Adviescommissie Welstand en Monumenten Zaanstad

Transcriptie

1 1 Jaarverslag 2014 Adviescommissie Welstand en Monumenten Zaanstad

2 2 Colofon Auteur: Ingrid Langenhoff en Jef Mühren Met bijdragen van: Marga Palmboom Uitgave: WZNH Alkmaar, juni 2015 Basisontwerp DesignArbeid Implementatie Flores Automatisering

3 3 Voorwoord Jaarverslag 2014 Adviescommissie Welstand en Monumenten Zaanstad Voor u ligt het jaarverslag 2014 van de Adviescommissie Welstand en Monumenten Zaanstad. Deze commissie heeft opdracht gekregen van het gemeentebestuur van de gemeente Zaanstad om mee te werken en bij te dragen aan de ruimtelijke kwaliteit van de leefomgeving. Ieder jaar doet de commissie verslag van de uitvoering van deze opdracht. Niet alleen omdat dit op grond van de woningwet wordt verlangd, maar ook en vooral omdat het de kans biedt deze culturele opdracht in een jaaroverzicht nog eens nader te belichten. De gemeenteraad en andere betrokkenen kunnen zo kennis nemen van de wijze waarop uitvoering wordt gegeven aan het ruimtelijk- en cultureel historisch kwaliteitsbeleid van de gemeente. In het jaarverslag wordt in het eerste hoofdstuk aandacht besteed aan een aantal algemene ontwikkelingen op het terrein van ruimtelijke kwaliteit. In hoofdstuk twee worden voorbeelden getoond van plannen waaraan een bijdrage is geleverd om zo zicht te bieden op het effect van het gemeentelijk beleid en op de ambities van de inwoners van de gemeente. Niet alleen bouwplannen die zich door hun omvang of publieke betekenis onderscheiden, maar ook minder prominente bouwplannen kunnen rekenen op de aandacht van de commissie. In de voorbeelden die in dit jaarverslag voorbij komen wordt vooral aandacht besteed aan die plannen waarbij de commissie in staat is gebleken een constructieve bijdrage te leveren aan de kwaliteit van het plan. In het jaarverslag is verder de samenstelling en werkwijze van de commissie beschreven. Tot slot zijn enkele conclusies en aanbevelingen geformuleerd. In de bijlagen is een overzicht met statistische gegevens opgenomen en een verslag van het jaarlijkse evaluatiegesprek met de portefeuillehouder. Naast dit jaarverslag bestaat er de mogelijkheid om de openbare vergadering van de commissie bij te wonen. Dit is wellicht de beste manier om inzicht te krijgen in het advieswerk. Met aanvragers aan tafel worden plannen in alle openheid besproken en niet zelden gaan bezoekers tevreden en met een beter plan naar huis. Mocht de gemeenteraad hieraan behoefte hebben dan is de commissie bereid het jaarverslag mondeling toe te lichten. De commissie heeft dit jaarverslag met plezier geschreven en hoopt dat u het met interesse zult lezen, ondertussen verheugen wij ons op voortzetting van onze adviestaak in Drs. ing. Jef Mühren, voorzitter Adviescommissie Welstand en Monumenten Zaanstad en directeur WZNH De meer dan 60 adviseurs die namens WZNH in ca. 40 gemeenten in Noord-Holland opereren, handelen vanuit onze statutaire doelstelling: het bevorderen van de ruimtelijke en cultuurhistorische kwaliteit van de gebouwde omgeving in de provincie Noord-Holland.

