Superfris. Werkblad beschrijving interventie. Gebruik de HANDLEIDING bij dit werkblad. Werkblad erkenningscommissie, versie mei 2015

Transcriptie

1 Superfris Werkblad beschrijving interventie Gebruik de HANDLEIDING bij dit werkblad Werkblad erkenningscommissie, versie mei 2015 Dit is een gezamenlijk werkblad van de volgende kennisinstituten:

2 Colofon Ontwikkelaar / licentiehouder van de interventie Naam organisatie: Johan Cahuzak Theater Postadres: Karstraat 14, 5301 BR Zaltbommel info@johancahuzak.nl Telefoon: Website (van de interventie): Contactpersoon Vul hier de contactpersoon voor de interventie in. Naam : Johan Cahuzak info@johancahuzak.nl Telefoon : Referentie in verband met publicatie Naam auteur interventiebeschrijving: Charlotte Hanzon Titel interventie: Superfris Databank(en): Gezond en actief leven Plaats, instituut: RIVM Datum: 25 oktober 2018 Het werkblad is een invulformulier voor het maken van een interventiebeschrijving, geordend naar onderwerp (doelgroep, doel, enzovoort). De onderwerpen volgen de criteria voor beoordeling. De interventiebeschrijving is een samenvatting van de beschikbare schriftelijke informatie over de interventie voor de bezoeker van de databanken effectieve interventies en voor de erkenningscommissie interventies. De informatie is van belang voor de beoordeling van de kwaliteit, effectiviteit en randvoorwaarden van de interventie. Dit werkblad wordt na erkenning, inclusief contactgegevens gepubliceerd op Loketgezondleven.nl en in indien relevant ook in de databases van onze samenwerkingspartners. Kijk bij het invullen in de handleiding die bij dit werkblad hoort. Titel interventie * 2

3 Inhoud Colofon... 2 Inhoud... 3 Samenvatting... 4 Korte samenvatting van de interventie... 4 Doelgroep... 4 Doel... 4 Aanpak... 4 Materiaal... 4 Onderbouwing... 4 Onderzoek Uitgebreide beschrijving... 5 Beschrijving interventie Doelgroep Doel Aanpak Uitvoering Onderbouwing Onderzoek Onderzoek naar de uitvoering Onderzoek naar de behaalde effecten Samenvatting Werkzame elementen Aangehaalde literatuur Praktijkvoorbeeld Titel interventie * 3

4 Samenvatting Eén A-4tje, max 600 woorden Korte samenvatting van de interventie max 150 woorden De interventie Superfris is een workshop voor kassamedewerkers in supermarkten en slijterijen. De training duurt anderhalf uur. De training wordt gegeven aan een groep van maximaal 15 deelnemers. De training kent het volgende programma: deelnemers stellen zichzelf aan elkaar en aan de trainer voor, in verschillende werkvormen worden de deelnemers getraind in bewustwording van het begrip status, vertrouwen en persoonlijke ruimte en vervolgens wordt de training afgesloten. De interventie is ontwikkeld op verzoek van de gemeente Goeree-Overflakkee in het kader van het lokale Gezonde Slagkracht project. In de periode medio 2012 tot medio 2014 zijn 160 kassamedewerkers getraind. De interventie kan landelijk worden uitgerold. Doelgroep max 50 woorden De doelgroep zijn minderjarige jongeren. De intermediaire doelgroep bestaat uit kassamedewerkers in supermarkten en slijterijen en hun managers. Doel max 50 woorden Hoofddoel: terugdringen verkoop alcohol aan minderjarigen. Intermediair doel: kassamedewerkers handelen adequaat bij het weigeren van het verstrekken van alcohol aan minderjarigen. Aanpak max 50 woorden De interventie bestaat uit een eenmalige workshop van anderhalf uur en bestaat uit de volgende onderdelen: 1. Voorstelronde (10 minuten) 2. Het begrip status (40 minuten) 3. Vertrouwen hebben in elkaar (20 minuten) 4. Persoonlijke ruimte (15 minuten) 5. Afsluiting en evaluatie (5 minuten) Materiaal max 50 woorden Handboek: De workshop is beschreven in een handboek. Locatie: Voldoende grote ruimte met stoelen. Folder: Informatie over de workshop staat op de website van de uitvoerder: Evaluatie vragenlijsten deelnemers Onderbouwing max 150 woorden Let op: dit onderdeel hoeft niet ingevuld te worden voor erkenning op niveau Goed beschreven. Klik hier als u tekst wilt invoeren. Onderzoek max 100 woorden 1. draagvlak alcoholpreventie onder managers supermarkten en slijterijen. 2. passende werkvormen. 3. handvatten om in moeilijke situaties op een adequate manier naar legitimatiebewijs vragen. 4. consequenter controle identiteitsbewijzen bij alcoholverkoop. 5. kassamedewerkers hebben meer zelfvertrouwen. 6. kassamedewerkers letten beter op elkaar en helpen elkaar bij moeilijke klanten. Titel interventie * 4

