Alcoholverstrekking aan jongeren onder de 16 jaar Nalevingsonderzoek gemeente Katwijk 4 e effectmeting. Fieke Franken Ellen Selten

Transcriptie

1 Alcoholverstrekking aan jongeren onder de 16 jaar Nalevingsonderzoek gemeente Katwijk 4 e effectmeting Fieke Franken Ellen Selten

2 Titel: Alcoholverstrekking aan jongeren onder de 16 jaar Ondertitel: Nalevingsonderzoek gemeente Katwijk 4 e effectmeting Auteurs: Fieke Franken en Ellen Selten In opdracht van: Platform Kocon Katwijk Utrecht: Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid (STAP) Juni

3 Samenvatting In opdracht van Platform Kocon Katwijk is in april 2013 een mysteryshoponderzoek uitgevoerd. Het doel van dit onderzoek is om vast te stellen in welke mate verschillende verkooppunten van alcohol in gemeente Katwijk de wettelijke leeftijdsgrens voor de verkoop van alcohol naleven. In deze factsheet worden de resultaten beschreven van een nalevingsonderzoek naar leeftijdsgrenzen in supermarkten, slijterijen, cafés, cafetaria s, strandpaviljoens en sportkantines in de gemeente Katwijk. In twee weekenden in april 2013 zijn in totaal 81 verkooppunten in de gemeente Katwijk bezocht. Op basis van 81 mystery-shopping bezoeken met 15-jarige jongeren is vastgesteld dat het gemiddelde nalevingspercentage in de gemeente Katwijk uitkomt op 43,2%. Bij 35 van de 81 bezoeken werd er correct nageleefd en konden de 15-jarige jongeren geen alcohol kopen. De cafetaria s scoren met een naleving van 81% het best en de cafés met een naleving van 16% het slechtst. Bij 51 van de 81 aankooppogingen (63%) vraagt de verkoper naar de leeftijd, het ID van de jongeren, of naar beide. Na deze interventie van de verkoper wordt echter in 31% van de gevallen alsnog alcohol verkocht aan 15-jarige jongeren. De meting van 2013 is een effectmeting ten opzichte van een nulmeting in 2007 en metingen in 2009 en 2010 waarbij eveneens de naleving van leeftijdsgrenzen door alcoholverstrekkers in gemeente Katwijk is onderzocht. In de nulmeting kwam de naleving uit op 11%, de eerste effectmeting liet een stijging zien naar 31%, en bij de tweede effectmeting kwam de naleving uit op 29%. De naleving is in 2013 gestegen naar 43%. 3

4 Mystery-shoponderzoek: verkoop van alcohol aan jongeren onder de 16 Platform Kocon heeft een onderzoek laten uitvoeren naar de naleving van de leeftijdsgrens van 16 jaar bij verschillende typen alcoholverkooppunten in gemeente Katwijk. De meting heeft plaatsgevonden in april Hoofdvraag Welk percentage alcoholverkooppunten in gemeente Katwijk houdt zich aan de wettelijke leeftijdsgrens van 16 jaar voor de verkoop van zwakalcoholhoudende drank? Subvragen 1) Wat is het gemiddelde nalevingspercentage voor gemeente Katwijk? 2) Wat is het nalevingspercentage per type alcoholverkooppunt? 3) Welke interventies (vragen naar leeftijd en/of ID) plegen verkopers van alcohol? 4) Wat is de effectiviteit van de gepleegde interventies van verkopers van alcohol? 5) Hoe verhoudt het nalevingspercentage van 2013 zich in vergelijking met de nulmeting van 2007 en de effectmetingen van 2009 en 2010? Toetsing heeft plaatsgevonden met behulp van de methode mystery-shopping waarbij 15-jarige jongeren aan de hand van een wetenschappelijk protocol, onder toezicht van onderzoekers van het Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid (STAP), geprobeerd hebben alcohol te kopen. Sinds 1 januari 2013 is het voor jongeren onder de 16 jaar verboden om alcohol in het bezit te hebben op voor publiek toegankelijke plaatsen (met uitzondering van winkels zoals supermarkten en cafetaria s) 1. Om te voorkomen dat de jongeren die meewerken aan het onderzoek, de mysteryshoppers, strafbaar zijn wordt in het onderzoek gewerkt met 15-jarige en 16-jarige jongeren. De 15- jarige jongeren doen de aankooppogingen. Zodra de alcohol aan de 15-jarigen is verkocht dragen zij die over aan de 16-jarigen en gaan ze zelf weg. Hiermee wordt uitgesloten dat de jongeren die meewerken aan het onderzoek strafbaar zijn. Deze methode is geheel vergelijkbaar met de methode die in 2007, 2009 en 2010 is toegepast. In twee weekenden in april 2013 zijn 81 aankooppogingen gedaan in de kernen Katwijk, Rijnsburg en Valkenburg. Er zijn 14 supermarkten bezocht, 12 sportkantines, 19 cafés, 5 slijterijen, 16 cafetaria s en 15 strandpaviljoens. De helft van de aankooppogingen is gedaan door meisjes, de andere helft van de aankooppogingen door jongens. De onderzoeksmethode mystery-shopping is een wetenschappelijk aanvaarde onderzoeksmethode die zeer betrouwbare gegevens oplevert over de naleving van de leeftijdsgrenzen en veelvuldig gebruikt wordt in binnen- en buitenland. Deze methode is ontwikkeld door Universiteit Twente en STAP 2. 1 Handreiking Drank- en Horecawet voor gemeenten 2 Mystery shopping and alcohol sales: do supermarkets and liquor stores sell alcohol to underage customers? 4

