes 1.2. Ontwikkeling prestatiemotivatie 1.3. Ontwikkeling geslachtsrol(gedrag) 1.4. Ontwikkeling normbesef 22

23 Ontwikkeling geslachtsidentiteit Geslachtsgebonden gedrag biologisch vastgelegde verschillen vormen de basis voor sociale leerprocessen vanaf de geboorte 23

24 Genderidentiteit: gevoel van jongen/man of meisje/vrouw te zijn, zelfervaring Genderrol: uitdrukking van openbaar van geslachtsidentiteit, geslachtstypisch gedrag zoals speelgoedvoorkeur en fysische agressie Cave: cultureel, maatschappelijk verwachtingspatroon Sexuele oriëntatie: erotische voorkeur voor bepaald geslacht (hetero-, homo-, biseksueel) Sex versus gender (Money, 1985) Biologisch geslacht vs. psychologisch geslacht 24

25 Theoretische verklaringsmodellen 1. Psychoanalytische opvatting 2. Leertheoretische opvatting 3. Cognitieve ontwikkelingstheorie 25

26 1. Psychoanalytische opvatting Geslachtsidentiteit ontstaat tussen 3 à 4 jaar: - jongen heeft seksuele verlangens t.o.v. de moeder, en angst voor zijn vader Jongen gaat zich met de geboden en verboden van de vader identificeren geslachtsgebonden gedrag - meisjes: vice versa 26

27 2. Sociaal leertheoretische opvatting Invloeden sociale omgeving op het kind Geslachtsgebonden gedrag In elke samenleving zijn er specifieke opvattingen over gedragingen bij jongens en meisjes Vb. jongens wild, lawaaierig meisjes zachtaardig 27

28 2. Leertheoretische opvatting Bekrachtiging van gewenst gedrag door de omgeving gedrag zal vaker voorkomen in de toekomst Vb. huilgedrag bij jongens van lagereschoolleeftijd Observationeel leren en modeling 28

29 3. Cognitieve ontwikkelingstheorie Cognitieve processen = cognitieve zelfcategorisering (het kind identificeert zichzelf als jongen of als meisje) Daarna gaat de omgeving invloed uitoefenen (sociale leerprocessen) Hier gaat de actie van het individu uit. 29

30 3. Cognitieve ontwikkelingstheorie (Piaget) 1ste fase: observationeel leren vd anatomische verschillen 2 à 3 j: bewustwording geslacht, reversibel 4j: sociale stereotypen vb. kledij, haartooi, spelactiviteiten 6 à 7j: genitaliën = basis voor geslacht, irreversibel 30

31 31

32 1. Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling 1.1. Interactie met leeftijdgenootjes 1.2. Ontwikkeling prestatiemotivatie 1.3. Ontwikkeling sekse-identiteit 1.4. Ontwikkeling normbesef 32

33 Ontwikkeling normbesef Leerprincipes voor moreel gedrag: model-leren, bekrachtiging en zelf actief nadenken vb. delen In kindertijd neemt morele ontwikkeling een vlucht omwille van Toenemende sociale wereld: meer vriendjes Toenemende capaciteit tot perspectief inname Cognitieve ontwikkeling: met meer gezichtspunten tegelijk rekening houden 33

34 Distributieve rechtvaardigheid = regels mbt de wijze waarop schaarse goederen verdeeld dienen te worden vb. dessert, zitplaats in de wegen Evolutie Eigenbelang: ik deel op faire wijze omdat ik anders een kleiner stuk zou krijgen ; 3 à 4 jaar Gelijkheid: iedereen heeft recht op een zelfde deel van de koek; 5 à 6 jaar Verdienste: inspanning of excellente prestatie; 6 à 7 jaar; vb. jarige krijgt meer Helpen: meest benadeelde mag meer krijgen 34