5 1. Uitgebreide beschrijving Beschrijving interventie Het werkblad is ook geschikt voor een samenvattende beschrijving van complexe of samengestelde interventies. Dit zijn interventies die uit twee of meer afzonderlijke onderdelen bestaan. Denk aan interventies met aparte onderdelen voor verschillende doelgroepen, zoals een leefstijlinterventie die zowel gericht is op de community als op de school als op de individuele docent. Of aan interventies met verschillende modules die bij een doelgroep op maat worden toegepast. Naarmate er meer onderdelen zijn is het aan te bevelen de structuur visueel weer te geven in een schema. Dit geldt met name voor de subdoelen en voor de aanpak van de interventie. Zie ook de aanwijzingen in de handleiding. 1.1 Doelgroep Uiteindelijke doelgroep max 100 woorden Wat is de uiteindelijke doelgroep van de interventie? De uiteindelijke doelgroep van de interventie zijn minderjarige jongeren in de leeftijd tot 18 jaar. De interventie is er op gericht de verkoop van alcoholische dranken aan minderjarige jongeren te bestrijden. Intermediaire doelgroep max 100 woorden Zijn er intermediaire doelgroepen? Zo ja, welke? De intermediaire doelgroep van de interventie bestaat uit kassamedewerkers in supermarkten en slijterijen en hun managers. Leeftijd van de kassamedewerkers varieert van 16 jaar tot ongeveer 40 jaar. Het feit dat veel kassamedewerkers erg jong zijn verklaart deels de drempel die zij ervaren om jongeren die even oud of ouder zijn dan zijzelf om legitimatie te vragen. De aanwezigheid van de manager is gewenst omdat hij of zij actiepunten die de kassamedewerkers tijdens de interventie naar voren brengen, direct kan oppakken. Selectie van doelgroepen max 250 woorden Hoe wordt de (intermediaire)doelgroep geselecteerd? Zijn er contra-indicaties? Zo ja, welke? Alle kassamedewerkers kunnen meedoen aan de interventie. De interventie is ontwikkeld vanuit het project De Gezonde Slagkracht op Goeree-Overflakkee. Op Goeree- Overflakkee stelt de gemeente alle supermarkten en slijterijen in staat hun personeel deel te laten nemen aan de interventie. Betrokkenheid doelgroep max 150 woorden Was de doelgroep betrokken bij de (door)ontwikkeling van de interventie, en op welke manier? Aanvankelijk was Superfris een educatieve voorstelling. De ontwikkelaar speelde zelf scènes met de deelnemende kassamedewerkers. Kassamedewerkers gaven echter aan dat zij meer leren als zij zelf actief zijn in het uitbeelden van situaties uit hun eigen praktijk. De ontwikkelaar heeft daarom nu een coachende in plaatst van een spelende rol. Titel interventie * 5

6 1.2 Doel Hoofddoel max 100 woorden Wat is het hoofddoel van de interventie? Hoofddoel van de interventie is het terugdringen van de verkoop van alcohol aan minderjarigen. Subdoelen max 350 woorden Wat zijn de subdoelen van de interventie? Indien van toepassing: welke subdoelen horen bij welke intermediaire doelgroepen of subdoelgroep(en)? Om het hoofddoel te realiseren, richt de interventie zich op de volgende intermediaire doelen. Na de workshop: 1. weten kassamedewerkers hoe zij moeten handelen bij het weigeren van het verstrekken van alcohol aan minderjarigen. 2. zijn kassamedewerkers zich bewust van hun uitstraling naar (minderjarige) klanten. 3. kunnen kassamedewerkers probleemsituaties tijdig onderkennen en er naar handelen. 4. kunnen kassamedewerkers op een effectieve manier nee zeggen. 5. Kassamedewerkers zijn zich beter bewust van de kwalijke gevolgen van alcoholgebruik bij minderjarigen Na de workshop weten managers van supermarkten en slijterijen wat hun kassamedewerkers nodig hebben om het verbod om alcohol te verkopen aan minderjarigen effectief te kunnen handhaven. 1.3 Aanpak Opzet van de interventie max 200 woorden Hoe is de opzet van de interventie en wat is de omvang (duur, aantal contacten indien van toepassing)? Voeg eventueel een schema toe als bijlage. De interventie bestaat uit een eenmalige workshop van anderhalf uur en bestaat uit de volgende onderdelen: 1. Voorstelronde (10 minuten) 2. Het begrip status (40 minuten) 3. Vertrouwen hebben in elkaar (20 minuten) 4. Persoonlijke ruimte (15 minuten) 5. Afsluiting en evaluatie (5 minuten) Inhoud van de interventie max 1200 woorden Welke concrete activiteiten worden uitgevoerd en -eventueel- in welke volgorde? Geef geen uitputtende beschrijving van activiteiten; het is voldoende als de lezer zich een beeld kan vormen van wat er gedaan wordt en hoe dit gedaan wordt. Indien van toepassing per onderdeel samenvatten. Vergeet niet aandacht te besteden aan de werving. Bij interventies op maat: geef aan wat op basis van welke criteria wanneer wordt uitgevoerd. Geef ook aan wat minimaal moet worden uitgevoerd om de gestelde doelen te behalen. Werving Via gesprekken met managers van supermarkten en slijterijen worden deelnemers voor de workshops geworven. Onderwerpen die in de wervingsgesprekken aan de orde komen zijn: Negatieve gevolgen alcoholgebruik door jongeren; Alcoholbeleid van gemeenten; Maatschappelijke verantwoordelijkheid van de ondernemer; Inhoudelijk aanbod van de gemeente. De managers kunnen hun kassamedewerkers aanmelden voor de workshop. Titel interventie * 6

