Economische monitor 2013

Transcriptie

1 Economische monitor 213 O&S oktober 213

2

3 Samenvatting Deze rapportage geeft de belangrijkste economische ontwikkelingen in s-hertogenbosch tussen 1997 en 213 weer. De ontwikkelingen worden zoveel mogelijk afgezet tegen die in de vier andere grote Brabantse steden (Breda, Eindhoven, Helmond en Tilburg), referentiegemeenten (Amersfoort, Haarlem, Leiden en Zwolle), de provincie Noord-Brabant en Nederland. De informatie in deze rapportage geeft niet alleen inzicht in de economische ontwikkelingen, maar kan ook gebruikt worden om te bepalen in hoeverre economische beleidsdoelstellingen gehaald zijn om zodoende beleid te kunnen bijsturen of wijzigen. Tweeledig beeld Het beeld dat uit de economische monitor 213 naar voren komt is evenals voorgaande jaren - tweeledig. Aan de ene kant doet s-hertogenbosch het vergeleken met andere steden nog steeds heel goed. Zo staan we bijvoorbeeld op de vierde plaats van economisch best presterende steden in het onderzoek van Elsevier/bureau Louter, en eveneens vierde op de woonaantrekkelijkheidsindex in de Atlas van gemeenten. Aan de andere kant is 212 ook het jaar waarin de gevolgen van de economische crisis steeds zichtbaarder worden. De meest recente cijfers laten dan ook een aantal minder positieve ontwikkelingen zien. Kort samengevat zien we het volgende: Afname werkgelegenheid Het afgelopen jaar is de werkgelegenheid in s-hertogenbosch met 1.2 personen (-1,1%) afgenomen tot werkzame personen. Ook in de B5 gemiddeld en in de provincie (beide - 1,3%) nam de werkgelegenheid het afgelopen jaar af. Van de B5 was de afname het sterkst in Breda (-2,8%) en Tilburg (-2,3%). Het aantal bedrijfsvestigingen is in s-hertogenbosch licht toegenomen tot 1.95 (1,%). Ter vergelijking: in Nederland nam het aantal bedrijfsvestigingen met 1,5% toe. De economische dynamiek blijft ook in 212 hoog. Het afgelopen jaar zijn er bedrijven gestart. Dit zijn er iets minder dan in 211, maar vergeleken met voorgaande jaren ligt het aantal echter nog steeds hoog. De dynamiek is ook bij het totaal aantal opgerichte en opgeheven bedrijven in 212 groot. Het overschot neemt echter af. In 211 was het verschil tussen het aantal opgerichte en opgeheven bedrijven 85, in 212 is dit gedaald naar 59. Er zijn ook beduidend meer bedrijven failliet gegaan dan in 211. Volgens de cijfers van de Kamer van Koophandel waren er in faillissementen; in Stad van handel en diensten Het profiel van s-hertogenbosch als dienstenstad wordt steeds sterker. De sectoren advies en onderzoek, financiële instellingen en ICT worden de laatste jaren groter. Opvallend is de groei van de groot- en detailhandel de afgelopen jaren, zowel absoluut als relatief ten opzichte van andere sectoren. Het is de grootste sector; met 21% van de werkgelegenheid. Overigens zien we hier het afgelopen jaar wel een afname. De sector industrie heeft zowel op de korte als op de langer termijn - een steeds minder groot aandeel in de werkgelegenheid in s-hertogenbosch. Het afgelopen jaar is de werkgelegenheid in de speerpuntsectoren ongeveer gelijk gebleven. Omdat de totale werkgelegenheid in s-hertogenbosch afnam, neemt de werkgelegenheid in de speerpuntsectoren relatief gezien toe. Het speerpunt financiële en zakelijke dienstverlening is momenteel relatief het grootst. Ruim een kwart van de werkzame personen in s-hertogenbosch werkt in de dienstverlening. Groot deel beroepsbevolking werkt De beroepsbevolking in de gemeente s-hertogenbosch is gestegen tot 7.97 personen. Met banen betekent dit ruim 1,3 banen per inwoner (behorend tot de beroepsbevolking). Dit betekent dat s-hertogenbosch een sterke werkgelegenheidsfunctie heeft. 3

4 De bruto participatiegraad van 73% is hoog. Zeker ook vergeleken met de andere vier Brabantse steden en Noord-Brabant. Vergeleken met de B5 gemiddeld heeft s-hertogenbosch relatief iets meer laagopgeleiden en minder middelbaar opgeleiden. Het aandeel hoogopgeleiden is gemiddeld. Het aandeel 45-plussers in de beroepsbevolking blijft toenemen. Werkloosheid gestegen, afname in tweede kwartaal Sinds september 211 (3.97) stijgt het aantal niet werkende werkzoekenden in s- Hertogenbosch gestaag. Na een voorlopige piek in februari (5.743) is het aantal niet werkende werkzoekenden in het tweede kwartaal echter weer afgenomen. Eind juni 213 zijn er niet werkende werkzoekenden bij het UWV WERKbedrijf ingeschreven. Het werkloosheidspercentage bedraagt hiermee 7,1%. Dit is lager dan het gemiddelde in Nederland (8,1%) en ook lager dan in de vier andere grote Brabantse steden. In 212 is het aantal uitkeringen licht gestegen (4,4%). Vooral het aantal WW-uitkeringen is met bijna 6 flink toegenomen. Het aantal bijstandsuitkeringen is licht toegenomen; het aantal arbeidsongeschiktheidsuitkeringen is daarentegen licht afgenomen. Al met al doet s-hertogenbosch het sociaal economisch gezien goed. We staan op de 12 e plaats in de index in de atlas voor gemeenten. Dit betekent wel een lichte daling ten opzichte van voorgaande jaren. Afname werkgelegenheid Binnenstad In vijf jaar tijd is er sprake van een gestage afname van de werkgelegenheid in de Binnenstad. Maar ook op de bedrijventerreinen zien we dezelfde ontwikkeling. De uitgifte aan bedrijventerrein in s-hertogenbosch was het afgelopen jaar laag:,19 hectare. Breda gaf geen enkele hectare uit; Tilburg 1 hectare, Helmond 4 hectare en Eindhoven 3 hectare. s-hertogenbosch heeft relatief veel kantoorruimte. Het afgelopen jaar is het aanbod aan bestaande kantoorruimte toegenomen tot m 2. De totale voorraad aan kantoorlocatie bedraagt m 2. DTZ geeft medio 213 als feitelijke leegstand 11,5%. Dat is meer dan vorig jaar (medio 212: 1,4%). Maar (veel) lager dan in Nederland gemiddeld (14,7%). Aantal bezoeken en bezoekers iets afgenomen In 212 hebben ruim 1,6 miljoen bezoekers van buiten de gemeente s-hertogenbosch bezocht. Hiermee staan we op de 5 e plaats; een stijging van één plaats ten opzichte van vorig jaar. Het aantal bezoekers en bezoeken is wel evenals in andere steden - afgenomen. Veruit de belangrijkste reden om s-hertogenbosch te bezoeken is en blijft het funshoppen. Tweederde van de bezoekers komt hier winkelen voor zijn of haar plezier. Het meerdaagse bezoek is iets afgenomen in 212. Dit ligt vooral aan het 4 e kwartaal; in de eerste drie kwartalen lag het aantal hotelovernachtingen ongeveer even hoog als in 211. Aantrekkelijk vestigingsklimaat Evenals voorgaande jaren is de woonaantrekkelijkheid van s-hertogenbosch een sterke troef voor het vestigingsklimaat. Met een 4 e plaats op de woonaantrekkelijkheidsindex van de atlas voor gemeenten doet s-hertogenbosch het uitstekend. De ondernemers in s-hertogenbosch waarderen het gemeentelijk ondernemingsklimaat met een 7,. s-hertogenbosch is hiermee één van de vier steden die hiervoor een 7 of hoger krijgen. Werkgelegenheid in Noordoost-Brabant neemt af De werkgelegenheid in de regio Noordoost-Brabant neemt sinds 28 af. De laatste jaren ook sterker dan in de andere drie Brabantse Corop gebieden. Bijna een derde (3%) van het aantal werkzame personen in Noordoost-Brabant werkt in s- Hertogenbosch. Het aandeel vestigingen ligt iets lager: 24%. s-hertogenbosch heeft regionaal gezien veel werkgelegenheid in de advies & onderzoek, en weinig in de industrie. In de regio Noordoost-Brabant is de agrofood-keten sterk vertegenwoordigd. Bijna één op de vijf personen (19,3%) is werkzaam in de agrofood. 4

