Economische monitor 2012

Transcriptie

1 Economische monitor 212 O&S september 212

2

3 Samenvatting Deze rapportage geeft de belangrijkste economische ontwikkelingen in s-hertogenbosch tussen 1997 en 212 weer. De ontwikkelingen worden zoveel mogelijk afgezet tegen die in de vier andere grote Brabantse steden (Breda, Eindhoven, Helmond en Tilburg), de provincie Noord-Brabant en Nederland. De informatie in deze rapportage geeft niet alleen inzicht in de economische ontwikkelingen, maar kan ook gebruikt worden om te bepalen in hoeverre economische beleidsdoelstellingen gehaald zijn om zodoende beleid te kunnen bijsturen of wijzigen. Tweeledig beeld Het beeld dat uit de economische monitor 212 naar voren komt is evenals voorgaande jaren - tweeledig. Aan de ene kant worden er in 211 weer diverse records gebroken. s-hertogenbosch staat bijvoorbeeld op de eerste plaats van economisch best presterende steden in het onderzoek van Elsevier/bureau Louter. Aan de andere kant is 211 ook het jaar waarin de gevolgen van de economische crisis blijven doorwerken. De meest recente cijfers laten dan ook een aantal wat minder positieve ontwikkelingen zien. Desondanks doet s-hertogenbosch het vergeleken met Nederland en de andere grote Brabantse steden economisch gezien nog steeds goed. Kort samengevat laat de economische monitor 212 de volgende ontwikkelingen zien: Afname werkgelegenheid Het afgelopen jaar is de werkgelegenheid in s-hertogenbosch met 47 personen afgenomen tot 96.8 werkzame personen. En is het aantal vestigingen licht toegenomen tot De economische dynamiek blijft ook in 211 hoog. Het afgelopen jaar zijn er 1.36 bedrijven gestart. Iets minder dan in 21, maar meer dan de jaren daarvoor. Ook in de eerste zes maanden van 212 zijn er al bijna 7 bedrijven gestart. Het aantal opgeheven bedrijven is eveneens iets afgenomen: ruim 92 in 211. In 212 zou het aantal opheffingen toe kunnen nemen; in de eerste zes maanden zijn er al bijna 6 bedrijfsopheffingen geweest. Stad van handel en diensten Het profiel van s-hertogenbosch als dienstenstad wordt steeds sterker. De sectoren advies en onderzoek, financiële instellingen en ICT worden de laatste jaren groter. Opvallend is groei van de groot- en detailhandel de afgelopen jaren. Het is de grootste sector; met 21% van de werkgelegenheid. De sector industrie heeft het zowel op de korte als op de langer termijn - moeilijk in s- Hertogenbosch. De afgelopen jaren vertoonde de werkgelegenheid in de meeste benoemde speerpuntsectoren een stijgende lijn. Zo ook het afgelopen jaar. Groot deel beroepsbevolking werkt De beroepsbevolking in de gemeente s-hertogenbosch is gestegen tot 7.66 personen. Met 96.8 banen betekent dit 1,4 banen per inwoner (behorend tot de beroepsbevolking). Dit betekent dat s-hertogenbosch een sterke werkgelegenheidsfunctie heeft. De bruto participatiegraad van 73% is hoog. Zeker ook vergeleken met de andere vier Brabantse steden en Noord-Brabant. Vergeleken met de B5 gemiddeld heeft s-hertogenbosch relatief iets meer laagopgeleiden en minder middelbaar opgeleiden. Het aandeel hoogopgeleiden is gemiddeld. Het aandeel 45- plussers in de beroepsbevolking blijft toenemen. 3

4 Werkloosheid toegenomen Na een piek in maart 21 (4.747) is het aantal niet werkende werkzoekenden tot september 211 gestaag afgenomen. Sinds die tijd is er echter weer sprake van een stijging. Eind juli 212 zijn er niet werkende werkzoekenden bij het UWV WERKbedrijf ingeschreven. Dit is een werkloosheidspercentage van 6,5%. Dit is hoger dan in Nederland gemiddeld en gemiddeld ten opzichte van de vier andere grote Brabantse steden. In 211 is het aantal uitkeringen licht gestegen. Vooral het aantal uitkeringen algemene bijstand is iets toegenomen. Het aantal arbeidsongeschiktheidsuitkeringen en WW-uitkeringen is ongeveer gelijk gebleven. Al met al doet s-hertogenbosch het sociaal economisch gezien goed. We staan op de 1 e plaats in de index. Dit betekent wel een lichte daling ten opzichte van voorgaande jaren. Afname werkgelegenheid Binnenstad In vijf jaar tijd is er sprake van een gestage afname van de werkgelegenheid in de Binnenstad. Maar ook op de bedrijventerreinen is sprake van een afname. De uitgifte aan bedrijventerrein in s-hertogenbosch was het afgelopen jaar nihil: hectare. Ook in twee andere steden van de B5 was dit het geval; Breda en Helmond. Eindhoven en Tilburg gaven ieder 6 hectare uit. s-hertogenbosch heeft relatief veel kantoorruimte. Het afgelopen jaar is het aanbod aan bestaande kantoorruimte toegenomen tot m 2. De leegstand is 1,4%; een stijging ten opzichte van een jaar geleden (8,3%). Dit is nog steeds lager dan het landelijk gemiddelde van 14,1%. Aantal bezoeken en bezoekers toegenomen In 211 hebben ruim 1,6 miljoen bezoekers van buiten de gemeente s-hertogenbosch bezocht. Hiermee staan we op de 6 e plaats; een stijging van één plaats ten opzichte van vorig jaar. Ook het aantal bezoeken is toegenomen. Veruit de belangrijkste reden om s-hertogenbosch te bezoeken is en blijft het funshoppen. Tweederde van de bezoekers komt hier winkelen voor zijn of haar plezier. Opvallend is de toename van het aandeel bezoekers dat een stadswandeling maakt of een evenement bezoekt. Het meerdaagse bezoek is toegenomen in 211. Er zijn in 211 iets meer hotelovernachtingen geweest dan in de voorgaande jaren. Vooral in het 2 e kwartaal lag het aantal overnachtingen vrij hoog. Aantrekkelijk vestigingsklimaat Evenals voorgaande jaren is de woonaantrekkelijkheid van s-hertogenbosch een sterke troef voor het vestigingsklimaat. Met een 3 e plaats op de woonaantrekkelijkheidsindex doet s- Hertogenbosch het uitstekend. De bereikbaarheid andere jaren een aandachtspunt is sterk verbeterd. Op het rijkswegennet rond s-hertogenbosch is zowel de filezwaarte als het aantal files in 211 laag gebleven. De ondernemers in s-hertogenbosch waarderen het gemeentelijk ondernemingsklimaat met een 7,. s-hertogenbosch is hiermee één van de vier steden die hiervoor een 7 of hoger krijgen. Sterke regionale werkgelegenheidspositie s-hertogenbosch, Oss en Waalwijk zijn de belangrijkste werkgelegenheidsgemeenten in de regio. De positie van s-hertogenbosch is en blijft sterk. Bijna de helft (45%) van het totale aantal werkzame personen in de regio werkt in s-hertogenbosch. s-hertogenbosch heeft regionaal gezien veel werkgelegenheid in de sector advies en onderzoek en weinig in de industrie. 4

