Samenvatting Geschiedenis Morgen gezond weer op? (Hoofdstuk 4)

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis Morgen gezond weer op? (Hoofdstuk 4) Samenvatting door een scholier 2055 woorden 5 november ,3 67 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdstuk 4: Morgen gezond weer op? 1: De overheid als nachtwaker Koning Willem II gaf de opdracht een nieuwe grondwet te ontwerpen. Nederland was nu liberaal in plaats van conservatief. Dit mede door liberaal staatsman Thorbecke. Hiermee was de absolute macht van de koning van de baan. De ministers waren nu politiek verantwoordelijk. Sinds 1848 vonden de liberalen dat overheidsingrijpen in economische zaken niet nodig was. De vrijemarkteconomie zou voortaan zelf uitmaken wat goed zou zijn voor producent en consument. Maar de overheid moest voortaan wel economische belemmeringen uit de weg staan. Na 1848 was er nog geen totale liberale dominantie in Nederland. Rond 1850 kon men vier politieke stromingen onderscheiden;liberalen, Conservatieven, Antirevolutionairen, Kathiolieken. Liberalen: - Voorstander van wat de economische, geestelijke en politieke ontwikkelingen ten goede zou komen. - De staat moet zich terughoudend opstellen. - Rond 1860 onderscheid tussen behoudende en progressieve liberalen, deze laatsten hadden meer aandacht voor sociale vraagstukken (bv kiesrecht). Conservatieven: - Zij vonden dat overheidsingrijpen in economische zaken wel belangrijk was. - Voor behoud van bestaande maatschappelijke en politieke verhoudingen. - Ze hadden weinig belangstelling voor maatschappelijke vraagstukken. Antirevolutionairen: - Zij vonden dat de bijbel hun richting aangaf. - Zij verweten de liberalen en de conservatieven een gebrek aan christelijke bezieling. Katholieken: - Rol van de overheid moest beperkt blijven. - Zij streefden naar onderlinge samenwerking op lokaal niveau. Pagina 1 van 5

2 Na 1848 veranderde er in Nederland weinig in het sociale beleid. De regering sprong alleen in in ernstige situaties waar rust en veiligheid in gevaar dreigden te komen. Een goed voorbeeld hiervan is de Armenwet van De regering ervaarde armoede als treurig en een onvermijdend bijverschijnsel. De progresssief liberaal van Houten kwam op voor zijn eigen ideeen. Hij vond namelijk dat kinderen jonger dan 12 jaar niet mochten werken. Dit werd ook wel de Wet op kinderarbeid genoemd. Deze wet stelde in de praktijk niet veel voor, want bij sommige beroepen werkten kinderen onder de 12 jaar wel. Maar principeel gezien was deze wet uitermate belangrijk voor de sociale wetgeving. Het wetsvoorstel van van Houten omvatte ook een regeling voor de leerplicht van kinderen tussen de 8 en 12 jaar. De liberalen en confesssionelen stemden hier tegen. Vanaf 1870 vormde er zich een schoolstrijd tussen openbaar en bijzonder onderwijs. De confessionelen en de liberalen kregen meer aanhangers omdat deze twee partijen scholing als een belangrijk iets zagen. In 1886 voerde de overheid een onderzoek in naar de gesteldheid van de wet van van Houten. De resultaten werden in 1887 gepubliceerd. Dit leidde uiteindelijk tot de Arbeidswet van Hiermee werd de controle op de naleving van de Wet op kinderarbeid overgelaten aan de arbeidsinspectie en de arbijdstijd voor vrouwen werd ook ingeperkt. Tussen 1890 en 1900 draaide de sociale kwestie vooral om de kiesrechtstrijd. Voor 1884 konden de mensen stemmen die boven een bepaald bedrag belasting betaalden. Na 1884 kregen mensen die tekenen van geschiktheid en maatschappelijke welstand hadden ook kiesrecht. De radicaal-liberaal Tak van Poortvliet had in 1892 een nieuwe kieswet naar voren gebracht. Met deze kieswet werden alleen bedeelden en vrouwen uitgesloten. Deze kieswet leidde in de Kamer tot veel verwarring en ging dus niet door. Toen kwam van Hout in 1896 met een voor ieder acceptabel compromis, tekenen van geschiktheid en maatschappelijke welstand waren hier wederom belangrijk. Door deze kieswet kon de helft van de Nederlandse mannen gaan stemmen. 