STAP.NL. Alcoholverstrekking aan jongeren onder de 18 jaar

Transcriptie

1 STAP.NL Alcoholverstrekking aan jongeren onder de 18 jaar Nalevingsonderzoek regio FoodValley 2015

2 Colofon Auteurs: A.C.J. van Beurden, Msc K.R. Vegt, Msc Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid STAP Postbus GT Utrecht Goeman Borgesiuslaan ET Utrecht Utrecht, oktober 2015 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of anderszins, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

3 Alcoholverstrekking aan jongeren onder de 18 jaar Nalevingsonderzoek regio FoodValley 2015

4

5 Samenvatting In dit rapport worden de resultaten van het onderzoek naar de naleving door alcoholverstrekkers van de wettelijke leeftijdsgrens van 18 jaar op de verkoop van alcohol in de regio FoodValley beschreven. Het onderzoek is in de maanden september en oktober in 2015 uitgevoerd met behulp van de onderzoeksmethode mystery-shopping. Het betrof onderzoek onder supermarkten, slijterijen, horeca, cafetaria s en sportkantines. Om de naleving van de leeftijdsgrenzen in de regio FoodValley te onderzoeken en tevens een vergelijking te kunnen maken met eerdere onderzoeken, zijn er door 15- en 17-jarige jongeren 191 aankooppogingen bij alcoholverkooppunten uitgevoerd; bij 185 daarvan was op het moment van bezoek alcohol in het assortiment. Van het totale aantal van 185 aankooppogingen, zijn er 90 uitgevoerd door 15-jarige mystery-shoppers en 95 door 17-jarige mystery-shoppers. De verkopers hebben bij de aankooppogingen door 15-jarigen 39 keer (43%) en bij 17-jarigen 44 keer (46%) de wettelijke leeftijdsgrens van 18 jaar voor de verkoop van alcohol correct nageleefd. Dit betekent dat bij 55% van alle aankooppogingen de minderjarigen alcohol hebben kunnen kopen. Bij 46 van de 90 aankooppogingen (51%) uitgevoerd door 15-jarige mystery-shoppers werd door de verkoper naar leeftijd, identiteitsbewijs of beide gevraagd. Bij de aankooppogingen uitgevoerd door 17-jarige mystery-shoppers werd er bij 68 van de 95 (72%) keer naar leeftijd, identiteitsbewijs of beide gevraagd. In 2015 is in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport een landelijk onderzoek uitgevoerd naar de naleving van de leeftijdsgrenzen bij supermarkten, slijterijen, horeca, cafetaria s, sportkantines en thuisbezorgingskanalen. Dit landelijke onderzoek leidde tot een nalevingspercentage van 22% (afgerond). Wanneer het landelijke nalevingspercentage gecorrigeerd wordt voor type verkooppunten en de uitkomsten van FoodValley voor schenktijdenbeleid en deurbeleid, bedraagt het landelijke percentage 22%, terwijl FoodValley - na correcties - 46% scoort. Een vergelijking van de specifieke verkooppunten, eveneens gecorrigeerd, met die van FoodValley levert het volgende beeld op: - Supermarkten: landelijk 53% en FoodValley 86%; - Slijterijen: landelijk 33% en FoodValley 50%; - Horeca: landelijk 16% en FoodValley 44%; - Cafetaria s: landelijk 10% en FoodValley 14%; - Sportkantines: landelijke 9% en FoodValley 31%

6

7 Inhoudsopgave Samenvatting 1 Inleiding Drank- en Horecawet Visie van FrisValley op regionaal alcoholbeleid 10 2 Methode Onderzoeksvragen Onderzoeksmethode Selectie verkooppunten regio FoodValley 17 3 Resultaten Nalevingspercentage Nalevingspercentage per type verkooppunt Nalevingspercentage per gemeente Gepleegde interventies Gebruikte hulpmiddelen of leeftijdscontrolesystemen Variabelen die van invloed zijn op het nalevingspercentage Vergelijking met het regionale onderzoek en het landelijke nalevingsonderzoek 22 4 Samenvatting van de resultaten en aanbevelingen Conclusie Naleving van de leeftijdsgrenzen Gepleegde interventies en hun effectiviteit Vergelijking met eerdere regionaal onderzoek en landelijk onderzoek Aanbevelingen 29 Literatuurlijst

8

9 1 Inleiding Om de verkrijgbaarheid van alcohol in de regio FoodValley vast te stellen heeft de regio door het Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid STAP in 2015 een nalevingsonderzoek laten uitvoeren. Tijdens de studie is de naleving door alcoholverstrekkers van de huidige leeftijdsgrens van 18 jaar voor de verkoop van alcohol onderzocht met inzet van 17-jarige mystery-shoppers. Daarnaast is de leeftijdsgrens onderzocht met inzet van 15-jarige mystery-shoppers. De studie met 15-jarige mystery-shoppers is een herhaalmeting van de studie uit 2008, 2011 en 2013, toen de leeftijdsgrens op de verkoop van alcohol nog op 16 jaar lag (1) (2). Het huidige onderzoek vormt een herhaalmeting naar de naleving, maar is het eerste onderzoek in de regio FoodValley naar de naleving van de huidige leeftijdsgrens van 18 jaar. Tijdens het onderzoek hebben 191 aankooppogingen bij verkooppunten plaatsgevonden. Op het moment van bezoek hadden 185 verkooppunten alcohol in het assortiment, zodat deze verkooppunten zijn meegenomen in de data analyse. Het onderzoek levert daarmee een representatief beeld op van de naleving in de regio FoodValley. Van de 185 aankooppogingen zijn 90 aankooppogingen uitgevoerd door 15-jarige mystery-shoppers en 95 aankooppogingen door 17-jarige mystery-shoppers. In deze inleiding wordt ingegaan op de achterliggende wetgeving (de Drank- en Horecawet) en op het alcoholbeleid van de regio FoodValley. In hoofdstuk 2 worden de onderzoeksvragen en de onderzoeksmethode van het mystery-shoppen beschreven. In hoofdstuk 3 wordt ingegaan op de resultaten en het rapport sluit af met conclusies en aanbevelingen in hoofdstuk Drank- en Horecawet De beperking van de leeftijd voor het verstrekken van alcohol is vastgelegd in de Drank- en Horecawet: Het is verboden bedrijfsmatig of anders dan om niet alcoholhoudende drank te verstrekken aan een persoon van wie niet is vastgesteld dat deze de leeftijd van 18 jaar heeft bereikt. Onder verstrekken als bedoeld in de eerste volzin wordt eveneens begrepen het verstrekken van alcoholhoudende drank aan een persoon van wie is vastgesteld dat deze de leeftijd van 18 jaar heeft bereikt, welke drank echter kennelijk bestemd is voor een persoon van wie niet is vastgesteld dat deze de leeftijd van 18 jaar heeft bereikt (DHW; artikel 20, lid 1). In de wet is ook de bepaling opgenomen dat de verkoper van alcoholhoudende drank verplicht is te vragen naar een geldig leeftijdsdocument als niet onmiskenbaar is vastgesteld dat de koper oud genoeg is. Bij gebrek aan een geldig leeftijdsdocument, mag er geen alcohol aan jongeren verkocht worden. Nalevingsonderzoek regio FoodValley