5 INHOUDSOPGAVE Samenvatting... 3 Inhoudsopgave Inleiding Economische structuur en dynamiek Arbeidsmarkt Ruimte voor economische activiteiten Bezoek aan de stad Vestigingsklimaat Positie in de regio Bijlage 1 Overzicht arbeidsmarkt en werkgelegenheid Bijlage 2 Gebruikte bronnen en definities Bijlage 3 Werklocaties

6

7 1. Inleiding De voorliggende Economische monitor 212 is een bijzondere editie. Het is alweer de tiende in een reeks uitgebrachte monitoren over de Bossche economie. Doel van deze rapportage is het presenteren van de belangrijkste gegevens over economische ontwikkelingen in de gemeente s- Hertogenbosch. Hierbij staan zes economische thema s centraal: de economische structuur en dynamiek, de arbeidsmarkt, ruimte voor economische activiteiten, bezoek aan de stad, het vestigingsklimaat en de positie in de regio. Belangrijk in een monitor is de vergelijking in de tijd. Daarom is zoveel mogelijk gebruik gemaakt van een langere tijdreeks en staan de indicatoren al jaren min of meer vast. Als basisjaar is uit praktische overwegingen voor 1997 gekozen. Verder is bij alle indicatoren een vergelijking gemaakt met (het gemiddelde van) de vijf grote Brabantse steden (de B5), de provincie Noord-Brabant en/of Nederland gemiddeld. In de monitor zijn gegevens uit verschillende bronnen en onderzoeken opgenomen, zoals van I&O Research, de kamer van koophandel (KvK), het UWV WERKbedrijf, bureau Louter, het CBS en het Continu Vakantie Onderzoek (CVO). Enkele indicatoren zijn het afgelopen jaar niet geactualiseerd. Voor de volledigheid zijn deze cijfers wel opgenomen in deze monitor. In bijlage 2 wordt meer informatie over de gebruikte bronnen en definities gegeven. Evenals voorgaande jaren is gekozen voor een presentatie met veel figuren en tabellen, en weinig tekst. De afdeling Economische Zaken van de gemeente s-hertogenbosch is opdrachtgever voor deze monitor. Opdrachtnemer is de afdeling Onderzoek en Statistiek. Beide afdelingen hebben nauw samengewerkt bij de totstandkoming van dit product. 7

8

9 2. Economische structuur en dynamiek In dit hoofdstuk wordt een aantal belangrijke cijfers op het gebied van de economische structuur en dynamiek in s-hertogenbosch gepresenteerd. Het gaat dan vooral om de ontwikkeling van het aantal bedrijfsvestigingen en werkzame personen. Ook worden cijfers over de sectorverdeling gepresenteerd. Daarbij is er extra aandacht voor de benoemde speerpuntsectoren. Werkgelegenheid iets afgenomen Het afgelopen jaar is de werkgelegenheid in s-hertogenbosch met 47 personen (-,5%) afgenomen tot 96.8 werkzame personen (stand april 211). Deze afname betreft uitsluitend fulltimers. Het aantal parttimers is zelfs iets toegenomen. Zowel in de B5 gemiddeld (,6%) als in de provincie (,5%) is de werkgelegenheid het afgelopen jaar toegenomen. In de B5 was de groei het sterkst in Eindhoven (1,8%). 125 's-hertogenbosch B5 Noord-Brabant Afbeelding 1 De ontwikkeling van het aantal werkzame personen in s-hertogenbosch, de B5 en Noord-Brabant, geïndexeerd t.o.v Bron: I&O. Bewerking: O&S. Stad van handel en diensten s-hertogenbosch is een echte stad van handel en diensten. Veel personen in onze stad werken in één van deze sectoren. Daarnaast is ook de gezondheids- en welzijnszorg goed vertegenwoordigd. Gemiddeld gezien zijn de grootste bedrijven te vinden bij openbaar bestuur en overheid. Agrarische sector Industrie Bouwnijverheid Groot en detailhandel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële instellingen Verhuur/handel onroerend goed Advisering en onderzoek Verhuur roerende goederen Openbaar bestuur & overheid Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening Werkzame personen 211 Vestigingen 211 Gemiddelde Absoluut Relatief Absoluut Relatief bedrijfsgrootte % 1% 6% 21% 3% 3% 5% 5% 1% 11% 4% 7% 7% 14% 2% 2% % 4% 11% 22% 1% 4% 6% 2% 1% 23% 5% % 3% 6% 6% 5% Totaal % % 9 Afbeelding 2 Aantal bedrijven en werkzame personen per sector in 211. Bron: I&O. Bewerking: O&S

10 Afname werkgelegenheid industrie Hoewel de werkgelegenheid in s-hertogenbosch is afgenomen, is er toch in zes sectoren sprake van een (lichte) toename. De grootste toename is bij informatie en communicatie (35) en overige dienstverlening (29). De sectoren met de sterkste afname zijn industrie (-57), openbaar bestuur en overheid (-23) en horeca (-18). Over de langere termijn gezien is de sector groot- en detailhandel de sterkste stijger, op de voet gevolgd door advisering en onderzoek. Industrie is de sterkste daler. Agrarische sector Industrie Bouwnijverheid Groot- en detailhandel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële instellingen Verhuur/handel onroerend goed Advisering en onderzoek Verhuur roerende goederen Openbaar bestuur & overheid Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening Afbeelding 3 Groei aantal werkzame personen per sector tussen en Bron: I&O. Bewerking: O&S. Lichte groei speerpuntsectoren Het afgelopen jaar vertoonde de werkgelegenheid in de meeste speerpuntsectoren een stijgende lijn. Alleen in de food & health zien we zowel relatief als absoluut (- 7 werkzame personen) een lichte afname. Het speerpunt financiële en zakelijke dienstverlening is momenteel relatief het grootst. Een kwart van de werkzame personen in s-hertogenbosch werkt in de dienstverlening Dienstverlening:25% 2 Food & Health:21% 15 Kennisintensief:15% 1 Creatief:1% 5 ICT:5% Afbeelding 4 Het aantal werkzame personen in de speerpuntsectoren (definitie in bijlage 2) als percentage van het totaal aantal werkzame personen, Bron: I&O. Bewerking: O&S. 1

