Economische monitor 2014

Transcriptie

1 Economische monitor 214 O&S oktober 214

2

3 Samenvatting Deze rapportage geeft de belangrijkste economische ontwikkelingen in s-hertogenbosch tussen 1997 en 214 weer. De ontwikkelingen worden zoveel mogelijk afgezet tegen die in de vier andere grote Brabantse steden (Breda, Eindhoven, Helmond en Tilburg), referentiegemeenten (Amersfoort, Haarlem, Leiden en Zwolle), de provincie Noord-Brabant en Nederland. De informatie in deze rapportage geeft niet alleen inzicht in de economische ontwikkelingen, maar kan ook gebruikt worden om te bepalen in hoeverre economische beleidsdoelstellingen gehaald zijn om zodoende beleid te kunnen bijsturen of wijzigen. Tweeledig beeld Het beeld dat uit de economische monitor 214 naar voren komt is evenals voorgaande jaren - tweeledig. Aan de ene kant doet s-hertogenbosch het vergeleken met andere steden nog steeds heel goed. Zo staan we bijvoorbeeld op de vierde plaats van economisch best presterende steden in het onderzoek van Elsevier/bureau Louter en vijfde op de woonaantrekkelijkheidsindex in de Atlas van gemeenten. Aan de andere kant is 213 ook het jaar waarin de gevolgen van de economische crisis wederom zichtbaar zijn. De meest recente cijfers laten dan ook een aantal minder positieve ontwikkelingen zien. Kort samengevat zien we het volgende: Afname werkgelegenheid Het afgelopen jaar is de werkgelegenheid in s-hertogenbosch met 1.57 personen (-1,7%) afgenomen tot werkzame personen. Ook in de B5 gemiddeld (-1,%) en in de provincie (-1,2%) nam de werkgelegenheid het afgelopen jaar af. Het aantal bedrijfsvestigingen is in s-hertogenbosch licht toegenomen tot 11.3 (,8%). Ter vergelijking: in de B5 gemiddeld nam het aantal bedrijfsvestigingen met 3,2% toe. De economische dynamiek blijft ook in 213 hoog. Het afgelopen jaar zijn er bedrijven gestart. Dit zijn er iets minder dan in 212, maar vergeleken met voorgaande jaren ligt het aantal echter nog steeds hoog. De dynamiek is ook bij het totaal aantal opgerichte en opgeheven bedrijven in 213 groot. Het overschot neemt toe. In 212 was het verschil tussen het aantal opgerichte en opgeheven bedrijven 59, in 213 is dit gestegen naar Er zijn minder bedrijven failliet gegaan dan in 212. Volgens de cijfers van de Kamer van Koophandel waren er in faillissementen; in Stad van handel en diensten Het profiel van s-hertogenbosch als dienstenstad wordt steeds sterker. De sectoren advies en onderzoek, financiële instellingen en ICT worden de laatste jaren groter. Opvallend is de groei van de groot- en detailhandel de afgelopen jaren, zowel absoluut als relatief ten opzichte van andere sectoren. Het is de grootste sector; met 21% van de werkgelegenheid. Overigens zien we hier het afgelopen jaar wel een afname. De sector industrie heeft op de langere termijn een steeds minder groot aandeel in de werkgelegenheid in s-hertogenbosch. Het afgelopen jaar is de werkgelegenheid in de speerpuntsectoren ongeveer gelijk gebleven. Omdat de totale werkgelegenheid in s-hertogenbosch afnam, neemt de werkgelegenheid in de speerpuntsectoren relatief gezien toe. Het speerpunt financiële en zakelijke dienstverlening is momenteel relatief het grootst. Een kwart van de werkzame personen in s-hertogenbosch werkt in de dienstverlening. Het grootste deel (88%) van de vestigingen in s-hertogenbosch behoort met minder dan tien werkzame personen tot het kleinbedrijf. Grootste werkgever is het Jeroen Bosch Ziekenhuis. Aantrekkelijk om te wonen Evenals voorgaande jaren is de woonaantrekkelijkheid van s-hertogenbosch een sterke troef voor het vestigingsklimaat. Met een vijfde plaats op de woonaantrekkelijkheidsindex van de atlas voor gemeenten doet s-hertogenbosch het uitstekend. 3

4 Groot deel beroepsbevolking werkt De beroepsbevolking in de gemeente s-hertogenbosch bestaat naar schatting uit bijna 72. personen. Met banen betekent dit 1,3 banen per inwoner (behorend tot de beroepsbevolking). Dit betekent dat s-hertogenbosch een sterke werkgelegenheidsfunctie heeft. De bruto participatiegraad van s-hertogenbosch bedraagt circa 75%. Vergeleken met de B5 gemiddeld is dit hoog. Werkloosheid gestegen, afname laatste maanden Sinds september 211 (3.97) stijgt het aantal niet werkende werkzoekenden in s-hertogenbosch gestaag. Na een voorlopige piek in februari (8.369) is het aantal niet werkende werkzoekenden de laatste maanden echter weer afgenomen. Eind juni 214 zijn er niet werkende werkzoekenden bij het UWV WERKbedrijf ingeschreven. Het werkloosheidspercentage bedraagt hiermee 11,2%. Dit is hoger dan gemiddeld in Nederland (1%) en lager dan in drie van de vier andere grote Brabantse steden. In de referentiegemeenten Haarlem en Leiden ligt de werkloosheid lager; in Amersfoort is dit vergelijkbaar en in Zwolle iets hoger. In 213 is het aantal uitkeringen gestegen (7,5%). Vooral het aantal WW-uitkeringen is met bijna 8 flink toegenomen. Het aantal bijstandsuitkeringen is licht toegenomen; het aantal arbeidsongeschiktheidsuitkeringen is daarentegen licht afgenomen. Al met al doet s-hertogenbosch het sociaal economisch gezien goed. We staan op de zesde plaats in de index in de atlas voor gemeenten. Dit betekent een stijging ten opzichte van voorgaande jaren. De referentiesteden Amersfoort (5), Leiden (8), Haarlem (9) en Zwolle staan eveneens hoog. De andere B5 steden staan lager op de ranglijst. Afname werkgelegenheid kantoorlocaties In vijf jaar tijd is er sprake van een afname van de werkgelegenheid op bijna alle werklocaties. De sterkste absolute afname (-1.1 werkzame personen) op de kantoorlocaties. Het afgelopen jaar is er in s-hertogenbosch één hectare aan bedrijventerrein uitgegeven. De helft hiervan op de Herven, de andere helft op Treurenburg. s-hertogenbosch heeft relatief veel kantoorruimte. Het afgelopen jaar is het aanbod aan bestaande kantoorruimte toegenomen tot m 2. De totale voorraad aan kantoorlocatie bedraagt m 2. DTZ geeft medio 214 als feitelijke leegstand 11%. Dat is iets minder dan aan het begin van het jaar en (veel) lager dan in Nederland gemiddeld (15,7%). Aantal bezoeken en bezoekers iets afgenomen In 213 hebben ruim 1,4 miljoen bezoekers van buiten de gemeente s-hertogenbosch bezocht. Hiermee staan we op de vijfde plaats achter de vier grote steden. Het aantal bezoekers en bezoeken is wel evenals in andere steden afgenomen. Veruit de belangrijkste reden om s-hertogenbosch te bezoeken is en blijft het funshoppen. Ruim tweederde van de bezoekers komt hier winkelen voor zijn of haar plezier. Het meerdaagse bezoek is in 213 iets afgenomen ten opzichte van het jaar daarvoor. Dit ligt vooral aan de eerste drie kwartalen. Het vierde kwartaal was vergelijkbaar met voorgaande jaren. Werkgelegenheid in Noordoost-Brabant neemt af De werkgelegenheid in de regio Noordoost-Brabant neemt sinds 28 af. De laatste jaren ook sterker dan in de drie andere Brabantse Corop gebieden. Bijna een derde (3%) van het aantal werkzame personen in Noordoost-Brabant werkt in s-hertogenbosch. Het aandeel vestigingen ligt iets lager: 24%. s-hertogenbosch heeft regionaal gezien veel werkgelegenheid in de advies & onderzoek, en weinig in de industrie. 4

