Samenvatting Geschiedenis Politiek

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis Politiek Samenvatting door een scholier 5500 woorden 14 april ,8 21 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Geschiedenis Module 5 Op '18 riep socialistenleider Pieter Jelles Troelstra in Rotterdam op tot revolutie. Aangestoken door de Russische Revolutie van 1917 en de Duitse opstand in 1918, meende Troelstra dat ook de Nlse arbeiders en soldaten tot actie moesten overgaan. Velen geloofden dat het einde vd parlementaire democratie dichtbij was. De burgemeester van Rotterdam, die bij de overgang naar het socialisme chaotische toestanden wilde vermijden, bood de revolutionairen geen enkele weerstand. Hij adviseerde hen om ten eerste de stations te bezetten. De regering in Den Haag geloofde het dat de revolutie onafwendbaar was en overwoog om de macht maar direct aan Troelstra over te dragen. De top van Troelstra's partij, de SDAP, voelde niets voor revolutie. Het volk liet zich ook niet meesleuren door Troelstra's opzwepende woorden, maar gaf voorkeur aan 'de Willemien' boven de 'socialen'. Troelstra had niet gelijk; NL bleek niet bereid om de parlementaire democratie op te geven. 1.1 De grote politieke kwesties vd 19e eeuw De oprichting van de politieke partijen hing samen met 3 maatschappelijke kwesties: - het sociale vraagstuk - de schoolstrijd - de strijd voor het algemeen kiesrecht. de schoolstrijd Ging over de subsidiëring vh onderwijs door de overheid. De scholen die in deze tijd door de staat gefinancierd werden, waren volgens liberaal beginsel neutraal (vanuit een algemeen christelijk beginsel). De liberalen vonden dat alle leerlingen in openbare scholen hetzelfde moderne onderwijs moesten krijgen, maar veel katholieken en protestanten wilden dat niet. Zij wilden dat hn kinderen onderwezen werden vanuit de eigen geloofsovertuiging. Ze gingen daarom zelf scholen oprichten: bijzondere scholen. Ouders die hun kinderen naar deze scholen stuurden, moesten dit zelf betalen, maar ze betaalden ook mee aan de financiering vd openbare scholen door subsidies. Strijd voor het algemeen kiesrecht Sommige mensen vonden dat alleen mensen met een bepaalde welstand mochten stemmen, omdat alleen Pagina 1 van 14

2 zij voldoende tijd en kennis hadden om zich in politieke kwesties te verdiepen. Anderen vonden dit oneerlijk omdat de stem vd gewone fabrieksarbeider zo nooit gehord zou worden. In 1887 hoefden mannen niet langer een minimum som aan belasting te betalen om te morgen stemmen (censuskiesrecht). Zij moesten nog wel voldoen aan criteria van 'persoonlijke geschiktheid en status'. Bijv. moesten ze een bepaald bedrag op een bankrekening hebben staan, een diploma kunnen laten zien of aantonen dat zij huur voor een woning betaalden. Veel mensen vonden dat dit afgeschaft moest worden, er werden handtekeningenacties gehouden voor algemeen kiesrecht en demonstraties waar duizenden mannen en vrouwen in meeliepen. De kiesstrijd werd in 1917 beëindigd toen alle volwassen mannen vanaf 24 jaar kiesrecht kregen. 2 jaar later werd dit recht ook aan vrouwen toegekend. In sommige kringen vd samenleving werd het algemeen kiesrecht niet zonder slag of stoot geaccepteerd. Een aantal Amsterdamse intellectuelen deed in 1921 een poging om aan te tonen dat het simpele arbeidersvolk het kiesrecht niet waard was. Volgens hen leidde het algemeen stemrecht tot absurde toestanden. Zij richtten de Rapaillepartij op. De Amsterdamse zwerver en dronkaard, Cornelis de Gelder, of ook wel genoemd Hadjememaar, werd gekozen tot partijleider. Hij stelde zich met een kort en eenvoudig programma kandidaat voor de gemeenteraadsverkiezingen. Hij eiste een verlaging vd jeneverprijzen naar 5 cent, een verlaging vd broodprijzen naar 11 cent, het verwijderen vh urinoir op het Rembrandtplein en vrij vissen in het Vondelpark. Hij werd op 27 april 1921 met bijna stemmen in de gemeenteraad gekozen. Maar voordat hij dit kon doen werd hij opgepakt wegens openbare dronkenschap en deed hij in zijn cel vrijwillig afstand van zijn zetel. Het experiment had veel opzien gebaard en was in Amsterdam tijdenlang het gesprek vd dag. De schoolstijd werd samen met de kiesrechtstrijd opgelost in Iedereen mocht vanaf toen een eigen school oprichten die werd gefinancierd door de staat. 