5 Inhoudsopgave Samenvatting...3 Inhoudsopgave Inleiding Economische structuur en dynamiek Arbeidsmarkt Ruimte voor economische activiteiten Bezoek aan de stad Vestigingsklimaat Positie in de regio Noordoost-Brabant...27 Bijlage 1: Overzicht arbeidsmarkt en werkgelegenheid, Bijlage 2: Schakels agrofood-keten...33 Bijlage 3: Gebruikte bronnen en definities...35 Bijlage 4: Werklocaties

6

7 1. Inleiding De voorliggende Economische monitor 213 is de elfde in een reeks uitgebrachte monitoren over de Bossche economie. Doel van deze rapportage is het presenteren van de belangrijkste gegevens over economische ontwikkelingen in de gemeente s-hertogenbosch. Hierbij staan zes economische thema s centraal: de economische structuur en dynamiek, de arbeidsmarkt, ruimte voor economische activiteiten, bezoek aan de stad, het vestigingsklimaat en de positie in de regio. Belangrijk in een monitor is de vergelijking in de tijd. Daarom is zoveel mogelijk gebruik gemaakt van een langere tijdreeks en staan de indicatoren al jaren min of meer vast. Als basisjaar is uit praktische overwegingen voor 1997 gekozen. Verder is bij alle indicatoren een vergelijking gemaakt met (het gemiddelde van) de vijf grote Brabantse steden (de B5), vergelijkbare gemeenten als Amersfoort, Haarlem, Leiden en Zwolle, de provincie Noord-Brabant en/of Nederland gemiddeld. In de monitor zijn gegevens uit verschillende bronnen en onderzoeken opgenomen, zoals van I&O Research, de kamer van koophandel (KvK), het UWV WERKbedrijf, bureau Louter, het CBS en het Continu Vakantie Onderzoek (CVO). Enkele indicatoren zijn het afgelopen jaar niet geactualiseerd. Voor de volledigheid zijn deze cijfers wel opgenomen in deze monitor. In bijlage II wordt meer informatie over de gebruikte bronnen en definities gegeven. Evenals voorgaande jaren is gekozen voor een presentatie met veel figuren en tabellen, en weinig tekst. De afdeling Economische Zaken van de gemeente s-hertogenbosch is opdrachtgever voor deze monitor. Opdrachtnemer is de afdeling Onderzoek en Statistiek. Beide afdelingen hebben nauw samengewerkt bij de totstandkoming van dit product. 7

8

9 2. Economische structuur en dynamiek In dit hoofdstuk wordt een aantal belangrijke cijfers op het gebied van de economische structuur en dynamiek in s-hertogenbosch gepresenteerd. Het gaat dan vooral om de ontwikkeling van het aantal bedrijfsvestigingen en werkzame personen. Ook worden cijfers over de sectorverdeling gepresenteerd. Daarbij is er extra aandacht voor de benoemde speerpuntsectoren. Werkgelegenheid afgenomen Het afgelopen jaar is de werkgelegenheid in s-hertogenbosch met 1.2 personen (-1,1%) afgenomen tot werkzame personen (stand april 212). Deze afname betreft zowel fulltimers als parttimers, zowel mannen als vrouwen. Ook in de B5 gemiddeld (-1,3%), de provincie (-1,3%) en Nederland totaal (-,7%) is de werkgelegenheid het afgelopen jaar afgenomen. In de B5 nam de werkgelegenheid in alle steden af; het sterkst in Breda (-2,8%) en Tilburg (-2,3%) 's-hertogenbosch Noord-Brabant B5 Nederland Afbeelding 1 De ontwikkeling van het aantal werkzame personen in s-hertogenbosch, de B5 en Noord- Brabant, geïndexeerd t.o.v Bron: I&O. Bewerking: O&S. Stad van handel en diensten s-hertogenbosch is een echte stad van handel en diensten. Veel personen in onze stad werken in één van deze sectoren. Daarnaast is ook de gezondheids- en welzijnszorg goed vertegenwoordigd. Gemiddeld gezien zijn de grootste bedrijven te vinden bij openbaar bestuur en overheid. Werkzame personen 212 Vestigingen 212 Gemiddelde Absoluut Relatief Absoluut Relatief bedrijfsgrootte A grarische sector 26 % 9 1% 3 I ndustrie % 38 3% 24 B ouwnijverheid % % 4 Groot en detailhandel % % 8 V ervoer en opslag % 16 1% 17 H oreca % 42 4% 8 Informatie en communicatie % 64 6% 8 Financiële instellingen % 15 1% 3 Verhuur/handel onroerend goed 93 1% 14 1% 7 Advisering en onderzoek % % 4 Verhuur roerende goederen % 55 5% 7 Openbaar bestuur & overheid % 3 % 222 O nderwijs % 34 3% 19 Gezondheids- en welzijnszorg % 71 6% 18 Cultuur, sport en recreatie % 72 7% 3 Overige dienstverlening % 57 5% 4 T otaal % % 9 Afbeelding 2 Aantal bedrijven en werkzame personen per sector in 212. Bron: I&O. Bewerking: O&S. 9

10 Lichte toename werkgelegenheid ICT en horeca Hoewel de werkgelegenheid in s-hertogenbosch is afgenomen, is er toch in een paar sectoren sprake van een (lichte) toename. De grootste toename is bij informatie en communicatie (19) en horeca (7). De sectoren met de sterkste afname zijn groot- en detailhandel (-44), vervoer en opslag (-26) en industrie (-17). Op de langere termijn is de sector advisering en onderzoek de sterkste stijger, op de voet gevolgd door groot- en detailhandel. Industrie is de sterkste daler. Industrie Bouwnijverheid Groot- en detailhandel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële instellingen Verhuur/handel onroerend goed Advisering en onderzoek Verhuur roerende goederen Openbaar bestuur & overheid Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening Agrarische sector Afbeelding 3 Groei aantal werkzame personen per sector tussen en Bron: I&O. Bewerking: O&S. Werkgelegenheid speerpuntsectoren gelijk Het afgelopen jaar is de werkgelegenheid in de speerpuntsectoren ongeveer gelijk gebleven. Omdat de totale werkgelegenheid in s-hertogenbosch afnam, neemt de werkgelegenheid in de speerpuntsectoren relatief gezien toe. Het speerpunt financiële en zakelijke dienstverlening is momenteel relatief het grootst. Ruim een kwart van de werkzame personen in s-hertogenbosch werkt in de dienstverlening Dienstverlening: 26% 2 Food & Health: 21% 15 Kennisintensief: 16% 1 Creatief: 11% 5 ICT:6% Afbeelding 4 Het aantal werkzame personen in de speerpuntsectoren (definitie in bijlage II) als percentage van het totaal aantal werkzame personen, Bron: I&O. Bewerking: O&S. 1