5 INHOUDSOPGAVE Samenvatting...3 Inhoudsopgave Inleiding Vestigingsklimaat Arbeidsmarkt Ruimte voor economische activiteiten Bezoek aan de stad Positie in de regio Noordoost-Brabant...27 Bijlage 1: Overzicht arbeidsmarkt en werkgelegenheid...29 Bijlage 2: Gebruikte bronnen en definities...31 Bijlage 3: Werklocaties

6

7 1. Inleiding De voorliggende Economische monitor 214 is de twaalfde in een reeks uitgebrachte monitoren over de Bossche economie. Doel van deze rapportage is het presenteren van de belangrijkste gegevens over economische ontwikkelingen in de gemeente s-hertogenbosch. Hierbij staan vijf economische thema s centraal: het vestigingsklimaat, de arbeidsmarkt, ruimte voor economische activiteiten, bezoek aan de stad en de positie in de regio. Belangrijk in een monitor is de vergelijking in de tijd. Daarom is zoveel mogelijk gebruik gemaakt van een langere tijdreeks en staan de indicatoren al jaren min of meer vast. Als basisjaar is uit praktische overwegingen voor 1997 gekozen. Verder is bij alle indicatoren een vergelijking gemaakt met (het gemiddelde van) de vijf grote Brabantse steden (de B5), vergelijkbare gemeenten als Amersfoort, Haarlem, Leiden en Zwolle, de provincie Noord-Brabant en/of Nederland gemiddeld. In de monitor zijn gegevens uit verschillende bronnen en onderzoeken opgenomen, zoals van I&O Research, de kamer van koophandel (KvK), het UWV WERKbedrijf, bureau Louter, het CBS en het Continu Vakantie Onderzoek (CVO). Enkele indicatoren zijn het afgelopen jaar niet geactualiseerd. Voor de volledigheid zijn deze cijfers wel opgenomen in deze monitor. In bijlage 2 wordt meer informatie over de gebruikte bronnen en definities gegeven. Evenals voorgaande jaren is gekozen voor een presentatie met veel figuren en tabellen, en weinig tekst. De afdeling Economische Zaken van de gemeente s-hertogenbosch is opdrachtgever voor deze monitor. Opdrachtnemer is de afdeling Onderzoek en Statistiek. Beide afdelingen hebben nauw samengewerkt bij de totstandkoming van dit product. 7

8

9 2. Vestigingsklimaat In dit hoofdstuk wordt een aantal belangrijke cijfers op het gebied van het vestigingsklimaat in s-hertogenbosch gepresenteerd. Het gaat dan om de ontwikkeling van het aantal bedrijfsvestigingen en werkzame personen. Ook worden cijfers over de sectorverdeling gepresenteerd. Daarbij is er extra aandacht voor de benoemde stedelijke speerpuntsectoren. Verder worden in dit hoofdstuk eveneens thema s als woonaantrekkelijkheid, files en dienstverlening gepresenteerd. Werkgelegenheid afgenomen Het afgelopen jaar is de werkgelegenheid in s-hertogenbosch met 1.57 personen (-1,7%) afgenomen tot werkzame personen (stand april 213). Deze afname betreft vooral de fulltimers, het aantal parttimers is iets toegenomen. Ook in de B5 gemiddeld (-1,%) 1, de provincie (-1,2%) en Nederland totaal (-1,2%) is de werkgelegenheid het afgelopen jaar afgenomen. In de referentiegemeenten is alleen in Leiden sprake van een toename Nederland B5 Noord-Brabant 's-hertogenbosch Afbeelding 1 De ontwikkeling van het aantal werkzame personen in s-hertogenbosch, de B5, Noord-Brabant en Nederland, geïndexeerd t.o.v Bron: I&O. Bewerking: O&S. Stad van handel en diensten s-hertogenbosch is een echte stad van handel en diensten. Veel personen in onze stad werken in één van deze sectoren. Daarnaast is ook de gezondheids- en welzijnszorg goed vertegenwoordigd. Gemiddeld gezien zijn de grootste bedrijven te vinden bij openbaar bestuur en overheid. Werkzame personen 213 Vestigingen 213 Gemiddelde Absoluut Relatief Absoluut Relatief bedrijfsgrootte Agrarische sector 27 % 9 1% 3 Industrie 9.6 1% 38 3% 25 Bouwnijverheid % % 4 Groot en detailhandel % % 8 Vervoer en opslag 2.7 3% 16 1% 17 Horeca % 42 4% 8 Informatie en communicatie 5.7 5% 68 6% 7 Financiële instellingen 4.1 4% 14 1% 29 Verhuur/handel onroerend goed 87 1% 14 1% 6 Advisering en onderzoek % % 4 Verhuur roerende goederen % 55 5% 7 Openbaar bestuur & overheid % 3 % 222 Onderwijs % 36 3% 17 Gezondheids- en welzijnszorg % 72 7% 18 Cultuur, sport en recreatie % 75 7% 2 Overige dienstverlening 2.4 2% 56 5% 4 Totaal % % 8 Afbeelding 2 Aantal bedrijven en werkzame personen per sector in 213. Bron: I&O. Bewerking: O&S. 1 In de B5 was er in bijna alle steden een afname; alleen in Helmond was sprake van een toename met,6%. 2 Amersfoort -,1%, Haarlem -1,2%, Leiden 1,2% en Zwolle -,1%. 9