1.2 politieke partijen De protestanten De eerste protestantse politieke partij in NL was de protestantse Anti-Revolutionaire Partij (ARP), opgericht in 1878 door de predikant Abraham Kuyper. Hij verwierf grote aanhang onder protestanten uit de lagere middengroepen, zoals boeren, geschoolde arbeiders en kleine winkeliers. Het belangrijkste strijdpunt van Kuyper en de ARP was de financiële gelijkstelling vh openbare en bijzondere onderwijs. Kuyper begreep dat zijn partij meer kamerzetels nodig had om echt invloed uit te oefenen. Hij pleitte daarom voor uitbreiding vh kiesrecht, zodat zij ook konden stemmen. Het aantal ARP-leden was tegen zo'n grote uitbreiding vh kiesrecht. Zij richtten in 1908, onder leiding van A.F. de Savornin Lohman, de Christelijk Historische Unie (CHU) op. De katholieken Sinds de opstand tegen de Spaanse overheersing in de 16e eeuw was NL een protestantse natie. De katholieken werden beschouwd als een soort 2e rangsburger. Omdat de liberalen streefden naar gelijke rechten voor iedereen, werden de liberalen in de 19e eeuw de bondgenoten vd katholieken. Tijdens de Pagina 2 van 14

3 schoolstrijd wisselden de katholieken van bondgenoot en gingen de katholieken nauw samenwerken met de protestanten. De priester Herman Schaepman werd de grote leider vd katholieken. Pas in 1926 werd door een andere priester, Nolens, de Rooms-Katholieke Staatspartij (RKSP) opgericht. De liberalen Vrijheid en gelijkheid vh individu belangrijkste uitgangspunten. De overheid moest zich zo weinig mogelijk met de samenleving bemoeien en de burgers niet met allerlei wetten en regels in hun vrijheid beperken. Zij verdedigde het neutrale, moderne onderwijs met hand en tand. In 1885 verenigden de liberalen zich in de Liberale Unie. Ze raakten sterk verdeeld over of het kiesrecht wel of niet moest worden uitgebreid en het sociale vraagstuk leidde tot onenigheid. Dit leidde tot de oprichting van andere liberale politieke partijen. De socialisten Einde maken aan de ongelijke verhoudingen id samenleving. Volgens hen werd de armoede en ellende onder de bevolking veroorzaakt doordat een kleine groep ondernemers alle productiemiddelen in handen had. De grote massa van bezitsloze arbeiders was daardoor voor hun werk en inkomen geheel afhankelijk van deze groep ondernemers. Ze dachten dat de ongelijkheid tussen de arbeiders en ondernemers alleen opgeheven kon worden wanneer de productiemiddelen eigendom werden vd hele gemeenschap. Onder leiding van Troelstra werd in 1894 de Sociaal-democratische Arbeiderspartij (SDAP) opgericht. Ze streefde veranderingen na via parlementaire weg en was daarom voor algemeen kiesrecht. Revolutie werd door de SDAP niet helemaal afgezworen, omdat in 1918 toen Troelstra arbeiders en soldaten opriep de macht te grijpen. Zijn revolutiepoging had ernstige gevolgen voor de SDAP. De overige partijen vonden dat Troelstra's optreden bewezen had dat de socialisten gevaarlijke onruststokers waren. Voorlopig wilden zij niets meer met de SDAP te maken hebben. Ze sloten de SDAP uit van regeringsdeelname. Verzuiling In de jaren voor WO2 en een lange tijd daarna oefenende geloofs- of levensovertuiging die je aanhing een overheersende invloed uit op je alledaagse leven. Socialisten, katholieken, protestanten en liberalen leefden gescheiden van elkaar, niet alleen als het ging om vrijetijdsbesteding, maar op elk vlak vh maatschappelijke leven: verzuiling. Er zijn 4 zuilen: protestantse katholieke socialistische liberale Het verzuilingsproces was in gang gezet door Abraham Kuyper. Kuyper had het liefst van heel NL een christelijke natie gemaakt, maar hij besefte tijdens de schoolstrijd dat dit onmogelijk was. Hij vond daarom dat het protestantse volksdeel zich moest terugrekken om zo binnen eigen kring op geheel christelijke wijze te kunnen leven. Hij had sinds de schoolstrijd een diepe afkeer vd staat ontwikkeld en wilde de 'staatsalmacht' zoveel mogelijk beperken. Het gezin, de kerk, het onderwijs en de gezondheidszorg waren volgens hem zaken waarmee de staat zich niet mocht bemoeien en die elke bevolkingsgroep naar eigen inzicht mocht inrichten. De zuilen bestookten elkaar vaak met vijandige taal. Ook tussen de confessionele Pagina 3 van 14

4 partijen was het haat en nijd. Ondanks de scherpe verdeeldheid vd Nlse samenleving op bijna ieder terrein vh maatschappelijk leven, bleef politieke samenwerking mogelijk. Binnen de zuilen bestond een groot saamhorigheidsgevoel en een diep ontzag voor de eigen partijleiders. Politieke kwesties werden ih volste vertrouwen aan hen overgelaten. Juist doordat de politieke leiders niet voortdurend op hun vingers gekeken werden, hadden zij ruimte om te onderhandelen en kwamen zij meestal wel tot een compromis. 