4 4 1. Inleiding Is 2014 het jaar van economisch herstel, zij het broos? Afgemeten aan het aantal en type nieuwe bouwaanvragen in het westelijk deel van het land in elk geval wel. Na een jarenlange daling van de aantallen verleende bouwvergunningen is er nu in veel gemeenten weer sprake van een toename. In de gemeente Zaanstad blijkt het herstel nog niet direct uit de cijfers van het aantal door de commissie beoordeelde plannen, om verklaarbare redenen (zie hoofdstuk 3), maar uit de omvang van de plannen bestaat de indruk dat ook in Zaanstad sprake is van een opleving. De commissie vindt het verheugend te merken dat dit samen gaat met een op veel plekken weer toenemende belangstelling voor de kwaliteit van de bouwopgave. Juist in een periode waarin groei niet meer vanzelfsprekend is, de economie en de waarde van vastgoed onder druk staan, kan ruimtelijke kwaliteit de doorslag geven. Door ruimtelijke kwaliteit in een vroeg stadium agendapunt te maken kan het veel eenvoudiger bij de planontwikkeling worden meegenomen. Economisch belang Ruimtelijke cultuurhistorische kwaliteit is van groot economisch belang: de waarde van bouwwerken wordt bepaald door de kwaliteit van het gebouw en van de omgeving ervan; bedrijven vestigen zich niet alleen op basis van logistieke voorkeuren, maar ook waar het personeel graag wil wonen. Een aantrekkelijke en goed verzorgde leefomgeving is van belang voor het welbevinden van de inwoners. De kwaliteitsstandaard in de kernen en het landschap is hoog. Dit is niet vanzelf zo gekomen maar is de resultante van langjarig zorgvuldig bouwen en inrichten. Daar krijgt de Nederlandse stedenbouwkundige en architectonische traditie internationale erkenning voor en daar kunnen we best trots op zijn. De gemeenten hebben in de afgelopen decennia hierbij steeds het voortouw genomen. De komende tijd ligt het accent naar alle waarschijnlijkheid meer bij de initiatiefnemer zelf en dat is een goede zaak. Ruimtelijke kwaliteit ontstaat echter niet vanzelf en is niet slechts de optelsom van individuele belangen. Bij het organiseren van het publieke belang kan de lokale overheid niet om haar regierol heen. Die regierol zal echter minder sturend en toetsend en meer begeleidend en faciliterend zijn. Deregulering Deregulering is hierbij geen doel op zich maar een middel om processen vlotter te laten verlopen zonder alle zicht op zekerheden onnodig te verliezen. De wet biedt sinds 2003 de mogelijkheid van het aanwijzen van welstandsvrije gebieden. In het begin werd hier niet of slechts mondjesmaat gebruik van gemaakt. De laatste jaren zijn er verschillende gemeenten die een of meer welstandsvrije gebieden binnen de gemeentegrenzen hebben aangewezen. In Noord Holland is alleen de gemeente Beverwijk geheel welstandsvrij. Gemeenten als Castricum en Hollands Kroon hebben delen van de naoorlogse woningvoorraad en bedrijventerreinen welstandsluw of welstandsvrij gemaakt. In Zaanstad loopt een proef met vier welstandsvrije wijken en de effecten hiervan worden de komende jaren heel nauwkeurig gevolgd. De meeste gemeenteraden kiezen er echter bewust voor via bestemmingsplannen, monumentenbeleid en welstandsnota actief te blijven sturen op kwaliteit. Het laatste jaar lijkt er zelfs sprake van een ommekeer. Er zijn gemeenten die experimenteren met andere vormen van welstandsbeleid (bijvoorbeeld bewonerswelstand in Eindhoven) er zijn ook gemeenten die op hun schreden terugkeren en welstandsbeleid weer invoeren (bijvoorbeeld Vlissingen). Veel gemeenteraden in Noord Holland hebben de afgelopen periode brede discussies gevoerd over de noodzaak om beleid te voeren op het terrein van