10 Lichte toename industrie en informatie en communicatie Hoewel de werkgelegenheid in s-hertogenbosch is afgenomen, is er toch in een paar sectoren sprake van een (lichte) toename. De grootste toename is bij industrie (52) en informatie en communicatie (15). Sectoren met de sterkste afname zijn groot- en detailhandel (-59), financiële instellingen (-4) en advisering en onderzoek (-35). Op de langere termijn is de sector advisering en onderzoek de sterkste stijger, gevolgd door groot- en detailhandel. Industrie is de sterkste daler. Industrie Bouwnijverheid Groot- en detailhandel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële instellingen Verhuur/handel onroerend goed Advisering en onderzoek Verhuur roerende goederen Openbaar bestuur & overheid Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening Agrarische sector Afbeelding 3 Groei aantal werkzame personen per sector tussen en Bron: I&O. Bewerking: O&S. Werkgelegenheid speerpuntsectoren gelijk Het afgelopen jaar is de werkgelegenheid in de speerpuntsectoren ongeveer gelijk gebleven. Omdat de totale werkgelegenheid in s-hertogenbosch afnam, neemt de werkgelegenheid in de speerpuntsectoren relatief gezien toe. Het speerpunt financiële en zakelijke dienstverlening is momenteel het grootst met een kwart van de werkzame personen in s-hertogenbosch Dienstverlening: 25% 2 15 Health: 16% 1 5 Creatief: 11% Agrifood: 9% ICT:6% Logistiek: 3% Afbeelding 4 Het aantal werkzame personen in de speerpuntsectoren (definitie in bijlage II) als percentage van het totaal aantal werkzame personen, Bron: I&O. Bewerking: O&S. 1

11 Meeste vestigingen behoren tot het kleinbedrijf Het grootste deel (88%) van de vestigingen in s-hertogenbosch behoort tot het kleinbedrijf. Deze vestigingen hebben minder dan tien werkzame personen. Hierbij zitten veel eenpersoonsbedrijven waarvan er ieder jaar veel bijkomen, maar er na een paar jaar ook weer veel verdwenen zijn. Tien procent van de vestigingen behoort tot het middenbedrijf (1-99 banen) baan 2 banen 3-4 banen 5-9 banen 1-99 banen 1 banen of meer Afbeelding 5 Aantal vestigingen in s-hertogenbosch naar grootteklasse, Bron: I&O. Bewerking: O&S. Jeroen Bosch Ziekenhuis grootste werkgever Van alle vestigingen in s-hertogenbosch hebben er in april banen of meer (grootbedrijf). Dat is één procent van het totaal aantal vestigingen. Tot de 15 grootste werkgevers in s-hertogenbosch behoren onder andere instellingen in de zorg, openbaar bestuur, energie, groot- en detailhandel en het onderwijs. Vestiging Werkzame personen Sector Jeroen Bosch Ziekenhuis 1. en meer Zorgsector Provinciaal Bestuur van Noord Brabant 1. en meer Openbaar bestuur Canon Nederland 1. en meer Groot- en detailhandel Gemeente s-hertogenbosch - Stadskantoor 1. en meer Openbaar bestuur Weener Groep 1. en meer Industrie Essent Services & Verkoop B.V. 1. en meer Energie Gerechtshof 1. en meer Openbaar bestuur Van Lanschot Bankiers 8 t/m 999 Financiële instellingen Essent N.V. 8 t/m 999 Energie Stichting ROC 's-hertogenbosch 8 t/m 999 Onderwijs Ricoh 8 t/m 999 Groot- en detailhandel Avans Hogeschool 's Hertogenbosch 5 t/m 799 Onderwijs PostNL Productie B.V. 5 t/m 799 Vervoer en opslag SNS Bank 5 t/m 799 Financiële instellingen Appèl B.V. 5 t/m 799 Overige specialistische zakelijke dienstverlening Afbeelding 6 15 Grootste vestigingen in s-hertogenbosch, 213. Bron: I&O. Bewerking: O&S. 11

12 Iets minder startende bedrijven Uit cijfers van de Kamer van Koophandel blijkt dat er in bedrijven zijn gestart. Dit zijn er iets minder dan in 212 (1.299). Vergeleken met voorgaande jaren ligt het aantal echter nog steeds hoog. Vooral in de dienstensector worden relatief veel nieuwe bedrijven gestart. Maar ook in de bouw zijn er in starters Gestart: Afbeelding 7 Aantal gestarte bedrijven in s-hertogenbosch, Bron: KvK. Meer oprichtingen De dynamiek is ook bij het totaal aantal opgerichte 4 en opgeheven bedrijven in 213 groot. Het overschot neemt door een sterkere toename van het aantal opgerichte bedrijven ten opzichte van het aantal opgeheven bedrijven toe. In 212 was het overschot 59 bedrijven, in 213 is dit meer dan verdubbeld: bedrijven. Er zijn minder bedrijven failliet gegaan dan in 212. Volgens de cijfers van de Kamer van Koophandel waren er in faillissementen; in 212 waren dit er Opgericht: Opgeheven: Afbeelding 8 Totaal aantal opgerichte en opgeheven bedrijven in s-hertogenbosch, Bron: KvK. 3 De KvK is overgestapt op een nieuw registratiesysteem. Hierdoor is het exacte cijfer voor 29 niet bekend. 4 Het totaal aantal opgerichte bedrijven is de som van het aantal gestarte en het aantal overig opgerichte bedrijven. Dit zijn nevenvestigingen en dochterondernemingen van bestaande bedrijven. 12

13 4 e plaats economisch best presterende gemeente s-hertogenbosch doet het al jarenlang goed op de ranglijst van economisch best presterende gemeenten 5. Na een eerste plaats in 21 en 211, zijn we in 212 gezakt naar de vierde plaats. Ook het afgelopen jaar hebben we deze positie behouden. Op de eerste plaats staat nog steeds - Haarlemmermeer. Tweede is Zwolle, derde Eindhoven. In de top tien vinden we eveneens de Brabantse gemeenten Breda (9 e ) en Bladel (1 e ) Afbeelding 9 Positie van de gemeente s-hertogenbosch voor de economische prestaties van alle gemeenten in Nederland. Bron: Elsevier/Bureau Louter;Toplocaties 214. Zeer aantrekkelijk om te wonen In de woonaantrekkelijkheidsindex valt op dat s-hertogenbosch niet alleen hoog scoort (een 5 e plaats), maar ook dat we al jaren tot de top vijf behoren. We zijn één plaats gezakt ten opzichte van vorig jaar. Haarlem staat nu vierde. Onze score is vooral hoog door het culturele aanbod, de nabijheid van natuurgebieden en de bereikbaarheid van banen, maar wordt echter negatief beïnvloed door de onveiligheid, het aandeel koopwoningen en het aandeel vooroorlogse woningen in de woningvoorraad. De andere grote Brabantse steden staan beduidend lager. Naast Haarlem staat ook één van de andere referentiegemeenten (Leiden) in de top 1. Amersfoort en Zwolle staan iets lager. Amsterdam (1) Utrecht (2) Amstelveen (3) Haarlem (4) 's-hertogenbosch (5) Den Haag (6) Nijmegen (7) Leidschendam-Voorburg (8) Leiden (9) Haarlemmermeer (1) Amersfoort (12) Eindhoven (13) Zwolle (17) Tilburg (21) Breda (26) Helmond (44) Afbeelding 1 Woonaantrekkelijkheidsindex: top 1 van 5 grootste steden en de B5, Bron: Stichting atlas voor gemeenten; Atlas voor gemeenten In het onderzoek zijn 4 gemeenten onderzocht. Gemeenten met minder dan 1. inwoners zijn samengevoegd. 13