5 Resultaten In deze paragraaf worden de resultaten van het nalevingsonderzoek beschreven. Allereerst komt de naleving per type verkooppunt aan de orde. Vervolgens wordt ingegaan op het al dan niet voorkomen van interventies (leeftijd vragen, identificatie vragen) en op variabelen die van invloed zijn op het wel of niet naleven. Daarnaast wordt ingegaan op de resultaten van de effectmeting in 2013 in vergelijking met effectmetingen van 2010 en 2009 en de nulmeting in Naleving per type verkooppunt Zoals weergegeven in tabel 1, waren in totaal 47 van de 81 aankooppogingen succesvol (57,3%), waarmee de naleving neerkomt op 43,2%. Er zijn verschillen per type verkooppunt, zoals te zien in Tabel 1. Cafetaria s hebben het hoogste nalevingspercentage (81%), gevolgd door supermarkten (57%) en strandpaviljoens (47%). De nalevingspercentages in slijterijen (40%), sportkantines (17%) en cafés (16%) zijn het laagst. Tabel 1: Nalevingspercentages per type alcoholverkooppunt Type Aantal bezoeken Aantal keer correcte naleving Nalevingspercentage verkooppunt (CN) Supermarkten ,14 % Sportkantines ,67 % Cafés 19* 3 15,79 % Slijterijen ,00 % Cafetaria s ,25 % Strandpaviljoens ,67 % Totaal ,20 % * Bij 2 cafés was de toegangsleeftijd 18 jaar, maar de mysteryshoppers konden toch een aankooppoging doen. Interventies In tabel 2 is het aantal interventies per type verkooppunt weergegeven. Een interventie betekent het vragen naar leeftijd en/of een identiteitsbewijs. Opvallend is dat er tijdens het onderzoek veel interventies zijn gepleegd, maar dat de naleving achterblijft (zie tabel 1 en 2). Dit betekent dat verkopers van alcohol relatief vaak naar leeftijd en/of identiteitsbewijs vragen, maar uiteindelijk alcohol verkopen aan een 15-jarige. Dit komt met name voor bij supermarkten (92,86% interventies tegenover 57,14% naleving), cafés (42,11% interventies tegenover 15,79% naleving) en slijterijen (100% interventies tegenover 40% naleving). 5

6 Tabel 2: Aantal interventies per soort verkooppunt Type Aantal bezoeken Aantal keer interventie Percentage interventie verkooppunt Supermarkten ,86 % Sportkantines ,33 % Cafés ,11 % Slijterijen % Cafetaria s ,25 % Strandpaviljoens ,33 % Totaal ,00 % In tabel 3 wordt de effectiviteit van de gepleegde interventies van verkopers van alcohol weergegeven. In de eerste kolom staat het aantal keer dat alleen om leeftijd is gevraagd, in de tweede kolom het aantal keer dat alleen om een identiteitsbewijs is gevraagd. In de derde kolom staat hoe vaak er om leeftijd en identiteitsbewijs is gevraagd door een verkoper. In de vierde kolom staat het aantal keer dat er niets is gevraagd door de verkoper. Als er een interventie wordt gepleegd, leidt dat vaak toch niet tot correcte naleving. Tabel 3: De effectiviteit van de gepleegde interventies van verkopers van alcohol Niets Leeftijd ID (CN) Leeftijd + ID Totaal (CN) gevraagd (CN)* (CN)* (CN)* Supermarkten 1 (0) 0 (0) 12 (7) 1 (1) 14 (8) Sportkantines 8 (0) 2 (0) 1 (1) 1 (1) 12 (2) Cafés 11 (0) 1 (1) 2 (1) 5 (1) 19 (3) Slijterijen 0 (0) 0 (0) 5 (2) 0 (0) 5 (2) Cafetaria s 3 (0) 0 (0) 8 (8) 5 (5) 16 (13) Strandpaviljoens 7 (0) 0 (0) 7 (6) 1 (1) 15 (7) Totaal 30 (0) 3 (1) 35 (25) 13 (9) 81 (35) *CN = correcte naleving. Tussen haakjes staat het aantal keer dat er als gevolg van de interventie correct werd nageleefd. Variabelen die mogelijk van invloed zijn op het nalevingspercentage Tijdens het onderzoek is door de jongeren en de onderzoekers gelet op factoren die mogelijk invloed hebben op het wel of niet kunnen kopen van alcohol door de jongeren. Er is aandacht besteed aan zaken als drukte in de verkooppunten, achtergrondkenmerken van de verkoper, geslacht van de jongere en de aanwezigheid van borden en stickers met daarop de mededeling dat er geen alcohol wordt verkocht aan personen onder de wettelijke leeftijdsgrens. Deze variabelen zijn statistisch geanalyseerd en onderzocht is of ze invloed hebben op het wel of niet kunnen kopen van alcohol door 6