10 Om het huidige nalevingsniveau van de vorige en de huidige leeftijdsgrens bij verschillende type verkooppunten te kunnen vaststellen, is in de regio FoodValley de mystery-shop methode toegepast. 1.2 Visie van FrisValley op regionaal alcoholbeleid De gemeenten Nijkerk, Barneveld, Woudenberg, Scherpenzeel, Renswoude, Veenendaal, Ede, Rhenen en Wageningen werken samen in Regio FoodValley, één van de vijf topregio s van ons land. Het gebied profileert zich in het bijzonder vanwege de sterke en innovatieve agrofood- en feedsector én verbindt de drie o s: overheid, onderwijs en ondernemers. FrisValley is één van de regionale projecten die in Regio FoodValley is ontstaan en vanaf 2008 heeft bijgedragen aan het versterken van het netwerk van de samenwerkende gemeenten; een tastbaar bewijs dat samenwerking in de regio kan slagen. Integrale omgevingsaanpak FrisValley werkt (net als veel andere gemeenten) volgens een integrale omgevingsaanpak van alcoholmatiging bij jongeren, waarin wordt gewerkt aan bewustwording en educatie, beleid én handhaving. Daarbij richten we ons met name op de volwassenen in de omgeving van jongeren: zij dragen de boodschap NIX18 over en zij effectueren dat. In FrisValley gaan preventie en handhaving niet alleen op papier, maar ook in de praktijk hand in hand; dat gebeurt op een even simpele als praktische manier aan de hand van thema s: in bepaalde periodes staan bepaalde doelgroepen centraal; zowel in bewustwordingsacties als in het toezicht. Bewustwordingsacties FrisValley heeft de afgelopen acht jaren tal van bewustwordingsacties ontwikkeld. Voorbeelden daarvan zijn: - Vijf actiemaanden in de periode ; - Project Alcoholvrije School (2011, met bezoek van Tweede Kamerlid Joël Voordewind); - Psssttt-campagne ( , waarbij aan jongeren werd gevraagd om een communicatie uiting te bedenken voor medescholieren om de nieuwe alcoholregels onder de aandacht te brengen); - Campagne Hou het fris! ( , waarbij sportende jongeren werd gevraagd door middel van een selfie of een elfie (voor elftallen) het thema Hou het fris! onder de aandacht te brengen); - Campagne NIX zonder ID (2015, waarbij kassamedewerkers van supermarkten in de regio werden gewezen op het belang van een ID-check); - Project nix (2014, samenwerking met NIX18, waarbij alcoholvrije feesten voor jongeren van jaar werden en worden georganiseerd); - IkPas (2015, waarbij volwassenen, met name ouders, wordt gevraagd om gedurende een periode van 30 dagen geen alcohol te drinken). Beleid Het alcoholmatigingsbeleid is door de deelnemende gemeenten onderling afgestemd (met voldoende ruimte voor lokaal maatwerk): - Het regionaal opgestelde nalevingsbeleid is in alle gemeenten nagenoeg integraal vastgesteld; 10 Nalevingsonderzoek regio FoodValley 2015

11 - Het regionaal opgestelde model Preventie- en handhavingsplan (PH-plan) en de model Drank- en Horecawetverordening (DHW-verordening) is voor alle deelnemende gemeenten uitgangspunt geweest bij het vaststellen van hun eigen plan/verordening; - Regionaal opgestelde uitgangspunten voor het omgaan met keten en het verstrekken van ontheffingen voor het schenken van alcohol op evenementen worden door gemeenten gebruikt als basis voor hun beleid; - Burgemeesters ontmoeten elkaar tweemaal per jaar om de implementatie van de DHW te bespreken en af te stemmen. Regionaal toezicht De verregaande samenwerking op het gebied van toezicht bleek in verschillende opzichten een gouden vondst; de gezamenlijke BOA-pool (één van de eerste gezamenlijke toezicht- en handhavingsprojecten van Nederland in het kader van de Drank- en Horecawet!) bevatte alle voordelen die te bedenken zijn: - een gemotiveerde groep van buitengewoon opsporingsambtenaren; - bestuurlijke tevredenheid over de gezamenlijke aanpak van de uitvoering van toezicht en handhaving met betrekking tot de Drank- en Horecawet; - een grote leercurve, ook bij het formuleren van beleid en handhaving (boetes); - gelegenheid om samen te experimenteren met diverse thema s, campagnes en handhavingstrajecten; - regelmatiger en gemakkelijker communiceren (waaronder de nalevingscommunicatie > regionale cijfers ogen immers méér en zijn vervolgens niet per gemeente herleidbaar). FrisValley bood en biedt gemeenten de gelegenheid om op basis van onderling vertrouwen te werken aan het uitvoering geven aan de Drank- en Horecawet. Landelijke bijdrage FrisValley heeft, samen met andere preventiegroepen in Nederland, meegedacht over landelijk beleid; zo maakte FrisValley deel uit van de klankbordgroep met het oog op de NIX18-campagne, werkte mee aan de ontwikkeling van landelijke producten voor toepassing op lokaal terrein (bijvoorbeeld: het leveren van een actieve bijdrage aan de modelverordening Drank- en Horecawet en het model Preventie- en Handhavingsplan van het Trimbosinstituut) én werden regionaal en landelijk verschillende presentaties verzorgd (waaronder in 2013 op het VWS-congres Alcohol 3.0 en het STAP-congres Drank- en Horecawet in Ede). FrisValley wordt teruggegeven aan de gemeenten FrisValley stopt op 31 december 2015 als regionaal alcoholmatigingsproject. De afgelopen periode zijn de volgende acties uitgevoerd: - FrisValley organiseerde na de zomervakantie een grootschalige IkPas-campagne, vooral gericht op ouders. - FrisValley organiseert samen met de gemeente Veenendaal, Korfbalvereniging SKF in Veenendaal en Sportservice Veenendaal een informatiebijeenkomst van NOC*NSF (met medewerking van de heer Nico v.d. Lely). Hiervoor worden alle besturen van alle sportverenigingen uit de FrisValley-gemeenten uitgenodigd. - FrisValley organiseert een gedragsonderzoek onder ouders, jongeren, verstrekkers en FrisValley-gemeenten die aan FrisValley waren verbonden. Nalevingsonderzoek regio FoodValley