14 Filezwaarte neemt licht af Het afgelopen jaar is de filezwaarte (duur van de file X de gemiddelde lengte) op het rijkswegennet rond s-hertogenbosch iets afgenomen. Opvallend is de toegenomen filezwaarte op de A2 traject Deil-Empel. Vooral in de ochtendspits stond hier in noordelijke richting veel meer file. Daarentegen is op de A2 Vught-Boxtel juist sprake van een enorme afname. Hier is vorig jaar een derde rijstrook opengesteld A2 KP Deil - KP Empel A2 Rondweg 's-hertogenbosch A2 Vught - Boxtel A59 's-hertogenbosch C - Kp Empel A59 Kp Hintham - Oss Afbeelding 11 Filezwaarte (duur van de file X de gemiddelde lengte) in kilometerminuten op het rijkswegennet rond s-hertogenbosch, Bron: RWS. Dienstverlening aanmerkelijk verbeterd Het Bewijs van Goede Dienst is een instrument om de gemeentelijke dienstverlening aan bedrijven te verbeteren. Tien gemeentelijke producten worden doorgemeten en er worden verbeteracties geformuleerd. Uit de éénmeting in 212 blijkt dat de gemeente s-hertogenbosch haar dienstverlening ten opzichte van 21 (nulmeting) aanmerkelijk heeft verbeterd. Ten opzichte van de nulmeting is de score voor acht van de tien normen verbeterd. Voor zes normen wordt in 212 ook aan de normscore voldaan; voor twee andere normen geldt dit nagenoeg. Norm 1 - Voldoen aan aanvraagtermijnen Norm 1 - Administratieve Lasten Norm 2 - Hersteltermijn bij termijnoverschrijding Norm 9 - Deugdelijke besluitvorming Norm 3 - Volledigheid verzoeken en aanvragen Norm 8 - Klanttevredenheid Norm 4 - Inhoudelijke kennis en deskundigheid Norm 7 - Actualiteit gemeentelijke informatie Norm 6 - Responssnelheid van de gemeente Norm 5 - Beleving van toezicht Minimumnorm Plusnorm Score nulmeting Score éénmeting 212 Afbeelding 12 De resultaten per norm voor de top 1 gemeentelijke producten. Bron: SIRA, bewijs van goede dienst voor bedrijven. 14

15 Ledental ondernemersverenigingen iets verder gedaald s-hertogenbosch heeft een aantal ondernemersverenigingen. Bij sommige verenigingen is men verplicht lid (bijvoorbeeld een aantal winkeliersverenigingen). Bij andere verenigingen is het lidmaatschap vrijwillig. Uit de cijfers blijkt dat de ledenaantallen van de ondernemersverenigingen in s-hertogenbosch tussen 21 en 213 licht dalen Empel / Maasakkers High Tech / Maaspoort Spoorzone Rosmalens Ondernemers Contact De Herven De Brand De Rietvelden De Vutter De Pettelaar KOM Rosmalen Helftheuvel Maaspoort Rompert Hartje 's-hertogenbosch KHN afdeling 's-hertogenbosch KHN afdeling Rosmalen Afbeelding 13 Aantal leden van ondernemersverenigingen s-hertogenbosch. Bron: Ondernemersverenigingen. Aantal HBO studenten neemt toe In s-hertogenbosch studeren in het schooljaar 213/ MBO studenten en HBO studenten. Het aantal HBO studenten is de afgelopen jaren toegenomen; het aantal MBO studenten is het afgelopen jaar iets afgenomen. 21/'11 211/'12 212/'13 213/'14 MBO KW1C Voltijd Deeltijd Helicon HBO Avans Voltijd Deeltijd Duaal HAS Fontys Voltijd Deeltijd Afbeelding 14 Aantal MBO en HBO studenten in s-hertogenbosch, Bron: Onderwijsinstellingen. 15

16

17 3. Arbeidsmarkt In dit hoofdstuk wordt nader ingegaan op de Bossche arbeidsmarkt en de werkgelegenheid. Zo komen bijvoorbeeld de beroepsbevolking, het aantal niet werkende werkzoekenden en het werkloosheidspercentage aan bod. In bijlage 1 wordt een schematisch overzicht van de Bossche arbeidsmarkt in relatie tot de Bossche werkgelegenheid gegeven. Groot deel beroepsbevolking werkt Begin 214 bestaat de beroepsbevolking in s-hertogenbosch naar schatting uit bijna 72. personen. Dit zijn meer mannen dan vrouwen. De bruto participatiegraad bedraagt circa 75%. Dit betekent dat driekwart van de Bossche beroepsbevolking óf werkt, óf actief op zoek is naar een betaalde baan van 12 uur of meer. s-hertogenbosch heeft hiermee de hoogste bruto participatiegraad van de vijf grote Brabantse steden mannen vrouwen Afbeelding 15 De beroepsbevolking in s-hertogenbosch naar geslacht, Bron: Vdwresearch. Sterke werkgelegenheidsfunctie s-hertogenbosch heeft banen, terwijl de beroepsbevolking uit bijna 72. personen bestaat. De werkgelegenheidsfunctie van s-hertogenbosch is daarmee met 1,3 banen per inwoner (behorende tot de beroepsbevolking) hoog. Dit getal ligt voor Eindhoven een fractie hoger, terwijl het voor de andere grote Brabantse steden lager ligt. Ten opzichte van 28 is het aantal banen per inwoner in s-hertogenbosch afgenomen. Dit komt omdat de beroepsbevolking sneller groeit dan het aantal banen. Hetzelfde gebeurt in mindere mate - in Eindhoven. Breda 1, Eindhoven 1,4 Helmond 1, 's-hertogenbosch 1,3 Tilburg 1,,,4,8 1,2 1,6 Afbeelding 16 Het aantal banen t.o.v. de werkzame beroepsbevolking, 214. Bron: Vdwresearch en LISA. Bewerking O&S. 17

18 Werkloosheid gestegen, afname laatste maanden Sinds september 211 (3.97) stijgt het aantal niet werkende werkzoekenden in s-hertogenbosch gestaag 6. Na een voorlopige piek in februari (8.369) is het aantal de laatste maanden echter weer licht afgenomen. Eind juni 214 zijn er niet werkende werkzoekenden bij het UWV WERKbedrijf ingeschreven. Dit zijn er bijna 3.2 meer dan een jaar geleden. Het werkloosheidspercentage bedraagt hiermee 11,2%. Dit is hoger dan het gemiddelde in Nederland (1,%) en lager dan in drie van de vier andere grote Brabantse steden 7. Vergeleken met de referentiesteden Amersfoort, Haarlem, Leiden en Zwolle doet s-hertogenbosch het vergelijkbaar aan Amersfoort vrouwen mannen Afbeelding 17 Het totaal aantal niet werkende werkzoekenden in s-hertogenbosch, Bron: UWV WERKbedrijf. Meer oudere niet werkende werkzoekenden De geconstateerde stijging sinds september 211 en daling van de laatste maanden zien we in alle leeftijdsgroepen terug. De sterkste absolute daling sinds februari zien we bij de groep jarigen (-17) en jongeren (-14). De groep 45-plussers is met 17 personen toegenomen Afbeelding 18 Niet werkende werkzoekenden in s-hertogenbosch naar leeftijd, Bron: UWV WERKbedrijf. 6 Het UWV WERKbedrijf schrijft mensen met een uitkering tegenwoordig automatisch in als niet werkend werkzoekend. Dit was voorheen niet het geval. Hierdoor zien we in augustus en september 213 een flinke stijging. Oktober 213 is de wijziging van registratie voor gegevens van s-hertogenbosch volledig doorgevoerd. Hierdoor is er sprake van een trendbreuk. 7 Breda 9,2%, Eindhoven 13,8%, Helmond 15,4%, Tilburg 13,1%. 8 Amersfoort 1,2%, Haarlem 8,7%, Leiden 9,6%, Zwolle 1,7%. 18

