Geloofsontwikkeling. Het klassieke model van James Fowler (Emory University, U.S.A.)
|
|
- Jan Dijkstra
- 4 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Geloofsontwikkeling Het klassieke model van James Fowler (Emory University, U.S.A.) Stages of Faith: The Psychology of Human Development and the Quest for Meaning (1981) Becoming Adult, Becoming Christian: Adult Development and Christian Faith (1984) To See the Kingdom: The Theological Vision of H. Richard Niebuhr (1985) Faith Development and Pastoral Care (1987) Weaving the New Creation: Stages of Faith and the Public Church (1991) Faithful Change: The Personal and Public Challenges of Postmodern Life (1996)
2 Faith Development-model Cognitieve ontwikkeling (Piaget) Morele ontwikkeling (Kohlberg) Ontwikkeling van de existentiële zingeving (faith development) (Fowler) Faith als religieus gegeven Faith als niet-religieus gegeven
3 Faith Zingeving: wijze waarop mensen proberen coherentie te vinden in en betekenis te verlenen aan de uiteenlopende krachtenvelden en relaties die hun leven uitmaken Zingeving: constructie van het zelfbeeld en van de anderen, het wereldbeeld en het beeld van de uiteindelijke werkelijkheid
4 Faith development De structurele dimensies van de ontwikkelingsstadia: Intelligentie (cognitieve ontwikkeling) Perspectiefnemen (zich in andermans standpunt kunnen verplaatsen) Moreel oordeel (morele argumentatiestructuur) Grenzen/structuur van het sociaal bewustzijn (rol van referentiegroepen) Situering van gezag (logic of conviction) Structuur van het wereldbeeld (kritische reflectie op de coherentie van het eigen wereldbeeld) Symboliseringscompetentie (hoe gaan mensen om met symbolen, rituelen, mythen, metaforen, etc.)
5 Faith development Zes verschillende stadia op basis van empirisch onderzoek Overgang tussen de stadia door crisiservaringen die het evenwicht dat men in een bepaald stadium verworven heeft, laat verloren gaan Crisissen leiden tot nieuwe patronen van zingeving of tot ontwrichting en regressie Geen automatische overgang van de ene fase naar de andere bij een bepaalde leeftijd, biologische rijpheid of psychologische ontwikkeling Verhouding tussen de fasen: eerder inclusie dan substitutie
6 Stages of Faith 0. Undifferentiated faith 0 tot 2 jaar: Voortalige fase Onbewuste ontwikkeling van een bepaalde gezindheid tegenover de wereld Geen scheiding tussen ik en de ander, ik en de wereld (geen objectieve werkelijkheid) Ervaren vertrouwen, hoop, aanmoediging, autonomie bepalen de kwaliteit van de verdere evolutie Overgang: convergentie taal en denken en de mogelijkheid symbolen te gebruiken
7 1. Intuitive-Projective Faith 2 tot 6/7 jaar Centraal: fantasieleven en imitatie Verbeelding wordt niet beperkt door logisch denken Grote invloed door gedragingen en verhalen van significante volwassenen Centrale plaats van de waarneming en impulsiviteit Gevaar van verschrikking of morele indoctrinatie
8 2. Mythic-Literal Faith 6-12 jaar: zingeving door middel van letterlijk geïnterpreteerde verhalen Concreet-letterlijke cognitieve en morele denken Concrete en letterlijke verhalen geven samenhangen en waarde aan de werkelijkheid Grote rol van de leerkracht Grote gevoeligheid voor symbolisch en dramatisch materiaal Geen afstand van of reflectie op verhalen
9 Mythisch-letterlijk denken: Centrale plaats van het eigenbelang Do ut des ook in relatie met ultieme werkelijkheid Ontbreken van het besef van een eigen innerlijkheid Onvermogen zich in te leven in de innerlijkheid van de andere Imperialistisch : ingebed in de eigen behoeftes, wensen en belangen als filters voor de waarneming en interpretatie van de werkelijkheid
10 3. Synthetic-Conventional Faith Op conventionele synthesen gerichte zingeving, in het bijzonder gedurende de puberteit en beginnende adolescentie In staat afstand te nemen van het concrete verhaal en reflecteren op de eigen ervaring en het eigen denken Constructie van een verhaal over de eigen ontwikkeling en identiteit Nood aan spiegels (ogen en oren van vertrouwelingen) om de eigen ontwikkeling in weerspiegeld te zien Vermogen tot perspectiefnemen: I see you seeing me, I see you seeing me seeing you
11 Synthetisch-conventionele fase Uitbereiding van de leefwereld en sociale omgeving Grote stroom van informatie en indrukken Ontwikkeling van een oriëntatiesysteem Overname en combinatie van ideeën en waarden van identificatiefiguren en peer groups (grootste gemene deler) Conformisme: zichzelf afstemmen op de verwachtingen en oordelen van significante anderen en weinig ruimte voor autonomie over de eigen innerlijkheid ( the tyranny of the they ) Het interpersoonlijke zelf
12 Ontbreken van systeembewustzijn: vermogen om te onderkennen dat sociaal-culturele en politiek-economische factoren een belangrijke rol spelen bij het ontstaan van levensovertuigingen Combinatie van waarden en normen die met bepaalde sociale conventies zijn meegegeven Weinig diepgang en onterechte generaliseringen Tegenspraken genegeerd of gerelativeerd Stilzwijgend aangenomen zingevingssysteem Waarden berusten op significante anderen en worden intuïtief aangevoeld, eerder dan beargumenteerd