11 Iets minder startende bedrijven Uit cijfers van de Kamer van Koophandel blijkt dat er in bedrijven zijn gestart. Dit zijn er iets minder dan in 211 (1.36). Vergeleken met voorgaande jaren ligt het aantal echter nog steeds hoog. Vooral in de dienstensector worden relatief veel nieuwe bedrijven gestart. Maar ook in de detailhandel en bouw zijn er in 212 respectievelijk 135 en 12 starters Gestart: Afbeelding 5 Aantal gestarte bedrijven in s-hertogenbosch, Bron: KvK. Meer bedrijven failliet De dynamiek is ook bij het totaal aantal opgerichte 2 en opgeheven bedrijven in 212 groot. Het overschot neemt echter door een sterkere afname van het aantal opgerichte bedrijven ten opzichte van het aantal opgeheven bedrijven af. In 211 was het overschot 85 bedrijven, in 212 is dit gedaald naar 59. Dit is 27% procent minder. Er zijn ook beduidend meer bedrijven failliet gegaan dan in 211. Volgens de cijfers van de Kamer van Koophandel waren er in faillissementen; in Bijna de helft van de faillissementen vond plaats in het zakelijk beheer Opgericht: Opgeheven: Afbeelding 6 Totaal aantal opgerichte en opgeheven bedrijven in s-hertogenbosch, Bron: KvK. 1 De KvK is overgestapt op een nieuw registratiesysteem. Hierdoor is het exacte cijfer voor 29 niet bekend. 2 Het totaal aantal opgerichte bedrijven is de som van het aantal gestarte en het aantal overig opgerichte bedrijven. Dit zijn nevenvestigingen en dochterondernemingen van bestaande bedrijven. 11

12 4 e plaats economisch best presterende gemeente s-hertogenbosch doet het al jarenlang goed op de ranglijst van economisch best presterende gemeenten 3. Na een eerste plaats de afgelopen twee jaar, zijn we nu gezakt naar de vierde plaats. Dit jaar staat Haarlemmermeer dankzij Schiphol op de eerste plaats. Tweede is Zwolle en ook Eindhoven is ons voorbij gegaan (3 e ). Breda is sterk gedaald. Na een 4 e plaats vorig jaar vinden we Breda nu terug op de 13 e plaats Afbeelding 7 Positie van de gemeente s-hertogenbosch voor de economische prestaties van alle gemeenten in Nederland (hoe lager, hoe beter). Bron: Elsevier/Bureau Louter; Toplocaties In het onderzoek zijn 4 gemeenten onderzocht. Gemeenten met minder dan 1. inwoners zijn samengevoegd. 12

13 3. Arbeidsmarkt In dit hoofdstuk wordt nader ingegaan op de Bossche arbeidsmarkt en de werkgelegenheid. Zo komen bijvoorbeeld de beroepsbevolking, de bruto participatiegraad, het aantal niet werkende werkzoekenden en het werkloosheidspercentage aan bod. In bijlage 1 wordt een schematisch overzicht van de Bossche arbeidsmarkt in relatie tot de Bossche werkgelegenheid gegeven. Groot deel beroepsbevolking werkt De bruto participatiegraad in s-hertogenbosch is begin 213 gestegen naar 73,9%. Dit betekent dat bijna 74% van de Bossche beroepsbevolking óf werkt, óf actief op zoek is naar een betaalde baan van 12 uur of meer. s-hertogenbosch heeft hiermee de hoogste bruto participatiegraad van de vijf grote Brabantse steden. Totaal Man (%) Vrouw (%) Bruto participatiegraad 4 (%) Breda ,8% 46,2% 73, Eindhoven ,% 45,% 71,8 Helmond ,2% 43,8% 7,4 's-hertogenbosch ,2% 45,8% 73,9 Tilburg ,7% 46,3% 71,2 B ,4% 45,6% Noord-Brabant ,6% 44,4% 71,8 72,1 Afbeelding 8 De beroepsbevolking in de B5 en Noord-Brabant, 213 Bron: Vdwresearch. Ontwikkeling werkgelegenheidsfunctie s-hertogenbosch heeft banen, terwijl de beroepsbevolking uit 7.97 personen bestaat. De werkgelegenheidsfunctie van s-hertogenbosch is daarmee met 1,3 banen per inwoner (behorende tot de beroepsbevolking) hoog. Dit getal ligt voor Eindhoven een fractie hoger, terwijl het voor de andere grote Brabantse steden lager ligt. Ten opzichte van 28 is het aantal banen per inwoner in s-hertogenbosch afgenomen. Dit komt omdat de beroepsbevolking sneller groeit dan het aantal banen. Hetzelfde gebeurt in mindere mate - in Eindhoven. Breda 1, Eindhoven 1,4 Helmond 1, 's-hertogenbosch 1,3 Tilburg 1,1,,4,8 1,2 1,6 Afbeelding 9 Het aantal banen ten opzichte van de werkzame beroepsbevolking, 213. Bron: Vdwresearch en LISA. Bewerking O&S. 4 De beroepsbevolking (werkzaam én werkloos) in procenten van de bevolking. 13

14 Meer hoog opgeleiden Landelijk gezien neemt het opleidingsniveau van de werkzame beroepsbevolking toe. Deze trend is ook in s-hertogenbosch zichtbaar. Tussen 25 en 213 is het aantal lager opgeleiden iets afgenomen, terwijl het aantal middelbaar en hoger opgeleiden is toegenomen. Vergeleken met de B5 gemiddeld heeft s-hertogenbosch iets meer laagopgeleiden (gemiddeld 2%) en minder middelbaar opgeleiden (gemiddeld 39%). Het aandeel hoogopgeleiden is conform het gemiddelde. Uit de jaarlijkse vergelijking in de atlas voor gemeenten blijkt dat vooral traditionele studentensteden als Groningen, Amsterdam, Leiden en Utrecht een relatief hoog opgeleide beroepsbevolking hebben % 37% 37% 38% 38% 4% 4% 41% 41% % 39% 39% 38% 38% 37% 37% 37% 37% 25% 25% 24% 24% 24% 23% 23% 22% 22% Lager Middelbaar Hoger Afbeelding 1 De ontwikkeling van de beroepsbevolking in s-hertogenbosch naar opleidingsniveau, Bron: Vdwresearch. Bewerking: O&S. Steeds meer 45-plussers In 25 was 32% van de beroepsbevolking in s-hertogenbosch 45 jaar of ouder, in 213 is dit toegenomen tot 4%. De andere leeftijdsgroepen blijven door de jaren heen tamelijk constant. Volgens de meest recente bevolkingsprognose 5 stijgt de beroepsbevolking naar 74. in 23. Dit komt allereerst door een toename van de potentiële beroepsbevolking in s-hertogenbosch. Maar ook neemt de bruto participatiegraad toe. Dit vanwege de toenemende participatiegraad van vrouwen en ouderen en een vervanging van oudere generaties door jongere met een hogere participatiegraad % 1% 11% 12% 12% 13% 14% 14% 14% 23% 23% 23% 23% 24% 24% 25% 25% 25% 29% 29% 28% 28% 27% 27% 27% 27% 26% 28% 27% 26% 26% 26% 25% 25% 25% 25% 11% 1% 11% 11% 11% 1% 1% 9% 9% jaar jaar jaar jaar jaar Afbeelding 11 De ontwikkeling van de beroepsbevolking in s-hertogenbosch naar leeftijd, Bron: Vdwresearch. Bewerking: O&S. 5 Bevolkingsprognose O&S, augustus