12 De afgelopen jaren heeft FrisValley zich door middel van allerlei activiteiten, thema s en campagnes een plek verworven in de gemeenten Nijkerk, Barneveld, Woudenberg, Scherpenzeel, Renswoude, Ede, Veenendaal, Rhenen en Wageningen. Relevante doelgroepen en bestuurders weten wat FrisValley is en wat de doelstellingen van FrisValley zijn: jongeren en vooral het netwerk rónd onze jongeren overtuigen van de gevaren van te vroeg, te vaak en te veel alcoholgebruik. 12 Nalevingsonderzoek regio FoodValley 2015

13 Nalevingsonderzoek regio FoodValley

14 14 Nalevingsonderzoek regio FoodValley 2015

15 2 Methode 2.1 Onderzoeksvragen Hoofdvraag In welke mate houden verkopers van alcohol in de regio FoodValley zich aan de wettelijke leeftijdsgrens van 18 jaar voor de verkoop van alcoholhoudende drank? Subvragen Wat is het gemiddelde nalevingspercentage van de Drank- en Horecawet in de FoodValley regio gemeten met: o 17-jarige mystery-shoppers? o 15-jarige mystery-shoppers? Wat is het gemiddelde nalevingspercentage per type verkooppunt: o 17-jarige mystery-shoppers? o 15-jarige mystery-shoppers? Welke interventies (vragen naar leeftijd en/of identiteitsbewijs) plegen verkopers van alcohol: o 17-jarige mystery-shoppers? o 15-jarige mystery-shoppers? Wat is de effectiviteit van de gepleegde interventies (vragen naar leeftijd en/of identiteitsbewijs) : o 17-jarige mystery-shoppers? o 15-jarige mystery-shoppers? In welke mate is het nalevingspercentage in de regio FoodValley veranderd ten opzichte van ten opzichte van 2013, 2011 en 2008, destijds gemeten met inzet van 15-jarige mysteryshoppers? Hoeveel verkooppunten hebben gebruik gemaakt van hulpmiddelen of systemen: o 17-jarige mystery-shoppers? o 15-jarige mystery-shoppers? Hoe verhouden de nieuwste nalevingscijfers in de regio FoodValley zich ten opzichte van de landelijke nalevingscijfers uit 2015, gemeten met inzet van 17-jarige mystery-shoppers? 2.2 Onderzoeksmethode Het nalevingsonderzoek onderzoekt in hoeverre de leeftijdsgrens voor alcoholhoudende drank (Drank- en Horecawet, artikel 20, lid 1) wordt nageleefd door verkopers. In deze paragraaf wordt de methode van het onderzoek toegelicht. Nalevingsonderzoek regio FoodValley

16 Mystery-shop methode Toetsing heeft plaatsgevonden met behulp van de methode mystery-shopping, waarbij 15- en 17- jarige jongeren, geholpen door 18-jarige jongeren, aan de hand van een beproefd protocol, onder toezicht van onderzoekers van STAP, geprobeerd hebben alcohol te kopen bij supermarkten, cafetaria s, slijterijen, horecagelegenheden en sportkantines. Bij de methode mystery-shopping wordt een bedrijf of instelling bezocht door een persoon die zich voordoet als klant, zonder dat het personeel van het bedrijf of de instelling op de hoogte is van het onderzoek en de onderzoeksdoelstelling. Tijdens een mystery-shopbezoek proberen minderjarige mystery-shoppers alcohol te kopen op plaatsen waar dit normaal gesproken ook gebeurt. De jongeren worden vooraf getraind, krijgen een alcoholvoorlichting en hun ouders verlenen vooraf toestemming voor de deelname van hun kinderen aan het onderzoek. Bij de selectie van de jongeren wordt erop gelet dat de jongeren niet alleen 15, 17 en 18 jaar zijn, maar er ook uitzien als typische 15-, 17- en 18-jarigen (qua uiterlijk en bouw). De jongeren worden bijvoorbeeld geselecteerd op lengte. De methode mystery-shopping is een objectief, op feitelijk gedrag gericht onderzoek met als doel de naleving van de leeftijdsgrenzen door alcoholverstrekkers vast te stellen. De onderzoeksmethode is wetenschappelijk aanvaard en levert betrouwbare gegevens op met betrekking tot de naleving van de leeftijdsgrenzen. De methode wordt veelvuldig gebruikt in Nederland, Europa en de VS. De Nederlandse variant van het mystery-shop onderzoek is in 2007 ontwikkeld door de Universiteit Twente en het Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid STAP (3). Tijdens de aankooppoging handelen de mystery-shoppers volgens een vast protocol dat van tevoren is opgesteld en is geoefend. In het protocol is opgenomen dat de mystery-shoppers het verkooppunt binnengaan. De jongeren hebben de opdracht om bij alle verkooppunten zwak-alcoholhoudende drank (bier) te kopen. Bij een aantal aankooppogingen wordt door het verkooppunt geen bier verkocht (bijvoorbeeld bij enkele slijterijen). De mystery-shoppers hebben in die gevallen de opdracht gekregen wijn, een mixdrank of een andere sterke drank te kopen. De onderzoekers blijven gedurende de aankooppoging in de buurt, maar wel uit het zicht. De onderzoekers gaan het verkooppunt niet binnen, omdat dit het resultaat kan beïnvloeden. Sinds 1 januari 2014 is het verboden voor jongeren onder de 18 jaar om alcohol in bezit te hebben op voor publiek toegankelijke plaatsen (met uitzondering van winkels waar alcohol wordt verkocht). In het onderzoek wordt voorkomen dat de minderjarige jongeren die meewerken aan het mystery-shop onderzoek een strafbaar feit plegen door ook een 18-jarige jongere mee te laten werken. Nadat de minderjarige jongere alcohol heeft gekocht, neemt de 18-jarige mystery-shopper de alcohol over van de minderjarige. Hiermee wordt uitgesloten dat de jongeren die meewerken aan het onderzoek een strafbaar feit plegen. De minderjarige jongere blijft wel de persoon die de feitelijke aankooppoging doet. Wanneer de minderjarige jongeren om een identiteitsbewijs wordt gevraagd, laten ze hun eigen identiteitsbewijs zien. Wanneer er wordt gevraagd naar hun leeftijd, wordt er door de minderjarige jongeren aangegeven dat ze 18 jaar zijn. Dit zal in werkelijkheid door minderjarige jongeren die aan alcohol proberen te komen ook gedaan worden. 16 Nalevingsonderzoek regio FoodValley 2015