13 Niet de vis ontdekte eerst het water (Santayana) Jongeren kiezen niet zelf waarden en visies, maar omgekeerd: via significante anderen hebben de waarden, visies en zelfbeelden hen uitgekozen Impliciete, gevoelsmatige en interpersoonlijke constructie van het wereldbeeld Het transcendente wordt gemodelleerd naar de ervaringen uit de interpersoonlijke sfeer (God als vriend, partner, ultieme garantie voor de eigen diepgang of waardigheid, compensatie voor de frustraties in de interpersoonlijke omgang, persoonlijke lijdenservaringen) Symbool en gesymboliseerde worden nog niet reflectief van elkaar gescheiden: sterke affectieve bezetting van de symbolen
14
15 Tussen fase drie en vier Overgangsfase: tegenspraken tussen gezagsbronnen, wijzigingen in beleid of rituelen, verlaten van ouderlijk huis (emotioneel of effectief), kritische reflectie door confrontatie met andere ervaringen en standpunten
16 4. Individuative-Reflective Faith Late adolescentie, volwassenheid, vaak pas op de leeftijd van 35 tot 40 jaar, of helemaal niet Zingeving waarin autonomie en reflectie centraal staan Autonome-reflectieve zingeving Verantwoordelijkheid dragen voor eigen levensstijl binnen vele spanningen: individu-groep, emotieverstand, zelfrealisatie-altruïsme In plaats van afgeleide, nu een persoonlijke identiteit, die niet langer afgeleid wordt van de rollen die men vervult en de betekenissen die men heeft in de ogen van de ander
17
18 Geïndividualiseerd-reflectief geloof Realisatie van een eigen, bewuste levensbeschouwing: intern consistent en afgebakend zingevingskader als beoordelings- en interpretatieperspectief van de werkelijkheid Ontmythologiserende vertaling van symbolen in conceptuele betekenissen Kritische reflectie op eigen identiteit en identiteit van de andere Zoeken naar ideologische medestanders en lidmaatschap van gekozen groep Internalisatie van het gezag Symbolen vervangen door rationele kennis, weinig affectief
19 Overgang vierde naar vijfde stadium Ervaring van gevoel van onrust dat niet langer kan gestild worden door expliciete opvattingen en zelfbeeld Anarchistisch en verwarrend aandoende innerlijke stemmen Middle life crisis of levenswending: confrontatie van het zelfverzekerde ik met eenzaamheid, eigen kwetsbaarheid, grenzen aan intimiteit Besef van steriliteit van het eigen zingevingssysteem Deconstructie van het netjes opgebouwde zingevingssysteem Erkenning dat het leven veel complexer is dan de logica van het vierde stadium met haar duidelijke distincties en abstracte concepten als aanzet tot meer dialectische en multidimensionele benadering van de levenswaarheid
20 5. Conjunctive faith 2 levenshelft: zingeving waarin integratie centraal staat Coincidentia oppositorum (Nicolaas van Cusa): hereniging van wat voordien gescheiden was Stap voor stap loslaten van de opgebouwde duidelijkheid Epistemologische nederigheid Kritische erkenning van het sociaal onbewuste (diepgewortelde, onbewuste mythen, ideaalbeelden, vooroordelen binnen het eigen zelfsysteem die teruggaan op de eigen opvoeding, klasse, traditie, etnie, etc.) Ontwikkeling van een inter-individueel zelf (tussen individuatie en solidariteit met de vreemdeling)
21
22 Geïntegreerd geloof Voldoende eigenwaarde opgebouwd om te kunnen relativeren inzake eigen opvattingen Meer ruimte voor perspectieven van anderen en andere geloofsopvattingen Continue dialoog, fenomenologische reflectie Bewustzijn beperktheid van elke werkelijkheidsvisie Nieuwe openheid voor mysterie van het bestaan Accepteren van paradoxen Integratie van gevoel en verstand Nieuwe gevoeligheid voor symbooltaal: samenvoegen van meerdere betekenislagen in het symbool Blijvende spanning tussen loyaliteit aan eigen persoon, gezin of instelling en rechtvaardigheidsstreven dat zich niet meer laat binden door klasse, religie of natie
23 6. Universalizing Faith Zeer zeldzaam: op universaliteit gerichte zingeving Kwalitatieve omslag : radicale relativering van zichzelf en opoffering voor het welzijn van anderen Subversieve persoonlijkheden: belangrijk vinden wat anderen onbelangrijk vinden (Moeder Theresa) Radicale identificatie met het leven van mensen wiens toekomst geblokkeerd is God-grounded leven: hartstochtelijk streven naar een rechtvaardige wereld die men niet verzonnen heeft, maar die in overeenstemming is met de goddelijke wil
24
25 Samenvatting HETERONOME ZINGEVING 1 fase: intuïtie: fantasie en projectie (machtscentrum: ouders) [ik ben mijn impuls] 2 fase: concreet-narratief (machtscentrum: regels en tradities, school) [ik ben mijn noden] 3 fase: synthetiserend-conventioneel (machtscentrum: peer group) [jij bent mijn spiegel] AUTONOMIE 4 fase: reflectief (machtscentrum: het zelf) [ik ben] INTERSUBJECTIVITEIT 5 fase: dialogisch (machtscentrum: waarheid) [wij zijn] 6 fase: universalistisch (machtscentrum: God) [God is]
26 1. Pre-school: Faith is imitated (parents as authority) 2. School years: Faith is learned: marked by collecting information, concrete thinkers, joiners, learners, ritualists (teachers as authority) 3. Adolescence (age 13+): Faith by assent: abstract, conceptional thinkers, theorizers, idealistic, visionary, romantic,inconsistent, vulnerable, they say, borrowers of beliefs, yearning for approval, admired others (peers as authority) 4. Young adulthood (if ever): faith is self-constructed: searching, questioning, doubting, exploring, defining, theologizing, debating, clarifying, boundary-building (self as authority) 5. Mid-life and beyond (if ever): faith is expansive: poetic; mythic; tolerant of ambiguity, mystery, paradox; searching for reconnections with formerly disavowed traditions, welcoming of all human expressions of faith in Ultimacy, interdependence (creative interchange as authority) 6. Very mature adult (if ever): faith is universal: saints unified, integrating, totally encompassing faith, faith is life-connecting (God as authority)