15 Werkloosheid gestegen, afname laatste maanden Sinds september 211 (3.97) stijgt het aantal niet werkende werkzoekenden in s-hertogenbosch gestaag. Na een voorlopige piek in februari (5.743) is het aantal niet werkende werkzoekenden de laatste maanden echter weer afgenomen. Eind juni 213 zijn er niet werkende werkzoekenden bij het UWV WERKbedrijf ingeschreven. Dit zijn er 7 meer dan een jaar geleden. Het werkloosheidspercentage bedraagt hiermee 7,1%. Dit is lager dan het gemiddelde in Nederland (8,1%) en ook lager dan de vier andere grote Brabantse steden 6. Ook vergeleken met de referentiesteden Amersfoort, Haarlem, Leiden en Zwolle doet s-hertogenbosch het relatief goed mannen vrouwen Afbeelding 12 Het totaal aantal niet werkende werkzoekenden in s-hertogenbosch, Bron: UWV WERKbedrijf. Stijging en daling bij alle leeftijdsgroepen De geconstateerde stijging sinds september 211 en daling van de laatste maanden zien we in alle leeftijdsgroepen terug. De sterkste absolute daling sinds februari zien we bij de groep jarigen (-33) en jongeren (-27). Maar ook de groep 45-plussers is met 15 personen afgenomen Afbeelding 13 Niet werkende werkzoekenden in s-hertogenbosch naar leeftijd, Bron: UWV WERKbedrijf. 6 Breda 7,7%, Eindhoven 1,%, Helmond 1,9%, Tilburg 8,1%. 7 Amersfoort 6,9%, Haarlem 7,%, Leiden 8,3%, Zwolle 7,9%. 15

16 Sterke daling lager opgeleiden Kijkend naar dezelfde periode (februari 213 juni 213) dan blijkt vooral het aantal lager opgeleide 8 niet werkende werkzoekenden te zijn afgenomen (-395). Het aantal middelbaar opgeleide nww ers is eveneens behoorlijk afgenomen (-26), terwijl het aantal hoog opgeleide nww ers slechts licht is afgenomen (-9). Overigens zijn er nu voor het eerst sinds lange tijd meer niet werkende werkzoekenden met een middelbare opleiding dan met een lagere opleiding Middelbaar Lager Hoger Afbeelding 14 Niet werkende werkzoekenden in s-hertogenbosch naar opleidingsniveau, Bron: UWV WERKbedrijf. Lichte stijging aantal uitkeringen Na een piek in 24 is het aantal uitkeringen tot en met 28 flink afgenomen. Najaar 28 begon echter de economische crisis. Sindsdien neemt het aantal uitkeringen weer toe. In 212 is er (ten opzichte van 211) sprake van een lichte stijging (4,4%). Vooral het aantal WW-uitkeringen is met 6 - flink toegenomen. Ook het aantal bijstandsuitkeringen is licht toegenomen; het aantal arbeidsongeschiktheidsuitkeringen is daarentegen licht afgenomen Arbeidsongeschiktheidsuitkeringen Uitkeringen algemene bijstand WW uitkeringen Afbeelding 15 Uitkeringen in s-hertogenbosch; arbeidsongeschiktheidsverzekeringen, uitkeringen algemene bijstand en uitkeringen in het kader van de WerkloosheidsWet, Bron: CBS. 8 Lager = basis + vmbo. Middelbaar = mbo + havo + VWO. Hoger = hbo + bachelor + WO + master. 16

17 Minder vacatures bij het UWV Het aantal openstaande en ingediende vacatures bij het UWV WERKbedrijf neemt sinds medio 212 af, maar blijft de laatste maanden weer redelijk constant. Overigens wordt bij het UWV WERKbedrijf slechts een deel van de vacatures aangemeld Ingediend Openstaand Afbeelding 16 Het aantal openstaande en ingediende vacatures per maand in s-hertogenbosch, Bron: UWV WERKbedrijf. Sterke sociaal economische positie s-hertogenbosch staat hoog (12 e plaats) in de sociaal economische index van de 5 grootste gemeenten. Dit is een daling met twee plaatsen ten opzichte van vorig jaar. Deze teruggang wordt vooral veroorzaakt door relatief meer bijstandsgerechtigden en lage inkomens, de gestegen werkloosheid en de verslechtering in de participatie van vrouwen op de arbeidsmarkt. Onze sterke punten zijn het aantal banen en veel werkgelegenheid in de economische groeisectoren. Amstelveen (1) Haarlemmermeer (2) Utrecht (3) Amersfoort (4) Hilversum (5) Breda (6) Alphen aan den Rijn (7) LeidschendamVoorburg (8) Haarlem (9) Leiden (9) Zwolle (11) 's-hertogenbosch (12) Eindhoven (15) Tilburg (19) Helmond (48) Afbeelding 17 Sociaal economische index: top 1 van 5 grootste steden en de B5, Bron: Stichting atlas voor gemeenten; Atlas voor gemeenten

18

19 4. Ruimte voor economische activiteiten Een derde aspect dat in deze economische monitor aan de orde komt is de bedrijfsomgeving: de ruimte voor economische activiteiten. Allereerst zal de spreiding van de bedrijvigheid over de stad aan bod komen. Hoe is de verdeling van het aantal bedrijven en werkzame personen over de verschillende werklocaties in de stad? Vervolgens wordt nader ingegaan op bedrijventerreinen, kantoorlocaties en winkelcentra. In bijlage 3 wordt een kaart gepresenteerd met alle werklocaties. Aandeel bedrijfsvestigingen buiten werklocaties blijft gelijk In 212 bevindt meer dan de helft (58%) van de vestigingen zich buiten één van de werklocaties 9. Dit aandeel is sinds 1997 (47%) flink toegenomen. Het afgelopen jaar is dit aandeel vrij stabiel gebleven. De sterkste absolute toename vond plaats buiten de werklocaties (+4), op de bedrijventerreinen (+4) en in de Binnenstad (+3) Kantoorlocaties Winkelcentra Bedrijventerreinen Binnenstad Overige werklocaties Buiten werklocatie Afbeelding 18 Spreiding van de bedrijfsvestigingen over de stad, Bron: I&O. Bewerking: O&S. Afname werkgelegenheid Binnenstad In vijf jaar tijd is er sprake van een gestage afname van de werkgelegenheid in de Binnenstad. Maar ook op de bedrijventerreinen zien we dezelfde ontwikkeling. Het afgelopen jaar is op bijna - alle werklocaties sprake van een afname. De sterkste absolute afname (-44 werkzame personen) op de bedrijventerreinen, de grootste relatieve afname bij de kantoorlocaties (-1,9%). Alleen bij de overige werklocaties is sprake van een toename (34 werkzame personen) Winkelcentra Binnenstad Kantoorlocaties Bedrijventerreinen Overige werklocaties Buiten werklocatie Afbeelding 19 Spreiding van de werkgelegenheid over de stad, Bron: I&O. Bewerking: O&S. 9 Alle (grote) kantoorlocaties, winkelcentra, bedrijventerreinen en ook de Binnenstad worden in deze monitor werklocaties genoemd (zie bijlage 3). Vier grote bedrijven buiten deze locaties zijn apart genomen in de categorie overige werklocaties. 19