17 Nadat de aankooppoging is afgerond vult de mystery-shopper samen met de onderzoekers een korte vragenlijst in waarbij wordt geregistreerd waar de aankooppoging heeft plaatsgevonden, hoe de interactie met de verkoper is geweest (heeft deze bijvoorbeeld om een identiteitsbewijs en/of leeftijd gevraagd) en wat het resultaat van de aankooppoging is geweest (heeft hij of zij alcohol kunnen kopen). 2.3 Selectie verkooppunten regio FoodValley De regio FoodValley heeft per deelnemende gemeente een lijst aangeleverd met alcoholverkooppunten. Daar waar gemeenten geen of te weinig verkooppunten hebben aangeleverd, is door middel van internetresearch of gebruikmakend van lijsten uit eerdere onderzoeken een aantal aanvullende verkooppunten geselecteerd. Uit de lijsten zijn daarna at random 43 verkooppunten in de gemeente Barneveld, 33 in de gemeente Nijkerk, 6 in Renswoude, 15 in Rhenen, 12 in Scherpenzeel, 45 in Veenendaal en 37 verkooppunten van alcohol in de gemeente Wageningen geselecteerd. Van de 191 bezoeken aan alcoholverkooppunten in de regio FoodValley werd tijdens zes bezoeken geen alcohol verkocht, omdat het desbetreffende verkooppunt dit niet in het assortiment had of er op dat moment geen alcohol voorradig was. Deze zes bezoeken aan verkooppunten zijn niet meegenomen in de resultaten van deze studie. De uitkomsten van de overige 185 alcoholaankooppogingen worden in het volgende hoofdstuk besproken. Nalevingsonderzoek regio FoodValley

18 18 Nalevingsonderzoek regio FoodValley 2015

19 3 Resultaten 3.1 Nalevingspercentage In totaal zijn in de regio FoodValley 185 aankooppogingen gedaan bij verkooppunten die alcohol in het assortiment hebben. Van de 185 aankooppogingen is er 102 keer alcohol verkocht, wat uitmondt in een nalevingspercentage van 45% (zie Tabel 1). Van het totale aantal aankooppogingen zijn er 90 uitgevoerd door 15-jarige mystery-shoppers en 95 door 17-jarige mystery-shoppers. Zowel de 15- als de 17-jarige mystery-shoppers hebben 51 keer alcohol kunnen kopen. Dit leidt tot nalevingspercentages van respectievelijk 43% en 46% (zie Tabel 1). Tabel 1. Nalevingspercentage regio FoodValley Aantal bezoeken Aantal keer naleving Nalevingspercentage 15-jarigen % 17-jarigen 95 44* 46% Totaal * 45% * Waarvan éénmaal naleving vanwege schenktijdenbeleid Tijdens één aankooppoging is de wet correct nageleefd vanwege het van kracht zijn van een schenktijdenbeleid. Dit betekent dat er door het verkooppunt op bepaalde tijdstippen, bijv. in een sportkantine tijdens jeugdwedstrijden, aan niemand alcohol wordt geschonken. 3.2 Nalevingspercentage per type verkooppunt In Tabel 2 worden het aantal bezoeken (N), het aantal keren dat de wet correct werd nageleefd (CN) en het gemiddelde nalevingspercentage (%) per type verkooppunt voor de regio FoodValley weergegeven, uitgesplitst naar 15- en 17-jarige mystery-shoppers. Tabel 2. Naleving per type verkooppunt, uitgesplitst naar 15- en 17-jarige mystery-shoppers Type verkooppunt 15-jarigen 17-jarigen Totaal N CN % N CN % N CN % Supermarkt % % % Slijterij % % % Horeca % % % Cafetaria % % % Sportkantine % 14 5* 36% 24 5* 21% Totaal % 95 44* 46% * 45% *Waarvan éénmaal vanwege schenktijdenbeleid Nalevingsonderzoek regio FoodValley

20 Gemeten met 15-jarige mystery-shoppers hebben supermarkten het hoogste nalevingspercentage, namelijk 89%. Slijterijen en horeca volgen met respectievelijk 69% en 39%. De nalevingspercentages van cafetaria s (11%) en sportkantines (0%) zijn het laagst. De naleving tijdens aankooppogingen met 17-jarige mystery-shoppers voor supermarkten en slijterijen is respectievelijk 86% en 50%. Horeca (44%), sportkantines (36%) en cafetaria (14%) hebben ook bij de 17-jarige mystery-shoppers een lager nalevingspercentage, echter wel hoger dan bij de 15-jarige mystery-shoppers 3.3 Nalevingspercentage per gemeente In Tabel 3 worden het aantal bezoeken (N), het aantal keren dat de wet correct werd nageleefd (CN) en het gemiddelde nalevingspercentage (%) per gemeente voor de regio FoodValley weergegeven. De aantallen en percentages zijn opgesplitst naar 15- en 17-jarige mystery-shoppers. De naleving in de gemeente Nijkerk is, met 75% naleving bij 15-jarigen en 50% naleving bij 17-jarigen gemiddeld genomen het hoogst. De gemeente Renswoude heeft gemiddeld het laagste nalevingspercentage, namelijk 0% gemeten met 15-jarige mystery-shoppers en 25% gemeten met 17-jarige mystery-shoppers. Tabel 3. Naleving per gemeente, uitgesplitst naar 15- en 17-jarige mystery-shoppers en in totaal 15-jarigen 17-jarigen Totaal Gemeente N CN % N CN % N CN % Barneveld % 19 8* 42% 38 15* 39% Nijkerk % % % Renswoude 2 0 0% % % Rhenen % % % Scherpenzeel % % % Veenendaal % % % Wageningen % % % Totaal % 95 44* 46% * 45% *Waarvan éénmaal vanwege schenktijdenbeleid 20 Nalevingsonderzoek regio FoodValley 2015