1.3 NL is een parlementaire democratie en een constitutionele monarchie Omdat het onmogelijk is om met 16 miljoen mensen regelmatig bij elkaar te komen om politieke kwesties te bespreken, wordt de bevolking vertegenwoordigd door de Staten-Generaal, het parlement. Het volk regeert dus indirect. Dankzij de strijd om het algemeen kiesrecht die eind 19e en begin 20e eeuw werd uitgevochten, mogen nu niet alleen welgestelde mannen stemmen, maar alle meerderjarige Nederlanders. Daardoor vormt het parlement een veel betere afspiegeling vd bevolking. Het parlement bestaat uit de Eerste Kamer (de Senaat) en de Tweede Kamer. De Tweede Kamer telt 150 leden, die rechtstreeks door de kiezers gekozen worden. Tot 1917 werd de Tweede Kamer gekozen via een districtenstelsel. NL was opgedeeld in evenveel districten als er Kamerzetels waren. De kandidaat die in zijn district de meeste stemmen won, kreeg een Kamerzetel. Sinds 1917 geldt het systeem van evenredige vertegenwoordiging. Alle stemmen ih hele land worden bij elkaar opgeteld. Vervolgens wordt het aantal stemmen gedeeld dor het aantal Kamerzetels, de uitkomst heet de kiesdeler. Haalt een partij 1x de kiesdeler dan krijgt hij 1 zetel, haalt hij 2x de kiesdeler dan krijgt hij 2 zetels, enz. De Eerste Kamer, die uit 75 leden bestaat, wordt gekozen door de Provinciale Staten, die op hun beurt direct door de kiezers worden gekozen. De taken vh parlement Het parlement heeft 2 belangrijke taken: het controleert de regering en het werkt mee aan de totstandkoming van wetten. Om de regering te controleren heeft het parlement deze rechten: Het recht van interpellatie: een Kamerlid mag een minister in het parlement ondervragen, waarbij de minister verplicht is om te antwoorden. Het recht van enquête: de Kamers kunnen, apart of samen, een uitgebreid onderzoek instellen naar een bepaalde kwestie. Het parlement maakt niet vaak gebruik hiervan. Het recht van begroting (budgetrecht): Op prinsjesdag, elke 3e dinsdag v september, dient de regering bij de Tweede Kamer de rijksbegroting in. Hierin wordt aangegeven hoe hoog de verwachte inkomsten voor het volgend jaar zullen zijn en hoe de regering di geld wil besteden. De Eerste en Tweede Kamer hebben het recht om de begroting af te keuren -> regering zal aftreden. Alleen de Tweede Kamer mag wijzigingen in de begroting aanbrengen. Het parlement heeft ook rechten om zijn wetgevende taak te vervullen: De Tweede en Eerste Kamer mogen stemmen over ieder wetsvoorstel Pagina 4 van 14

5 De Tweede Kamer heeft daarnaast nog 2 rechten: Het recht van initiatief: meestal nemen de ministers dit recht, maar ook elk lid vd Tweede Kamer mag een wetsontwerp naar voren brengen Het recht van amendement: de Tweede Kamer mag wijzigingen aanbrengen i/e ingediend wetsontwerp. De Eerste Kamer kan een wetsvoorstel alleen in zijn geheel goed- of afkeuren. De regering (de Kroon) Bestaat uit de koningin en ministers. Als we het hebben over de ministers alleen: kabinet. Het is het dagelijks bestuur van ons land. Minister-president (premier) staat aan het hoof vh kabinet. Hij moet zorgen voor eenheid ih regeringsbeleid. Elke minister staat aan het hoofd ve departement of ministerie. Een minister die een eigen taak maar geen eigen departement heeft, wordt minister zonder portefeuille genoemd. Op ieder departement kunnen 1 of 2 staatssecretarissen benoemd worden. Zij nemen een deel vd taak vd minister over. De belangrijkste wet in NL is de grondwet (constitutie): hierin ligt vastgelegd hoe NL bestuurd moet worden en wat de grondrechten vd Nlse burgers zijn. De macht vd monarch, koning(in), is door de constitutionele monarchie beperkt. De rol vd koningin wordt verder gelimiteerd door de Ministeriële verantwoordelijkheid. De ministers zijn verantwoordelijk voor wat de koningin doet of zegt. Zij zelf is onschendbaar. Ze moet hierdoor voorzichtig optreden, als ze dat niet doet kunnen de ministers haar gedrag immers niet meer verantwoorden tegenover de volksvertegenwoordiging. De koningin heeft slechts enkele politieke taken: het benoemen en ontslaan vh kabinet. Zij mag echter alleen minister benoemen die het vertrouwen hebben vh parlement. Bij de totstandkoming ve kabinet heeft de koningin wel de kansop politieke invloed uit te oefenen. het voorlezen vd troonrede op prinsjesdag. In de troonrede worden de plannen vd regering voor het komende jaar bekendgemaakt. Door de ministeriële verantwoordelijkheid wordt de troonrede niet door de koningin zelf geschreven, maar door de premier met de hulp vd overige ministers. Hoofdstuk 2 Wat was er aan de hand in de jaren 60 en 70? Er waren veel protestbewegingen van talloze jongeren. Ze zetten zich af tegen de gebreken van de samenleving en de machtspositie van de oudere generatie. Vooral politieke leiders waren het mikpunt van spot en kritiek. Wat gebeurde er in 1946 met de SDAP? De SDAP hief zich op. De socialisten richtten een nieuwe partij op, de Partij van de Arbeid. De PvdA stelde zich nadrukkelijk open voor alle godsdienstige overtuigingen. De PvdA vond net als de SDAP dat het rechtvaardiger zou zijn wanneer productiemiddelen zoals kapitaal, fabrieken, grond en machines aan de hele samenleving toebehoorden en niet aan een kleine groep van ondernemers. Pagina 5 van 14