20 Laag netto oppervlak bedrijventerrein Het netto oppervlak bedrijventerrein in s-hertogenbosch is (samen met Helmond) het laagst van de B5. Het oppervlak bedrijventerrein dat direct beschikbaar is voor uitgifte aan bedrijven is toegenomen. De gemeente Tilburg heeft de hoogste netto voorraad bedrijventerrein. Breda 763 Totaal: 82 Eindhoven 645 Totaal: 763 Helmond 57 Totaal: 567 s-hertogenbosch 53 Totaal: 568 Tilburg 879 Totaal: netto uitgegeven terstond uitgeefbaar niet terstond uitgeefbaar Afbeelding 2 De voorraad netto bedrijventerrein en de beschikbaarheid per 1 januari 213 in de vijf grote Brabantse steden, in hectare. Bron: IBIS. Nauwelijks uitgifte Nadat er twee jaar lang in s-hertogenbosch relatief veel hectare aan bedrijventerrein is uitgegeven (29 6,4 hectare en 21 1,9 hectare), is er in 211 ( hectare) en 212 (,19 hectare) geen of nauwelijks bedrijventerrein uitgegeven. Ook in Breda is de afgelopen jaren nauwelijks hectare bedrijventerrein uitgegeven. Het afgelopen jaar zelfs niets. In de drie andere B5 steden is wel bedrijventerrein uitgegeven; 1 hectare in Tilburg, 4 hectare in Helmond en 3 hectare in Eindhoven Tilburg 8 6 Helmond 4 Eindhoven 2 Breda 's-hertogenbosch Afbeelding 21 De uitgifte aan bedrijventerrein in de 5 grote Brabantse steden in hectare, Bron: IBIS. 2

21 Winkels steeds groter Het aantal m 2 winkelverkoopvloeroppervlakte (wvo) is tussen 1997 en 213 flink toegenomen terwijl het aantal winkels iets is afgenomen. De winkels in s-hertogenbosch worden dus steeds groter. Dit is een trend die ook landelijk gaande is. Verder is er in april 213 sprake van iets minder leegstand dan in april 212. Dit geldt zowel voor de Binnenstad als voor de rest van de stad. Het gaat dan om zowel het aantal winkels als het aantal m 2 wvo. Totaal Niet-dagelijks Dagelijks aantal winkels m2 wvo/winkel aantal winkels m2 wvo/winkel aantal winkels m2 wvo/winkel Afbeelding 22 2 De ontwikkeling aan m winkel vloer oppervlak (wvo) in s-hertogenbosch, tussen 1997 en 213. Bron: Locatus. Bewerking: O&S. Veel kantoorruimte Wanneer van de 5 grootste gemeenten het aantal m 2 kantoorruimte per inwoner op een rij wordt gezet, staat s-hertogenbosch met 6,8 m 2 kantoorruimte per inwoner in de top 1 (9 e plaats). Ook vorig jaar stonden we op deze plaats. Op één staat Schiphol gemeente Haarlemmermeer met 9,85 m 2. Eindhoven staat met 7,2 m 2 kantoorruimte per inwoner op de ranglijst net boven ons. De andere drie grote Brabantse gemeenten staan beduidend lager. Haarlemmermeer (1) Utrecht (2) Den Haag (3) Amstelveen (4) Amsterdam (5) Arnhem (6) Hilversum (7) Eindhoven (8) 's-hertogenbosch (9) Zwolle (1) Amersfoort (12) Leiden (19) Breda (21) Haarlem (25) Tilburg (37) Helmond (4) Afbeelding 23 2 Het aantal m kantoorruimte per inwoner, : top 1 van 5 grootste steden en de referentiegemeenten. Bron: Drs. R. L. Bak. Bewerking: O&S. 21

22 Toename aanbod kantoorruimte Het aanbod aan bestaande kantoorruimte is het afgelopen jaar toegenomen tot m 2 bruto vloeroppervlak (bvo). De totale voorraad aan kantoorlocatie bedraagt m 2. DTZ geeft medio 213 als feitelijke leegstand in s-hertogenbosch 11,5%. Dat is meer dan vorig jaar (medio 212: 1,4%). Maar (veel) lager dan in Nederland gemiddeld (14,7%) Afbeelding 24 2 De ontwikkeling van het aanbod aan bestaande kantoorruimte in s-hertogenbosch in m bruto vloeroppervlak (bvo), Bron: Real Next / RSP. Bewerking: O&S. Veel verschil tussen locaties Op sommige locaties wordt beduidend meer m 2 bvo aangeboden dan op andere locaties. Zo blijkt in de Maaspoort ruim de helft van het totale oppervlak aan kantoor aangeboden te worden. Het aanbodspercentage is het laagst in Brabantpoort, Knooppunt Hintham en het Paleiskwartier. In totaal staat bijna 78. m 2 (44%) van het totale aanbod aan kantoorruimte in s-hertogenbosch meer dan drie jaar leeg. Vooral op het Hightech Park, de Herven en Soetelieve Noord staat relatief veel m 2 langdurig leeg. Locatie m² kantooroppervlak m² aanbod aanbods% langdurig leeg (>3 jaar) Binnenstad % 4% De Herven % 19% Paleiskwartier % 1% Pettelaarpark % 4% Hightech Park % 22% De Brand % 2% Maaspoort % 14% De Rietvelden % 14% Knooppunt Hintham % % Soetelieve Noord % 18% Brabantpoort % % Overig % 3% Totaal ,7% 6,5% Afbeelding 25 2 Het oppervlak aan kantoorruimte in s-hertogenbosch in m bruto vloeroppervlak (bvo) per locatie, 213. Bron: Real Next / RSP. Bewerking: O&S. 22