11 Iets minder startende bedrijven Uit cijfers van de Kamer van Koophandel blijkt dat er in 211 iets minder bedrijven zijn gestart dan in 21. Vergeleken met voorgaande jaren ligt het aantal echter nog steeds hoog. Vooral in de dienstensector worden relatief veel nieuwe bedrijven gestart. Maar ook in de bouw en detailhandel zijn er in 211 respectievelijk 15 en 14 starters. 1.4 Gestart: Afbeelding 5 Aantal gestarte bedrijven in s-hertogenbosch, Bron: KvK. Geboorteoverschot bedrijven neemt af De dynamiek is ook bij het totaal aantal opgerichte 2 en opgeheven bedrijven in 211 groot. Het geboorteoverschot neemt echter door een sterkere afname van het aantal opgerichte bedrijven ten opzichte van het aantal opgeheven bedrijven af. In 21 was het geboorteoverschot nog 99, in 211 is dit gedaald naar 85. Dit is 19% procent minder. In de dienstensector, detailhandel en bouw worden relatief de meeste bedrijven opgericht. In beide sectoren worden ook relatief veel bedrijven opgeheven. Per saldo vindt vooral in de dienstensector de grootste aanwas van bedrijven plaats Opgericht: Opgeheven: Afbeelding 6 Totaal aantal opgerichte en opgeheven bedrijven in s-hertogenbosch, Bron: KvK. 1 2 De KvK is overgestapt op een nieuw registratiesysteem. Hierdoor is het exacte cijfer voor 29 niet bekend. Het totaal aantal opgerichte bedrijven is de som van het aantal gestarte en het aantal overig opgerichte bedrijven. Dit zijn nevenvestigingen en dochterondernemingen van bestaande bedrijven. 11

12 Economisch best presterende gemeente s-hertogenbosch doet het al jarenlang goed op de ranglijst van economisch best presterende gemeenten 3. Evenals in 27 en vorig jaar, staan we in 211 wederom op de eerste plaats! Noord- Brabant doet het in deze ranglijst sowieso uitstekend, met drie gemeenten ( s-hertogenbosch (1), Eindhoven (3) en Breda (4)) in de top Afbeelding 7 Positie van de gemeente s-hertogenbosch voor de economische prestaties van alle gemeenten in Nederland (hoe lager, hoe beter). Bron: Elsevier/Bureau Louter; Toplocaties In het onderzoek zijn 4 gemeenten onderzocht. Gemeenten met minder dan 1. inwoners zijn samengevoegd. 12

13 3. Arbeidsmarkt In dit hoofdstuk wordt nader ingegaan op de Bossche arbeidsmarkt en de werkgelegenheid. Zo komen bijvoorbeeld de beroepsbevolking, de bruto participatiegraad, het aantal niet werkende werkzoekenden en het werkloosheidspercentage aan bod. In bijlage 1 wordt een schematisch overzicht van de Bossche arbeidsmarkt in relatie tot de Bossche werkgelegenheid gegeven. Groot deel beroepsbevolking werkt De bruto participatiegraad in s-hertogenbosch is begin 212 gestegen naar 73,3%. Dit betekent dat ruim 73% van de Bossche beroepsbevolking óf werkt, óf actief op zoek is naar een betaalde baan van 12 uur of meer. s-hertogenbosch heeft hiermee de hoogste bruto participatiegraad van de vijf grote Brabantse steden. Totaal Man (%) Vrouw (%) Bruto participatiegraad 4 (%) Breda ,1% 45,9% 72,4 Eindhoven ,5% 44,5% 71, Helmond ,4% 43,6% 69,9 's-hertogenbosch ,3% 45,7% 73,3 Tilburg ,1% 46,% 7,8 B ,7% 45,3% 71,5 Noord-Brabant ,8% 44,2% 71,2 Afbeelding 8 De beroepsbevolking in de B5 en Noord-Brabant, 212 Bron: Vdwresearch. Sterke werkgelegenheidsfunctie s-hertogenbosch heeft 96.8 banen, terwijl de beroepsbevolking uit 7.66 personen bestaat. De werkgelegenheidsfunctie van s-hertogenbosch is daarmee met 1,4 banen per inwoner (behorende tot de beroepsbevolking) hoog. Dit getal ligt voor Eindhoven ongeveer even hoog, terwijl het voor de andere grote Brabantse steden duidelijk lager ligt. Ten opzichte van 27 is het aantal banen per inwoner in s-hertogenbosch iets afgenomen. Dit komt omdat de beroepsbevolking sneller groeit dan het aantal banen. Hetzelfde gebeurt in Eindhoven. Breda 1, Eindhoven 1,4 Helmond 1, 's-hertogenbosch 1,4 Tilburg 1,1,,4,8 1,2 1,6 Afbeelding 9 Het aantal banen ten opzichte van de werkzame beroepsbevolking, 212. Bron: Vdwresearch en LISA. Bewerking O&S. 4 De beroepsbevolking (werkzaam én werkloos) in procenten van de bevolking. 13

14 Meer hoog opgeleiden Landelijk gezien neemt het opleidingsniveau van de werkzame beroepsbevolking toe. Deze trend is ook in s-hertogenbosch zichtbaar. Tussen 25 en 212 is het aantal lager opgeleiden iets afgenomen, terwijl het aantal middelbaar en hoger opgeleiden is toegenomen. Vergeleken met de B5 gemiddeld heeft s-hertogenbosch iets meer laagopgeleiden (gemiddeld 2%) en minder middelbaar opgeleiden (gemiddeld 39%). Het aandeel hoogopgeleiden is conform het gemiddelde. Uit de jaarlijkse vergelijking in de atlas voor gemeenten blijkt dat vooral traditionele studentensteden als Groningen, Amsterdam, Leiden en Utrecht een relatief hoog opgeleide beroepsbevolking hebben % 37% 37% 38% 38% 4% 4% 41% % 39% 39% 38% 38% 37% 37% 37% 25% 25% 24% 24% 24% 23% 23% 22% Lager Middelbaar Hoger Afbeelding 1 De ontwikkeling van de beroepsbevolking in s-hertogenbosch naar opleidingsniveau, Bron: Vdwresearch. Bewerking: O&S. Steeds meer 45-plussers In 25 was 32% van de beroepsbevolking in s-hertogenbosch 45 jaar of ouder, in 211 is dit toegenomen tot 39%. De andere leeftijdsgroepen blijven door de jaren heen tamelijk constant. Volgens de meest recente bevolkingsprognose 5 stijgt de beroepsbevolking naar 74. in 23. Dit komt allereerst door een toename van de potentiële beroepsbevolking in s-hertogenbosch. Maar ook neemt de bruto participatiegraad toe. Dit vanwege de toenemende participatiegraad van vrouwen en ouderen en een vervanging van oudere generaties door jongere met een hogere participatiegraad % 1% 11% 12% 12% 13% 14% 14% 23% 23% 23% 23% 24% 24% 25% 25% 29% 29% 28% 28% 27% 27% 27% 27% 28% 27% 26% 26% 26% 25% 25% 25% 11% 1% 11% 11% 11% 1% 1% 9% jaar jaar jaar jaar jaar Afbeelding 11 De ontwikkeling van de beroepsbevolking in s-hertogenbosch naar leeftijd, Bron: Vdwresearch. Bewerking: O&S. 5 Bevolkingsprognose O&S, augustus