5 5 Jaarverslag 2014 Adviescommissie Welstand en Monumenten Zaanstad ruimtelijke kwaliteit. Geruststellend is dat de meeste gemeenten veel belang blijken te hechten aan goede ruimtelijke kwaliteit en heel bewust en zelfbewust beleid hierover vaststellen. Vanaf november 2014 heeft de rijksoverheid de mogelijkheden voor vergunningvrij bouwen verruimd. Meer dan de helft van de kleinere bouwinitiatieven als dakkapellen, aanbouwen en bijgebouwen naast en achter de woning zijn inmiddels zonder vergunning van de gemeente te realiseren. Kanttekening is dat het zowel voor burgers als voor de gemeente niet eenvoudiger is geworden om te achterhalen wanneer er nog wel vergunning nodig is. De nieuwe Omgevingswet Het wetsvoorstel Omgevingswet is eind 2014 door de Tweede Kamer behandeld. Niet minder dan een revolutie in de ruimtelijke ordening is op handen. Hoewel invoering van de wet pas wordt verwacht in 2018 wekt het wetsvoorstel nu al de nodige beroering. WZNH draagt actief bij aan de nieuwe ontwikkeling, zowel door actief bij te dragen aan de totstandkoming van de wet, als door actieve informatievoorziening naar de gemeenten die bij ons zijn aangesloten. De nieuwe omgevingswet is erop gericht al het omgevingsgerelateerde recht te bundelen in één wet. De Omgevingswet integreert de gebiedsgerichte onderdelen van de huidige wetten in één wet met één samenhangend stelsel van planning, besluitvorming en procedures. Dit moet leiden tot betere mogelijkheden voor integraal beleid, tot een betere bruikbaarheid en substantiële vereenvoudiging van het omgevingsrecht. De welstandsnota en de bestemmingsplannen zullen als aparte instrumenten (en weigeringsgronden) verdwijnen. Daarvoor in de plaats komt het Omgevingsplan waarin de bestaande instrumenten op een moderne manier worden ondergebracht. De nieuwe instrumenten voor ruimtelijke kwaliteit moeten bijdragen aan een goede inrichting van onze leefomgeving. Niet door deze met regels dicht te timmeren, maar door initiatieven vanuit de samenleving actief en constructief te faciliteren. Uitnodigingsplanologie wordt dat genoemd. Het nieuwe kernbegrip in de omgevingswet luidt goede omgevingskwaliteit. De nieuwe regels zullen niet meer in allerlei plannen, beleidsnota s en regels worden vastgelegd in papieren documenten, maar zullen in een digitale kaartstructuur op kadastraal perceelsniveau raadpleegbaar worden gemaakt. Gemeenten zullen, hiertoe ondersteund door de rijksoverheid, voorbereidingen moeten treffen om voor digitaliseringsoperatie klaar te zijn. De wetswijziging betekent ook een cultuurverandering van een regelende en gebiedende overheid, naar een servicegerichte en kader scheppende overheid die initiatiefnemers ondersteunt waar het kan. WZNH onderschrijft de noodzaak van flexibiliteit en meer bestuurlijke afwegingsruimte. Het wetsvoorstel voor de Omgevingswet lijkt die ruimte voor maatwerk te bieden, hoewel er bij de implementatie nog flink gezocht moet worden naar de goede balans tussen vrijheid en rechtsbescherming. Gemeenten krijgen meer afwegingsruimte om maatwerk te faciliteren. Meer lokale afwegingsruimte betekent echter ook een grotere onzekerheid voor burgers. Een overheid die aan de ene burger ruimte biedt zal ook aan de andere burger moeten uitleggen dat diezelfde vrijheid niet altijd ook voor hem of haar is weggelegd. Grotere vrijheid voor de een, geringere rechtszekerheid voor de ander, dat kan bijna niet anders. In dat speelveld zal het (ook voor burgers) steeds belangrijker worden dat besluiten deugdelijk en belangeloos worden gemotiveerd en publieke en private belangen zorgvuldig op elkaar worden afgestemd. Voor die toekomstige taak staan onze organisatie en commissieleden klaar. Planologie en stedenbouw Uitnodigingsplanologie betekent niet dat de overheid geen rol meer heeft. Bij uitnodigingsplanologie komt het accent meer te liggen op vooroverleg en vroegtijdige begeleiding van particuliere initiatiefnemers. Bij uitnodigingsplanologie is begeleiding en beoordeling van een initiatief door