23 5. Bezoek aan de stad In dit hoofdstuk staat het bezoek aan s-hertogenbosch centraal. Naast het aantal bezoeken, bezoekers en de ondernomen activiteiten worden ook cijfers over het aantal hotelovernachtingen gepresenteerd. Ruim 1,6 miljoen bezoekers van buiten s-hertogenbosch Het afgelopen jaar heeft s-hertogenbosch ruim 1,6 miljoen bezoekers getrokken. Dit zijn toeristische bezoekers van buiten de betreffende gemeente. Hiermee staan we op een vijfde plaats op de ranglijst; achter de vier grote steden. Een stijging ten opzichte van vorig jaar van één plaats. Deze stijging is ten koste gegaan van Maastricht. Steden Aantal bezoekers Aantal bezoeken Frequentie Amsterdam ,7 Rotterdam ,2 Den Haag , 2 Utrecht ,5 's-hertogenbosch ,2 Groningen ,7 Maastricht ,9 Eindhoven ,9 Arnhem ,4 Zwolle ,2 Afbeelding 26 Top 1 van steden wat betreft het hoogste aantal (toeristische) Nederlandse bezoekers en bezoeken, 212. Bron: CVO. Aantal bezoeken en bezoekers afgenomen Alle steden uit de top 1 hebben het afgelopen jaar het aantal Nederlandse toeristen zien afnemen. Zo ook s-hertogenbosch. Het aantal bezoekers is met bijna 4% afgenomen; het aantal bezoeken met bijna 16%. Belangrijkste reden voor de afname? Zowel in s-hertogenbosch als in de andere steden: de crisis. Met een gemiddelde besteding van 49,9 per persoon per bezoek 1 bedraagt het economisch effect door toeristisch dagbezoek in 212 naar schatting bijna 175 miljoen. Dit is (veel) minder dan in voorgaande jaren. De besteding blijft hoog, maar het aantal bezoeken is afgenomen. Ter vergelijking: in 26 was het economisch effect nog bijna 25 miljoen ,7 3,1 3,2 3,1 2,9 2,7 2,6 2,8 2,5 2,5 2, Bezoekers Bezoeken Frequentie Afbeelding 27 Het aantal (toeristische) bezoekers en bezoeken aan s-hertogenbosch, Bron: CVO. 1 Bron: CVO. 23

24 Funshoppen blijft belangrijk, toename interesse in stad Het grootste deel van de bezoekers komt naar s-hertogenbosch voor het funshoppen. Ten opzichte van 211 is dit aandeel licht afgenomen. Bezoekers maken ook graag gebruik van de horeca om op een terrasje te zitten of te lunchen of te dineren. Het horeca bezoek is echter wel duidelijk afgenomen ten opzichte van % 9% 8% 7% 6% Winkelen:66% 5% 4% 3% 2% Lunch/diner:39% Terrasje:28% Stadswandeling:19% 1% Evenement:7% % Afbeelding 28 Top 5 van activiteiten gedurende het bezoek aan s-hertogenbosch, Bron: CVO. Aantal hotelovernachtingen licht gedaald In 212 zijn er in totaal bijna 126. hotelovernachtingen in s-hertogenbosch geweest. Dit zijn er iets minder dan in 211. Dit ligt vooral aan het 4 e kwartaal; in de eerste drie kwartalen lag het aantal hotelovernachtingen ongeveer even hoog als in e kwartaal 2e kwartaal 3e kwartaal 4e kwartaal Afbeelding 29 De ontwikkeling van het aantal hotelovernachtingen in s-hertogenbosch, Bron: Gemeente s-hertogenbosch/belastingen. Bewerking: O&S. 24

25 6. Vestigingsklimaat Het vestigingsklimaat wordt bepaald door verschillende aspecten. Een aantal is in de vorige hoofdstukken al aan de orde geweest. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op enkele andere: de woonaantrekkelijkheid van s-hertogenbosch, de bereikbaarheid en het ondernemingsklimaat. Zeer aantrekkelijk om te wonen In de woonaantrekkelijkheidsindex valt op dat s-hertogenbosch niet alleen hoog scoort (een 4 e plaats), maar ook dat we al jaren tot de top vijf behoren. We zijn één plaats gezakt ten opzichte van vorig jaar. Amstelveen staat nu derde. Onze score is vooral hoog door het culturele aanbod, de nabijheid van natuurgebieden en de bereikbaarheid van banen, maar wordt echter negatief beïnvloed door de onveiligheid, het aandeel koopwoningen en het aandeel vooroorlogse woningen in de woningvoorraad. De andere grote Brabantse steden staan beduidend lager. Amsterdam (1) Utrecht (2) Amstelveen (3) 's-hertogenbosch (4) Haarlem (5) Den Haag (6) Nijmegen (7) Amersfoort (8) Alphen aan den Rijn (9) Leidschendam-Voorburg (1) Leiden (11) Zwolle (14) Tilburg (16) Eindhoven (17) Breda (26) Helmond (42) Afbeelding 3 Woonaantrekkelijkheidsindex: top 1 van 5 grootste steden en de B5, Bron: Stichting atlas voor gemeenten; Atlas voor gemeenten 212. Filezwaarte neemt toe De afgelopen jaren is de filezwaarte (duur van de file X de gemiddelde lengte) op het rijkswegennet rond s-hertogenbosch toegenomen. Deze files worden voor een belangrijk deel veroorzaakt door de werkzaamheden rond de verbreding van de A2 van twee naar drie rijstroken A2 KP Deil - KP Empel A2 Rondweg 's- Hertogenbosch A2 Vught - Boxtel A59 's- Hertogenbosch C - Kp Empel A59 Kp Hintham - Oss Afbeelding 31 Filezwaarte (duur van de file X de gemiddelde lengte) in kilometerminuten op het rijkswegennet rond s-hertogenbosch. Bron: RWS. 25

26 Hoog cijfer ondernemingsklimaat De ondernemers in s-hertogenbosch zijn in 21 positiever dan bij de nulmeting in 24. Opvallend is dat zowel de fysieke onderdelen (bereikbaarheid, veiligheid, beschikbare ruimte, etc.) als de beleidsonderdelen (startersbeleid, promotie- en acquisitiebeleid) als de onderdelen van de gemeentelijke dienstverlening hoog worden beoordeeld. Met een 7, als algemeen oordeel voor het ondernemingsklimaat behoort s-hertogenbosch met Emmen, Helmond en Amersfoort tot de vier steden die hiervoor een 7 of hoger krijgen. Algemeen oordeel ondernemingsklimaat 7, Beschikbare ruimte Bereikbaarheid per auto Parkeermogelijkheden Bereikbaarheid per openbaar vervoer Veiligheid omgeving bedrijfspand Staat van de openbare ruimte Ontw ikkeling en herstructurering bedrijfslocaties 6,9 7,4 6,9 6,6 6,9 7,1 6,6 Startersbeleid Promotie- en acquisitiebeleid 6,8 6, Afbeelding 32 Rapportcijfer ondernemers voor de belangrijkste indicatoren van het gemeentelijk ondernemersklimaat s-hertogenbosch, 24, 27 en 21. Bron: Ecorys. Ledental ondernemersverenigingen iets verder gedaald s-hertogenbosch heeft een aantal ondernemersverenigingen. Bij sommige verenigingen is men verplicht lid (bijvoorbeeld een aantal winkeliersverenigingen). Bij andere verenigingen (zoals de Jonge Ondernemers Sociëteit) is het lidmaatschap vrijwillig. Uit de cijfers blijkt dat de ledenaantallen van de ondernemersverenigingen in s-hertogenbosch tussen 21 en 212 dalen Empel / Maasakkers High Tech / Maaspoort Treurenburg Spoorzone Rosmalens Ondernemers Contact De Herven De Brand De Rietvelden De Vutter De Pettelaar KOM Rosmalen Helftheuvel Maaspoort Rompert Hartje 's-hertogenbosch KHN afdeling 's-hertogenbosch KHN afdeling Rosmalen Afbeelding 33 Aantal leden van ondernemersverenigingen s-hertogenbosch. Bron: Ondernemersverenigingen. 26