15 Werkloosheid toegenomen Na een piek in maart 21 (4.767) is het aantal niet werkende werkzoekenden tot september 211 gestaag afgenomen. Sinds die tijd is echter weer sprake van een stijging. Eind juli 212 zijn er niet werkende werkzoekenden bij het UWV WERKbedrijf ingeschreven. Dit zijn er 47 meer dan een jaar geleden. Het werkloosheidspercentage bedraagt hiermee 6,5%. Dit is hoger dan het gemiddelde in Nederland (5,9%) en gemiddeld ten opzichte van de vier andere grote Brabantse steden mannen vrouwen Afbeelding 12 Het totaal aantal niet werkende werkzoekenden in s-hertogenbosch, Bron: UWV WERKbedrijf. Stijging bij alle leeftijdsgroepen Zoals gezegd is het aantal niet werkende werkzoekenden sinds september 211 weer iets toegenomen. Ten opzichte van nu (juli 212) is er sprake van een stijging in alle leeftijdsgroepen. De sterkste absolute stijging zien we bij de groep jarigen (24) en de jongeren (17). Maar ook de groep niet werkende werkzoekende 45-plussers is met 13 personen toegenomen Afbeelding 13 Niet werkende werkzoekenden in s-hertogenbosch naar leeftijd, Bron: UWV WERKbedrijf. 6 Breda 6,2%, Eindhoven 7,3%, Helmond 7,6%, Tilburg 6,1%. 15

16 Vooral toename lager opgeleiden Kijkend naar dezelfde periode (september 211 juli 212) dan blijkt vooral het aantal lager opgeleide 7 niet werkende werkzoekenden te zijn toegenomen (29). Het aantal middelbaar opgeleide niet werkende werkzoekenden is eveneens toegenomen (2), terwijl het aantal hoog opgeleide niet werkende werkzoekenden slechts licht is toegenomen (6) Lager 1.5 Middelbaar 1. 5 Hoger Afbeelding 14 Niet werkende werkzoekenden in s-hertogenbosch naar opleidingsniveau, Bron: UWV WERKbedrijf. Lichte stijging aantal uitkeringen Na een piek in 24 is het aantal uitkeringen tot en met 28 flink afgenomen. Najaar 28 begon echter de economische crisis. Sindsdien neemt het aantal uitkeringen weer toe. Ten opzichte van 21 is er in 211 sprake van een lichte stijging. Vooral het aantal uitkeringen algemene bijstand is iets toegenomen. Het aantal arbeidsongeschiktheidsuitkeringen en WW-uitkeringen is ongeveer gelijk gebleven Arbeidsongeschiktheidsuitkeringen Uitkeringen algemene bijstand WW uitkeringen Afbeelding 15 Uitkeringen in s-hertogenbosch; arbeidsongeschiktheidsverzekeringen, uitkeringen algemene bijstand en uitkeringen in het kader van de WerkloosheidsWet, Bron: CBS. 7 Lager = basis + vmbo. Middelbaar = mbo + havo + VWO. Hoger = hbo + bachelor + WO + master. 16

17 Meer vacatures bij het UWV Het aantal openstaande en ingediende vacatures bij het UWV WERKbedrijf neemt toe. Overigens wordt bij het UWV WERKbedrijf slechts een deel van de vacatures aangemeld Ingediend Openstaand Afbeelding 16 Het aantal openstaande en ingediende vacatures per maand in s-hertogenbosch, Bron: UWV WERKbedrijf. Sterke sociaal economische positie s-hertogenbosch staat hoog (gedeeld 1 e plaats) in de sociaal economische index van de 5 grootste gemeenten. Een daling met twee plaatsen ten opzichte van vorig jaar. Deze teruggang wordt vooral veroorzaakt door een relatieve verslechtering in de participatie van vrouwen op de arbeidsmarkt en de inmiddels gestegen werkloosheid. Amstelveen (1) Haarlemmermeer (2) Utrecht (3) Amersfoort (4) Alphen aan den Rijn (5) Breda (6) Hilversum (7) Zoetermeer (8) Haarlem (9) Alkmaar (1) 's-hertogenbosch (1) Eindhoven (17) Tilburg (23) Helmond (46) Afbeelding 17 Sociaal economische index: top 1 van 5 grootste steden en de B5, Bron: Stichting atlas voor gemeenten; Atlas voor gemeenten

18

19 4. Ruimte voor economische activiteiten Een derde aspect dat in deze economische monitor aan de orde komt is de bedrijfsomgeving: de ruimte voor economische activiteiten. Allereerst zal de spreiding van de bedrijvigheid over de stad aan bod komen. Hoe is de verdeling van het aantal bedrijven en werkzame personen over de verschillende werklocaties in de stad? Vervolgens wordt nader ingegaan op bedrijventerreinen, kantoorlocaties en winkelcentra. In bijlage 3 wordt een kaart gepresenteerd met alle werklocaties. Aantal bedrijfsvestigingen buiten werklocaties blijft toenemen In 21 bevindt meer dan de helft (58%) van de vestigingen zich buiten één van de werklocaties 8. Dit aandeel is sinds 1997 (47%) flink toegenomen. Het afgelopen jaar vond de sterkste absolute afname plaats in de winkelcentra: -2 bedrijven Kantoorlocaties Winkelcentra Bedrijventerreinen Binnenstad Overige werklocaties Buiten werklocatie Afbeelding 18 Spreiding van de bedrijfsvestigingen over de stad, Bron: I&O. Bewerking: O&S. Afname werkgelegenheid Binnenstad In vijf jaar tijd is er sprake van een gestage afname van de werkgelegenheid in de Binnenstad. Maar ook op de bedrijventerreinen is sprake van een afname. De toename van het aantal bedrijven buiten de werklocaties is niet terug te zien in de verdeling van de werkgelegenheid. Het afgelopen jaar (21 211) vindt de grootste absolute afname van de werkgelegenheid plaats in de Binnenstad (- 22). De grootste absolute toename bij overige werklocaties : 31 werkzame personen Winkelcentra Binnenstad Kantoorlocaties Bedrijventerreinen Overige werklocaties Buiten werklocatie Afbeelding 19 Spreiding van de werkgelegenheid over de stad, Bron: I&O. Bewerking: O&S. 8 Alle (grote) kantoorlocaties, winkelcentra, bedrijventerreinen en ook de Binnenstad worden in deze monitor werklocaties genoemd (zie bijlage 3). Vier grote bedrijven buiten deze locaties zijn apart genomen in de categorie overige werklocaties. 19