6 Hoe ging het met e eerst naoorlogse verkiezingen in 1946? De verkiezingen vormden een zware klap voor de vernieuwers van de Nederlands samenleving. De meeste gelovige kiezers waren hun zuil trouw gebleven; de doorbraak was mislukt. De grote massa van de bevolking wilde blijkbaar terug naar de vertrouwde vooroorlogse verhoudingen. De KVP won zelfs meer stemmen dan bij de verkiezingen van Rooms-rood kabinet -> een coalitie tussen de KVP en de PvdA. Beide partijen wilden een vooruitstrevende sociaal-economische politiek voeren. De coalitie tussen de KVP en de PvdA zou 12 jaar duren. Tot > Beel was premier. Na > werd PvdA-leider Willem Drees minister-president. Drees -> stond bekend om zijn soberheid en zijn ijver om de hulpverlening aan armen, zieken en ouderen te verbeteren. t Engeltje van Barmhartigheid werd Drees wel eens genoemd. 2 belangrijke taken voor de regering: - de wederopbouw van het land, dat door vijf jaar oorlog zwaar getroffen was. - Opbouw van de verzorgingstaat. Sociale zekerheid -> een stelsel van sociale wetten om de zwakkeren in de samenleving te beschermen. WW -> Werkloosheid Wet. Opgericht in 1952 AOW -> Algemene Ouderdomswet. Opgericht in Elke 65-plusser kreeg voortaan recht op een uitkering. Ook de dekolonisatie van Nederlands-Indië eiste veel aandacht op. Deze kwestie zorgde voor grote verdeeldheid, zowel tussen als binnen de partijen. In grote lijnen kan gesteld worden dat de linkse partijen zoals de PvdA en de Communistische Partij van Nederland (CPN) de onafhankelijkheid van Indonesië steunden, terwijl de rechtse partijen, zoals de liberale Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD, opgericht in 1948) de ARP en de KVP hiertegen waren > De onenigheid tussen rechts en links over de Indonesië-kwestie werd beëindigd toen Nederland in december 1949 afstand deed van zijn kolonie en de macht aan Indonesië overdroeg. Einde verzuiling -> ongeveer 20 jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog ging Wilhelmina s wens dan toch in vervulling en kwam een einde aan de verzuiling. -> -> 1 belangrijke reden ß ßDe toenemende ontkerkelijking of secularisering, vanaf het einde van de jaren zestig. Door de stijgende welvaart, de trek naar de grote stad en het hogere opleidingsniveau werden mensen kritischer en waren minder bereid om zich door de kerk de wet te laten voorschrijven. Gevolgen ontzuiling -> de binding van de bevolkingsgroepen aan een bepaalde politieke partij was afgenomen. Er ontstond een toenemend aantal zwevende kiezers, mensen die twijfelden op welke partij zij gingen stemmen. Politieke leiders moesten daardoor meer moeite doen om kiezers te werven en vast te Pagina 6 van 14

7 houden. Ook de televisie speelde een belangrijke rol, want de mensen konden nu makkelijk rondkijken in de wereld van een vijandige zuil. Nieuwe partijen Vanaf eind jaren vijftig begonnen nieuwe partijen mee te dingen naar e stem van de zwevende kiezer > Pacifistisch Socialistische Partij (PSP). -> wilde socialistischer zijn dan de PvdA en streefde, me de leuze socialisme zonder atoombom, naar een algehele ontwapening van alle landen > Democraten 66 (D66) -> Werd opgericht door een aantal Amsterdamse jongeren onder leiding van Hans van Mierlo. D66 streefde onder meer naar meer invloed van de bevolking op de politiek. Ze wilden invoering van het referendum en rechtstreekse verkiezingen van de premier en de burgemeester. Ook wilden ze de evenredige verantwoording vervangen voor het districtenstelsel om de betrokkenheid tussen keizers en gekozenen versterken. ( kamerzetels) > Politieke Partij Radicalen (PPR) -> opgericht na een afsplitsing van een aantal KVP-leden die de KVP te conservatief vonden. Waarom werd het na de verzuiling moeilijker dat de leiders van de partijen compromissen sloten? Omdat een groot deel van de bevolking zich met de politiek begon te bemoeien. Gevolg -> De politieke verhoudingen werden scherper, met name na de val van het kabinet Cals (coalitie tussen KVP, ARP en PvdA) in Nacht van Schmelzer: in Oktober 1966 diende Norbert Schmelzer, de fractieleider van de KVP (een fractie bestaat uit kamerleden die tot dezelfde partij behoren), een motie in waarin hij de socialistische minister van Financiën vroeg om meer