19 Sterke stijging lager opgeleiden Kijkend naar dezelfde periode (februari 214 juni 214) dan blijkt vooral het aantal hoger opgeleide 9 niet werkende werkzoekenden te zijn afgenomen (-95). Het aantal middelbaar opgeleide nww ers is eveneens afgenomen (-5), terwijl het aantal laag opgeleide nww ers slechts licht is afgenomen (-1). Door de sterke stijging van het aantal lager opgeleide niet werkende werkzoekenden zijn er weer meer lager opgeleide niet werkende werkzoekenden dan middelbaar Lager Middelbaar Hoger Afbeelding 19 Uitkeringen in s-hertogenbosch; arbeidsongeschiktheidsverzekeringen, uitkeringen algemene bijstand en uitkeringen in het kader van de WerkloosheidsWet, Bron: CBS. Stijging aantal uitkeringen Na een piek in 24 is het aantal uitkeringen tot en met 28 flink afgenomen. Najaar 28 begon echter de economische crisis. Sindsdien neemt het aantal uitkeringen weer toe. In 213 is er (ten opzichte van 212) sprake van een stijging (7,5%). Vooral het aantal WW-uitkeringen is met bijna 8 - flink toegenomen. Ook het aantal bijstandsuitkeringen is licht toegenomen; het aantal arbeidsongeschiktheidsuitkeringen is daarentegen licht afgenomen Arbeidsongeschiktheidsuitkeringen Uitkeringen algemene bijstand WW uitkeringen Afbeelding 2 Niet werkende werkzoekenden in s-hertogenbosch naar opleidingsniveau, Bron: UWV WERKbedrijf. 9 Lager = basis + vmbo. Middelbaar = mbo + havo + VWO. Hoger = hbo + bachelor + WO + master. 19

20 Meer vacatures bij het UWV De laatste maanden neemt het aantal ingediende vacatures bij het UWV WERKbedrijf in de regio Noordoost Brabant toe. Het aantal openstaande vacatures stijgt eveneens. Overigens wordt bij het UWV WERKbedrijf slechts een deel van de vacatures aangemeld. 2.5 Ingediend Openstaand Afbeelding 21 Het aantal openstaande en ingediende vacatures per maand in de regio Noordoost Brabant, Bron: UWV WERKbedrijf. Sterke sociaal economische positie s-hertogenbosch staat hoog (6 e plaats) in de sociaal economische index van de 5 grootste gemeenten. Dit is een stijging van zes plaatsen ten opzichte van vorig jaar. Deze vooruitgang wordt vooral veroorzaakt door een relatieve verbetering in de participatie van vrouwen op de arbeidsmarkt en een verhoudingsgewijs gunstiger positie op het gebied van werkloosheid dan vele andere steden. Onze sterke punten zijn het aantal banen en veel werkgelegenheid in de economische groeisectoren. Haarlemmermeer (1) Amstelveen (2) Utrecht (3) Hilversum (4) Amersfoort (5) 's-hertogenbosch (6) Alphen aan den Rijn (7) Leiden (8) Haarlem (9) Breda (1) Zwolle (11) Eindhoven (12) Tilburg (22) Helmond (45) Afbeelding 22 Sociaal economische index: top 1 van 5 grootste steden en de referentiegemeenten, Bron: Stichting atlas voor gemeenten; Atlas voor gemeenten

21 4. Ruimte voor economische activiteiten Een derde aspect dat in deze economische monitor aan de orde komt is de bedrijfsomgeving: de ruimte voor economische activiteiten. Allereerst zal de spreiding van de bedrijvigheid over de stad aan bod komen. Hoe is de verdeling van het aantal bedrijven en werkzame personen over de verschillende werklocaties in de stad? Vervolgens wordt nader ingegaan op bedrijventerreinen, kantoorlocaties en winkelcentra. In bijlage 3 wordt een kaart gepresenteerd met alle werklocaties. Aandeel bedrijfsvestigingen buiten werklocaties licht toegenomen In 213 bevindt meer dan de helft (59%) van de vestigingen zich buiten één van de werklocaties 1. Dit aandeel is sinds 1997 (47%) flink toegenomen. Het afgelopen jaar was er sprake van een lichte toename, zowel relatief als absoluut (+ 11 vestigingen) Kantoorlocaties Winkelcentra Bedrijventerreinen Binnenstad Overige werklocaties Buiten werklocatie Afbeelding 23 Spreiding van de bedrijfsvestigingen over de stad, Bron: I&O. Bewerking: O&S. Afname werkgelegenheid kantoorlocaties In vijf jaar tijd is er sprake van een afname van de werkgelegenheid op bijna alle werklocaties. Alleen bij de overige werklocaties is sprake van een toename. Het afgelopen jaar is eveneens op bijna alle werklocaties sprake van een afname. De sterkste absolute afname (-1.1 werkzame personen) op de kantoorlocaties; hier zien we ook de grootste relatieve afname (-6,5%). Alleen bij buiten werklocaties is sprake van een toename (45 werkzame personen) Winkelcentra Binnenstad Kantoorlocaties Bedrijventerreinen Overige werklocaties Buiten werklocatie Afbeelding 24 Spreiding van de werkgelegenheid over de stad, Bron: I&O. Bewerking: O&S. 1 Alle (grote) kantoorlocaties, winkelcentra, bedrijventerreinen en ook de Binnenstad worden in deze monitor werklocaties genoemd (zie bijlage 3). Vier grote bedrijven buiten deze locaties zijn apart genomen in de categorie overige werklocaties. 21

22 Laag netto oppervlak bedrijventerrein Het netto oppervlak bedrijventerrein in s-hertogenbosch is (samen met Helmond) het laagst van de B5. Het oppervlak bedrijventerrein dat direct beschikbaar is voor uitgifte aan bedrijven is ongeveer gelijk gebleven. De gemeente Tilburg heeft de hoogste netto voorraad bedrijventerrein. Breda 731 Totaal: 769 Eindhoven 618 Totaal: 76 Helmond 58 Totaal: 566 s-hertogenbosch 54 Totaal: 564 Tilburg 954 Totaal: netto uitgegeven terstond uitgeefbaar niet terstond uitgeefbaar Afbeelding 25 De voorraad netto bedrijventerrein en de beschikbaarheid per 1 januari 214 in de vijf grote Brabantse steden, in hectare. Bron: IBIS. Nauwelijks uitgifte Sinds 211 is er in s-hertogenbosch geen of nauwelijks bedrijventerrein uitgegeven. Het afgelopen jaar is er weer één hectare uitgegeven; de helft hiervan op de Herven, de andere helft op Treurenburg. Ook in de vier andere B5 steden is hectare bedrijventerrein uitgegeven; zeven in Tilburg, vier in Eindhoven, twee in Helmond en eveneens één in Helmond Tilburg 8 6 Helmond 4 Eindhoven 2 Breda 's-hertogenbosch Afbeelding 26 De uitgifte aan bedrijventerrein in de 5 grote Brabantse steden in hectare, Bron: IBIS. 22