20 Laag netto oppervlak bedrijventerrein Het netto oppervlak bedrijventerrein in s-hertogenbosch is (samen met Helmond) het laagst van de B5. Het oppervlak bedrijventerrein dat direct beschikbaar is voor uitgifte aan bedrijven is toegenomen. De gemeente Tilburg heeft de hoogste netto voorraad bedrijventerrein. Breda 763 Totaal: 78 Eindhoven 644 Totaal: 762 Helmond 53 Totaal: 566 s-hertogenbosch 53 Totaal: 568 Tilburg 874 Totaal: netto uitgegeven terstond uitgeefbaar niet terstond uitgeefbaar Afbeelding 2 De voorraad netto bedrijventerrein en de beschikbaarheid per 1 januari 212 in de vijf grote Brabantse steden, in hectare. Bron: IBIS. Geen uitgifte Nadat er in de afgelopen twee jaar in s-hertogenbosch relatief veel hectare aan bedrijventerrein is uitgegeven (29 6,4 hectare en 21 1,9 hectare), is er in 211 geen bedrijventerrein uitgegeven. Ook in twee andere steden van de B5 was dit het geval; Breda en Helmond. In de twee andere B5 steden, Eindhoven en Tilburg, is in hectare uitgegeven Tilburg 6 Helmond 4 Eindhoven 2 Breda 's-hertogenbosch Afbeelding 21 De uitgifte aan bedrijventerrein in de 5 grote Brabantse steden in hectare, Bron: IBIS. 2

21 Winkels steeds groter Het aantal m 2 winkelverkoopvloeroppervlakte (wvo) is tussen 1997 en 212 flink toegenomen terwijl het aantal winkels iets is afgenomen. De winkels in s-hertogenbosch worden dus steeds groter. Dit is een trend die ook landelijk gaande is. Verder zijn er het afgelopen jaar in s-hertogenbosch meer winkels voor de dagelijkse artikelen gekomen, en minder niet-dagelijkse. Ook is er sprake van iets meer leegstand (zowel in aantal winkels als in aantal m 2 wvo) dan in 211. Totaal Niet-dagelijks Dagelijks aantal winkels m2 wvo/winkel aantal winkels m2 wvo/winkel aantal winkels m2 wvo/winkel Afbeelding 22 De ontwikkeling aan m 2 winkel vloer oppervlak (wvo) in s-hertogenbosch, tussen 1997 en 212. Bron: Locatus. Bewerking: O&S. Veel kantoorruimte Wanneer van de 5 grootste gemeenten het aantal m 2 kantoorruimte per inwoner op een rij wordt gezet, staat s-hertogenbosch met 6,75 m 2 kantoorruimte per inwoner in de top 1 (9 e plaats). Op één staat Schiphol gemeente Haarlemmermeer met 9,75 m 2. Ten opzichte van vorig jaar staan we één plaats lager; Eindhoven is één plaats gestegen. De andere drie grote Brabantse gemeenten staan beduidend lager. Haarlemmermeer (1) Utrecht (2) Den Haag (3) Amstelveen (4) Amsterdam (5) Arnhem (6) Hilversum (7) Eindhoven (8) 's-hertogenbosch (9) Zwolle (1) Breda (22) Tilburg (35) Helmond (4) Afbeelding 23 Het aantal m 2 kantoorruimte per inwoner, 29, 21 en 211: top 1 van 5 grootste steden en de B5. Bron: Drs. R. L. Bak. Bewerking: O&S. 21

22 Toename aanbod kantoorruimte Het aanbod aan bestaande kantoorruimte is het afgelopen jaar toegenomen tot m 2 bruto vloeroppervlak (bvo). De totale voorraad aan kantoorlocatie bedraagt m 2. DTZ geeft medio 212 als feitelijke leegstand 1,4%. Dat is meer dan in voorgaande jaren (medio 211: 8,3%). Maar (veel) lager dan in Nederland gemiddeld (14,1%) Afbeelding 24 De ontwikkeling van het aanbod aan bestaande kantoorruimte in s-hertogenbosch in m 2 bruto vloeroppervlak (bvo), Bron: Real Next / RSP. Bewerking: O&S. Veel verschil tussen locaties Op sommige locaties wordt beduidend meer m 2 bvo aangeboden dan op andere locaties. Zo blijkt in de Maaspoort bijna de helft van het totale oppervlak aan kantoor aangeboden te worden. Dit is voor ruim de helft zuiver kantoor en voor 43% onderdeel van een bedrijfscomplex. Het aanbodspercentage is het laagst in het Paleiskwartier. Hier wordt 6% van het totale kantooroppervlak aangeboden. In totaal staat 65. m 2 (4%) van het totale aanbod aan kantoorruimte in s- Hertogenbosch meer dan drie jaar leeg. Locatie Binnenstad De Herven Paleiskwartier Pettelaarpark Hightech Park De Brand Maaspoort De Rietvelden Knooppunt Hintham Soetelieve Noord Brabantpoort Overig Totaal m² kantooroppervlak m² aanbod aanbods% % 35% 6% 12% 22% 21% 48% 34% % 39% % 7% 14,3% langdurig leeg (>3 jaar) 4% 19% % 4% 18% 6% 1% 11% % 11% % 3% 5,8% Afbeelding 25 Het oppervlak aan kantoorruimte in s-hertogenbosch in m 2 bruto vloeroppervlak (bvo) per locatie, 212. Bron: Real Next / RSP. Bewerking: O&S. 22