21 17- jarigen Tabel 5. Het totaal aantal interventies, en de correcte naleving n.a.v. deze interventies Identiteitsbewijs identiteitsbewijs Leeftijd + Geen Leeftijd interventie 15- jarigen 3.4 Gepleegde interventies Verschillende interventies kunnen door de verkoper worden toegepast om de leeftijd van de koper te kunnen vaststellen. Een interventie kan zijn: het vragen naar leeftijd, het vragen naar een identiteitsbewijs of beide. Bij 46 van de 90 aankooppogingen door 15-jarige mystery-shoppers en bij 68 van de 95 aankooppogingen door 17-jarige mystery-shoppers is door de verkoper naar leeftijd, identiteitsbewijs of beide gevraagd (Tabel 4). Het vaakst wordt een interventie toegepast bij supermarkten (89% bij 15-jarigen en 95% bij 17-jarigen) en slijterijen (85% bij 15-jarigen en 92% bij 17-jarigen). Tabel 4. Interventies per type verkooppunt 15-jarigen 17-jarigen Type verkooppunt Aantal bezoeken Interventies (%) Aantal bezoeken Interventies (%) Supermarkt (89%) (95%) Slijterij (85%) (92%) Horeca (42%) (63%) Cafetaria 18 5 (28%) (52%) Sportkantine 10 1 (10%) 14 9 (64%) Totaal (51%) (72%) In onderstaande tabel wordt weergegeven welke interventies zijn gepleegd. Bij een kleine meerderheid van de aankooppogingen is een interventie toegepast. Dat betekent dat er naar de leeftijd en/of naar een identiteitsbewijs is gevraagd door de verkoper. Ook wordt weergegeven of het plegen van deze interventies effectief is. In dat geval kunnen de jongeren alcohol kopen en is er dus sprake van een correcte naleving. Aantal Correcte naleving Totaal % naleving 20% 92% 100% 0% 43% Aantal Correcte naleving % naleving 25% 71% 54% 0% 46% Nalevingsonderzoek regio FoodValley

22 3.5 Gebruikte hulpmiddelen of leeftijdscontrolesystemen Om het correct toepassen van interventies door de verkoper te vergemakkelijken wordt door sommige verkooppunten gebruik gemaakt van hulpmiddelen of leeftijdscontrolesystemen. Van de 185 aankooppogingen waarbij het verkooppunt alcohol in het assortiment had is er door de mysteryshoppers 22 keer (bij 13% van de aankooppogingen) genoteerd dat de verkoper een hulpmiddel of een systeem gebruikte bij de verkoop van alcohol. Van de 22 keer dat er een hulpmiddel of een systeem gebruikt werd betrof dit 14 keer het intypen van de geboortedatum op de kassa; tevens werd vier keer een ID-swiper gebruikt en vier keer werd er gebruikt gemaakt van een briefje dat aangaf welke jongeren (op basis van hun geboortedatum) op de betreffende dag alcohol mogen kopen. Bij 95% van de aankooppogingen waarbij de verkoper een hulpmiddel of systeem gebruikte om de leeftijd van de minderjarige mystery-shopper vast te stellen werd de wet correct nageleefd. In Tabel 6 wordt ingegaan op het aantal hulpmiddelen en de correcte naleving bij gebruik van deze hulpmiddelen, uitgesplitst naar type. Tabel 6. Het totaal aantal gebruikte hulpmiddelen, en de correcte naleving n.a.v. deze hulpmiddelen Intoetsen ID-swiper Briefje met Geen Totaal geboortedatum datum hulpmiddel Aantal Correcte naleving % naleving bij gebruikte 93% 100% 100% 38% 45% hulpmiddelen * Dit aantal zegt niets over het aantal verkooppunten dat wel of niet een hulpmiddel aanwezig heeft voor de verkopers. Verkooppunten kunnen immers een hulpmiddel aanwezig hebben maar de verkoper kan verzuimen deze te gebruiken. 3.6 Variabelen die van invloed zijn op het nalevingspercentage Tijdens dit onderzoek zijn verschillende aspecten gerapporteerd die mogelijk van invloed zijn op het wel of niet kunnen kopen van alcohol. Na afloop van de meting is door middel van statistische analyses nagegaan of één of meerdere van de geobserveerde variabelen effect hebben gehad op de naleving door de verkopers. Deze aspecten betreffen de geschatte leeftijd van de verkoper, het geslacht van de verkoper, het geslacht van de minderjarige jongere en de drukte in het verkooppunt. Uit de analyses bleek geen significante correlatie tussen de variabelen en de kans op een correcte naleving. De conclusie is dan ook dat deze aspecten geen invloed hebben gehad op het wel of niet verstrekken van alcohol aan minderjarige jongeren. 3.7 Vergelijking met het regionale onderzoek en het landelijke nalevingsonderzoek In 2008, 2011 en 2013 zijn eveneens nalevingsonderzoeken in de regio FoodValley uitgevoerd (1) (2). Tijdens de onderzoeken in 2008 en 2011 zijn alcoholaankooppogingen uitgevoerd bij supermarkten, slijterijen, horeca, cafetaria s en sportkantines. De uitkomsten van deze onderzoeken zijn vergelijkbaar met het huidige onderzoek. In 2013 hebben uitsluitend aankooppogingen bij supermarkten en horeca plaatsgevonden. 22 Nalevingsonderzoek regio FoodValley 2015

23 Tot 1 januari 2014 lag de leeftijdsgrens voor de verkoop van zwak-alcoholhoudende drank nog op 16 jaar en daardoor is bij de metingen in 2008, 2011 en 2013 de leeftijdsgrens van 16 jaar onderzocht. Tijdens het onderzoek in de regio FoodValley in 2015 ligt deze leeftijdsgrens op 18 jaar. Om een vergelijking te kunnen trekken met de vorige onderzoeken zijn tijdens het onderzoek in 2015 zowel 15- als 17-jarige mystery-shoppers ingezet. Ook is de naleving door alcoholverstrekkers van de leeftijdsgrens van 18 jaar onderzocht in het huidige onderzoek. De naleving in de regio FoodValley was in %, in 2011 is deze gestegen naar 25%. In het huidige onderzoek in 2015 is de naleving van de leeftijdsgrens, gemeten met 15-jarige mysteryshoppers, met 18 procentpunten gestegen naar 43%. Per type verkooppunt staan de nalevingspercentages bij aankopen door 15-jarige mystery-shoppers voor alle vier de onderzoeken in de regio FoodValley weergegeven in Tabel 7. Tabel 7. Vergelijking regionaal onderzoek 2008, 2011, 2013 en 2015, gemeten met 15-jarige mystery-shoppers N CN % N CN % N CN % N CN % Supermarkten % % % % Slijterijen % % % Horeca % % % % Cafetaria s % % % Sportkantines % % % Jongerencentra % Totaal % % % Landelijk onderzoek In 2015 is een landelijk onderzoek naar de naleving van de leeftijdsgrens op de verkoop van alcohol uitgevoerd bij onder andere supermarkten, slijterijen, horecagelegenheden, cafetaria s en sportkantines (4). De resultaten van de naleving bij deze vijf typen verkooppunten kunnen vergeleken worden met de uitkomsten van het nalevingsonderzoek in de regio FoodValley, gemeten met 17-jarige mystery-shoppers (Tabel 8). Te zien is dat bij alle vijf de typen verkooppunten de naleving in de regio FoodValley hoger is dan in het landelijk onderzoek. Nalevingsonderzoek regio FoodValley