27 Kritische vragen en bedenkingen 1. Inhoudsloze, functionalistische definitie van zingeving 1. doet onrecht aan de geloofsparticulariteit ( ultieme werkelijkheid ); 2. definieert geloof zo breed dat het ongeloof de facto verdwijnt 2. Geloofsgroei in verschillende stadia: normatief? 1. Typisch verlichtingsdenken: abstracte boven concrete, formele boven symbolische 2. Typisch mannelijke benadering: dominantie van de mannelijke autonomie en individualisme
28 Kritische vragen 3. Deterministisch: maakt dit de uniciteit van de geloofsgroei niet kapot? 4. Elitair: wat men mensen, sociale milieus en andere ( primitieve ) culturen die niet zover geraken in hun geloofsgroei? 5. Idealistisch: weinig aandacht voor stagnaties, fixaties, neurotische ontwikkelingen, regressies, etc. 6. Gevaar van waardeoordeel over bepaalde geloofsstadia: enerzijds: elk stadium is in een bepaald opzicht ook een verlies (bijv. verlies van de eerste naïviteit), anderzijds: nood aan historisch bewustzijn (in de hedendaagse samenleving is geen geloof meer mogelijk zonder een stadium van kritische distantie ten aanzien van het traditionele geloofsaanbod)
6. Religie in de voorziening. a. Bezinnen en bidden. 1. Bidden en bezinnen met mensen met een mentale handicap
6. Religie in de voorziening 1 1. Bidden en bezinnen met mensen met een mentale handicap 2. Vieren aangepast aan de geloofsgroeifasen 3. Enkele praktische voorbeelden 4. Een volledige viering 1. Bidden
Nadere informatieCatechese en haar bijdrage in geloofsontwikkeling Essay over de aansluiting van de geloofsstadia van Fowler op de catechese van de Reformatie
Catechese en haar bijdrage in geloofsontwikkeling Essay over de aansluiting van de geloofsstadia van Fowler op de catechese van de Reformatie Inhoud 1 Inleiding...3 2 Catechese van de Reformatie...3 2.1
Nadere informatieSamen leren leven: Wereldbeelden in perspectief
Samen leren leven: Wereldbeelden in perspectief Ph.D.; Onderzoeker, auteur, sociaal ondernemer www.annickdewitt.com annick@annickdewitt.com In deze presentatie I Het ideaal: Samen leren leven II De condities:
Nadere informatieUtrecht, 14 mei dr. K.H.(Ina) ter Avest
Utrecht, 14 mei 2013 Als we op schoolreisje gaan, bid ik om mooi weer. Als het dan mooi weer is, heeft God dat gedaan; ls het geen mooi weer is, heb ik niet genoeg gebeden. Ik geloof wel in God als Schepper,
Nadere informatiegedragenheid onvoorwaardelijke acceptatie van het zijn & niet van het doen het krijgen van bestaansrecht vanuit de omgeving - erbij mogen horen & erbi
Samen gaan we ervoor! over het begeleiden van kinderen in hun vrije tijd Waar gaan we voor? ontwikkeling van kinderen met een sterke ik, een sterke persoonlijkheid, een weerbaar individu met goeie vaardigheden
Nadere informatieAantekening Levensbeschouwing Hoofdstuk 2: Waarden en normen
Aantekening Levensbeschouwing Hoofdstuk 2: Waarden en normen Aantekening door C. 814 woorden 16 januari 2014 5,6 52 keer beoordeeld Vak Methode Levensbeschouwing Standpunt Waarden, normen en moraal Waarde:
Nadere informatieSOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE
Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel SOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE Algemene vorming op het einde van de derde graad secundair onderwijs Voor de sociale
Nadere informatieMorele Ontwikkeling van Jongeren. Hanze Jeugdlezing 2012
Morele Ontwikkeling van Jongeren Hanze Jeugdlezing 2012 Wiel Veugelers Universiteit voor Humanistiek Universiteit van Amsterdam Opbouw verhaal Wat is morele ontwikkeling? Wat leert onderzoek over morele
Nadere informatiePROCESDOEL 5 OEFENING IN ZINGEVEN
PROCESDOEL 5 OEFENING IN ZINGEVEN Bijzondere procesdoelen: 5.1 Erkenning van de mens als zingever 5.2 Erkennen dat de mens niet de enige zindrager is 5.3 Exploratie, verkenning en integratie van de betekening
Nadere informatieDE PROFESSIONALITEIT VAN MAATSCHAPPELIJK WERK
DE PROFESSIONALITEIT VAN MAATSCHAPPELIJK WERK Over de morele identiteit van het beroep en het belang van morele oordeelsvorming Jaarcongres NVMW (10-11-2011) Ed de Jonge INTRODUCTIE: thematiek en spreker
Nadere informatieGelijke kansen met cultuur(onderwijs) Barend van Heusden Kunsten, Cultuur en Media Rotterdam, 2 november 2017
Gelijke kansen met cultuur(onderwijs) Barend van Heusden Kunsten, Cultuur en Media Rotterdam, 2 november 2017 11/6/2017 2 1. Cultuur 2. Cultuuronderwijs 3. Gelijke kansen 4. Doorlopende leerlijn 6-11-2017
Nadere informatieDe dynamiek van onze deelidentiteiten Processen en hindernissen in de identiteitsontwikkeling van volwassenen De dag van de psycholoog 2016, BFP-FBP
De dynamiek van onze deelidentiteiten Processen en hindernissen in de identiteitsontwikkeling van volwassenen De dag van de psycholoog 2016, BFP-FBP Árpi Süle Verloop workshop Oefening: Wie ben ik? Theoretisch
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2011 - I
Opgave 3 Vreemder dan alles wat vreemd is 12 maximumscore 3 de twee manieren waarop je vanuit zingevingsvragen religies kunt analyseren: als waarden en als ervaring 2 een uitleg van de analyse van religie
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2009 - I
Beoordelingsmodel Opgave 1 Religieuze ervaring 1 maximumscore 5 een bruikbare definitie van religie 1 drie problemen die zich kunnen voordoen bij het definiëren van religie 3 meerdere religieuze tradities;