35 Theoretische verklaringsmodellen 1. Psychoanalytische opvatting 2. Cognitieve ontwikkelingstheorie 3. Leertheoretische opvatting 35

36 1. Psychoanalytische opvatting Het kind ontwikkelt: Es Ich Über-Ich ES: driftmatige impulsen ICH: coördineert de contacten met de realiteit ÜBER-ICH: representeert de normen, nl. de geboden en verboden vanuit de omgeving 36

37 Über-ich Bestaat uit geïnternaliseerde normen afkomstig van vader afkomstig van andere personen uit de omgeving Vanuit het schuldgevoel (nl. verlangens t.o.v. de moeder) ontstaat de bereidheid om zich aan te passen en aan de gestelde eisen te beantwoorden??? Empirisch bewijsmateriaal? 37

38 2. Cognitieve benadering Jonge kind: absolute meningen en absolute oordelen; materiële schade taxeren > 8 jaar: flexibiliteit, door situationele factoren te betrekken (motieven en bedoelingen) bij de beoordeling van bepaalde gedragingen; de motieven Vb. Piaget: - 10 kopjes omverstoten - stiekem mars nemen, 1 kopje valt 38

39 Kohlberg precisering en uitbreiding van Piaget De ontwikkeling van het geweten loopt in zes stadia: Stadium 1: gehoorzaamheid om straf te vermijden Stadium 2: conformistisch gedrag om een beloning te krijgen Stadium 3: conformistisch gedrag om afkeuring te vermijden en aardig gevonden te worden 39

40 - Stadium 4: conformistisch gedrag om straf te vermijden, straf die in de samenleving voor bepaalde gedragingen gegeven wordt. - Stadium 5: conformistisch gedrag, omdat men een geordende samenleving wil hebben - Stadium 6: conformistisch gedrag, niet omwille van externe geboden en normen, maar omdat men dit vanuit eigen inzicht wil doen 40

41 3. Leertheoretische opvatting Alle gedrag is aangeleerd. Geweten = een systeem van geïnternaliseerde normen, d.w.z. men gedraagt zich ook aangepast bij afwezigheid van externe controle - eerst ahv externe beloning, bekrachtiging of straf - daarna van binnenuit 41

42 ! Opvoedingsstijl van ouders - accepterende, warmvoelende ouders Dynamische consistentie Moreel gedrag is afhankelijk van de situatie, maar het individu gedraagt zich steeds consistenter met ouder worden 42

43 Conclusie Leerprocessen EN cognitieve ontwikkelingsprocessen spelen een rol 43

44 2. Intelligentie en schoolsucces 44

45 Definitie van intelligentie a biopsychological potential to process information that can be activated in a cultural setting to solve problems or create products that are of value in a culture (Gardner, 1999, pp 33-34) Biopsychosociaal potentieel Ingebed in culturele setting 45

46 Verschillende soorten intelligentie Linguïstische Logische-mathematische ruimtelijke Muzikale Lichamelijk-kinesthetische Interpersoonlijke Intrapersoonlijke Existentiële (Spirituele???) 46

47 Intelligentie = statistisch vastgestelde norm = statistische frequentie = bepaling van rangorde ivm peers = frequentiespreiding (= normaalverdeling) = grafische weergave = curve van Gauss 47

48 99.72 % % % % % 2.14 % 2.14 % % % 48

49 Wehsler Intelligence Scale for Children (= WISC) Definitie Wehsler: Intelligentie is de globale of samengestelde vaardigheid van het individu om doelgericht te handelen, zinvol te denken en op efficiënte wijze met zijn omgeving aan te gaan (1956, p 13) Tweefactorenmodel van Spearman Generale factor = algemen intelligentie Specifieke factor = kwalitatief # van elkaar 49

50 Underachievers Discrepantie tussen potentieel en prestaties 30 % zou onder niveau presteren, op grond van socale of emotionele problemen Faalangst Angst om te falen Veroorzaakt door algemene onzekerheid 50