27 7. Positie in de regio Noordoost-Brabant In dit hoofdstuk staat de positie van s-hertogenbosch in de Corop regio Noordoost-Brabant centraal. Werkgelegenheid in Noordoost-Brabant neemt af De werkgelegenheid in de regio Noordoost-Brabant neemt sinds 28 af. De laatste jaren ook sterker dan in de andere drie Brabantse Corop gebieden. Zuidoost (o.a. Eindhoven), Midden (o.a. Tilburg) en West (o.a. Breda) zijn de afgelopen jaren in dit opzicht constanter gebleken West Midden Noordoost Zuidoost Afbeelding 34 De ontwikkeling van het aantal werkzame personen in de vier Corop gebieden in Noord-Brabant: West, Midden, Noordoost en Zuidoost, geïndexeerd t.o.v Bron: I&O. Bewerking: O&S. Sterke positie als werkgelegenheidsgemeente Bijna een derde (3%) van het aantal werkzame personen in Noordoost-Brabant werkt in s- Hertogenbosch. Het aandeel vestigingen ligt iets lager: 24%. Tussen 211 en 212 is het aantal werkzame personen in bijna alle gemeenten afgenomen. Alleen in Schijndel (21) en Sint-Oedenrode (12) is het aantal werkzame personen toegenomen. De afname was het grootst in Maasdonk (-41). Vestigingen 212 Werkzame personen 212 Groei wp Groei wp Bernheze ,2% 15,% Boekel ,7% 5,3% Boxmeer ,6% 17,2% Boxtel ,7% 12,6% Cuijk ,6% 23,6% Grave ,5% 2,3% Haaren ,4% 8,2% Heusden ,% -,1% Landerd ,5% 13,1% Maasdonk ,9% -8,8% Mill en Sint Hubert ,% 1,1% Oss ,% 11,9% Schijndel ,1% 1,8% 's-hertogenbosch ,1% 15,% Sint Anthonis ,5% -4,9% Sint-Michielsgestel ,2% 7,4% Sint-Oedenrode ,% 5,% Uden ,7% 1,9% Veghel ,6% 25,1% Vught ,9% 11,5% Totaal ,2% 12,% Afbeelding 35 Het aantal vestigingen en werkzame personen in de gemeenten van de Corop Noordoost-Brabant in 212 en de groei tussen en Bron: I&O. Bewerking O&S. 27

28 Relatief veel handel en diensten, weinig industrie s-hertogenbosch heeft regionaal gezien veel werkgelegenheid in de advies & onderzoek, en weinig in de industrie. De sectorale trends in de werkgelegenheidsontwikkeling verschillen nauwelijks tussen s-hertogenbosch en de Corop regio. Zo neemt bij allebei vooral het aandeel banen in de industrie af en het aandeel banen in de advies & onderzoeksector toe. Wel is er in de regio sprake van een sterkere toename van de werkgelegenheid in de sectoren groot- en detailhandel en zorg dan de in de gemeente s-hertogenbosch. 25% 2% 21% 21% 1997 's-hertogenbosch 212 's-hertogenbosch 1997 Noordoost 212 Noordoost 15% 15% 14% 13% 1% 5% % % 4% 9% 6% 8% 4% 4% 3% 3% 5% 5% 2% 2% 1% 1% 11% 8% 4% 3% 7% 7% 5% 6% 2% 2% 2% 2% Agrarisch Industrie Bouwnijverheid Groot- en detailhandel Vervoer & opslag Horeca Informatie & communicatie Financiële instellingen Onroerend goed Advies & Onderzoek Overige zak. dvl. Openbaar bestuur Onderwijs Zorg Vrije tijd Overige dvl. Afbeelding 36 Sectorverdeling naar werkgelegenheid in s-hertogenbosch en de regio Noordoost-Noord-Brabant, 1997 en 212. Bron: I&O. Bewerking O&S. In de hele regio weinig uitgifte De top drie van gemeenten met het meeste oppervlak aan bedrijventerrein in de regio Noordoost zijn s-hertogenbosch (568 ha.), Oss (519 ha.) en Veghel (42 ha.). In de hele regio is in 212 in totaal 11 hectare aan bedrijventerrein uitgegeven. Het meest in Oss (4 ha.), Veghel (3 ha.) en Heusden (2 ha.). Totaal netto Netto reeds uitgegeven Uitgeefbaar Waarvan terstond uitgeefbaar Bernheze Boekel Boxmeer Boxtel Cuijk Grave Haaren Heusden Landerd Maasdonk Mill en Sint Hubert Oss Schijndel 's-hertogenbosch Sint Anthonis Sint-Michielsgestel Sint-Oedenrode Uden Veghel Vught Totaal Uitgifte 212 Afbeelding 37 De voorraad netto bedrijventerrein en de beschikbaarheid per 1 januari 213 in de gemeenten van de Corop Noordoost-Brabant, in hectare. Bron: IBIS. 28

29 Bijna één op de vijf personen werkzaam in de agrofood-keten In de regio Noordoost-Noord-Brabant is bijna één op de vijf personen (19,3%) werkzaam in de agrofood. In totaal zijn dit ruim 6.5 werkzame personen. Kijkend naar de acht onderscheiden schakels 11 in de agrofood-keten, dan blijkt de primaire sector (landbouw en veehouderij) goed voor zo n 12. banen. De verwerkende sector (met onder meer producenten van diervoeders en vleesverwerkers) heeft eveneens 12. banen. De groothandel in deze sector is met 9. banen aanmerkelijk sterker vertegenwoordigd dan gemiddeld. De schakels detailhandel in food en horeca (eet- en drinkgelegenheden) zijn de grootste schakel. Hierin zijn bijna 25. personen werkzaam. Afbeelding 38 Werkzame personen in de agrofood in de regio Noordoost-Noord-Brabant in 212. Bron: LISA / VDW Research. Bewerking: O&S. Relatief meeste werkgelegenheid in Sint-Anthonis De arbeidsplaatsen in de agrofood-keten zijn sterk gespreid over de gehele regio, met een ondervertegenwoordiging in s-hertogenbosch. Vooral de zuidelijke gemeenten in de regio hebben relatief veel werkgelegenheid in de agrofood. Sint-Anthonis spant met 38% de kroon. Overigens zijn deze percentages exclusief detailhandel in food en toeleverende sectoren als ICT, logistiek en machinebouw. Oss 21% Maasdonk 's-hertogenbosch 19% 1% Heusden 22% Bernheze Vught 25% Sint-Michielsgestel 11% 21% Haaren Schijndel 28% 17% Veghel Boxtel 34% 15% Sint-Oedenrode 27% Grave Landerd 2% Cuijk 23% 24% Mill en Sint Hubert 24% 17% Uden Sint Anthonis 38% Boekel Boxmeer 25% 34% Afbeelding 39 Percentage werkzame personen in de agrofood in de regio Noordoost-Noord-Brabant in 212. Bron: LISA / VDWResearch. Bewerking: O&S. 11 De agrofood-keten bestaat uit de opeenvolgende schakels tussen grond en mond. Zie bijlage 2. 29