23 Winkels steeds groter Het aantal m 2 winkelverkoopvloeroppervlakte (wvo) is tussen 1997 en 214 flink toegenomen terwijl het aantal winkels iets is afgenomen. De winkels in s-hertogenbosch worden dus steeds groter. Dit is een trend die ook landelijk gaande is. Verder is er in april 214 sprake van iets meer leegstand dan in april 213, zowel in de Binnenstad als in de rest van s-hertogenbosch. Het gaat dan om zowel het aantal winkels als het aantal m 2 wvo. Totaal Niet-dagelijks Dagelijks aantal winkels m2 wvo/winkel aantal winkels m2 wvo/winkel aantal winkels m2 wvo/winkel Afbeelding 27 De ontwikkeling aan m2 winkel vloer oppervlak (wvo) in s-hertogenbosch, tussen 1997 en 214. Bron: Locatus. Bewerking: O&S. Veel kantoorruimte Wanneer van de 5 grootste gemeenten het aantal m 2 kantoorruimte per inwoner op een rij wordt gezet, staat s-hertogenbosch met 6,8 m 2 kantoorruimte per inwoner in de top 1 (9 e plaats). Ook vorig jaar stonden we op deze plaats. Op één staat Schiphol gemeente Haarlemmermeer met 9,8 m 2. Eindhoven staat met 6,85 m 2 kantoorruimte per inwoner op de ranglijst net boven ons. De andere drie grote Brabantse gemeenten staan beduidend lager. Haarlemmermeer (1) Utrecht (2) Den Haag (3) Amstelveen (4) Amsterdam (5) Arnhem (6) Hilversum (7) Eindhoven (8) 's-hertogenbosch (9) Zwolle (1) Amersfoort (12) Leiden (19) Breda (21) Haarlem (26) Tilburg (36) Helmond (39) Afbeelding 28 Het aantal m 2 kantoorruimte per inwoner, : top 1 van 5 grootste steden en de referentiegemeenten. Bron: Drs. R. L. Bak. Bewerking: O&S. 23

24 Toename aanbod kantoorruimte De totale voorraad aan kantoorlocatie in s-hertogenbosch bedraagt m 2. Het aanbod aan bestaande kantoorruimte is het afgelopen jaar toegenomen tot m 2 bruto vloeroppervlak (bvo). Dit wil overigens nog niet zeggen dat deze kantoorruimte ook daadwerkelijk leeg staat. DTZ geeft medio 214 als feitelijke leegstand in s-hertogenbosch 11%. Dat is iets minder dan begin van het jaar (12%). En (veel) lager dan in Nederland gemiddeld (15,7%) Afbeelding 29 De ontwikkeling van het aanbod aan bestaande kantoorruimte in s-hertogenbosch in m2 bruto vloeroppervlak (bvo), Bron: Real Next / RSP. Bewerking: O&S. Veel verschil tussen locaties Op sommige locaties wordt beduidend meer m 2 bvo aangeboden dan op andere locaties. Zo blijkt in de Maaspoort ruim de helft van het totale oppervlak aan kantoor aangeboden te worden. Het aanbodspercentage is het laagst op Knooppunt Hintham en het Paleiskwartier. In totaal staat ruim 93. m 2 (49%) van het totale aanbod aan kantoorruimte in s-hertogenbosch meer dan drie jaar leeg. Vooral op de Maaspoort, Soetelieve Noord en de Herven staat relatief veel m 2 langdurig leeg. Locatie m² kantooroppervlak m² aanbod aanbods% langdurig leeg (>3 jaar) Binnenstad De Herven Paleiskwartier Pettelaarpark Hightech Park De Brand Maaspoort De Rietvelden Knooppunt Hintham Soetelieve Noord Brabantpoort Overig Totaal % 38% 4% 9% 27% 22% 6% 34% % 56% 28% 1% 17,1% 4% 26% 1% 8% 18% 8% 4% 6% % 33% % 1% 7,6% Afbeelding 3 Het oppervlak aan kantoorruimte in s-hertogenbosch in m 2 bruto vloeroppervlak (bvo) per locatie, 214. Bron: Real Next / RSP. Bewerking: O&S. 24

25 5. Bezoek aan de stad In dit hoofdstuk staat het bezoek aan s-hertogenbosch centraal. Naast het aantal bezoeken, bezoekers en de ondernomen activiteiten worden ook cijfers over het aantal hotelovernachtingen gepresenteerd. Ruim 1,4 miljoen bezoekers van buiten s-hertogenbosch Het afgelopen jaar heeft s-hertogenbosch ruim 1,4 miljoen bezoekers getrokken. Dit zijn toeristische bezoekers van buiten de betreffende gemeente. Hiermee staan we op een vijfde plaats op de ranglijst; achter de vier grote steden. In de top drie zijn Den Haag en Rotterdam ten opzichte van vorig jaar van plek gewisseld. Steden Aantal bezoekers Aantal bezoeken Frequentie Amsterdam ,7 Den Haag ,3 Rotterdam ,2 Utrecht ,1 's-hertogenbosch ,2 Groningen ,3 Maastricht ,8 Eindhoven ,8 Arnhem ,4 Zwolle ,3 Afbeelding 31 Top 1 van steden wat betreft het hoogste aantal (toeristische) Nederlandse bezoekers en bezoeken, 213. Bron: CVO. Aantal bezoeken en bezoekers afgenomen Alle steden uit de top 1 hebben het afgelopen jaar het aantal Nederlandse toeristen zien afnemen. Zo ook s-hertogenbosch. Het aantal bezoekers is met bijna 12% afgenomen; het aantal bezoeken met bijna 9%. Belangrijkste reden voor de afname? Zowel in s-hertogenbosch als in de andere steden: de crisis. Met een gemiddelde besteding van 51,1 per persoon per bezoek 11 bedraagt het economisch effect door toeristisch dagbezoek in 213 naar schatting ruim 16 miljoen. Dit is (veel) minder dan in voorgaande jaren. De besteding blijft hoog, maar het aantal bezoeken is afgenomen. Ter vergelijking: in 26 was het economisch effect nog bijna 25 miljoen Bezoekers / bezoeken Frequentie ,7 3,1 3,2 3,1 2,9 2,7 2,6 2,8 2,5 2,5 2,2 2, Bezoekers Bezoeken Frequentie Afbeelding 32 Het aantal (toeristische) bezoekers en bezoeken aan s-hertogenbosch, Bron: CVO. 11 Bron: CVO. 25