Nadere informatieSAMENWERKING TUSSEN SCHOOLLEIDERS IN SCHOLEN. Gedeeld leiderschap als weg naar meer werkbaar werk
SAMENWERKING TUSSEN SCHOOLLEIDERS IN SCHOLEN Gedeeld leiderschap als weg naar meer werkbaar werk WAAROM? Meer en meer samenwerking in een VUCA-wereld Werkbaar werk: 2 dimensies Onderzoek naar stress en
Nadere informatieHerken ik mijzelf in dat verhaal? Het levensverhaal in relatie tot de grote verhalen en hun zingevende betekenis
Inleiding Symposium Vertel het door Hogeschool Utrecht, faculteit Agogiek, afdeling Speltherapie Utrecht, 17 november 2001. Herken ik mijzelf in dat verhaal? Het levensverhaal in relatie tot de grote verhalen
Nadere informatieWaardensystemen van Graves
Waardensystemen van Graves Afgebeeld op de lemniscaat van de Stichting Dialoog A beige - N Pijn, fysieke stimuli Bronnen voor vervulling primaire levensbehoeften Individueel Reageren Leven Fysiologisch
Nadere informatie4.1. Bestaansvragen stellen Bestaansvragen stellen
Bijzonder procesdoel 4: Exploreren, verkennen en integreren van de zingeving van de wereld, de mens, de anderen, de natuur (wetenschap, literatuur, kunsten, religies) Eerste leerjaar B Beroepsvoorbereidend
Nadere informatieSamenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1
Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1 Samenvatting door E. 1169 woorden 16 maart 2017 6,5 2 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer 1.1 Opvoeding= kinderen leren hoe ze zich moeten gedragen. - Veilige
Nadere informatienetwerk Op weg naar floreren
Op weg naar floreren door Marja de Vries Als iets in lijn is met de universele wetmatigheden, functioneert het optimaal, komt het meer overeen met wie we in essentie zijn, is het in balans en harmonie
Nadere informatieJeugdbeleidsplan 2015
Jeugdbeleidsplan 2015 Beleidsuitgangspunten: Dit beleidsplan sluit aan bij het beleidsplan van de PGV, waarnaar hier kortheidshalve verwezen wordt. Kernwoorden zijn: Verwelkomen, delen, voeden en vieren.
Nadere informatieRELIGIE IS ZO GEK NOG NIET Joke van Saane - Wicher Dam, Simon Haverkamp
RELIGIE IS ZO GEK NOG NIET Joke van Saane - Wicher Dam, Simon Haverkamp 1 Historische lijnen Godsdienstpsychologie is een subdiscipline van de psychologie en niet van de theologie. Psychologie is als empirische
Nadere informatie2.1 Exploreren, verkennen en integreren van waarden
2.1 Exploreren, verkennen en integreren van waarden Opmerking:dit procesdoel zal normaal gezien bij elke les terugkomen. Het belang ervan is dat leerlingen beseffen dat heel veel keuzes in het leven waardegeladen
Nadere informatieEdukans Dik Verboom Sen. Program Advisor
Edukans Dik Verboom Sen. Program Advisor Religieuze Waarden, Onderwijs en Doel van deze workshop 1. 2. 3. Inzicht krijgen in religie als drijfveer voor sociaalmaatschappelijk handelen; Verkennen van morele
Nadere informatieGeestelijke verzorging als esthetisch proces
hans alma coaching & training Geestelijke verzorging als esthetisch proces Symposium VGVZ 2018 Voedsel voor de ziel 25 juni 2018 Beroepsstandaard Geestelijk Verzorger De esthetische dimensie van zingeving
Nadere informatieMorele leerprocessen in Communities of Practice. Onderzoekslijn 3
Morele leerprocessen in Communities of Practice Onderzoekslijn 3 Onderzoekslijn 3 ProSense Versterking van het bewustzijn van leerkrachten van hun moreel- pedagogisch handelen 1. Welk type ontwikkeling
Nadere informatieIdentiteit in woorden Stichting St. Josephscholen Nijmegen
Identiteit in woorden Stichting St. Josephscholen Nijmegen Inleiding De commissie identiteit, in opdracht van het bestuur en de directies van de Stichting St. Josephscholen, heeft de identiteit van de
Nadere informatieEthische reflectie Moreel beraad. Axel Liégeois KU Leuven Broeders van Liefde
Visies Visies Algemene op op zorgrelatie zorgrelatie casus Ethische reflectie Moreel beraad Axel Liégeois KU Leuven Broeders van Liefde axel.liegeois@kuleuven.be Morele intuïtie INLEIDING en ethische reflectie
Nadere informatie"Games kunnen nooit kunst zijn!"
"Games kunnen nooit kunst zijn!" en andere perspectieven op de aard van spel en kunst 26-11-2013 Gamejournalist Niels t Hooft: Katamari Damacy is kunst Keita Takahashi is beeldhouwer van games - Bijzonder
Nadere informatieEthiek in de ouderenzorg Over waarden, dialoog en grondhoudingen
Visies Visies Artevelde Algemene op op Hogeschool zorgrelatie zorgrelatie casus Gent Gent, 24 mei 2016 Ethiek in de ouderenzorg Over waarden, dialoog en grondhoudingen Axel Liégeois KU Leuven Broeders
Nadere informatieDankwoord 11 Woord vooraf 13. Hoofdstuk 1 Artistieke creativiteit 19
Dankwoord 11 Woord vooraf 13 Hoofdstuk 1 Artistieke creativiteit 19 Makers en doeners 21 De verschillen tussen wetenschap, vormgeving en kunst 22 Het scheppingsproces als eenheid 23 Materiële werkelijkheid
Nadere informatieKEN WILBER: SENSE AND SOUL STIOUTENBURG ACADEMIE STUDIEMIDDAG KEN WILBER STOUTENBURG, 17NOVEMBER 2016
KEN WILBER: SENSE AND SOUL STIOUTENBURG ACADEMIE STUDIEMIDDAG KEN WILBER STOUTENBURG, 17NOVEMBER 2016 KEN WILBER: MARRIAGE OF SENSE AND SOUL Waarom? Begrijpen waarom mensen dingen doen en waaraan ze betekenis
Nadere informatieMet beide benen op de grond
Met beide benen op de grond God ontdekken in je levensverhaal 4 FEBRUARI 2015 Spiritualiteit Alle mensen ervaren eindigheid. De wereld en het leven zijn begrensd. Allen kennen het verlangen naar onbegrensdheid.