maatregelen tegen de groei van de inflatie en werkloosheid. In de nacht van Oktober schaarde de Tweede Kamer zich achter de motie van Schmelzer. Het kabinet beschouwde dit als een teken van wantrouwen en besloot af te treden. De zogenaamde Nacht van Schmelzer geeft duidelijk de spanning weer tussen het parlement en de regering. De Nacht van Schmelzer creëerde bij de PvdA diepe schrik ten opzichte van de KVP. Wat betekende deze Nacht van Schmelzer voor de socialisten? De Socialisten beschouwden de motie van Schmelzer als een verraad door een partijlid van de eigen regeringspartner. Wat was het gevolg van die Nacht van Schmelzer? Deze Nacht van Schmelzer betekende het einde van het vreedzaam overleg dat tijdens de wederopbouwfase had overheerst. HARMONIEMODEL -> -> -> -> POLARISATIE ((vreedzaam uitvechten)) ßßß ->->-> ((hard tegen hard uitvechten)) Waarom waren de jongeren in de jaren zestig behoorlijk boos? De jongeren vonden dat ze niks te zeggen hadden en dat alle macht bij een kleine politiek elite lag, afkomstig uit de oudere generatie. Ook hadden ze onvrede over de hele maatschappij. Deze jongeren die zelf geen armoede en schaarste hadden gekend, haalden geen voldoening uit de verworven welvaart. Pagina 7 van 14

8 Wie waren de meest opvallende vertegenwoordigers van het protest tegen de samenleving en de gezagsverhoudingen? De provo s, een groepje jongeren dat zich bezigheidl met het provoceren van de aurotiteiten. Zij deden dit meestal op een ludieke manier; slim, creatief en speels. Daardoor kregen ze veel aandacht in de media. Hoe ging provo te werk en wat waren de gevolgen? De provo s gingen hardhandig te werk met allemaal demonstraties enz. De politie greep meestal hardhandig in, waardoor de acties van provo geregeld uitliepen op vechtpartijen. In 1967 werd provo opgeheven. Wat gebeurde er na de opheffing van de provo s? In 1970 kwam ex-provo Roel van Duyn met een andere opzienbarende actie: hij richtte in Amsterdam de Oranjevrijstaat op, een alternatieve stad in de stad. Hoe richtte die Oranjevrijstaat zich op een alternatieve stad? De oranjevrijstaat, waarvan de bewoners kabouters werden genoemd, kreeg een eigen regering met volksdepartementen. De departementen zorgden voor allerlei alternatiee voorzieningen, zoals een eigen krant (tienerblad Hitweek), winkeltjes (tweedehands, natuurvoeding enz.), bureau voor sloop- en kraakpanden enz. Tijdens de Amsterdamse gemeenteraadsverkiezing in 1970 verwierf de partij maar liefst vijf zetels. Wat waren de gevolgen van de belangrijke invloed die de Kabouter uitoefenden? Door hen werden de traditionele denkpatronen over macht en gezag doorbroken en de gedachte bevorderd dat de bevolking recht had op medezeggenschap. Dit was erg bijzonder want de Kabouters en provo kregen wel veel media aandacht maar het aantal was niet eens zo groot. Wie sloeg het idee van de democratisering aan? De studenten. Zij eisten inspraak in het universiteitsbestuur en op de inhou van het onderwijsprogramma. Wat was de meest spectaculaire protestactie? De bezetting van het Maagdenhuis, het bestuurlijk centrum van de universiteit van Amsterdam in Traangas, een waterkanon en een leger politieagenten moesten eraan te pas komen om de studenten het gebouw uit te slepen. Dit wordt ook wel een buitenparlementaire actie genoemd. In de jaren zestig was er nog een ander belangrijk protest, welk protest? De tweede feministische golf. Deze beweging kwam in opstand tegen de achtergestelde rol van vrouwen in de samenleving. Rond 1900 waren vrouwen ook al voor hun rechten opgekomen. De eerste feministische golf kwam ten einde in 1919 toen de vrouwen kiesrecht kregen. Met de tweede feministische golf was het doel van de vouwen vooral een gelijkwaardige positie tussen man en vrouw. Hoe wilden ze de gelijkwaardige positie tussen de man en vrouw bereiken? In 1957 werden getrouwde vrouwen handelingsbekwaam zij hadden nu het echt om hun eigen vermogen Pagina 8 van 14