7 een jongere van 15 jaar. Uit de analyse blijkt dat geen van deze variabelen invloed hebben op het wel of niet kunnen kopen van alcohol door een jongere van 15 jaar. Resultaten effectmeting 2013 in vergelijking met eerdere metingen In 2007 is een nulmeting uitgevoerd om te toetsen in hoeverre verkooppunten zich houden aan de wettelijke leeftijdsgrens van 16 jaar voor de verkoop van alcohol. In 2009 en 2010 zijn twee effectmetingen gedaan om de onderzoeksvraag opnieuw te toetsen. Tabel 4 geeft de resultaten weer van de nulmeting in 2007 en de drie effectmetingen in 2009, 2010 en De naleving is sinds 2010 gestegen met 14% naar 43% in De naleving van cafetaria s is sinds de nulmeting het sterkst gestegen, van 13% naar 81%. De naleving in slijterijen is erg gedaald ten opzichte van de meting in 2010, van 88% naar 40%. Daarbij is het wel zo dat dit de sector is waarin het kleinste aantal verkooppunten onderzocht kan worden, er zijn er 7 in Katwijk. Dat betekent dat een klein verschil in het aantal verkooppunten dat correct naleeft al een groot verschil voor het percentage maakt. Niettemin is het een sterke daling. Tabel 4: Nalevingscijfers nulmeting en de effectmetingen Aantal / naleving (2007) Aantal / naleving (2009) Aantal / naleving (2010) Aantal / naleving (2013) Supermarkten 14 4 (29%) 12 5 (42%) 12 7 (58%) 14 8 (58%) Sportkantines 11 0 (0%) 10 2 (20%) 10 1 (10%) 12 2 (17%) Cafés 22 0 (0%) 16 3 (19%) 23 2 (9%) 19 3 (16%) Slijterijen 8 2 (25%) 6 3 (50%) 8 7 (88%) 5 2 (40%) Jongerencentra * * * * 6 3 (50%) * * Cafetaria s 15 2 (13%) 11 4 (36%) 26 5 (19%) (81%) Strandpaviljoens ** ** ** ** ** ** 15 7 (47%) Totaal 70 8 (11%) (31%) (29%) (43%) * In 2007 en 2009 zijn er beide keren 3 jongerencentra bezocht. Omdat deze steekproef klein was, is destijds besloten om de jongerencentra niet in het totaaloverzicht op te nemen. Het nalevingspercentage was respectievelijk 0% en 33%. ** In 2007, 2009 en 2010 zijn geen strandpaviljoens bezocht. 7

8 Conclusie Doel van dit nalevingsonderzoek was om objectief vast te stellen in hoeverre de Nederlandse Drank- en Horecawet (specifiek artikel 20, lid 1) wordt nageleefd in de gemeente Katwijk. Het is verboden bedrijfsmatig of anders dan om niet alcoholhoudende drank te verstrekken aan een persoon van wie niet is vastgesteld dat deze de leeftijd van 16 jaar heeft bereikt. Onder verstrekken als bedoeld in de eerste volzin wordt eveneens begrepen het verstrekken van alcoholhoudende drank aan een persoon van wie is vastgesteld dat deze de leeftijd van 16 jaar heeft bereikt, welke drank echter kennelijk bestemd is voor een persoon van wie niet is vastgesteld dat deze de leeftijd van 16 jaar heeft bereikt. Uit de resultaten blijkt dat de naleving op dit moment 43% is (tabel 1). Jongeren onder de 16 kunnen nog op veel plaatsen in Katwijk gemakkelijk alcohol kopen. Van de 6 typen verkooppunten die zijn bezocht scoren de cafetaria s met 81% correcte naleving het best. De naleving bij cafetaria s is sinds 2007 enorm gestegen. Deze nalevingcijfers liggen ver boven het Nederlandse gemiddelde. Bij de cafés is de naleving het laagste, namelijk 16%. Er werd in alle sectoren tezamen 51 keer gevraagd naar leeftijd, identificatie of beide. In het geval er wel een interventie plaatsvond betekende dat vooral bij het vragen om een ID bewijs de naleving van de Drank- en Horecawet verbeterde. Bij slijterijen en supermarkten werd relatief vaak om een identiteitsbewijs gevraagd. Bij deze twee type verkooppunten tezamen werd 18 keer om een identiteitsbewijs gevraagd (bij 95% van de bezoeken). Na deze interventie van de verkoper wordt echter in 45% van de gevallen alsnog alcohol verkocht aan 15-jarige jongeren. 8

9 Referenties 1. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2012). Handreiking Drank- en Horecawet voor gemeenten. Publicatienummer: v Juni Gosselt, J.F., Van Hoof, J.J., De Jong, M.D.T., & Prinsen, S. (2007). Mystery shopping and alcohol sales: do supermarkets and liquor stores sell alcohol to underage customers? Journal of Adolescent Health, 41(3),