Nadere informatiegeestelijke stromingen
geestelijke stromingen Belang van het vak Sinds 1985 zijn de basisscholen verplicht onderwijs te geven in geestelijke stromingen en sinds 2006 moeten basisscholen en middelbare scholen actief burgerschap
Nadere informatieWie ik ben, is een verhaal. Bildung en onderwijs
Bildung en onderwijs Wie ik ben, is een verhaal THEODOOR MEEDENDORP Om onze leer- en vormingsdoelen te bereiken, laten we leerlingen in 4-havo en 4-vwo hun eigen levensverhaal schrijven onder de titel
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2010 - II
Opgave 2 Religie in een wetenschappelijk universum 6 maximumscore 4 twee redenen om gevoel niet te volgen met betrekking tot ethiek voor Kant: a) rationaliteit van de categorische imperatief en b) afzien
Nadere informatie16/12/2014 VORMING VOOR DE TOEKOMST VAN HET SECUNDAIR ONDERWIJS
VORMING VOOR DE TOEKOMST VAN HET SECUNDAIR ONDERWIJS 1 TRAJECT VORMING 8 mei 12 september 14 december 14 Toekomst SO inkleuren Visietekst subgroepen Synthesetekst Inkleuring en concretisering - Terugkoppeling
Nadere informatieVoorwoord 13. Ten geleide 17. Het moeilijke evenwicht in onderzoek naar cultuur, etniciteit en gender 23
Inhoud Voorwoord 13 Ten geleide 17 DEEL I Het theoretisch kader, de methodologie en de onderzoekspopulatie 21 HOOFDSTUK 1 Het moeilijke evenwicht in onderzoek naar cultuur, etniciteit en gender 23 HOOFDSTUK
Nadere informatieLevensbeschouwing, religie en zingeving in de zorgverlening. wat wel, wat niet? Workshop Week van de Reflectie René van Leeuwen 27 november 2012
Levensbeschouwing, religie en zingeving in de zorgverlening wat wel, wat niet? Workshop Week van de Reflectie René van Leeuwen 27 november 2012 ik werk bij elke patiënt volgens de principes van therapeutic
Nadere informatiePROCESDOEL 3 HUMANISEREN VAN HET SAMENLEVEN MET ANDEREN
PROCESDOEL 3 HUMANISEREN VAN HET SAMENLEVEN MET ANDEREN 3.1 Exploreren, verkennen en integreren van de mogelijkheden van de mens 3.2 Exploreren, verkennen en integreren van de grenzen van de mens 3.3 Ontdekken
Nadere informatiePedagogisch beleid in Brede School de Waterlelie, Prinsenhof te Leidschendam
Pedagogisch beleid in Brede School de Waterlelie, Prinsenhof te Leidschendam Inleiding: ATB de Springplank, een algemeen toegankelijke basisschool en Vlietkinderen, maatwerk in kinderopvang, beiden gehuisvest
Nadere informatieMULTIPERSPECTIVITEIT EN ERFGOEDEDUCATIE
MULTIPERSPECTIVITEIT EN ERFGOEDEDUCATIE Carla van Boxtel Meerstemmig erfgoed - 8 juni 2016 Genk MULTIPERSPECTIVITEIT Vormen van multiperspectiviteit Het belang van multiperspectiviteit Didactiek PERSPECTIEVEN
Nadere informatieEthische optiek = hoe is de benadering dat mensen het uiteindelijk goede behoren te doen.
Samenvatting door A. 1576 woorden 4 december 2014 1,3 2 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Paragraaf 2 De ethische optiek 1 inleiding Ethiek gaat over goed en kwaad in het menselijk handelen. Onderscheid
Nadere informatiePROCESDOEL 2 MOREEL DENKEN TEGEN ONVERSCHILLIGHEID, VOOR BETROKKENHEID
PROCESDOEL 2 MOREEL DENKEN TEGEN ONVERSCHILLIGHEID, VOOR BETROKKENHEID Bijzondere procesdoelen 2.1 Exploreren, verkennen en integreren van waarden 2.2 Ontdekken van morele problemen 2.3 Ontwikkelen van
Nadere informatieGids voor de leraar rooms-katholieke godsdienst
Gids voor de leraar rooms-katholieke godsdienst 1 1 Waarom heet dit vak Rooms-katholieke Godsdienst? Niet neutraal Specifiek mensbeeld Stevige vorming vereist Kennis van de Spreken vanuit eigen levensbeschouwing,
Nadere informatieACCEPTATIE AUTONOMIE BESCHERMING BIEDEN COMFORTABEL LEVEN CREATIVITEIT DE KOST WINNEN DOELGERICHTHEID
ACCEPTATIE geaccepteerd worden zoals ik ben ACCURAATHEID precies zijn in mijn meningen en opvattingen ALLEEN ZIJN tijd en ruimte vinden om alleen te zijn AUTONOMIE zelfstandig en onafhankelijk zijn AVONTUUR
Nadere informatiefilosofie havo 2018-II
Opgave 2 Gevoelswerk 9 maximumscore 2 een uitleg dat Tessa s twijfel toont dat ze zich kritisch tot zichzelf kan verhouden, waarin volgens Korsgaard de waarde van authenticiteit ligt 1 een weergave van
Nadere informatieSamenvatting Levensbeschouwing Hoofdstuk 1 en 2
Samenvatting Levensbeschouwing Hoofdstuk 1 en 2 Samenvatting door A. 1081 woorden 7 februari 2017 0 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Levensbeschouwing Hst. 1 paragraaf 7 Vier factoren bij de mens
Nadere informatieGemeentelijke basisschool De Knipoog Cardijnlaan 10 2290 Vorselaar 014/51 27 00 0478/28 82 63 014/ 51 88 97 directie@deknipoog.be
Gemeentelijke basisschool De Knipoog Cardijnlaan 10 2290 Vorselaar 014/51 27 00 0478/28 82 63 014/ 51 88 97 directie@deknipoog.be Elementen van een pedagogisch project 1 GEGEVENS M.B.T. DE SITUERING VAN
Nadere informatieDeel 1 Opvoedingsproject
Deel 1 Opvoedingsproject 1 Beste ouders, Welkom aan onze school. U kiest onze school voor het onderwijs en de opvoeding van uw kind. Wij zijn blij en dankbaar voor het vertrouwen in onze school. De directie
Nadere informatieOnderwijs aan psychiaters: arts-en-auto of arts-en-zingeving?