24 Tabel 8. Naleving per type verkooppunt, gemeten met 17-jarige mystery-shoppers Type verkooppunt Landelijk (2015) Regio FoodValley (2015) Supermarkten 53%* 86% Slijterijen 33% 50% Horeca 16% 44% Cafetaria 10% 14% Sportkantines 9% 31%*** Overig 24% * - Totaal 22% ** 46%*** * In het landelijk nalevingsonderzoek zijn avondwinkels samen met zelfstandige supermarkten onder de categorie overig onderzocht. De nalevingscijfers zijn daardoor niet één op één vergelijkbaar. ** Het formele landelijke percentage is 21,5%. Voor de berekening van dit percentage is een wegingsfactor van landelijk aanbod per type verkooppunt gebruikt (4). Deze weging kan verschillen van de regionale verdeling in type verkooppunten in de regio FoodValley. ***De regionale nalevingspercentages, gemeten met 17-jarige mystery-shoppers, zijn voor de vergelijking herberekend. In het landelijk nalevingsonderzoek zijn aankooppogingen waarbij een schenktijdenbeleid van kracht was niet meegenomen, daarom zijn deze voor deze vergelijking ook weggelaten. 24 Nalevingsonderzoek regio FoodValley 2015

25 Nalevingsonderzoek regio FoodValley

26 26 Nalevingsonderzoek regio FoodValley 2015

27 4 Samenvatting van de resultaten en aanbevelingen 4.1 Conclusie Het doel van dit nalevingsonderzoek is om objectief vast te stellen in hoeverre de Nederlandse Drank- en Horecawet (specifiek artikel 20, lid 1) wordt nageleefd in de regio FoodValley. De centrale vraag in het onderzoek is in welke mate verkopers van alcohol in de regio FoodValley zich houden aan de wettelijke leeftijdsgrens van 18 jaar bij de verkoop van alcoholhoudende drank Naleving van de leeftijdsgrenzen Tijdens het onderzoek zijn 185 bezoeken afgelegd aan verkooppunten van alcohol in de regio FoodValley, die op het moment van bezoek alcohol in het assortiment hadden. Van de 185 verkooppunten zijn er 90 bezocht door 15-jarige mystery-shoppers en 95 door 17-jarige mysteryshoppers. Gemeten met inzet van 15-jarigen ligt de naleving van de wet door alcoholverstrekkers op 43% en met inzet van 17-jarigen ligt de naleving op 46%. Het nalevingspercentage gemeten met 15-jarige mystery-shoppers kan vergeleken worden met de nalevingspercentages gemeten in 2008 en 2011 (1). De naleving in 2015 ligt achttien procentpunten hoger dan in Het in de regio FoodValley gemeten nalevingspercentage bedroeg toen 25%. In 2008 was het nalevingspercentage nog 19%. In 2013 heeft een onderzoek plaatsgevonden bij alleen supermarkten en horeca, welke toen een nalevingspercentage hadden van respectievelijk 46% en 30% (2). Voor beide typen verkooppunten is de naleving, die in 2015 met 15-jarige mystery-shoppers is gemeten, toegenomen tot 89% (supermarkten) en 39% (horeca). Het landelijk nalevingspercentage uit 2015 is, met 22%, 24 procentpunten lager dan het nalevingspercentage in de regio FoodValley, gemeten met inzet van 17-jarige mystery-shoppers Gepleegde interventies en hun effectiviteit In de wet is de bepaling opgenomen dat de verkoper van alcoholhoudende drank verplicht is te vragen naar een geldig leeftijdsdocument om de leeftijd van de koper vast te stellen als de koper niet onmiskenbaar de vereiste leeftijd van 18 jaar heeft bereikt. Bij gebrek aan een geldig leeftijdsdocument mag er geen alcohol aan jongeren verkocht worden. Om de leeftijd van de koper vast te stellen kan een verkoper verschillende interventies toepassen: het vragen naar leeftijd, het vragen naar een identiteitsbewijs of beide. In het onderzoek is nagegaan welke interventies door verkopers van alcohol worden toegepast tijdens de aankooppogingen van de Nalevingsonderzoek regio FoodValley