23 5. Bezoek aan de stad In dit hoofdstuk staat het bezoek aan s-hertogenbosch centraal. Naast het aantal bezoeken, bezoekers en de ondernomen activiteiten worden ook cijfers over het aantal hotelovernachtingen gepresenteerd. Ruim 1,6 miljoen bezoekers van buiten s-hertogenbosch Het afgelopen jaar heeft s-hertogenbosch ruim 1,6 miljoen bezoekers getrokken. Dit zijn toeristische bezoekers van buiten de betreffende gemeente. Hiermee staan we op een zesde plaats op de ranglijst; achter de vier grote steden en Maastricht. Een stijging ten opzichte van vorig jaar van één plaats. Deze stijging is ten koste gegaan van Eindhoven. Steden Aantal bezoekers Aantal bezoeken Frequentie Amsterdam Utrecht Den Haag Rotterdam Maastricht 's-hertogenbosch Eindhoven Groningen Arnhem Zwolle Afbeelding 26 Top 1 van steden wat betreft het hoogste aantal (toeristische) Nederlandse bezoekers en bezoeken, 211. Bron: CVO. 3, 2,5 2,4 3,5 2, 2,5 3, 3,1 2,3 2,8 Aantal bezoeken en bezoekers toegenomen s-hertogenbosch is één van de steden die het afgelopen jaar het aantal Nederlandse toeristen heeft zien groeien. Net als Utrecht (+3%), Rotterdam (+1%), Zwolle (+8%) en Zaanstad (+13%). In s- Hertogenbosch is het aantal bezoekers met 5% toegenomen. Ook het aantal bezoeken is gestegen. De bezoekfrequentie is met 2,5 keer per bezoeker gelijk gebleven. Met een gemiddelde besteding van 48,7 per persoon per bezoek bedraagt het economisch effect door toeristisch dagbezoek in 211 naar schatting ruim 2 miljoen. Dit is meer dan in 21. Bezoekers geven per keer iets minder uit, maar het aantal bezoeken is toegenomen. Overigens was dit economisch effect vijf jaar geleden (26) beduidend hoger: 25 miljoen ,7 3,1 3,2 3,1 2,9 2,7 2,6 2,8 2,5 2, Bezoekers Bezoeken Frequentie Afbeelding 27 Het aantal (toeristische) bezoekers en bezoeken aan s-hertogenbosch, Bron: CVO. 23

24 Funshoppen blijft belangrijk, toename interesse in stad Het grootste deel van de bezoekers komt naar s-hertogenbosch voor het funshoppen. Ten opzichte van 21 is dit aandeel weer iets toegenomen. Bezoekers maken ook graag gebruik van de horeca om op een terrasje te zitten of te lunchen of te dineren. Opvallend is de toename van het aandeel bezoekers dat een stadswandeling maakt of een evenement bezoekt. 1% 9% 8% 7% Winkelen:68% 6% 5% 4% 3% 2% 1% Lunch/diner:43% Terrasje:33% Stadswandeling:23% Evenement:9% % Afbeelding 28 Top 5 van activiteiten gedurende het bezoek aan s-hertogenbosch, Bron: CVO. Aantal hotelovernachtingen stijgt licht In 211 zijn er in totaal ruim 127. hotelovernachtingen in s-hertogenbosch geweest. Dit zijn er iets meer dan in 29 en 21. Vooral in het 2 e kwartaal lag het aantal hotelovernachtingen met ruim 35. vrij hoog. Daarna is het aantal hotelovernachtingen weer iets gedaald tot circa 32. in het 3 e en 4 e kwartaal e kwartaal 2e kwartaal 3e kwartaal 4e kwartaal Afbeelding 29 De ontwikkeling van het aantal hotelovernachtingen in s-hertogenbosch, Bron: Gemeente s-hertogenbosch/belastingen. Bewerking: O&S. 24

25 6. Vestigingsklimaat Het vestigingsklimaat wordt bepaald door verschillende aspecten. Een aantal is in de vorige hoofdstukken al aan de orde geweest. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op enkele andere: de woonaantrekkelijkheid van s-hertogenbosch, de bereikbaarheid en het ondernemingsklimaat. Steeds aantrekkelijker om te wonen s-hertogenbosch staat hoog (3 e plaats) in de woonaantrekkelijkheidsindex van de 5 grootste gemeenten. Ten opzichte van vorig jaar zijn we (wederom) één plekje gestegen. Onze gemeente heeft de hoge positie onder andere te danken aan het cultureel en culinair aanbod en de nabijheid van natuurgebieden. De veiligheid en een aantal woningkenmerken worden slechter beoordeeld. Opvallende nieuwkomer in de top 1 is Leidschendam - Voorburg. Amsterdam (1) Utrecht (2) 's-hertogenbosch (3) Amstelveen (4) Den Haag (5) Nijmegen (6) Haarlem (7) Arnhem (8) Leiden (9) Leidschendam-Voorburg (1) Tilburg (15) Eindhoven (16) Breda (26) Helmond (38) Afbeelding 3 Woonaantrekkelijkheidsindex: top 1 van 5 grootste steden en de B5, Bron: Stichting atlas voor gemeenten; Atlas voor gemeenten 212. Filezwaarte blijft laag Tussen 24 en 29 is de filezwaarte (duur van de file X de gemiddelde lengte) op het rijkswegennet rond s-hertogenbosch toegenomen. Tussen 29 en 21 is de filezwaarte drastisch afgenomen; in 211 is er weer een hele lichte stijging; vooral op de A2. Desondanks blijft de filezwaarte hiermee natuurlijk erg laag. Het aantal files is in 211 ook heel licht toegenomen A2 A59 Empel/Vlijmen A59 Hintham/Nuland Afbeelding 31 Filezwaarte (duur van de file X de gemiddelde lengte) op het rijkswegennet rond s-hertogenbosch. Bron: RWS. 25

26 Hoog cijfer ondernemingsklimaat De ondernemers in s-hertogenbosch zijn in 21 positiever dan bij de nulmeting in 24. Opvallend is dat zowel de fysieke onderdelen (bereikbaarheid, veiligheid, beschikbare ruimte, etc.) als de beleidsonderdelen (startersbeleid, promotie- en acquisitiebeleid) als de onderdelen van de gemeentelijke dienstverlening hoog worden beoordeeld. Met een 7, als algemeen oordeel voor het ondernemingsklimaat behoort s-hertogenbosch met Emmen, Helmond en Amersfoort tot de vier steden die hiervoor een 7 of hoger krijgen. Algemeen oordeel ondernemingsklimaat 7, Beschikbare ruimte Bereikbaarheid per auto Parkeermogelijkheden Bereikbaarheid per openbaar vervoer Veiligheid omgeving bedrijfspand Staat van de openbare ruimte Ontwikkeling en herstructurering bedrijfslocaties 6,9 7,4 6,9 6,6 6,9 7,1 6,6 Startersbeleid Promotie- en acquisitiebeleid 6,8 6, Afbeelding 32 Rapportcijfer ondernemers voor de belangrijkste indicatoren van het gemeentelijk ondernemersklimaat s-hertogenbosch, 24, 27 en 21. Bron: Ecorys. Ledental ondernemersverenigingen iets gedaald s-hertogenbosch heeft een aantal ondernemersverenigingen. Bij sommige verenigingen is men verplicht lid (bijvoorbeeld een aantal winkeliersverenigingen). Bij andere verenigingen (zoals de Jonge Ondernemers Sociëteit) is het lidmaatschap vrijwillig. Uit de cijfers blijkt dat de ledenaantallen van de ondernemersverenigingen in s-hertogenbosch tussen 21 en 211 iets gedaald zijn. Empel / Maasakkers High Tech / Maaspoort Treurenburg Spoorzone Rosmalens Ondernemers Contact De Herven De Brand De Rietvelden De Vutter De Pettelaar KOM Rosmalen Helftheuvel Maaspoort Rompert Hartje 's-hertogenbosch KHN afdeling 's-hertogenbosch KHN afdeling Rosmalen Afbeelding 33 Aantal leden van ondernemersverenigingen s-hertogenbosch. Bron: Ondernemersverenigingen