30

31 Bijlage 1: Overzicht arbeidsmarkt en werkgelegenheid 213 Economische monitor 213, bewerking: Onderzoek & Statistiek Bevolking 's-hertogenbosch per : (GBA) - 14 jarigen plussers jarigen (potentiële beroepsbevolking): % A r b e i d s m a r k t Totaal niet-werkenden/ niet-werkzoekenden: niet beroepsbevolking 1) : 26.2 (feitelijke) beroepsbevolking: 7.97 Werkenden: ,9% NWW 2) : % 4) 39% 4) W e r k g e l e g e n h e i d Woont elders werkt in 's-hertogenbosch: ) Arbeidsplaatsen in 's-hertogenbosch (>_ 12 uur per week): Woont en werkt in 's-hertogenbosch: 4.2 3) (I&O) Vestigingenregister 212 Woont in 's-hertogenbosch werkt elders: ) Arbeidsplaatsen in 's-hertogenbosch: (< 12 uur per week) 1.77 Arbeidsplaatsen in 's-hertogenbosch: (I&O) Vestigingenregister Niet-beroepsbevolking: o.a. scholieren, studenten, personen die niet willen (noch hoeven te) werken, WAO-ers, etc. 2 Niet-werkende werkzoekenden (UWV WERKbedrijf ) 3 Deze aantallen zijn een schatting, en wijken af van eerder gepubliceerde pendelcijfers van de provincie. Dit komt omdat (1) de cijfers van de provincie ouder zijn en (2) de provincie andere kengetallen hanteert. 4 Percentage gebaseerd op pendelcijfers van de provincie Noord-Brabant. 31

32

33 Bijlage 2: Schakels agrofood-keten Brabant is van alle 256 EU-regio s de grootste agri & foodexporteur. Binnen deze provincie heeft Noordoost-Brabant Noordoost in agri&food de sterkste positie. Onderzoek wijst uit dat de regio een bovengemiddeld compleet vertegenwoordigde keten heeft. Alle schakels (zie onderstaande figuur) zijn vertegenwoordigd. Afbeelding 4 De schakels in de agrofood-keten met daarin per keten vooraanstaande, in de regio Noordoost- Noord-Brabant gevestigde bedrijven en/of instellingen. Bron: 5 * regio Noordoost Brabant. 33

34

35 Bijlage 3: Gebruikte bronnen en definities Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) Het CBS publiceert via statline cijfers over het aantal uitkeringen. Continu Vakantie Onderzoek (CVO) Het CVO is een samenwerkingsverband tussen TNS NIPO en NBTC. Het CVO brengt jaarlijks het vakantie- en reisgedrag van Nederlanders in kaart, waaronder het toeristisch bezoek aan steden. Ecorys: Benchmark Gemeentelijk Ondernemingsklimaat (BGO) Tweejaarlijks wordt door Ecorys (in opdracht van het ministerie van EZ) een onderzoek naar het gemeentelijk ondernemingsklimaat gehouden. Ondernemers geven in dit onderzoek hun mening. Elsevier en bureau Louter: toplocaties Elsevier publiceert jaarlijks in november welke gemeente economisch gezien de beste prestaties levert. Dit gebeurt op basis van onderzoek door bureau Louter. Gemeente s-hertogenbosch/belastingen De afdeling Belastingen berekent op basis van de toeristenbelasting het aantal toeristische overnachtingen in s-hertogenbosch. IBIS werklocaties Jaarlijks worden er gegevens over IBIS werklocaties verzameld. Dit gebeurt aan de hand van een enquête onder gemeentes. Het betreft hier bijvoorbeeld cijfers over de totale netto voorraad aan bedrijfsterrein (in hectare), netto uitgegeven, het aantal hectare uitgeefbaar en terstond uitgeefbaar. I&O: Vestigingenregister In dit bestand wordt informatie over alle bedrijven in s-hertogenbosch gegeven. Naast adresgegevens zijn ook gegevens over het aantal bij de bedrijven werkende personen bekend en in welke sector het bedrijf werkzaam is. Het vestigingenregister is een stand van zaken op 1 april van het betreffende jaar. Het bestand wordt met terugwerkende kracht voor vijf jaar gecorrigeerd. Dit heeft onder andere te maken met de actualiseringsmethodiek van het vestigingenregister: niet alle gegevens over bedrijfsvestigingen worden jaarlijks geactualiseerd. Dit betekent dat de cijfers uit deze monitor niet te vergelijken zijn met die uit de economische monitor 212. Verder is er sinds 26 een nieuwe bestandsbeheerder. Kamer van Koophandel: mutatiebalans In dit bestand wordt een overzicht gegeven van alle in een jaar gestarte, opgerichte en opgeheven bedrijven. Een jaar loopt van 1 januari tot 31 december. De gegevens uit het bestand zijn dus niet vergelijkbaar met die uit het vestigingenregister. Locatus Locatus verzamelt cijfers over detailhandel. Op basis van het Locatus bestand 1 april 213 zijn de nieuwste cijfers voor 213 berekend. Provincie Noord-Brabant: Pendel Het ETIN heeft op basis van het Onderzoek Verplaatsings Gedrag (OVG) van het CBS een pendelmatrix gemaakt. Deze pendelmatrix geeft informatie over het woon-werkverkeer van 2 tot en met 24. Voor Noord-Brabant zijn de gegevens op gemeentelijk niveau beschikbaar, voor de rest van Nederland zijn de gegevens ondergebracht in deelgebieden. 35

36 Real Next / RSP De afdeling Onderzoek & Statistiek verzamelt jaarlijks gegevens over aanbod aan kantoorlocaties in s-hertogenbosch. Dit gebeurt op basis van het aanbod via Real Next en RSP. Rijkswaterstaat (RWS) Verzamelt (onder andere) cijfers over het aantal files op het rijkswegennet. In deze monitor worden de cijfers gepresenteerd over het aantal files en de filezwaarte (duur van de file X de gemiddelde lengte) op het rijkswegennet rond s-hertogenbosch. Speerpuntsectoren De afdeling EZ heeft in het economisch beleid een aantal speerpunten benoemd: ICT, dienstverlening, de kennisintensieve sector, de creatieve sector en food & health. Op basis van SBI 28 codes in het vestigingenregister is de werkgelegenheid in deze sectoren en het aantal bedrijfsvestigingen berekend. Dit is op basis van de volgende indeling gedaan: Sector SBI 28-code ICT 261, 262, 264, 465, 61, 62, 631, 951 Kennisintensief Kennisintensieve industrie + Kennisintensieve zakelijke dienstverlening + Onderwijs (8541, 8542) Financiële en zakelijke dienstverlening J, K, L, M, N Creatief Zie onderzoek B&A Group: s-hertogenbosch: creatieve stad! Food & health Food: van boer tot bord Health: zie onderzoek ETIN kansen voor de medische sector in s-hertogenbosch Stichting atlas voor gemeenten De stichting atlas voor gemeenten brengt jaarlijks de Atlas voor gemeenten uit. Onderdeel hiervan is de woonaantrekkelijkheidsindex. Deze index wordt gebaseerd op een achttal aspecten: bereikbaarheid, cultureel aanbod, veiligheid, koopwoningen, nabijheid natuurgebieden, culinair aanbod, universiteiten, vooroorlogse woningen. Ook de sociaal-economische index is hier een onderdeel van. Ook deze index wordt gebaseerd op acht aspecten: het aantal personen in de bijstand, het werkloosheidspercentage, het aantal arbeidsongeschikten, het percentage huishoudens met een inkomen lager dan 15% van het sociaal minimum, het aantal personen met een lage opleiding, de netto participatiegraad van vrouwen, de werkgelegenheid en het percentage banen in groeisectoren UWV WERKbedrijf Het UWV WERKbedrijf publiceert maandelijks cijfers over onder andere het aantal niet werkende werkzoekenden (NWW ers) en ingediende en openstaande vacatures. Vdwresearch: Beroepsbevolking Jaarlijks maakt Vdwresearch een schatting van de beroepsbevolking. Dit gebeurt met terugwerkende kracht. 36