Onderwijs aan psychiaters: arts-en-auto of arts-en-zingeving? Arjan W. Braam Psychiater Crisisdienst Utrecht Opleider psychiatrie Altrecht Bijzonder hoogleraar UvH 24 juni 2019 1 Overzicht 1. Wat moeten
Nadere informatieProf. dr. Rudi Roose Ugent, Vakgroep Sociaal Werk en Sociale Pedagogiek Colloquium 18 mei 2018
Het VN-verdrag inzake de Rechten van Personen met een Handicap als referentiekader voor de persoonsvolgende financiering van zorg en ondersteuning: een aanzet Prof. dr. Rudi Roose Ugent, Vakgroep Sociaal
Nadere informatieSpiritualiteit vanuit psychiatrisch verpleegkundig perspectief
Spiritualiteit vanuit psychiatrisch verpleegkundig perspectief Spiritualiteit Enkele kantlijnen: Het woord spiritualiteit houdt een risico in. Spiritualiteit als escape! Spiritualiteit als consumptie!
Nadere informatieHet onmeetbare in kaart brengen
Levo aan het licht brengen Het onmeetbare in kaart brengen Levensbeschouwelijke ontwikkeling meer objectief beoordelen GAUWAIN VAN KOOTEN NIEKERK EN OSKAR KROES In het levensbeschouwelijk onderwijs wordt
Nadere informatieDe Beroepsstandaard wordt aangepast op de volgende punten.
BESLUIT VAN DE ALGEMENE LEDENVERGADERING VAN DE VGVZ (7 JUNI 2010) inzake het advies van de Commissie Spiritualiteit en Beroepsstandaard vastgesteld te Amsterdam door de Algemene Leden Vergadering van
Nadere informatieSOCIALE PSYCHOLOGIE VANUIT HET ONBEWUSTE? INLEIDING
SOCIALE PSYCHOLOGIE VANUIT HET ONBEWUSTE? INLEIDING Lieven Jonckheere HET VERLANGEN VAN FREUD IN VERBAND MET ORGANISATIES 1. waarom Freud zich lang beperkte tot het individu 'politieke remming' Freud om
Nadere informatieAdolescentiepsychologie
Adolescentiepsychologie B I J E E N K O M S T 6 M O R E L E O N T W I K K E L I N G Redmar Oosterkamp ML00327 r.oosterkamp@hr.nl Doel vandaag D E S T U D E N T K A N : D E T H E O R I E VA N K O H L B
Nadere informatieProfessionaliteit in wetenschap en zorg
Professionaliteit in wetenschap en zorg Symposium: in balans Utrecht 27 november 2015 Dr. Hans van Dartel, ethicus, verpleegkundige (np) Voorzitter Commissie Ethiek V&VN Opzet Verkenning waarden van praktijken
Nadere informatieHet DNA van rouw. Naar een nieuw rouwmodel Johan maes Artevelde Hogeschool 2017
Het DNA van rouw Naar een nieuw rouwmodel Johan maes Artevelde Hogeschool 2017 Symposium rouw bij levend verlies 27 juni 2017 Welkom Johan Maes https://www.youtube.com/watch?v=llprjxfhs 8s Zoveel soorten
Nadere informatieWie denk jij wel dat je bent?! Over het gezag van leraren. Lezing NIVOZ, 15 juni 2016 Joop Berding & Wouter Pols
Wie denk jij wel dat je bent?! Over het gezag van leraren Lezing NIVOZ, 15 juni 2016 Joop Berding & Wouter Pols De kwalificatie van de leraar bestaat erin dat hij de wereld kent en anderen daarover kan
Nadere informatieOPDRACHTVERKLARING WZC Leiehome (Actualisering 12.06.2015)
OPDRACHTVERKLARING WZC Leiehome (Actualisering 12.06.2015) Woonzorgcentrum Leiehome is een woonplaats met ruime verzorgingsmogelijkheden voor ouderen. Wij verlenen een deskundige en actuele zorg op maat.
Nadere informatieLANDSEXAMEN VWO
LANDSEXAMEN VWO 2018-2019 Examenprogramma I&S/MAATSCHAPPIJLEER V.W.O. 1 Het eindexamen Het vak Individu en Samenleving/maatschappijleer (I&S/maatschappijleer) kent slechts het commissie-examen. Er is voor
Nadere informatieAutisme in de levensfase van 16-25 jaar. Marijke Gottmer GZ-Psycholoog Altrecht 11 december 2012
Autisme in de levensfase van 16-25 jaar Marijke Gottmer GZ-Psycholoog Altrecht 11 december 2012 Programma Voorstellen Inleiding Problemen Intake/Diagnose Analyse Behandeling 16-25 jaar moeilijke leeftijd
Nadere informatieINHOUD. Kleine ontwikkelingspsychologie III
Kleine ontwikkelingspsychologie III INHOUD Bij de drie delen Kleine Ontwikkelingspsychologie hoort ook een website! Daarop staan recente onderzoeksresultaten en actuele voorbeelden. Kijk op www.kleineontwikkelingspsychologie.nl
Nadere informatieThema 7 De adolescent
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Aline de Vries 03 December 2015 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/67754 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.