26 Funshoppen blijft belangrijk Het grootste deel van de bezoekers komt naar s-hertogenbosch voor het funshoppen. Het afgelopen jaar is dit aandeel weer licht toegenomen. Bezoekers maken ook graag gebruik van de horeca om op een terrasje te zitten of te lunchen of te dineren. Vooral het lunchen en dineren neemt toe; in 213 heeft bijna de helft van de bezoekers dit in s-hertogenbosch gedaan. 1% 8% 6% Winkelen:71% 4% Lunch/diner:46% Terrasje:3% 2% Stadswandeling:13% Museum:7% % Afbeelding 33 Top 5 van activiteiten gedurende het bezoek aan s-hertogenbosch, Bron: CVO. Aantal hotelovernachtingen weer licht gedaald In 213 zijn er in totaal ruim 12. hotelovernachtingen in s-hertogenbosch geweest. Dit zijn er minder dan in voorgaande jaren. Vooral in de eerste drie kwartalen lag het aantal hotelovernachtingen lager dan in andere jaren. Het vierde kwartaal was vergelijkbaar met voorgaande jaren e kwartaal 2e kwartaal 3e kwartaal 4e kwartaal Afbeelding 34 De ontwikkeling van het aantal hotelovernachtingen in s-hertogenbosch, Bron: Gemeente s-hertogenbosch/belastingen. Bewerking: O&S. 26

27 6. Positie in de regio Noordoost-Brabant In dit hoofdstuk staat de positie van s-hertogenbosch in de Corop regio Noordoost-Brabant centraal. Er worden cijfers over het aantal vestingen, de werkgelegenheid en bedrijventerreinen gepresenteerd. Werkgelegenheid in Noordoost-Brabant neemt af De werkgelegenheid in de regio Noordoost-Brabant neemt sinds 28 af. De laatste jaren ook sterker dan in de andere drie Brabantse Corop gebieden. Zuidoost (o.a. Eindhoven), Midden (o.a. Tilburg) en West (o.a. Breda) zijn de afgelopen jaren in dit opzicht constanter gebleken Zuidoost Midden West 11 Noordoost Afbeelding 35 De ontwikkeling van het aantal werkzame personen in de vier Corop gebieden in Noord-Brabant: West, Midden, Noordoost en Zuidoost, geïndexeerd t.o.v Bron: I&O. Bewerking: O&S. Sterke positie als werkgelegenheidsgemeente Bijna een derde (3%) van het aantal werkzame personen in Noordoost-Brabant werkt in s- Hertogenbosch. Het aandeel vestigingen ligt iets lager: 24%. Tussen 212 en 213 is het aantal werkzame personen in bijna alle gemeenten afgenomen. De grootste absolute toename is te zien in Vught (+64), de afname was het grootst in Oss (-1.9). Afbeelding 36 Vestigingen 213 Werkzame personen 213 Groei wp Groei wp Bernheze ,% 14,2% Boekel ,1% 6,1% Boxmeer ,1% 13,5% Boxtel ,% 8,7% Cuijk ,% 19,% Grave ,5% 1,6% Haaren ,7% 3,4% Heusden ,5% -3,5% Landerd ,2% 1,9% Maasdonk ,% -15,4% Mill en Sint Hubert ,9% -1,7% Oss ,8% 5,9% Schijndel ,6% 5,4% 's-hertogenbosch ,7% 12,5% Sint Anthonis ,7% -6,4% Sint-Michielsgestel ,% 4,4% Sint-Oedenrode ,1% 2,1% Uden ,2% 9,7% Veghel ,9% 18,3% Vught ,9% 17,% Totaal ,% 9,4% Het aantal vestigingen en werkzame personen in de gemeenten van de Corop Noordoost- Brabant in 213 en de groei tussen en Bron: I&O. Bewerking O&S. 27

28 Relatief veel handel en diensten, weinig industrie s-hertogenbosch heeft regionaal gezien veel werkgelegenheid in de advies & onderzoek, en weinig in de industrie. De sectorale trends in de werkgelegenheidsontwikkeling verschillen nauwelijks tussen s-hertogenbosch en de Corop regio. Zo neemt bij allebei vooral het aandeel banen in de industrie af en het aandeel banen in de advies & onderzoeksector toe. Wel is er in de regio sprake van een sterkere toename van de werkgelegenheid in de sectoren groot- en detailhandel en zorg dan de in de gemeente s-hertogenbosch. 25% 2% 2% 1997 Noordoost 213 Noordoost 1997 's-hertogenbosch 213 's-hertogenbosch 15% 14% 1% 1% 11% 5% % % 6% 3% 4% 5% 4% 1% 4% 7% 7% 2% 2% Agrarisch Industrie Bouwnijverheid Groot- en detailhandel Vervoer & opslag Horeca Informatie & communicatie Financiële instellingen Onroerend goed Advies & onderzoek Overige zak. dvl. Openbaar bestuur Onderwijs Zorg Vrije tijd Overige dvl. Afbeelding 37 Sectorverdeling naar werkgelegenheid in s-hertogenbosch en de regio Noordoost-Noord- Brabant, 213. Bron: I&O. Bewerking O&S. In de hele regio weinig uitgifte De top drie van gemeenten met het meeste oppervlak aan bedrijventerrein in de regio Noordoost zijn s-hertogenbosch (563 ha.), Oss (531 ha.) en Veghel (42 ha.). In de hele regio is in 213 in totaal 1 hectare aan bedrijventerrein uitgegeven. Het meest in Schijndel (3 ha.) en Uden (3 ha.). Totaal netto Netto reeds uitgegeven Uitgeefbaar Waarvan terstond Uitgifte 212 uitgeefbaar Bernheze Boekel Boxmeer Boxtel Cuijk Grave Haaren Heusden Landerd Maasdonk Mill en Sint Hubert Oss Schijndel 's-hertogenbosch Sint Anthonis Sint-Michielsgestel Sint-Oedenrode Uden Veghel Vught 2 2 Totaal Afbeelding 38 De voorraad netto bedrijventerrein en de beschikbaarheid per 1 januari 214 in de gemeenten van de Corop Noordoost-Brabant, in hectare. Bron: IBIS. 28

29 Bijlage I: Overzicht arbeidsmarkt en werkgelegenheid 214 Economische monitor 214, bewerking: Onderzoek & Statistiek Bevolking 's-hertogenbosch per : (GBA) - 14 jarigen plussers jarigen (potentiële beroepsbevolking): % A r b e i d s m a r k t Totaal niet-werkenden/ niet-werkzoekenden: niet beroepsbevolking 1) : (feitelijke) beroepsbevolking: 72. Werkenden: 64.2 NWW 2) : % 4) 4% 4) W e r k g e l e g e n h e i d Woont elders werkt in 's-hertogenbosch: ) Arbeidsplaatsen in 's-hertogenbosch (>_ 12 uur per week): Woont en werkt in 's-hertogenbosch: ) (I&O) Vestigingenregister 213 Woont in 's-hertogenbosch werkt elders: ) Arbeidsplaatsen in 's-hertogenbosch: (< 12 uur per week) 11. Arbeidsplaatsen in 's-hertogenbosch: (I&O) Vestigingenregister Niet-beroepsbevolking: o.a. scholieren, studenten, personen die niet willen (noch hoeven te) werken, WAO-ers, etc. 2 Niet-werkende werkzoekenden (UWV WERKbedrijf ) 3 Deze aantallen zijn een schatting, en wijken af van eerder gepubliceerde pendelcijfers van de provincie. Dit komt omdat (1) de cijfers van de provincie ouder zijn en (2) de provincie andere kengetallen hanteert. 4 Percentage gebaseerd op pendelcijfers van de provincie Noord-Brabant. 29