9 en inkomsten te beheren. Maar ze zetten de strijd voort. In 1968 werd de organisatie Man-Vrouw-Maatschappij (MVM) opgericht. Deze organisatie streed voor gelijke kansen en beloningen. Ook was hun doel deeltijdwerk en betere opvangmogelijkheden voor kinderen en een gelijke verdeling van huishoudelijke taken tussen man en vrouw. Naast de MVM was er nog een organisatie, wie waren dat en wat deden zei? Dat waren de Dolle Mina s, zie eisten recht op abortus en riepen op tot het gebruik van voorbehoudmiddelen. Zoals provo trok Dolle Mina veel aandacht met ludieke acties, als het uitdelen van condooms op straat. Wat was het gevolg van al deze protestbewegingen voor de politiek? De bevolking ging zich actief met allerlei politieke kwesties bemoeien. Politieke leiders konden niet langer ongemerkt hun gang gaan, mar werden voortdurend ter verantwoording geroepen. Kabinet- Den Uyl -> in 1973 nieuw progressief kabinet- Den Uyl (bestaande uit PvdA, PPR, D66, KVP, ARP). Dit kabinet gaf de wereldverbeteraars nieuwe hoop. Joop den Uyl was een bevlogen socialist, die zich ten doel had gesteld de samenleving verder te democratiseren, de welvaartsverschillen terug te dringen en de zwakkeren meer bescherming te bieden. Hoofdstuk 3 Wie was Lubbers? De leider van het CDA. (Christen- Democratisch Appel). Deze partij ontstond in 1980 toen de ARP de CHU en de KVP besloten om zich te verenigen. Tijdens de verzuiling zou een partijvorming tussen katholieken en protestanten ondenkbaar zijn geweest, waarom kon dat nu wel? Door de toenemende ontkerkelijking liep de aanhang van de confessionele partijen snel terug. De KVP,ARP en CHU zagen zich genoodzaakt om met verende krachten de christelijke waarden uit te dragen. Wat gebeurde er hiernaar, en hoe ging het met Nederland? Het kabinet Lubber trad aan. (CDA-VVD). In Nederland ging het slecht met de economie: werkloosheid, hoge inflatie, teruglopende investeringen enz. In 1982 kwam Lubbers aan de macht, en toen? Hij was vastbesloten om met zijn motto no-nonsense orde op zaken te stellen. Onder leiding van Lubbers werd het begrotingstekort teruggebracht, op de sociale zekerheid werd bezuinigd, sociale en culturele voorzieningen werden afgeschaft. Uitkeringen en lonen in de overheidssector werden verlaagd. Hiertegen was veel protest!! Het kabinet zette voort en in de jaren tachtig kwam er een einde aan de trend die de hele twintigste eeuw zichtbaar was geweest: de voortdurend uitbreidende verzorgingsstaat werd ingekrompen. Pagina 9 van 14

10 De regering vond dat de overheid niet alleen haar taken op het gebied van de sociale zekerheid moest terugbrengen, maar ook op andere terreinen van de samenleving. Hiervoor werden financiële, maar ook bestuurlijke redenen aangegeven. Noem ze: - De rijksoverheid bemoeide zich met zoveel zaken dat ze niet meer efficiënt kon functioneren. -> de regering ging taken afstoten naar het bedrijfsleven -> privatiseren. -> de overheid taken over ging geven naar lagere overheden, zoals de provincie of de gemeente. -> decentraliseren. Wat wilde Lubbers met de decentralisatie bereiken? Hij wilde geld besparen en tegelijkertijd de afstand tussen de overheid en de burger kleiner maken. Het kabinet Lubbers zorgde voor veel opschudding in de samenleving, geef een voorbeeld? - Het kabinet wou bijvoorbeeld 48 Kruisraketten op vliegbasis Woensdrecht plaatsen. De hele samenleving had heftige protesten tegen deze kruisraketten, maar uiteindelijk zijn ze er toch niet gekomen. In 1989 vormde de CDA na twee regeerperiodes met de VVD een coalitie met de PvdA, hoe werden toen de taken verdeeld en wat waren hun doelen? Lubbers bleef premier en PvdA-leider Wim Kok, werd vice-premier. Het no-nonsense beleid werd voortgezet. Lubbers en Kok streefden samen naar het terugbrengen van het aantal niet-werkenden. Wat waren de gevolgen van hun doel? De PvdA-aanhang had grote kritiek op Kok, want zij hadden van hem een socialer beleid verwacht. Wat was een belangrijk punt waarop tijdens het derde kabinet-lubbers een akkoord werd bereikt? De euthanasiewetgeving. Veel partijen hadden hierover een andere mening, maar uiteindelijk zijn ze tot de conclusie gekomen dat het toch strafbaar bleef, maar dat artsen aan strafvervolging konden ontkomen als zij zorgvuldig handelden. Waarom kreeg het CDA in 1994 minder stemmen? - Door het vertrek van Lubbers. - Doordat de kiezers nu wel eens een andere partij aan de macht wilden. Wie waren de grote winnaars en hoe werd de regering gevormd? VVD en D66 waren de grote winnaars. Samen met de PvdA vormden zij een regering onder leiding van Wim Kok. Dit kabinet werd de paarse coalitie genoemd. Waarom werd dit kabinet de paarse coalitie genoemd? Vanwege het samengaan van rood (de socialisten) en blauw (de liberalen). De paarse coalitie was moeizaam tot stand gekomen. De socialisten de liberalen verschilden immers sterk in opvatting over de rol van de overheid in de samenleving. Wat waren de verschillende opvatting over de rol van de overheid in de samenleving? Pagina 10 van 14