Nadere informatieInhoud. Deel 1: Enkele filosofische kaders m.b.t. handicaps en rechtvaardigheid 15
5 Inhoud Woord vooraf 11 Deel 1: Enkele filosofische kaders m.b.t. handicaps en rechtvaardigheid 15 Hoofdstuk 1: John Rawls en personen met een handicap: een moeizame relatie 19 Rechtvaardigheid als billijkheid
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo I
Opgave 3 Ramadan in de post-seculiere samenleving 12 maximumscore 4 verlichtingsfundamentalisme: laïciteit: verbannen van religie uit openbaar onderwijs en politiek 1 verlichtingsvijandig multiculturalisme:
Nadere informatieInhoud van de presentatie
De overgang van het basis- naar het secundair onderwijs vanuit ontwikkelingspsychologisch perspectief Annelies Somers i.s.m. Prof. Hilde Colpin Prof. Karine Verschueren ~ Centrum voor Schoolpsychologie
Nadere informatieZingeving & Psychische Gezondheidszorg
Zingeving & Psychische Gezondheidszorg Jaap van der Stel Lector GGz Hogeschool Leiden Senior-onderzoeker GGZ ingeest Adviseur beleid Brijder-Parnassia Inhoud 1. Wat is zingeving? 2. Wat is zelfregulatie?
Nadere informatieVlaams Verbond van het Katholiek Basisonderwijs Guimardstraat 1, 1040 BRUSSEL. Deel 1 Opvoedingsproject
Vlaams Verbond van het Katholiek Basisonderwijs Guimardstraat 1, 1040 BRUSSEL Deel 1 Opvoedingsproject 1 ONS OPVOEDINGSPROJECT Wij verwachten van alle ouders dat ze loyaal achter de identiteit en het opvoedingsproject
Nadere informatieInleiding 11 Hans Alma & Adri Smaling
Inleiding 11 Hans Alma & Adri Smaling Referenties 15 Hoofdstuk 1. Zingeving en levens beschouwing: een conceptuele en thematische verkenning 17 Adri Smaling & Hans Alma 1. Wat kan onder zingeving worden
Nadere informatieRijksuniversiteit Groningen
De adolescentiefase: over puberen, hersenontwikkeling, studiekeuze, risicogedrag en de relatie met ouders. Dr. Saskia Kunnen i.s.m. Dr. Anna Lichtwarck-Aschoff Afdeling Ontwikkelingspsychologie Rijksuniversiteit
Nadere informatieTHEMA SOCIAAL-EMOTIONELE ONTWIKKELING Kern Subkern 0-4 groep 1-2 groep 3-6 groep 7-8 Onderbouw vo Bovenbouw vmbo Bovenbouw havo-vwo
Kern Subkern 0-4 groep 1-2 groep 3-6 groep 7-8 Onderbouw vo Zelf Gevoelens Verbaal en non-verbaal primaire gevoelens beschrijven en uiten. Kwaliteiten Verbaal en non-verbaal beschrijven dat fijne en nare
Nadere informatieZin en onzin van reflectie
Zin en onzin van reflectie Inleiding ledenavond LVSC Noord. Groningen, 20 september 2011 Tom Luken Luken Loopbaan Consult, Amsterdam 1 2 Inhoud Wat is reflecteren? In supervisie en coaching Bij loopbaanbegeleiding
Nadere informatieIdentiteitsontwikkeling en/in het curriculum? inspiratiemiddag persoonsvorming Amersfoort, 28 september 2017
Identiteitsontwikkeling en/in het curriculum? inspiratiemiddag persoonsvorming Amersfoort, 28 september 2017 Voorstellen Alderik Visser a.visser@slo.nl Voorheen: docent geschiedenis en filosofie Nu: leerplannen
Nadere informatieDiverser personeel. Mooi, en dan? Dr. Mtinkheni Gondwe
Diverser personeel. Mooi, en dan? Dr. Mtinkheni Gondwe Strategische Beleidsadviseur Team Kennis & Innovatie 16 april 2019 Homogene samenlevingen zijn verleden tijd 2 Reacties op diversiteit Interculturaliteit
Nadere informatiePsycho sociale gevolgen bij kinderen met CP. Susanne Sluijter Orthopedagoog Mytylschool De Trappenberg Mytylschool Behandelteam Merem Huizen
Psycho sociale gevolgen bij kinderen met CP Susanne Sluijter Orthopedagoog Mytylschool De Trappenberg Mytylschool Behandelteam Merem Huizen Ontwikkelingsfasen bij kinderen. 3 Basisbehoeften van kinderen.
Nadere informatieReligie, christendom en politiek vanuit filosofisch perspectief
Religie, christendom en politiek vanuit filosofisch perspectief - Het christelijke belemmert de politiek niet, maar maakt haar juist mogelijk en waardevol - Pieter Jan Dijkman Vereniging voor Wijsbegeerte
Nadere informatieLiefde, solidariteit en recht. Een interdisciplinair onderzoek naar het wederkerigheidsbeginsel. Pessers, D.W.J.M.
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Liefde, solidariteit en recht. Een interdisciplinair onderzoek naar het wederkerigheidsbeginsel. Pessers, D.W.J.M. Link to publication Citation for published version
Nadere informatieHoofdstuk 6: waarden, normen en. instituties
Hoofdstuk 6: waarden, normen en Begrippen hoofdstuk 6: Normen Sancties Socialisatie Waarden Belangen Instituties Anticiperen Internalisatie Vertraging instituties vervolg Taboe Folkways en mores Universals
Nadere informatieVijf opdrachten voor het Katholiek Basisonderwijs in Vlaanderen
Vijf opdrachten voor het Katholiek Basisonderwijs in Vlaanderen 1. Werken aan een schooleigen christelijke identiteit 2. Werken aan een geïntegreerd onderwijsinhoudelijk aanbod 3. Werken aan een stimulerend
Nadere informatieAls niet alles is wat het lijkt
Als niet alles is wat het lijkt praten met patiënten en naasten over zingeving en betekenisgeving Merijn van der Werf, huisarts i.o. Joep van de Geer geestelijk verzorger, onderzoeker spirituele zorg MCL
Nadere informatieEnneagramtype 6. Loyalist, advocaat van de duivel, bewaker
Enneagramtype 6 Loyalist, advocaat van de duivel, bewaker Bekende zessen Richard Nixon, Prinses Diana, Osho, Peter R de Vries,Geert Wilders Ga in tweetallen de dialoog aan: Wat betekent houvast voor jou?