28 mystery-shoppers. Ook is nagegaan hoe effectief deze interventies zijn voor het naleven van de leeftijdsgrens. In totaal is er bij 114 aankooppogingen een interventie toegepast: 46 keer bij een aankooppoging door een 15-jarige en 68 keer bij een aankooppoging door een 17-jarige. Het vragen naar identiteitsbewijs, al of niet in combinatie met het vragen naar leeftijd, leidt het vaakst tot een correcte naleving. Bij de 15-jarige mystery-shoppers werd er 36 keer naar een identiteitsbewijs gevraagd. Dit leidde in 92% van de gevallen tot een correcte naleving. Er werd vijf keer naar zowel leeftijd als identiteitsbewijs gevraagd wat ook vijf keer tot een correcte naleving leidde. De 17-jarigen werden 51 keer alleen naar een identiteitsbewijs gevraagd en 13 keer naar zowel leeftijd als identiteitsbewijs; dit leidde respectievelijk tot 71% en 54% naleving. Het toepassen van een interventie, in het bijzonder het vragen naar identiteitsbewijs, is noodzakelijk om goed te kunnen naleven, immers zonder een identiteitsbewijs te controleren kan de leeftijd van de aankoper niet exact worden vastgesteld zoals de wet voorschrijft. Bij zowel de 15-jarige als de 17- jarige mystery-shoppers is door supermarkten (resp. in 89% en 95% van de aankooppogingen) en slijterijen (resp. 85% en 92%) het vaakst een interventie toegepast. Deze twee typen verkooppunten blijken in het onderzoek, bij zowel de 15-jarige (supermarkten 89%; slijterijen 69%) als de 17-jarige mystery-shoppers (supermarkten 86%; slijterijen 50%) de hoogste nalevingspercentages te hebben. Opvallend is dat alle typen verkooppunten relatief minder vaak een interventie toepassen bij de 15- jarige mystery-shoppers dan bij de 17-jarige mystery-shoppers. Gemiddeld werd bij 51% van de aankooppogingen door 15-jarigen een interventie toegepast, tegenover 72% van de aankooppogingen door 17-jarigen. Deze uitkomst is lastig te verklaren het ligt namelijk in de lijn der verwachting dat er bij 15-jarigen juist vaker een interventie wordt toegepast dan bij 17-jarigen, omdat zij gemiddeld twee jaar jonger zijn er en er duidelijk jonger uitzien dan 18 jaar. Het is slechts gissen naar de reden van dit opvallend zwakke nalevingsgedrag van alcoholverstrekkers. Een mogelijke reden kan zijn dat verkopers alert zijn op het feit dat er mystery-shoppers worden ingezet om de naleving van de wet te controleren. Zij letten dan wellicht vooral op jongeren die er rond de achttien jaar uitzien omdat zij hierin mogelijke mystery-shoppers herkennen. Jongeren die er veel jonger uitzien, zullen in de ogen van verkopers wellicht veiliger zijn om alsnog alcohol aan te verkoper, omdat deze jongeren nog maar zelden worden ingezet als mystery-shopper sinds de leeftijdsgrens voor de verkoop van alcohol naar achttien is verhoogd. Deze hypothese wordt enigszins ondersteund als er wordt gekeken naar het aantal interventies dat wordt toegepast per type verkooppunt. Bij supermarkten en slijterijen ligt het aantal interventies dat wordt toegepast bij 15- en 17-jarigen veel dichter bij elkaar (6 en 7 procentpunten) dan bij horeca, sportkantines en cafetaria (21, 54 en 24 procentpunten). Bij supermarkten en slijterijen is er binnen dit onderzoek met name sprake van landelijke ketens (bijvoorbeeld Albert Heijn, Jumbo, Gall & Gall), waarbij de verkoper van de alcohol geen direct belang heeft bij de inkomsten van de alcoholverkoop. Dit ligt meestal anders bij verkopers van een café, cafetaria en (in iets mindere mate) een sportkantine. Mogelijk wordt bij dit soort type verkooppunten het mislopen van inkomsten in grotere mate meegewogen bij het wel of niet verkopen van alcohol aan jongeren. Welke verklaring dan ook plausibel lijkt, het is een feit dat we bij de horeca, sportkantines en cafetaria een opvallend lager nalevingspercentage zien bij 15-jarige mystery-shopjongeren dan bij 28 Nalevingsonderzoek regio FoodValley 2015

29 17-jarige mystery-shoppers. Slijterijen en supermarkten daarentegen leven bij 15-jarige mysteryshoppers de wet vaker correct na. Het gebruik van een hulpmiddel kan bijdragen aan de mate van correctheid waarmee een verkoper het identiteitsbewijs controleert. Tijdens het onderzoek werd bij 21 van de 22 (95%) aankooppogingen waarbij een hulpmiddel werd gebruikt de wet correct nageleefd. Bij correct handelen door de verkoper worden door het gebruik van een hulpmiddel rekenfouten e.d. uitgesloten. De verkoper blijft echter nog steeds de zwakke schakel, bijvoorbeeld als hij/zij ervoor kiest het hulpmiddel niet te gebruiken, niet snapt hoe deze werkt of de uitkomst van het hulpmiddel negeert Vergelijking met eerdere regionaal onderzoek en landelijk onderzoek In 2008, 2011 en 2013 zijn nalevingsonderzoeken in de regio FoodValley uitgevoerd (1) (2). De naleving in de regio FoodValley bedroeg in %, in % waarna deze in 2015 gestegen is naar 43%. In 2013 zijn alleen supermarkten (46% naleving) en horeca (30% naleving) bezocht. Voor beide type verkooppunten is de naleving gestegen naar respectievelijk 89% en 39%. In 2015 is een landelijk onderzoek naar de naleving van de leeftijdsgrenzen uitgevoerd bij o.a. sportkantines, supermarkten, slijterijen, cafetaria s en horecagelegenheden (4). De resultaten van de naleving bij deze vijf typen verkooppunten kunnen vergeleken worden met het nalevingsonderzoek in de regio FoodValley. Alle type verkooppunten in de regio FoodValley hebben een hoger nalevingspercentage dan landelijk. 4.2 Aanbevelingen Naar aanleiding van de uitkomsten van het huidige onderzoek heeft STAP een aantal aanbevelingen geformuleerd voor de betrokken instanties. 1. Het verdient aanbeveling het jaarlijks dan wel tweejaarlijks onderzoeken van de nalevingscijfers voort te zetten om na te gaan of beleidsmaatregelen m.b.t. preventie en handhaving effect hebben gehad. Het periodiek onderzoeken van de nalevingscijfers kan worden gebruikt voor evaluatie van het alcoholbeleid. De actuele nalevingscijfers uit dit rapport bieden een belangrijke meetbare indicatie van de mate van verkrijgbaarheid van alcohol voor jongeren onder de 18 jaar. Hoe beter de naleving des te minder gemakkelijk alcohol verkrijgbaar is en als gevolg waarvan minder alcohol wordt gedronken door jongeren. 2. Adviseer alcoholverstrekkers nadrukkelijk om te allen tijde bij de verkoop van alcohol aan jongeren direct te vragen naar het identiteitsbewijs om de exacte leeftijd vast te kunnen stellen. Aan kopers die er jonger uitzien dan 25 jaar wordt aanbevolen om bij de aankoop van alcohol het identiteitsbewijs reeds bij de hand te hebben. Desgewenst kunnen jongeren worden betrokken bij de vraag hoe dit in de praktijk kan worden nagestreefd. De nalevingscijfers in de regio FoodValley geven een gunstiger beeld dan de recente landelijke cijfers. Echter de naleving is nog onder de maat met als gevolg een nog relatief hoge verkrijgbaarheid van alcohol voor jongeren. De verkrijgbaarheid zal pas structureel Nalevingsonderzoek regio FoodValley