7 Voorbereidend gesprek Met de manager van de supermarkt of slijterij wordt een voorbereidend gesprek gehouden, om de verwachtingen helder te krijgen. Uitvoering van de workshop De workshop bestaat uit de volgende onderdelen: 1. Voorstelronde De voorstelronde duurt ongeveer 10 minuten. De deelnemers zitten in een kring. Vaak kent het supermarktpersoneel elkaar nauwelijks. Kassamedewerkers zijn vaak scholieren of studenten die een beperkt aantal uur per week in de supermarkt werken. In slijterijen werken kassamedewerkers veelal alleen en kennen zij hun collega s niet. De voorstelronde is er op gericht om de kassamedewerkers iets persoonlijks te laten vertellen. De aanwezigen gaan elkaar daardoor zien als persoon, en niet meer als kassamedewerker. 2. Het begrip status Dit onderdeel duurt 40 minuten en vormt de kern van de workshop. De trainer geeft een introductie op het begrip status. De introductie is gebaseerd op Stultiens en Stultiens (2004) en de Roos van Leary (1957). De trainer leert deelnemers hoe zij zich zowel in woord als in houding groot kunnen maken en zo een hoge status kunnen verwerven. Ook ervaren kassamedewerkers dat zij zich regelmatig letterlijk klein maken en zo een lage status verwerven. De trainer geeft tips om een hoge status te verwerven. De deelnemers oefenen vervolgens met het innemen van een hoge en lage status. Zij ervaren hoe een hoge status voelt en merken het effect door situaties uit de eigen praktijk na te spelen. De trainer wijst er nadrukkelijk op dat iemands status niet in een workshop van anderhalf uur kan veranderen. Duurzame verandering is een proces dat telkens nieuwe impulsen vraagt. De workshop is een kennismaking en aanzet. Doelen van dit onderdeel zijn: Kassamedewerkers voelen hoe zij een hoge status kunnen innemen en leren deze vaardigheid toepassen. Kassamedewerkers ervaren dat deze situaties voor alle collega s moeilijk zijn. Kassamedewerkers leren handelingsalternatieven van elkaar. 3. Vertrouwen Dit onderdeel duurt ongeveer 20 minuten. De trainer bespreekt dat het erg belangrijk is dat kassamedewerkers elkaar als team rugdekking te geven. De boodschap is dat kassamedewerkers die zien dat een collega door een (minderjarige) klant die alcohol wil kopen in het nauw wordt gedreven, in actie kunnen komen. Doel is om zodanig samen te werken dat de lastige klant(en) zo rustig mogelijk weggewerkt worden. Aan de hand van twee oefeningen laat de trainer de deelnemers voelen dat ze afhankelijk van elkaar zijn en dat ze op elkaar kunnen vertrouwen Doel van dit onderdeel is dat deelnemers ervaren dat er wederzijdse afhankelijkheidsrelaties bestaan. Zij leren hoe zij elkaar en zichzelf kunnen helpen. 4. Persoonlijke ruimte Dit onderdeel neemt ongeveer 15 minuten in beslag. De trainer benadrukt dat kassamedewerkers recht hebben op een cirkel om zich heen waar anderen niet mogen komen. Deelnemers bepalen zelf hoe groot deze cirkel is. De trainer benadrukt dat Titel interventie * 7