2: De eerste aanzetten tot sociale zekerheid Uitbreiding van de kieswet van 1896 had grote invloed op de sociale kwestie. Steeds meer groeperingen drongen aan op verbeteringen. Vooral vakorganisaties drongen aan op verbetering van arbeids- en levensomstandigheden onder werknemers. Een eerste aanzet tot werknemersverzekeringen waren hiervan het gevolg. Na de Ongevallenwet van 1901 (aangenomen onder een liberaal-conservatieve regering) gingen de confessionele partijen de politiek domineren en het tempo van invoering van een nieuw sociaal beleid. Werkgevers protesteeerden tegen de Ongevallenwet van Daar hadden zij twee redenen voor; angst voor een sneeuwbaleffect en boosheid over dat zij mee moesten betalen aan deze wetgeving. Voorstellen in de tweede kamer over uitbreding van de sociale zekerheid werden door verschillende partijen dus ook tegengewerkt. De staatsinvloed werd tot het jaar 1914 niet alleen gebruikt voor ter bescherming van de zwakkeren; maar ook voor de hervorming van de maatschappelijke verhoudingen in het algemeen. De bevolking kreeg dus het gevoel dat de staat haar verantwoordelijkheid voor verzorgende taken als onderwijs en sociale zaken Pagina 2 van 5

3 niet meer uit de weg ging. In 1903 waren er twee spoorwegstakingen; deze waren van grote invloed op de sociale politiek. Deze stakingen ontstonden door de sleche arbeidsvoorwaarden van de spoorwegen. Confessionelen en socialisten maakten zich, mede door de stakingen van de NS, sterk voor de oprichting voor gecentraliseerde nationale vakbonden. Hieruit ontstonden de NVV (Nederlands Verbond voor Vakverenigingen) en de CNV (Christelijk Nationaal verbond). De groei avn de arbeidersklasse en de opkomst van andere emancipatiebewegingen verooraakte onrust in de politiek. Deze oorzaken en enkele anderen zorgden voor opschudding in vele politieke stromingen. Tot 1918 werd het politieke en maatschappelijke leven gedomineerd door drie onderwerpen: - De strijd om betere arbeidsomstandigheden. - De schoolstrijd - De strijd om algemeen kiesrecht. Deze laatste twee punten kwamen vanaf 1911 meer in het daglicht te staan. Mensen protesteerden tegen het kiesrecht dat er toen bestond en ook de schoolstrijd kwam aan de orde. Eind 1913 werd er een speciale commissie die voor het probleem van de schoolstrijd een knoop door moest hakken. In 1916 en 1917 werd er ook aan het kiesrecht gewerkt. Hier kwam uit voort dat: - Alle lagere scholen voortaan financieele steun kregen - Op basis van evenredige verantwoording het algemeen mannenkiesrecht werd ingevoerd. Het districtenstelsel kwam te vervallen. Iedere mannelijke nederlander boven de 23 jaar kreeg actief kiesrecht. Twee jaar later in 1919 ontvingen ook vrouwen het actief kiesrecht. Vrouwen mochten dit stemrecht voor het eerste gebruiken in De invoering van het algemeen kiesrecht was dus nog betrekkelijk snel tot stand gekomen. Maar niet iedereen was zo blij met de inspraak van iedere burger. Yussen 1919 en 1923 was het erg onrustig op sociaal gebied. Er werden enkle nieuwe wetten ingevoerd zoals de Arbeidswet, een vrijwillige ouderdomsverzekering en een aanvulling van de Invaliditeitswet. De politiek was in deze jaren al aan het nadenken over een nieuw sociaal