30 afnemen als over de gehele linie, dus bij alle verkooppunten, sprake is van zo optimaal mogelijke naleving. Voorbeeld: als supermarkt A in een gemeente goed naleeft en supermarkt B niet, is de verkrijgbaarheid van alcohol voor jongeren in deze gemeenten praktisch gezien nog gelijk aan de verkrijgbaarheid bij supermarkt B. Wat het gedrag van de verstrekker betreft geldt dat het expliciet vaststellen van de leeftijd van de jonge koper op basis van zijn of haar identiteitsbewijs in geval van de minste twijfel (wat de wet voorschrijft) verreweg de beste methode is om correcte naleving te bereiken. Uit de nalevingscijfers blijkt ook dat het vragen om identiteitsbewijs of leeftijd en identiteitsbewijs in 77% (81 van de 105 keer) van de aankooppogingen leidt tot correcte naleving van de wet. Het uitsluitend vragen naar de leeftijd of het vagelijk inschatten van de leeftijd leidt bijna altijd tot een niet correcte naleving. 3. Het verdient aanbeveling dat verstrekkers van alcohol een zo eenduidig mogelijk beleid ontwikkelen met betrekking tot het gebruik van hulpmiddelen ten behoeve van het uitlezen van de leeftijd. De gemeenten worden geadviseerd de verstrekkers hiertoe te motiveren en waar mogelijk te faciliteren. Uit de uitkomsten van het onderzoek blijkt dat het vragen om een identiteitsbewijs in 77% van de gevallen leidt tot goede naleving (als er wordt gekeken naar zowel de 15-jarige als 17- jarige mystery-shoppers). Dit betekent dat het uitlezen van het identiteitsbewijs in 23% van de aankooppogingen nog beter kan. Om het uitlezen van de identiteitsbewijs te vergemakkelijken kan de verkoper er voor kiezen gebruik te maken van een hulpmiddel. Uit het onderhavige onderzoek blijkt dat in de regio FoodValley door een aantal verkooppunten gebruik wordt gemaakt van het intikken van de leeftijd in de kassa, de ID-swiper of het beschikken over een dagelijks aan te passen briefje met daarop de (geboorte)datum die aangeeft of aan een jonge consument alcohol mag worden verstrekt. Echter blijkt ook bij het gebruik van hulpmiddelen de verkoper de zwakke schakel bij de verstrekking van alcohol. Zo begrijpen sommige verkopers niet dat als een ID-swiper een rood licht geeft dit betekent dat de jongere nog geen 18 is en gebruiken verkopers bij het intikken van de leeftijd op de kassa in plaats van de geboortedatum die op het Identiteitsbewijs staat vermeld. Het goed instrueren van de verkoper blijft daarmee van groot belang. Uit de resultaten van de regio FoodValley blijkt dat met name veel supermarkten en slijterijen het naar verhouding goed doen. Dat betekent dat in de regio de praktische knowhow met betrekking tot correct naleven ruimschoots voorhanden is. Het advies is deze kennis en ervaring te delen met verstrekkers die niet goed naleven. 4. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de handhaving van de Drank- en Horecawet en dienen daarom prioriteit te geven aan effectieve inzet van handhaving. Gemeenten worden daarbij geadviseerd te experimenteren met het inzetten van 18-jarige testkopers die onder begeleiding van toezichthouders aankooppogingen verrichten. Het doel daarvan is om vast te stellen of alcoholverstrekkers op basis van het identiteitsbewijs de juiste leeftijd vaststellen. De samenhang tussen het verbeteren van de naleving door verstrekkers enerzijds en het adequaat uitvoeren van handhaving door gemeentelijke toezichthouders anderzijds, gelden als twee communicerende vaten. Simpel gesteld: betere handhaving leidt tot betere 30 Nalevingsonderzoek regio FoodValley 2015

31 naleving, minder adequate handhaving leidt tot slechtere naleving. Omgekeerd geldt mogelijk ook dat goede naleving mede een gevolg is van effectief toezicht. In enkele gemeenten in Nederland (waaronder Eindhoven en Utrecht) wordt met succes reeds geëxperimenteerd met het inzetten van 18-jarige testkopers. Er is in deze situaties geen sprake van uitlokking omdat jongeren geen andere handelingen verrichten dan normaal. De gemeente kan vanzelfsprekend zelf beslissen of en zo ja, welke sancties ze verbinden aan deze vorm van handhaving. Deze vorm van handhaving is tot dusver effectief gebleken in termen van tijdsinvestering en verbeteren van de naleving. Elementen van een goed handhavingsbeleid zijn: voldoende menskracht, goed opgeleide en deskundige toezichthouders, goede interne aansturing van de toezichthouders, samenwerking tussen toezichthouders op regionaal niveau, landelijke en regionale uitwisseling van ervaringen tussen toezichthouders, afstemming met de politie, goede en actuele kennis van de hotspots en het voeren van een eerlijk en consequent bonus-malus beleid tegenover verstrekkers (verstrekkers met een goede naleving belonen met minder/ander toezicht en extra toezien op verstrekkers met een slechte naleving). Belangrijk hierbij is dat alle betrokken partijen (handhavers, verstrekkers, maar ook jongeren en ouders) weten waarom het verbeteren van de naleving van de leeftijdsgrens en daarmee het verminderen van de beschikbaarheid van alcohol voor jongeren zo belangrijk is. 5. Het verdient aanbeveling bij wijze van gemeentelijke verordening vast te leggen dat er in sportkantines geen alcohol wordt geschonken op tijden dat er activiteiten of wedstrijden plaatsvinden waar jongeren onder de 18 jaar aan deelnemen. Sportverenigingen in de regio FoodValley scoren, met geen enkele keer naleving bij 15-jarige mystery-shoppers, in het onderzoek opmerkelijk laag. Uit diverse mystery-shop onderzoeken in Nederland is gebleken dat in de sportverenigingen waar een schenktijdenbeleid van kracht is op het moment van de alcohol-aankooppoging, de naleving zeer hoog is. Uit onderzoeken in diverse regio s in Nederland ontstaat het beeld dat sportkantines die goed naleven vaak een schenktijdenbeleid hebben waarbij op zaterdag of zondag niet tot uur mag worden geschonken en tevens niet tijdens jeugdwedstrijden en jeugdtrainingen. De boodschap is op deze tijdstippen gemakkelijk voor een sportkantine en haar vrijwillige barmedewerkers: we schenken niet. Nalevingsonderzoek regio FoodValley

32

33 Literatuurlijst 1. Franken F, van Hoof J, Krokké J. Alcohol en jongeren in de Food Valley regio. Nalevingsonderzoek, tweede meting. STAP Universiteit Twente; Bosman A, Franken F. Alcoholverstrekking in supermarkten en horecagelegenheden aan jongeren onder de 16 jaar. Nalevingsonderzoek regio FoodValley Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid STAP; Gosselt JF, van Hoof JJ, de Jong MDT, Prinsen S. Mystery shopping and alcohol sales:do supermarkets and liquor stores sell alcohol to underage customers? Journal of Adolescent Health. 2007; 41(3): p Schelleman-Offermans K, Roodbeen R. Alcohol- & tabaksverkoop aan jongeren Landelijke naleving van de leeftijdsgrens van 18 jaar voor de Drank- en Horecawet en Tabakswet. Nuchter; 2015.

34

35

36 Meer informatie Alcoholverstrekking aan jongeren onder de 18 jaar 36 Nalevingsonderzoek regio FoodValley 2015