8 kassamedewerkers niet hoeven te accepteren dat anderen (klanten) deze persoonlijke ruimte betreden. Klanten die over de grens gaan, mogen direct aangesproken worden. 5. Afsluiting en evaluatie De trainer houdt een korte evaluatieronde en sluit de workshop af (5 minuten). Rol managers De manager van de kassamedewerkers is aanwezig tijdens de workshop, en verwerft zo inzicht in de dilemma s die spelen bij de kassamedewerkers als het gaat om het verkopen van alcohol. Tijdens de workshop maakt de trainer gebruik van de deskundigheid van managers. Ze beantwoorden vragen en beoordelen desgevraagd situaties die uit de spelopdrachten komen. Ook observeren managers en nemen ze concrete aandachtspunten en acties mee, zodat deze in het dagelijkse werk toegepast kunnen worden. Evaluatie Na afloop van de workshop vindt nog een nagesprek plaats met de manager van de supermarkt of slijterij om terug te blikken op de bijeenkomst. Deelnemers krijgen aan het einde van de workshop een vragenlijst en vullen deze ter plekke in. Deze vragenlijsten worden verzameld en als input gebruikt om van te leren en eventueel de workshop te verbeteren. Titel interventie * 8

9 2. Uitvoering Materialen max 200 woorden Welke materialen zijn beschikbaar voor de uitvoering, werving en evaluatie van de interventie? Handboek: De workshop is beschreven in een handboek (Cahuzak & Hoogenboezem, 2014). Locatie: Voor de uitvoering is slechts een voldoende grote ruimte met stoelen noodzakelijk. Website: Informatie over de workshop staat op de website van de uitvoerder: Evaluatie vragenlijsten deelnemers Locatie en type organisatie max 200 woorden Waar kan de interventie uitgevoerd worden en welk(e) soort(en) organisatie(s) kan/kunnen de interventie uitvoeren? De interventie wordt uitgevoerd in een ruimte van de supermarkt of slijterij. Dat kan de personeelskantine zijn, of de winkelruimte na sluitingstijd. De interventie wordt uitgevoerd door ontwikkelaar Johan Cahuzak Theater. Daarnaast kan de workshop worden gegeven door trainers die door de ontwikkelaar zijn geselecteerd en opgeleid. Opleiding en competenties van de uitvoerders max 200 woorden Wie zijn de uitvoerders en welke opleiding en competenties hebben zij nodig? Professionals die deze training kunnen uitvoeren hebben een beroepsopleiding gevolgd op het gebied van basis of middelbaar onderwijs (Pabo, lerarenopleiding), zijn drama-docent of trainingsacteur of hebben een coaching opleiding afgerond. Aanvullende kwalificaties zijn: 1. Inhoudelijke deskundigheid Inbrengen van kennis en ervaring over de inhoud van de trainingsonderwerpen in de training. 2. Presenteren Informatie enthousiast, begrijpelijk en afgestemd op de ander overbrengen. 3. Werkvormen begeleiden Oefeningen op dusdanige wijze begeleiden dat deelnemers maximaal leren in de beschikbare tijd. 4. Interveniëren Het plegen van interventies ter bevordering van leerprocessen en het behalen van de trainingsdoelen. 5. Werken met de groep Creëren van een open en dynamisch leerklimaat. 6. Praktijkgericht werken Richten op gedragsverandering in praktijksituatie bij offerte, ontwikkeling, uitvoering en evaluatie van een training 7. Persoonlijk leiderschap Is zelfbewust, bepaalt eigen koers, geeft leiding aan zichzelf en anderen. Kwaliteitsbewaking max 200 woorden Hoe wordt de kwaliteit van de interventie bewaakt? Kwaliteitsbewaking is onderdeel van de workshop. Aan het einde van de workshop wordt de bijeenkomst geëvalueerd. Input van de deelnemers heeft in het verleden geleid tot aanpassing van de opzet van de workshop. De uitvoerder rapporteert vervolgens aan de opdrachtgever (veelal gemeenten), zodat kwaliteitscontrole plaatsvindt. De ontwikkelaar van de interventie verzorgt de workshop zelf. Daarnaast kan de workshop worden gegeven door trainers die een train-de-traineropleiding hebben gevolgd bij de ontwikkelaar. De ontwikkelaar selecteert zelf eventuele nieuwe trainers uit zijn netwerk. Indien meerdere trainers de workshop gaan geven, wordt een kwaliteitsstructuur ingericht waarin de ontwikkelaar ten minste twee keer per jaar kwaliteitsoverleg Titel interventie * 9