Nadere informatieDe Prinses op de erwt Over kwetsbaarheid en veerkracht. Greet Splingaer Vzw Rapunzel
De Prinses op de erwt Over kwetsbaarheid en veerkracht Greet Splingaer Vzw Rapunzel Klassieke definitie van Veerkracht De mogelijkheid om fysiek en psychologisch relatief stabiel te blijven functioneren
Nadere informatieEthisch verantwoorde zorg voor ouderen Tussen kwetsbaarheid en waardigheid. Prof. Dr. Chris GASTMANS KU Leuven
Ethisch verantwoorde zorg voor ouderen Tussen kwetsbaarheid en waardigheid Prof. Dr. Chris GASTMANS KU Leuven INLEIDING Verbreding van ethische reflectie in gezondheidszorg Perspectiefverandering: zorg
Nadere informatieLevensbeschouwelijke ontwikkeling stimuleren en begeleiden
Inhoudsopgave 1 Inleiding: Levensbeschouwelijke ontwikkeling en levensbeschouwelijk leren 15 Tamar Kopmels, Bas van den Berg en Ina ter Avest, m.m.v. Jeroen van Waveren 1.1 Levensbeschouwelijke ontwikkeling
Nadere informatieCultuur, macht(hebbers) en veiligheid Frank Guldenmund, Sectie Veiligheidskunde, TUD
Cultuur, macht(hebbers) en veiligheid Frank Guldenmund, Sectie Veiligheidskunde, TUD NVVK Conferentie De kracht van macht Arnhem (Papendal), 20-21 maart 2013 1 Onvoorspelbaarheid 2 3 Overzicht 1. Cultuur
Nadere informatieHet Pedagogische Raamwerk en implicaties voor de opleiding van kinderbegeleiders
Vakgroep Sociale Agogiek UGent ECEGO KU Leuven Het Pedagogische Raamwerk en implicaties voor de opleiding van kinderbegeleiders Prof. dr. Ferre Laevers K.U. Leuven Meten en Monitoren van Kwaliteit in de
Nadere informatieDeel 1. Opvoedingsproject
Deel 1 Opvoedingsproject 5 6 1. Opvoedingsproject Wij verwachten van alle ouders dat ze loyaal achter de identiteit en het pedagogisch project van onze school staan en dit ondersteunen. Hieronder vindt
Nadere informatieCOMPETENTIEBELEVINGSPROFIEL VROEG - ADOLESCENTEN PERSOONLIJKE RAPPORTAGE VAN
COMPETENTIEBELEVINGSPROFIEL VROEG - ADOLESCENTEN PERSOONLIJKE RAPPORTAGE VAN Naam Z Gegevens deelnemer Algemeen Naam Naam Z Leeftijd 14 Geslacht Normgroep Sociale wenselijkeheid man jongens 12 t/m 15 jaar
Nadere informatieVALT HIER NOG WAT TE LEREN? EEN EDUCATIEF PERSPECTIEF OP DUURZAAMHEID Gert Biesta Universiteit Luxemburg. een populair recept
VALT HIER NOG WAT TE LEREN? EEN EDUCATIEF PERSPECTIEF OP DUURZAAMHEID Gert Biesta Universiteit Luxemburg een populair recept een maatschappelijk probleem add some learning opgelost! deze bijdrage een perspectief
Nadere informatieTechniekfilosofie in de Dual Nature traditie. Peter kroes
Techniekfilosofie in de Dual Nature traditie Peter kroes Traditionele techniekfilosofie Techniek als geheel en de invloed van techniek op de samenleving Normatief standpunt Focus op morele kwesties Joseph
Nadere informatieDE COMPETENTIES VAN DE PREDIKANT EN DE GEESTELIJK VERZORGER
DE COMPETENTIES VAN DE PREDIKANT EN DE GEESTELIJK VERZORGER De PThU kent twee competentieprofielen, die voor de gemeentepredikant en die voor de geestelijk verzorger. Ze verschillen in onderdelen, maar
Nadere informatieInhoud. Voorwoord 11 Inleiding 17. Deel I Ethische reflectie 19
Voorwoord 11 Inleiding 17 Deel I Ethische reflectie 19 1 Wat is ethische reflectie en waarom is het belangrijk? 21 1.1 Eigen welzijn 22 1.2 Algemeen welzijn 25 1.2.1 Afhankelijkheid van andere mensen 25
Nadere informatieStorm, het Zelf en de Ander tijdens de Adolescentie. Studiedag NVPP, 4 november 2016 Lidewij Gerits
Storm, het Zelf en de Ander tijdens de Adolescentie Studiedag NVPP, 4 november 2016 Lidewij Gerits Casus (1) Tracy, 13 jaar Ouders gescheiden, woont met moeder en oudere broer. Moeder is een alleenstaande
Nadere informatieLevensbeschouwing hoofdstuk 2.
Levensbeschouwing hoofdstuk 2. Boek Menswaardigheid In deze module ging het om de vraag hoe je kunt bepalen waardoor/waarom bepaalde levenshoudingen niet deugen. We hebben ontdekt dat het begrip menswaardigheid
Nadere informatieRECHT EN SAMENLEVING ANDERS BEKEKEN
Wim Weymans RECHT EN SAMENLEVING ANDERS BEKEKEN Filosofische perspectieven Recht en samenleving anders bekeken Filosofische perspectieven Wim Weymans Acco Leuven / Den Haag Verantwoording 13 Inleiding 17
Nadere informatieEcologie van het leren
Ecologie van het leren Beneluxconferentie dr Manon C.P. Ruijters MLD Apeldoorn 17 oktober 2013 Ecologisch? Ecologie is verbindingen en samenhang diversiteit interacties tussen organismen en hun omgeving
Nadere informatieSpirituele zorg Wat kun je ermee? Carlo Leget
Spirituele zorg Wat kun je ermee? Carlo Leget Palliatieve zorg Palliatieve zorg is een benadering die de kwaliteit van het leven verbetert van patiënten en hun naasten die te maken hebben met een levensbedreigende
Nadere informatieHoofdstuk 2. Kennis en geloof
Hoofdstuk 2 Kennis en geloof Kennis of dogma Is religieus geloof een vorm van kennis? Is het mogelijk een rationeel bewijs van het bestaan van God te geven? Is religieus taalgebruik betekenisvol? Vormen
Nadere informatie