beleid. De meeste plannen voor dit nieuwe sociale beleid verdwenen tijdelijk. Pas na de Tweede Wereldoorlog werden er concrete voorstellen ontwikkeld en uitgevoerd voor de opbouw van de verzorgingsstaat. Het uitgavenpatroon van de overheid werd bepaald door pressiegroepen. In het begin van de 20ste eeuw hadden deze uitgaven nog het typische beeld van een nachtwakerssstaat. Want de helft van de overheidsuitgaven was bestemd voor bestuur, rechtspraak, internationale betrekkingen en defensie. Na 1919 veranderde dit beleid, want vanaf toen werd er meer geld besteed aan de sociale kwestie. De overheid werd dus een verzorgingsstaat in plaats van een nachtwakersstaat. 3: De opbouw van de verzorgingsstaat Na de bezetting van de Duitsers (1945) moest het leven weer doorgaan. Nederland moest weer opnieuw Pagina 3 van 5

4 opgebouwd worden. Jammer genoeg was een groot deel van het nederlandse productieapparaat door de duitsers meegenomen en veel van de infrastructuur was vernietigd of zwaar beschadigd. De duitse bezetters hadden tijdens de oorlog wijzigingen en aanvullingen op het sociale verzekeringstelsel toegepast, om de nazi ideologie te promoten. Maar toch werden er in de 5 jaar enkele sociale voorzieningen uitgevoerd. Zo kwamen er de Kinderbijslagwet en de uitbreiding van het ziekengeld. De oorlog betekende een breuk met het vooroorlogse sociale beleid. Waarom was het naoorlogse beleid dan anders? - De actievere opstelling van de overheid - Het garanderen van bestaanszekerheid voor de bevolking werd nu gezien als overheidstaak. o Economisch terrein: De regering trachtte de schaarste aan productie- en consumptiegoederen op te vangen door een strak systeem van prijsbeheersing en distributie. Ook werden de lonen laag gehouden. Zo kwamen er onder andere het volkshuisvestingsbeleid, Centraal Plan Bureau (CPB), Publiekrechtelijke Bedrijfsorganisaties (PBO) en de Sociaal Economische Raad (SER). o Sociale zekerheid: Omdat herstel van de economie eerste prioriteit had, bleef uitbreiding van de sociale zekerheid de eerste jaren beperkt. Zo kwam er de Noodwet Ouderdomsvoorziening, later werd dit de Algemene Ouderdomswet (AOW). De twee grootste partijen van de jaren 40n 50 van de 19de eeuw waren de PvdA en de KVP. Deze verzorgde de politiek van Nederland tussen 1945 en Deze twee partijen werkten samen aan herstel en vernieuwing, dit werd ook wel de tijd van de Rooms-Rode coalitie genoemd. Het leek er net op of de partijen goed met elkaar overweg konden. Ze konden samen overleggen en tot compromissen komen. In deze tijd keerden de ARP, de VVD en de CHU terug in het parlement. In het begin van de jaren vijftig ontstonden er haarscheurtjes in de Rooms-Rode coalitie. De katholieken wilden de rol van de overheid terugdringen en de KVP wilde het strakke loons en prijsbeleid afschaffen. De jaren 50 toonde een sterke economische groei. Dit maakte het in de jaren 60 mogelijk om de verzorgingsstaat, waarvan de basis in de jaren 50 was gelegd, te voltooien. De gevolgen hiervan waren dat de AOW werd verhoogd, de kinderbijslagwet een volksverzekering werd en dat de Algemene Bijstandswet in 1963 werd ingevoerd. Het nieuwe beleid gaf nog meer goede resultaten zo ook het onderwijs dat sterk verbeterd was. Daarom werd er ook een nieuw studiefinancieringssysteem ingevoerd. De oudere generatie die de oorlog en de crisis hadden meegemaakt waren tevreden over de bereikte resultaten op economisch en sociaal beleid. Progressieve jongeren daarentegen bekritiseerden het welvaartsbeleid. Een korte tijd ging het nog goed onder leiding van het kabinet Cals ( 65-66). Hij gaf ook de jongeren vertrouwen in de toekomst. Het kabinet Cals was echter geen lang leven beschoren. Want er werd een motie van wantrouwen van de KVP ingediend. Dit werd ook wel De nacht van Schmelzer genoemd. Deze verandering had grote gevolgen voor de politiek in Nederland. De verhouding tussen conservatieve en progressieve partijen verslechterde. De harmonieuze samenwerking van eerste veranderde in een polarisatie (Het duidelijk tegenover stellen van standpunten in politiek of samenleving). Pagina 4 van 5