10 heeft met de trainers. Momenteel wordt de interventie alleen op Goeree-Overflakkee uitgevoerd. De ontwikkelaar werkt echter landelijk en voert desgevraagd de interventie in heel Nederland uit. Eventueel worden hierbij meerdere trainers ingeschakeld. Randvoorwaarden max 200 woorden Wat zijn de organisatorische en contextuele randvoorwaarden voor een goede uitvoering van de interventie? Draagvlak voor een actieve alcoholpreventie bij het management van deelnemende supermarkten is een belangrijke randvoorwaarde voor effectiviteit van de workshop. Zonder ondersteuning door het management, kunnen de kassamedewerkers de geleerde vaardigheden niet in de praktijk brengen. Tijdens de werving wordt draagvlak gerealiseerd. Implementatie max 200 woorden Is er een systeem voor implementatie? Geef een samenvatting. Er is een handboek waarin de workshop beschreven is. De ontwikkelaar voert de workshop desgewenst landelijk uit. Bij grote vraag om de workshop, leidt de ontwikkelaar nieuwe trainers op. Hierbij dient het handboek als leidraad en onderbouwing. Er is momenteel nog geen marketingplan om de workshop landelijk actief onder de aandacht te brengen. Kosten max 200 woorden Wat zijn de kosten van de interventie? Benoem daarbij de personele (in aantallen uren) en de materiële kosten. De interventie kost 735 euro exclusief BTW (dagdeeltarief) en exclusief reiskosten. In dit bedrag zijn inbegrepen: voorgesprek met de opdrachtgever en de manager van de supermarkt of slijterij, inhoudelijke voorbereiding en uitvoering van de workshop en eventueel een nagesprek met de manager. Titel interventie * 10

11 3. Onderbouwing Probleem max 400 woorden Voor welk probleem of (mogelijk) risico is de interventie ontwikkeld? Omschrijf aard, ernst, spreiding en gevolgen. Alcoholgebruik door jongeren is een probleem op Goeree-Overflakkee. In 2008 heeft 50% van de basisschoolleerlingen uit groep 7 alcohol gedronken, tegen 36% landelijk en krijgt 14% wel eens alcohol aangeboden door ouders. Er zijn geen meer recente cijfers bekend over alcoholgebruik van jongeren in Goeree-Overflakkee. Wel is bekend dat landelijk gezien het alcoholgebruik onder jongeren de afgelopen jaren (tussen 2013 en 2017) stabiel blijft: 40% van de 15-jarigen en 50% van de 16-jarigen heeft in de laatste maand gedronken (Stevens et al., 2018). Ruim 70% van deze alcoholgebruikers drinkt op één gelegenheid minstens vijf glazen alcohol. Kassamedewerkers controleren onvoldoende de leeftijd van alcoholkopers (Roodbeen, Joe Lie & Schelleman-Offermans, 2014) en de meerderheid van de minderjarigen kan makkelijk alcohol kopen bij verkooppunten, vooral bij supermarkten (van Dalen, Van Hoof & Van Ginneken, 2018). Kassamedewerkers controleren de leeftijd van jongeren niet consequent, omdat zij van dezelfde leeftijd zijn als de jongeren die alcohol willen kopen of zelfs jonger. Zij voelen zich geïntimideerd. Ook kennen zij de jongeren die alcohol willen kopen vaak, zijn bang om buiten de groep te worden geplaatst en controleren daarom niet. Vanaf 2014 is er een nieuwe drank- en horecawet waarmee de leeftijdsgrens voor de verkoop van (alle soorten) alcohol op 18 jaar stelt (Trimbos 2018). Daarmee is de leeftijdsgroep minderjarigen waaraan geen alcohol verkocht mag worden, groter geworden. Kassamedewerkers die zelf 17 en 18 jaar zijn moeten nu ook de verkoop van bier weigeren aan hun leeftijdsgenoten (voor de verkoop van bier was dat voorheen 16 jaar). Onderzoek laat zien dat hoe beperkter het aanbod, hoe minder de consumptie van alcohol onder jongeren (Van Hasselt, 2010; Garretsen & Rigter, 2008; Brand et al., 2007; Anderson et al., 2009; Babor et al., 2003; WHO, 2009). Effectief handhaven van het verkoopverbod aan minderjarigen, betekent beperking van aanbod. Dit leidt tot vermindering van alcoholgerelateerde problemen en schade (Babor et al., 2003; WHO, 2009). Alcoholgebruik door minderjarigen kan leiden tot de volgende negatieve effecten: 1. Verstoring van de hersenontwikkeling. Bij regelmatig drinken is de kans op alcoholverslaving op latere leeftijd groter. Alcohol verlaagt o.a. de hoeveelheid mannelijk hormoon en groeihormoon en remt de botontwikkeling bij jongens. 2. Een negatieve invloed op het geheugen en de concentratie dan bij volwassenen. Dit leidt tot minder goede school-, studie- en werkprestaties. 3. Jongeren durven meer en doen eerder dingen die ze zonder alcohol niet zouden doen. Zo vrijen jongeren vaker onveilig als ze gedronken hebben. 4. Het reactievermogen neemt af. De kans op ongelukken is hierdoor groter. Jongeren die drinken tijdens het uitgaan zijn vaker slachtoffer of dader van agressief gedrag. 5. Een black-out kan ontstaan wanneer veel alcohol in korte tijd wordt gedronken. Een regelmatige black-out kan blijvende schade veroorzaken aan de hersenen. 6. De kans op een alcoholvergiftiging bij veel drinken in korte tijd, neemt toe. Hierdoor een coma kan optreden met zelfs de dood tot gevolg. Oorzaken max 400 woorden Welke factoren veroorzaken het probleem of (mogelijk) risico? Titel interventie * 11