11 De PvdA wilde de verzorgingsstaat handhaven. De VVD was voorstander van een ministelsel van sociale zekerheid, waarbij iedereen zich individueel extra kon bijverzekeren. Waarom was de opname van D66 in het kabinet van groot belang? Omdat zij een middenpositie en namen en kon zo een brug vormen tussen de socialisten de liberalen. Ook was er nog een andere factor die de samenwerking tussen PvdA en VVD mogelijk maakte. Welke factor? Dat was het feit dat de socialisten rechtser werden. Zij vonden het niet langer nodig dat de overheid zich voortdurend met de samenleving bemoeide. Sommige zaken (zoals uitvoering van de WAO) konden volgen de PvdA eigenlijk niet zo goed worden overgelaten aan het bedrijfsleven of aan particuliere organisaties. Ook mochten burgers best zelf wat meer verantwoordelijkheid dragen voor hun eigen welzijn vond de PvdA. Wat bedoeld men met het poldermodel? Het poldermodel word ook wel de overlegeconomie genoemd. Daarmee wordt bedoeld dat vakbonden, werkgeversorganisaties en de overheid gezamenlijk proberen een oplossing te vinden voor sociaaleconomische problemen. Door middel van overleg wordt geprobeerd om openlijke confrontaties te vermijden en de arbeidsvrede te bewaren. Wat bedoeld men met het groen poldermodel? Hier zou de overheid, het bedrijfsleven en de milieubeweging met elkaar moeten overleggen om tot overeenstemming te komen over de inrichting van de leefomgeving. Bij welke partij staat een schoon milieu hoog op de agenda, en hoe is deze partij opgericht? Groenlinks. Deze partij werd opgericht in 1989 toen de CPN, de PSP en de PPR, die alledrie met verliezen kampten, besloten samen verder te gaan. Doordat de PvdA naar rechts opschoof ontstonden er in de politiek ruimte voor een partij met duidelijk linkse opvattingen. Wat gebeurde er bij de verkiezingen in mei in 1998? Groenlinks bleef buiten de regering, maar had wel een grote winst. Er kwam een 2e paars kabinet, opnieuw met Wim Kok als premier. Vertel wat over Wim Kok. Premier van het eerste en tweede paarse kabinet. Kok groeide uit tot het gezicht van Paars; een sociale, betrouwbare leider, streng maar rechtvaardig. Hoe kwam het dat het paarse kabinet 2 zo weer uiteen lag? En wat gebeurde daarna? Door de 'Nacht van Wiegel'. In mei 1999 moest de Eerste Kamer stemmen over de invoering van een referendum waarbij de bevolking de mogelijkheid zou hebben om een wetsvoorstel tegen te houden. Door een wetsvoorstel nog eens te heroverwegen bewaakt de Eerste Kamer de kwaliteit van de wetgeving. Tijdens de 'Nacht van Wiegel' werd het wetsvoorstel over een dergelijk referendum getorpedeerd door een Pagina 11 van 14

12 tegenstem van VVD-er Hans Wiegel. D66 voor wie het referendum een belangrijk programmapunt was, nam dit hoog op en besloot uit de coalitie te stappen -> Kabinetscrisis -> demissionair kabinet. Nu werd geprobeerd het kabinet weer aan elkaar te lijmen en het lukte, mede doordat ze aan D66 hadden beloofd een aangepast (juridisch niet-bindend) referendum in te voeren. Noem een paar enquêterechten die de paarse kabinetten gebruikten, wat er onderzocht werd en in welk jaartal en wat evt. de uitslag van die enquêtes was. 1994/'95: naar de opsporingsmethoden van justitie en politie bij de bestrijding van de georganiseerde criminaliteit. uitslag: de politie liet op grote schaal drugs door en werkte samen met criminelen om beter inzicht te krijgen in de zware misdaad. 1999: Naar de Bijlmerramp. Er werd onderzocht wat de exacte lading was van het Israëlische vrachtvliegtuig dat in 1992 op de Bijlmer was neergestort. Wat had er ook nog onderzocht moeten worden via de enquêtes volgens sommige politici? En vertel hier wat over. Het optreden van de Nederlandse VN-soldaten in Srebrenica. Maar toen de stad Srebrenica op 11 juli 1995 in handen viel van de Serviërs, bood Dutchbat geen bescherming aan de moslimbevolking. De Serviërs richtten gruwelen aan die Europa sinds het einde van de WO2 niet meer had meegemaakt. Duizenden moslimmannen werden vermoord en meer dan 7000 moslimmannen worden nog steeds vermist. Het optreden van Dutchbat in Srebrenica is in de Nederlandse politiek niet goed afgesloten. Nog steeds komen er nieuwe vragen die zorgen voor heftige discussies. Waarmee begon de Europese samenwerking? Met de oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) in 1951, met: - Nederland - België - Luxemburg - Italië - Frankrijk - West-Duitsland De gruwelijke oorlogen van de 20e eeuw speelden een belangrijke rol bij de oprichting van EGKS. Door een gezamenlijk beheer van de kolen- en staalsector, de basis voor de militaire industrie, wilde men voorkomen dat de landen (men dacht vooral aan West-Duitsland) een krachtig militair apparaat zouden opbouwen. Opzienbarend was dat de deelnemende landen het bestuur van de EGKS overlieten aan de Hoge Autoriteit, een supranationale instelling, die boven de staten stond. Daarmee gaven de lidstaten dus een stukje van de eigen macht uit handen. Wanneer werd de Europese samenwerking uitgebreid en hoe? In Toen werd de Europese Economische Gemeenschap (EEG) opgericht, waarmee gestreefd werd naar een gemeenschappelijke markt en een gezamenlijk economisch beleid. Ook werd de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie (Euratom) opgericht, voor een Pagina 12 van 14