5 4: Herziening van de verzorgingsstaat nu De wereldcrisis (oliecrisis) en de problemen met de betaalbaarheid van welzijn en zorg maakten aan het eind van de jaren 70 duidelijk dat de hoogtijdagen van de verzorgingsstaat voorbij waren. Na de PvdA kwam er in 1977 een nieuw CDA-VVD kabinet onder leiding van de christen-democraat A. van Agt. Zij begon meteen met bezuinigingen, Bestek 81 was het resultaat: mensen met een uitkering verminderen door actiever naar werk te zoeken voor deze mensen. Door de groeiende werkloosheid kwam hier niet veel van terecht. Door oorzaken was het sociale stelsel onafwendbaar geworden. - De bestaande wetgeving t.a.v. uitkeringen was ingesteld op het patrooon met de man als kostwinner. Dit patroon was echter duidelijk veranderd - De verzorgingsstaat was onbeheersbaar geworden door de verbrokkelde invoering van het stelsel van voorzieningen en de enorme complexiteit van de regelgeving. - De verzorgingsstaat was onbetaalbaar geworden door de onverwacht hoge werkloosheid, de vergrijzing van de samenleving en de enorme toename van het aantal AOW-ers. Onder de kabinetten Lubbers ( 82-94) werd de bezuiniging veel rigoureuzer aangepakt door middel van decentralisatie, deregulering (meer vernatwoordelijkheid bij de burger) en privatisering van de overheidstaken. Lubbers zag de overheid het liefst als bemiddelaar en toezichthouder. De CDA en de VVD introduceerden daardoor ook wel de Verantwoordelijke Samenleving. De verkiezingen van 94 en de daaropvolgende formatie leverde een verrassend kabinet op. De paarse coalitie (VVD, PvdA en D66) kwam tot stand onder leiding van Wim Kok. Deze coalitie was uniek omdat een eerdere poging in 1913 niet was geslaagd. Dit was trouwens ook de eerste keer in de 20ste eeuw dat er geen confessionele partij bij zat. De privatisering van sociale zekerheid wer uitgevoerd, dit betekende uitbesteding van de overheidstaken en de niet-overheidsinstanties. De EEG (opgericht in 1957) beschouwde sociale zekerheid lange tijd als bijzaak. Politieke, militaire en economische stabiliteit was belangrijker. Er moest dus veel ingehaald worden, dit gebeurde in de jaren 70. Dit begon met het actieprogramma van de gemeenschap in 74. Dit programma bevatte actiepunten op het terrein van bestrijding van de werkloosheid, verbetering van de woon- en levensomstandigheden en verdere uitbouwe van gelijke behandeling voor mannen en vrouwen. Begin jaren 80 raakte het sociale beleid opnieuw in de slop. Want verschillende richtlijnen van de Europese Commissie werden door de raad van ministers geblokkeerd. In Nederland werd in 85 de gelijkheid van mannen en vrouwen als grondrecht ingesteld. Vanaf toen ging het echter slecht met het sociale beleid. Dit kwam mede doordat in de EU de Raad van Ministers alles voor het zeggen hadden. Het leek er dus net op ofdat de burger niets meer te zeggen hadden. Dit bleek niet waar te zijn. Jean-Marc Bosman kwam met zijn Bosman-arrest. Dit hield in dat voetballers overal konden staan en gaan waar ze wilden. Dit was een voorbeeld van de mogelijkheden van de burger in de EU. Pagina 5 van 5