12 Klik hier als u tekst wilt invoeren. Let op: dit onderdeel hoeft niet ingevuld te worden voor erkenning op niveau Goed beschreven. Aan te pakken factoren max 200 woorden Welke factoren pakt de interventie aan en welke onder 1.2 benoemde (sub)doelen horen daarbij? Klik hier als u tekst wilt invoeren. Let op: dit onderdeel hoeft niet ingevuld te worden voor erkenning op niveau Goed beschreven. Verantwoording max 1000 woorden Maak aannemelijk dat met deze aanpak ook daadwerkelijk de doelen bij deze doelgroep bereikt kunnen worden. Klik hier als u tekst wilt invoeren. Let op: dit onderdeel hoeft niet ingevuld te worden voor erkenning op niveau Goed beschreven. Titel interventie * 12

13 4. Onderzoek 4.1 Onderzoek naar de uitvoering max 600 woorden Wat is op basis van het beschikbare onderzoek bekend over de uitvoering van de interventie? Beschrijf kort welke onderzoeken zijn gedaan en wat daarvan de uitkomsten waren. Stuur bij het indienen van het werkblad de volledige publicatie van ieder genoemd onderzoek mee. Beschrijf per onderzoek: a) De titel, auteurs, organisatie en jaar van uitgave (indien gepubliceerd) b) Het type onderzoek, de onderzoeksmethode en de omvang van het onderzoek c) Een samenvatting van de meest relevante uitkomsten met betrekking tot inzicht in de mate waarin activiteiten zijn uitgevoerd volgens plan, het bereik van de interventie, de waardering en ervaring van de uitvoerders en doelgroep, succes- en faalfactoren, en -indien beschikbaar- de uitvoerbaarheid, de randvoorwaarden en de omgevingsvariabelen. Procesevaluatie Superfris, C. Hanzon, JSO, 2018 Deze procesevaluatie is uitgevoerd op basis van deelnemersevaluaties en evaluatie van de trainer naar aanleiding van zijn praktijkervaringen. Aan het einde van iedere training hebben de deelnemers schriftelijke vragenlijsten ingevuld. In 2015 hebben 30 deelnemers een evaluatie ingevuld. In 2016 waren dat er 22 en in 2017 waren het er 19. De analyse van de deelnemersevaluaties van Superfris is in 2015, 2016 en 2017 uitgevoerd binnen bredere monitor- en evaluatieonderzoeken naar interventies op het gebied van verslavingspreventie in de gemeente Goeree-Overflakkee. De uitkomsten van deze onderzoeken over Superfris zijn, samen met de ervaringen van de trainer, als input gebruikt voor de procesevaluatie van Superfris. Bereik De interventie heeft tot nu toe plaatsgevonden in Goeree-Overflakkee. Daar zijn ongeveer 30 supermarkten en slijterijen. Jaarlijks hebben vier tot negen van deze supermarkten en slijterijen deelgenomen aan de interventie. Gemiddeld zijn er jaarlijks vier workshops uitgevoerd. Onbekend is hoeveel kassamedewerkers er in totaal werkzaam zijn bij de supermarkten en slijterijen. Tussen 2015 en 2018 waren er jaarlijks tussen de 22 en 46 deelnemers aan de workshops. Waardering en succesfactoren volgens deelnemers Het overgrote deel van de deelnemers geeft aan dat zij door de training beter nee kunnen zeggen tegen jongeren onder de 18 jaar die alcohol willen kopen. Deelnemers geven aan dat zij nieuwe kennis en ervaring hebben opgedaan en dat het doel van de training volgens hen bereikt is. Succesfactoren van de training zijn volgens de deelnemers vooral een heldere overdracht van informatie en deskundigheid en presentatie van de trainer. Dus de kennis, kunde en didactiek van de trainer worden goed beoordeeld, in 2017 zelfs nog iets meer dan de twee jaar ervoor. Succesfactoren volgens de trainer De uitvoerder (trainer) geeft aan de goede sfeer in de groep als belangrijkste succesfactor te ervaren. De trainer heeft een acteerachtergrond en zet dit hierbij in. De zinvolle gesprekken en oefeningen waardoor op speelse en vrolijke wijze kennisoverdracht plaats vindt, zijn volgens hem succesvol. De deelnemers leren vooral van elkaar en indien nodig van de trainer. Verbetermogelijkheden Voorafgaand aan de training is het doel van de training niet altijd even duidelijk voor deelnemers. Communicatie vooraf naar deelnemers over het doel zou dus een verbeterpunt zijn. Opvallend is wel dat deelnemers constateren dat na afloop het doel wel is behaald. In de training wordt het doel voor de Titel interventie * 13