13 gemeenschappelijk beheer van de kernenergie. Hoe en waarom is de Europese Gemeenschap ontstaan? In 1967, om een hechte samenwerking tussen de 3 gemeenschappen te krijgen en voor een gezamenlijk bestuur. Tegenwoordig heet dit: Europese Unie. Deze naam is veranderd om het Verdrag van Maastricht uit Het vormde een grote sprong voorwaarts in het integratieproces. Wat is 1 van de belangrijkste bepalingen voor het samengaan? De invoering van de Euro. Afgezien van de economische samenwerking werd nu besloten tot verdere politieke integratie. Zo zou er o.a. Meen gemeenschappelijk beleid moeten komen met betrekking tot de buitenlandse politiek, binnenlandse zaken, misdaadbestrijding en het asielbeleid -> nationale overheden konden op deze terreinen niet zomaar zelf eigen beslissingen nemen, maar moesten zich houden aan de regelgeving van de EU. Hoe hebben de EG en de EU meer gewicht gekregen in de loop van de jaren? Door de hechtere samenwerking, maar ook doordat er steeds meer staten zijn toegetreden. - Verenigd Koninkrijk - Denemarken - Ierland - Griekenland - Portugal - Spanje - Oostenrijk - Zweden - Finland - Polen - Turkije En veel landen uit het Midden-Oosten hebben het lidmaatschap aangevraagd. De EU wordt bestuurd door verschillende organen, noem ze en vertel wat over deze instellingen. Het belangrijkste orgaan is de Raad van Ministers, bestaat uit de vakministers van de verschillende lidstaten. De Raad wisselt steeds van samenstelling al naar gelang het onderwerp. Heeft de te bespreking betrekking op de landbouw, dan komen alle ministers van Landbouw bij elkaar, enz. De Raad neemt belangrijke besluiten binnen de EU, dit gebeurt op basis van wetsvoorstellen die de Europese Commissie indient. De Europese Commissie is een onafhankelijk orgaan. Hoewel de leden afkomstig zijn uit de verschillende lidstaten, verdedigen zij niet het belang van hun eigen land, maar dat van de Unie. Iedere commissaris moet daarom een eed van onafhankelijkheid afleggen. Als enige instelling binnen de Unie heeft de Commissie het recht van initiatief. Het is uiteindelijk de Raad die (soms in samenwerking met het Europees Parlement) beslist of een wet wel of niet wordt aangenomen. Verder waakt de Commissie over de naleving van de wetgeving en zorgt ze voor een concrete uitvoering van Europese beleidsmaatregelen. De Commissie wordt gecontroleerd door het Europees Parlement. Binnen het Parlement groeperen de Pagina 13 van 14

14 leden zich per politieke richting, bijv. de socialistische fractie, liberale fractie, enz. De Europese Raad bestaat uit de regeringsleiders van de lidstaten en komt minimaal 2x per jaar bijeen. Tijdens zo'n 'top' wordt geprobeerd om de hoofdlijnen van de politieke en economische ontwikkelingen uit te stippelen. Het Hof van Justitie moet erop toezien dat de wetten van de Unie goed worden nageleefd. De Europese wetgeving staat boven de nationale wetgeving. Nationale wetten die strijdig zijn met Europese wetten moeten worden aangepast. De EU mag en kan niet alles regelen: Europa mag zich niet bemoeien met zaken die beter nationaal, provinciaal of lokaal geregeld kunnen worden. Zo zal de EU geen wetten uitvaardigen op het gebied van lonen, stakingen of vakbondslidmaatschap. Noem voor- en nadelen van de gemeenschappelijke markt, economisch gezien. Voordelen: - de bestrijding van criminaliteit - de bestrijding van milieuvervuiling nadelen: Er wordt vaak gesproken van het 'democratisch gat' of het 'democratisch deficit' in de Unie. Daarmee wordt bedoeld dat veel wetgeving voortaan op Europees niveau plaatsvindt, terwijl het Europees Parlement minder wetgevende en controlerende bevoegdheden heeft dan de nationale parlementen. De bevolking van Europa verliest daardoor aan invloed. Het Europees parlement heeft weinig bevoegdheden tot controle van het machtigste orgaan van de Unie, de Raad van Ministers. De bedoeling is dat iedere minister gecontroleerd wordt door zijn eigen nationale parlement. Voor een nationaal parlement valt er weinig te controleren wanneer de 'eigen' ministerraad in de Raad van Ministers door een meerderheid overstemd wordt. Waarom is de Nederlandse overheid niet meer geheel de baas in eigen huis? De overheid moet zich houden aan de regels van de EU. Pagina 14 van 14