30

31 Bijlage 2 Gebruikte bronnen en definities Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) Het CBS publiceert via statline cijfers over het aantal uitkeringen. Continu Vakantie Onderzoek (CVO) Het CVO is een samenwerkingsverband tussen TNS NIPO en NBTC. Het CVO brengt jaarlijks het vakantie- en reisgedrag van Nederlanders in kaart, waaronder het toeristisch bezoek aan steden. Elsevier en bureau Louter: toplocaties Elsevier publiceert jaarlijks in november welke gemeente economisch gezien de beste prestaties levert. Dit gebeurt op basis van onderzoek door bureau Louter. Gemeente s-hertogenbosch/belastingen De afdeling Belastingen berekent op basis van de toeristenbelasting het aantal toeristische overnachtingen in s-hertogenbosch. IBIS werklocaties Jaarlijks worden er gegevens over IBIS werklocaties verzameld. Dit gebeurt aan de hand van een enquête onder gemeentes. Het betreft hier bijvoorbeeld cijfers over de totale netto voorraad aan bedrijfsterrein (in hectare), netto uitgegeven, het aantal hectare uitgeefbaar en terstond uitgeefbaar. I&O: Vestigingenregister In dit bestand wordt informatie over alle bedrijven in s-hertogenbosch gegeven. Naast adresgegevens zijn ook gegevens over het aantal bij de bedrijven werkende personen bekend en in welke sector het bedrijf werkzaam is. Het vestigingenregister is een stand van zaken op 1 april van het betreffende jaar. Het bestand wordt met terugwerkende kracht voor vijf jaar gecorrigeerd. Dit heeft onder andere te maken met de actualiseringsmethodiek van het vestigingenregister: niet alle gegevens over bedrijfsvestigingen worden jaarlijks geactualiseerd. Dit betekent dat de cijfers uit deze monitor niet te vergelijken zijn met die uit de economische monitor 212. Verder is er sinds 26 een nieuwe bestandsbeheerder. Kamer van Koophandel: mutatiebalans In dit bestand wordt een overzicht gegeven van alle in een jaar gestarte, opgerichte en opgeheven bedrijven. Een jaar loopt van 1 januari tot 31 december. De gegevens uit het bestand zijn dus niet vergelijkbaar met die uit het vestigingenregister. Locatus Locatus verzamelt cijfers over detailhandel. Op basis van het Locatus bestand 1 april 214 zijn de nieuwste cijfers voor 214 berekend. Real Next / RSP De afdeling Onderzoek & Statistiek verzamelt jaarlijks gegevens over aanbod aan kantoorlocaties in s-hertogenbosch. Dit gebeurt op basis van het aanbod via Real Next en RSP. Rijkswaterstaat (RWS) Verzamelt (onder andere) cijfers over het aantal files op het rijkswegennet. In deze monitor worden de cijfers gepresenteerd over het aantal files en de filezwaarte (duur van de file X de gemiddelde lengte) op het rijkswegennet rond s-hertogenbosch. 31

32 Speerpuntsectoren De afdeling EZ heeft in het economisch beleid een aantal speerpunten benoemd: dienstverlening, health, creatief, agrifood, ICT en Logistiek. Op basis van SBI 28 codes in het vestigingenregister is de werkgelegenheid in deze sectoren en het aantal bedrijfsvestigingen berekend. Dit is op basis van de volgende indeling gedaan: Sector ICT Agrifood Financiële en zakelijke dienstverlening C reatief Health Logistiek SBI 28-code 261, 262, 264, 465, 61, 62, 631, 951 Zie monitor agrifood van Agrifood Capital J, K, L, M, N Zie onderzoek B&A Group: s-hertogenbosch: creatieve stad! Health: zie onderzoek ETIN kansen voor de medische sector in s-hertogenbosch H Stichting atlas voor gemeenten De stichting atlas voor gemeenten brengt jaarlijks de Atlas voor gemeenten uit. Onderdeel hiervan is de woonaantrekkelijkheidsindex. Deze index wordt gebaseerd op een achttal aspecten: bereikbaarheid, cultureel aanbod, veiligheid, koopwoningen, nabijheid natuurgebieden, culinair aanbod, universiteiten, vooroorlogse woningen. Ook de sociaal-economische index is hier een onderdeel van. Ook deze index wordt gebaseerd op acht aspecten: het aantal personen in de bijstand, het werkloosheidspercentage, het aantal arbeidsongeschikten, het percentage huishoudens met een inkomen lager dan 15% van het sociaal minimum, het aantal personen met een lage opleiding, de netto participatiegraad van vrouwen, de werkgelegenheid en het percentage banen in groeisectoren UWV WERKbedrijf Het UWV WERKbedrijf publiceert maandelijks cijfers over onder andere het aantal niet werkende werkzoekenden (NWW ers) en ingediende en openstaande vacatures. Vdwresearch: Beroepsbevolking Jaarlijks maakt Vdwresearch een schatting van de beroepsbevolking. Dit gebeurt met terugwerkende kracht. 32

33 Bijlage 3: Werklocaties j k. s. VIII. v. t. w. I. II. III. IV. V. VI. VII. VIII. IX. X. XI. XII. XIII. XIV. Kantoorlocatie Bolduc Brabantpoort Eekbrouwersweg Het Wielsem Hightech Park Hoog Heinis Kooikersweg Maaspoort Paleiskwartier Pettelaarpark Rompertsebaan Rompertsstaete Soetelieve Noord i g. VII. 3. IX. V. a. o. m. n. r. y. u IV. XI. XII. 6. III. XIV z. XIII. e X. 5. b. II. I. f. VI. a. b. c. d. e. f. g. h. i. j. k. m. n. o. p. q. r. s. t. u. v. w. y. Bedrijfsterrein Boschveld Brabantpoort Businesspark Maliskamp De Brand De Herven De Kruithoorn De Rietvelden De Vliert De Vutter Empel Maasakkers Empel Zuid Ertveld Noord Ertveld Zuid Hightech Park Kloosterstraat Hintham Knooppunt Hintham Kop van het Zand Kruisstraat Maaspoort Orthenpoort Overlaet Noord Overlaet Zuid van Herpensweide Zuid Willemsvaart Winkelcentrum Boschmeerplein Boschmeersingel Boschveld Churchilllaan Bossche woonboulevard De Rompert passage Goulmy en Baarplein Helftheuvelpassage Het Wielsem Kooikersweg Maaspoort (passage) Mgr. van Roosmalenplein Molenhoek passage Orthenpoort Pastoor van Thiellaan Pettelaarsepoort Rivierenplein Rosmalen-Centrum Zuiderpassage Station Oost z. Binnenstad h q. p. d. 13. c. 33