14 deelnemers dus blijkbaar wel helder. In 2017 is op dit punt een lichte verbetering opgetreden ten opzichte van de twee jaar ervoor. Een ander mogelijk verbeterpunt is dat een deel van de deelnemers na de training nog behoefte heeft aan extra informatie. De trainer geeft een praktisch verbeterpunt aan, namelijk het gebruik van een geschikte, rustige ruimte. Nu zijn de gebruikte locaties soms te onrustig. De voorkeur heeft een bedrijfskantine van de deelnemende supermarkt(en). Randvoorwaarden Belangrijke randvoorwaarden die de trainer constateert zijn de groepsgrootte van deelnemers; draagvlak onder supermarkten en slijterijen; het gratis aanbieden van de training door de gemeente; en (zoals eerder genoemd) een rustige ruimte als trainingslocatie. Evaluatieonderzoek Superfris, G. Hoogeboezem, JSO Aan het einde van de ontwikkelfase (binnen project Gezonde Slagkracht), zijn de betrokken supermarkten uitgenodigd voor een evaluatieonderzoek. Vanwege het sterk wisselende personeelsbestand van supermarkten en de aanvullende werkzaamheden die dit zou vragen van supermarktmanagers, bleek het niet mogelijk deelnemers aan de workshop te benaderen voor het invullen van een digitale vragenlijst. Van de 11 benaderde supermarktmanagers hebben er 6 gereageerd (respons van 55 %). Analyse van de vragenlijst levert de volgende conclusies op (Hoogenboezem, 2014). Supermarktmanagers voeren twee belangrijke redenen op waarom zij hun personeel deel laten nemen aan de workshop Superfris. Tweederde van de managers doet dit omdat zij het belangrijk vinden dat er geen alcohol verkocht wordt aan minderjarigen. Een derde van de managers geeft aan dat zij hun medewerkers deel laten nemen aan de workshop omdat zij op deze manier willen voorkomen dat hun supermarkt een boete krijgt. Over het algemeen hebben de managers (bijna) het gehele team deel laten nemen aan de workshop. Kassamedewerkers hebben bij hun managers aangegeven dat het hen heeft ondersteund om met collega's over lastige situaties te praten en dat zij door de training zelfverzekerder zijn geworden. De werkvormen sloten goed aan bij praktijksituaties in de supermarkt. Kassamedewerkers hebben handvatten gekregen om ook in moeilijke situaties op een adequate manier naar een legitimatiebewijs te vragen. Op basis van de terugkoppeling door kassamedewerkers geven de managers de workshop het rapportcijfer 8; op basis van het effect dat zij zelf in de praktijk waarnemen, geven de managers de workshop een ruime 7. Twee derde van de deelnemende managers geeft aan dat zij na deelname aan de workshop een verandering hebben waargenomen in de manier waarop kassamedewerkers zich opstellen jegens minderjarigen die alcohol willen kopen. Alle managers zien dat sinds deelname aan de workshop kassamedewerkers consequenter de identiteitsbewijzen van jongeren die alcohol willen kopen controleren. Bovendien constateren zij dat kassamedewerkers met meer zelfvertrouwen achter de kassa zitten, meer op elkaar letten elkaar sneller helpen als er problemen zijn met een klant. 4.2 Onderzoek naar de behaalde effecten max 600 woorden Wat is op basis van het beschikbare onderzoek bekend over de behaalde effecten met de interventie? Beschrijf kort welke onderzoeken zijn gedaan en wat daarvan de uitkomsten waren. Stuur bij het indienen van het werkblad de volledige publicatie van iedere genoemde studie mee. Beschrijf per onderzoek: Titel interventie * 14

15 a) De titel, auteurs, organisatie en jaar van uitgave b) Het type onderzoek, de meetinstrumenten en de omvang van het onderzoek c) Een samenvatting van de meest relevante uitkomsten met betrekking tot het bereik van de interventie, de gevonden effecten en -indien beschikbaar- de door de doelgroep ervaren effectiviteit en de mate waarin de veronderstelde werkzame elementen daadwerkelijk zijn uitgevoerd. Klik hier als u tekst wilt invoeren. Let op: dit onderdeel (4.2) hoeft niet ingevuld te worden voor erkenning op de niveaus Goed beschreven en Goed onderbouwd. Titel interventie * 15

16 5. Samenvatting Werkzame elementen Wat zijn de werkzame elementen van deze interventie waardoor de gestelde doelen bij de doelgroep gerealiseerd worden? Geef een puntsgewijs overzicht van de belangrijkste werkzame elementen van de interventie. Denk daarbij aan inhoudelijke en praktische elementen. Max 250 woorden Klik hier als u tekst wilt invoeren. Let op: dit onderdeel hoeft niet ingevuld te worden voor erkenning op niveau Goed beschreven. Titel interventie * 16