27 7. Positie in de regio In dit hoofdstuk staat de positie van de gemeente s-hertogenbosch in de regio centraal. Er wordt naar twee aspecten gekeken: s-hertogenbosch als plaats voor bedrijven en de werkgelegenheidsfunctie van s-hertogenbosch. Sterke positie als werkgelegenheidsgemeente Bijna de helft (45%) van het aantal werkzame personen in de Waalboss-regio werkt in s- Hertogenbosch. Het aandeel bedrijfsvestigingen ligt iets lager: 37%. Deze aandelen zijn al jaren vrij constant. Tussen 21 en 211 is het aantal werkzame personen absoluut gezien in bijna alle gemeenten afgenomen. Alleen in Waalwijk (59) en Loop op Zand (24) is het aantal werkzame personen toegenomen. De afname was het grootst in Oss (-92). Maasdonk heeft de sterkste relatieve afname (-4,2%). s-hertogenbosch Oss Waalwijk Heusden Bernheze Maasdonk Vught Loon op Zand Vestigingen Werkzame personen Groei wp ,5% -2,2% 2,2% -3,3% -,6% -4,2% -,6% 2,7% Groei wp ,% 14,3% 33,2% -,3% 17,2%,8% 12,8% 2,3% Totaal ,6% 16,1% Afbeelding 34 Het aantal vestigingen en werkzame personen in de Waalboss-regio in 211 en de groei tussen en Bron: I&O. Bewerking O&S. Relatief veel handel en diensten, weinig industrie s-hertogenbosch heeft regionaal gezien veel werkgelegenheid in de zakelijke dienstverlening, en weinig in de industrie. De sectorale trends in de werkgelegenheidsontwikkeling verschillen nauwelijks tussen s-hertogenbosch en de Waalboss-regio. Zo neemt bij allebei vooral het aandeel banen in de industrie af en het aandeel banen in de advies & onderzoeksector toe. 25% 2% 21% 21% 1997 's-hertogenbosch 211 's-hertogenbosch 1997 Waalboss 211 Waalboss 15% 13% 14% 13% 1% 5% % 2% % 1% 8% 6% 5% 3% 3% 4% 5% 5% 3% 3% 1% 1% 11% 8% 4% 4% 7% 7% 6% 5% 2% 3% 2% 2% Agrarisch Industrie Bouwnijverheid Groot- en detailhandel Vervoer & opslag Horeca Informatie & communicatie Financiële instellingen Onroerend goed Advies & Onderzoek Overige zak. dvl. Openbaar bestuur Onderwijs Zorg Vrije tijd Overige dvl. Afbeelding 35 Sectorverdeling naar werkgelegenheid in s-hertogenbosch en de Waalboss-regio totaal, 1997 en 211. Bron: I&O. Bewerking O&S. 27

28 Eénderde oppervlak bedrijventerrein in s-hertogenbosch Iets minder dan éénderde van het oppervlak aan bedrijventerrein in de Waalboss regio ligt in s- Hertogenbosch. Het totaal netto oppervlak aan bedrijventerrein is hoger dan in Oss en Waalwijk. De uitgifte in s-hertogenbosch was in 211 nihil. In Oss en Waalwijk is wel bedrijventerrein uitgegeven. s-hertogenbosch Oss Waalwijk Heusden Maasdonk Bernheze Loon op Zand Vught Waalboss Totaal netto Netto reeds uitgegeven Uitgeefbaar Waarvan terstond uitgeefbaar Afbeelding 36 De voorraad netto bedrijventerrein en de beschikbaarheid per 1 januari 212 in de Waalbossgemeenten, in hectare. Bron: IBIS. Uitgifte

29 Bijlage 1: Overzicht arbeidsmarkt en werkgelegenheid 212 Economische monitor 212, bewerking: Onderzoek & Statistiek Bevolking 's-hertogenbosch per : (GBA) - 14 jarigen plussers jarigen (potentiële beroepsbevolking): % (VDWResearch 211) A r b e i d s m a r k t Totaal niet-werkenden/ niet-werkzoekenden: niet beroepsbevolking 1) : (feitelijke) beroepsbevolking: 7.66 Werkenden: (VDWResearch 211) 6,% NWW 2) : % 4) 39% 4) W e r k g e l e g e n h e i d Woont elders werkt in 's-hertogenbosch: ) Arbeidsplaatsen in 's-hertogenbosch (>_ 12 uur per week): 85.3 Woont en werkt in 's-hertogenbosch: ) (I&O) Vestigingenregister 211 Woont in 's-hertogenbosch werkt elders: ) Arbeidsplaatsen in 's-hertogenbosch: (< 12 uur per week) 1.78 Arbeidsplaatsen in 's-hertogenbosch: 96.8 (I&O) Vestigingenregister Niet-beroepsbevolking: o.a. scholieren, studenten, personen die niet willen (noch hoeven te) werken, WAO-ers, etc. 2 Niet-werkende werkzoekenden (UWV WERKbedrijf ) 3 Deze aantallen zijn een schatting, en wijken af van eerder gepubliceerde pendelcijfers van de provincie. Dit komt omdat (1) de cijfers van de provincie 24 betreffen en (2) de provincie andere kengetallen hanteert. 4 Percentage gebaseerd op pendelcijfers van de provincie Noord-Brabant. 29