17 6. Aangehaalde literatuur Maak een alfabetische lijst van alle in deze beschrijving aangehaalde literatuur en gebruik hiervoor de APAnormen (variant met kleine letters, zie aanwijzingen in de handleiding). Anderson, Deutsche Hauptstelle für Suchtfragen e.v. (2008). Binge Drinking and Europe. Hamm: DHS. Anderson, P., Chisholm, D. & Fuhr, D. (2009). Effectiveness and cost effectiveness of policies and programmes to reduce the harm caused by alcohol. Lancet, (2009), 373(9682): Baarle, E. van & G. Hoogeboezem (2016), Monitoring en evaluatie effectieve verslavingspreventie JSO: Gouda. Babor, T. F., Caetano, R., Casswell, S., Edwards, G., Giesbrecht, N. & Graham, K. et al. (2003). Alcohol: No Ordinary Commodity. Research and Public Policy. Oxford: Oxford University Press. BMA Science and Education department & the Board of Science (2008). Alcohol misuse: tackling the UK epidemic. British Medical Association. Brand, D.A., Saisana, M., Rynn, L.A., Pennoni, F., Lowenfels, A.B. (2007). Comparative analysis of alcohol control policies in 30 countries. PLoS Med. 4 (4):e151. Cahuzak, J. & Hoogenboezem, G. (2014). Handboek Superfris. Training voor kassamedewerkers voor het handhaven van nieuwe alcoholwet. Gouda: JSO. Dalen, W.E. van, Van Hoof, J.J. & Van Ginneken, S.B. (2018). De naleving van de alcoholleeftijdsgrens door horecagelegenheden, supermarkten, slijterijen, cafetaria s en sportkantines in Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid STAP en Universiteit Twente: Utrecht. Garretsen H.F.L., & Rigter, H. (2008). Jongeren en alcohol: beleid helpt. Verslaving, 4, GGD Zuid-Hollandse Eilanden (2009). Genoeg genoten. Onderzoek naar de trends van genotmiddelengebruik onder jongeren op de Zuid-Hollandse eilanden en de relatie met vernielingen. Spijkenisse: GGD Zuid-Hollandse Eilanden. Hanzon, C. (2018) Procesevaluatie Superfris. JSO: Gouda Hasselt, N. van (red.) (2010). ). Preventie van schadelijk alcoholgebruik en drugsgebruik onder jongeren. Utrecht: Trimbos-instituut. Hoogenboezem, G. (2014). Evaluatieonderzoek Superfris Goeree-Overflakkee. JSO: Gouda. Mée, M. du & G. Hoogeboezem (2018), Monitoring en evaluatie effectieve verslavingspreventie Gemeente Goeree-Overflakkee. JSO: Gouda. Mos, M. & G. Hoogeboezem (201&), Monitoring en evaluatie effectieve verslavingspreventie JSO: Gouda. Stevens et al. (2018). HSBC Gezondheid en welzijn van jongeren in Nederland. Universiteit Utrecht: Utrecht Leary, T. (1957). Interpersonal diagnoses of personality: a functional theory and methodology for personality evaluation. New York: Ronald Press. Manraj, A. & Möhle, M. (2013). Alcoholpreventie bij jongeren en de pedagogische civil society in de gemeente Westland. Gouda: JSO. Newton, A. & Hirschfield, A. (2008). Measuring 'alcohol-related' crime and disorder: Examining the impact of extended licensing hours in England. Paper presented to 16th Annual GIS Research UK (GISRUK) Conference. Manchester, 2nd to 4th April Titel interventie * 17

18 Project Uitgaan, Alcohol en Drugs (2008). Barcodeboek. Omgaan met alcohol en drugs in de horeca Utrecht: Trimbos-instituut. Roodbeen, R., Joe Lie, K. & Schelleman-Offermans, K. (2014). Alcoholverkoop aan Jongeren Ontwikkeling in de landelijke naleving van de leeftijdsgrenzen. Nijmegen: Nuchter Kenniscentrum Leeftijdsgrenzen. Ros, C. (2013). Agressie en geweld in supermarkten. Amsterdam: MWM2. Stultiens, H. en Stultiens, L. (2004). Het fenomeen status. Waarom we ons gedragen zoals we doen. Schiedam: Scriptum. Trimbos-instituut: Instructieboek Instructie Verantwoord Alcohol Schenken. Utrecht: Trimbos-instituut. Trimbos-Instituut (2018). Wet en beleid. Leeftijdsgrens naar 18. Binnengehaald op 18 oktober 2018 van WHO (2009). Evidence for the effectiveness and cost-effectiveness of interventions to reduce alcohol-related harm. WHO Regional Office for Europe. Relevante websites Titel interventie * 18

19 7. Praktijkvoorbeeld Beschrijf, indien beschikbaar, in max. 600 woorden een praktijkvoorbeeld van de uitvoering van de interventie: hoe was de situatie voor, tijdens en na de interventie? Klik hier als u tekst wilt invoeren. Titel interventie * 19