30

31 Bijlage 2: Gebruikte bronnen en definities Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) Het CBS publiceert via statline cijfers over het aantal uitkeringen. Continu Vakantie Onderzoek (CVO) Het CVO is een samenwerkingsverband tussen TNS NIPO en NBTC. Het CVO brengt jaarlijks het vakantie- en reisgedrag van Nederlanders in kaart, waaronder het toeristisch bezoek aan steden. Ecorys: Benchmark Gemeentelijk Ondernemingsklimaat (BGO) Tweejaarlijks wordt door Ecorys (in opdracht van het ministerie van EZ) een onderzoek naar het gemeentelijk ondernemingsklimaat gehouden. Ondernemers geven in dit onderzoek hun mening. Elsevier en bureau Louter: toplocaties Elsevier publiceert jaarlijks in november welke gemeente economisch gezien de beste prestaties levert. Dit gebeurt op basis van onderzoek door bureau Louter. Gemeente s-hertogenbosch/belastingen De afdeling Belastingen berekent op basis van de toeristenbelasting het aantal toeristische overnachtingen in s-hertogenbosch. IBIS werklocaties Jaarlijks worden er gegevens over IBIS werklocaties verzameld. Dit gebeurt aan de hand van een enquête onder gemeentes. Het betreft hier bijvoorbeeld cijfers over de totale netto voorraad aan bedrijfsterrein (in hectare), netto uitgegeven, het aantal hectare uitgeefbaar en terstond uitgeefbaar. I&O: Vestigingenregister In dit bestand wordt informatie over alle bedrijven in s-hertogenbosch gegeven. Naast adresgegevens zijn ook gegevens over het aantal bij de bedrijven werkende personen bekend en in welke sector het bedrijf werkzaam is. Het vestigingenregister is een stand van zaken op 1 april van het betreffende jaar. Het bestand wordt met terugwerkende kracht voor vijf jaar gecorrigeerd. Dit heeft onder andere te maken met de actualiseringsmethodiek van het vestigingenregister: niet alle gegevens over bedrijfsvestigingen worden jaarlijks geactualiseerd. Dit betekent dat de cijfers uit deze monitor niet te vergelijken zijn met die uit de economische monitor 211. Verder is er sinds 26 een nieuwe bestandsbeheerder. Kamer van Koophandel: mutatiebalans In dit bestand wordt een overzicht gegeven van alle in een jaar gestarte, opgerichte en opgeheven bedrijven. Een jaar loopt van 1 januari tot 31 december. De gegevens uit het bestand zijn dus niet vergelijkbaar met die uit het vestigingenregister. Locatus Locatus verzamelt cijfers over detailhandel. Op basis van het Locatus bestand 1 april 212 zijn de nieuwste cijfers voor 212 berekend. 31

32 Real Next / RSP De afdeling Onderzoek & Statistiek verzamelt jaarlijks gegevens over aanbod aan kantoorlocaties in s-hertogenbosch. Dit gebeurt op basis van het aanbod via Real Next en RSP. Rijkswaterstaat (RWS) Verzamelt (onder andere) cijfers over het aantal files op het rijkswegennet. In deze monitor worden de cijfers gepresenteerd over het aantal files en de filezwaarte (duur van de file X de gemiddelde lengte) op het rijkswegennet rond s-hertogenbosch. Dit betreft de A2 (van Kerkdriel tot Vught), A59 (van Vlijmen tot knooppunt Empel) en N5/A59 (van knooppunt Hintham tot Nuland). Speerpuntsectoren De afdeling EZ heeft in het economisch beleid een aantal speerpunten benoemd: ICT, dienstverlening, de kennisintensieve sector, de creatieve sector en food & health. Op basis van SBI 28 codes in het vestigingenregister is de werkgelegenheid in deze sectoren en het aantal bedrijfsvestigingen berekend. Dit is op basis van de volgende indeling gedaan: Sector SBI 28-code ICT 261, 262, 264, 465, 61, 62, 631, 951 Kennisintensief Kennisintensieve industrie + Kennisintensieve zakelijke dienstverlening + Onderwijs (8541, 8542) Financiële en zakelijke dienstverlening J, K, L, M, N Creatief Zie onderzoek B&A Group: s-hertogenbosch: creatieve stad! Food & health Food: van boer tot bord Health: zie onderzoek ETIN kansen voor de medische sector in s-hertogenbosch Stichting atlas voor gemeenten De stichting atlas voor gemeenten brengt jaarlijks de Atlas voor gemeenten uit. Onderdeel hiervan is de woonaantrekkelijkheidsindex. Deze index wordt gebaseerd op een achttal aspecten: bereikbaarheid, cultureel aanbod, veiligheid, koopwoningen, nabijheid natuurgebieden, culinair aanbod, universiteiten, vooroorlogse woningen. Ook de sociaal-economische index is hier een onderdeel van. Ook deze index wordt gebaseerd op acht aspecten: het aantal personen in de bijstand, het werkloosheidspercentage, het aantal arbeidsongeschikten, het percentage huishoudens met een inkomen lager dan 15% van het sociaal minimum, het aantal personen met een lage opleiding, de netto participatiegraad van vrouwen, de werkgelegenheid en het percentage banen in groeisectoren UWV WERKbedrijf Het UWV WERKbedrijf publiceert maandelijks cijfers over onder andere het aantal niet werkende werkzoekenden (NWW ers) en ingediende en openstaande vacatures. Vdwresearch: Beroepsbevolking Jaarlijks maakt Vdwresearch een schatting van de beroepsbevolking. Dit gebeurt met terugwerkende kracht. Hierdoor zijn de cijfers niet vergelijkbaar met de cijfers uit de economische monitor

33 Bijlage 3: Werklocaties j k. s. VIII. v. t. w. I. II. III. IV. V. VI. VII. VIII. IX. X. XI. XII. XIII. XIV. Kantoorlocatie Bolduc Brabantpoort Eekbrouwersweg Het Wielsem Hightech Park Hoog Heinis Kooikersweg Maaspoort Paleiskwartier Pettelaarpark Rompertsebaan Rompertsstaete Soetelieve Noord i g. VII. 3. IX. V. a. o. m. n. r. y. u IV. XI. XII. 6. III. XIV z. XIII. e X. 5. I. b. II. f. VI. a. b. c. d. e. f. g. h. i. j. k. m. n. o. p. q. r. s. t. u. v. w. y. Bedrijfsterrein Boschveld Brabantpoort Businesspark Maliskamp De Brand De Herven De Kruithoorn De Rietvelden De Vliert De Vutter Empel Maasakkers Empel Zuid Ertveld Noord Ertveld Zuid Hightech Park Kloosterstraat Hintham Knooppunt Hintham Kop van het Zand Kruisstraat Maaspoort Orthenpoort Overlaet Noord Overlaet Zuid van Herpensweide Zuid Willemsvaart Winkelcentrum Boschmeerplein Boschmeersingel Boschveld Churchilllaan Bossche woonboulevard De Rompert passage Goulmy en Baarplein Helftheuvelpassage Het Wielsem Kooikersweg Maaspoort (passage) Mgr. van Roosmalenplein Molenhoek passage Orthenpoort Pastoor van Thiellaan Pettelaarsepoort Rivierenplein Rosmalen-Centrum Zuiderpassage Station Oost z. Binnenstad h q. p. d. 13. c. 33