6 6 een neutraal (dat wil zeggen niet eenzijdig aan initiatiefnemer of bestuurslichaam gebonden) en multidisciplinair team van deskundigen (uw adviescommissie!), een onmisbaar element. Deze schakel van deskundig gezond verstand kan de planvorming efficiënter en samenhangender maken en kan soms eenvoudiger en betere oplossingen opleveren waar de partijen zelf niet aan denken. Begeleiding en advisering is met name van belang bij afwijkingsactiviteiten, maatwerkconstructies en plannen met grote betekenis voor de omgevingskwaliteit (en dat kunnen soms ook kleine ingrepen zijn). De multidisciplinaire advisering verhoogt de kwaliteit van de besluitvorming en schept draagvlak, doordat het de basis legt voor bestuurlijke afweging en de motivering van besluiten. Het ministerie propageert dat, vooruitlopend op de nieuwe wet, gemeenten nu al eenvoudig beter kunnen gaan werken onder andere door gemeentelijke instrumenten als structuurvisie, beleidsplannen, bestemmingsplannen, welstandsnota s en het monumenten- of erfgoedbeleid meer op elkaar af te stemmen. Ontwikkelingen in Zaanstad Nadat in 2013 de nieuwe welstandsnota is vastgesteld is in 2014 vooral de organisatie en werkwijze van de commissie gewijzigd; De Kan-bepaling is ingevoerd en de nieuwe geïntegreerde welstands- en monumentencommissie van start gegaan; De Adviescommissie Welstand en Monumenten Zaanstad (AWMZ). Ambtelijke afhandeling kleine plannen In het Besluit omgevingsrecht (Bor) is opgenomen dat het college van B&W mag bepalen voor welke advisering de door de raad benoemde onafhankelijke adviescommissie wordt ingeschakeld. In de meeste gemeenten worden de minder omstreden kleine bouwplannen voor zover ze geen twijfel, discussie of precedentvorming oproepen afgehandeld door een daartoe aangewezen ambtenaar. Sinds 2014 is in Zaanstad de Kanbepaling ingevoerd, voor de categorieën kleine bouwplannen, trendsetters of standaardplannen en plannen die door de commissie in een vooroverleg akkoord hebben gekregen en conform zijn uitgewerkt. Daarnaast is het ambtelijke mandaat alleen van kracht in eenvoudige en gewogen welstandsgebieden. Bouwplannen aan monumenten of aan panden in beschermde gezichten worden altijd door de commissie beoordeeld. De ervaring is dat deze overgang naar ambtelijke beoordeling naadloos is verlopen, te danken aan de uitstekend voor deze taak toegeruste en ervaren plantoelichter, de heer Hendrik Postuma, architect. AWMZ Nadat in 2013 de nieuwe welstandsnota is vastgesteld is in 2014 de nieuwe geïntegreerde welstands- en monumentencommissie van start gegaan; De Adviescommissie Welstand en Monumenten Zaanstad (AWMZ). De welstandscommissie is uitgebreid met een aantal leden met specifieke deskundigheid op het gebied van cultuurhistorie, Zaans erfgoed en monumenten. Daarnaast zijn twee burgerleden aan de commissie toegevoegd, met als specifieke taak inbreng van kennis over de lokale omstandigheden (zie voor de samenstelling hoofdstuk 3). De ervaringen met de nieuwe commissie en de geïntegreerde advisering zijn positief. Ambtelijk is er enthousiasme. Ten aanzien van vergunningverlening is de nieuwe werkwijze efficiënt en de stedenbouwkundige afdeling is goed betrokken, zorgt voor terugkoppeling in de ambtelijke organisatie en de functie van de commissie als sparringpartner biedt meerwaarde. De commissieleden zijn eveneens enthousiast, elk lid biedt toegevoegde waarde. Belangrijker nog is dat de planindieners en burgers van Zaanstad, ondanks de soms overweldigende omvang van de commissie, aandacht voor hun dossier ervaren en zich serieus genomen voelen, een sfeer die een meerwaardegesprek op gang brengt. De commissie functioneert steeds vaker als een brede adviescommissie voor ruimtelijke kwaliteit.

7 7 2. Beleid en adviezen Jaarverslag 2014 Adviescommissie Welstand en Monumenten Zaanstad Samen kwaliteit maken In dit hoofdstuk geven we aan de hand van een aantal planverbeeldingen een indruk van het heel diverse werk van de commissie en de resultaten van planbesprekingen. Het thema luidt samen kwaliteit maken, waarbij de nadruk ligt op de waarde van het kwaliteitsgesprek tussen planindiener en commissie. De schaal van de plannen varieert enorm, maar kenmerkend is dat het gesprek tussen opdrachtgevers en ontwerpers met de deskundige commissie tot meerwaarde leidt en van beide kanten wordt gewaardeerd. Dorpsstraat Assendelft (529) Aan de Dorpsstraat in Assendelft zal een vrijstaand pand worden gesloopt, waarvoor in de plaats twee geschakelde woningen met mansardekappen worden gebouwd. Het eerste schetsontwerp voldoet niet aan de criteria voor het als bijzonder getypeerde gebied. Hierin staat onder andere dat er per kavel één hoofdmassa zou moeten zijn, waarbij er sprake is van individuele bebouwing en de rooilijnen ten opzichte van elkaar verspringen. De commissie geeft in eerste instantie de suggestie de woningen ten opzichte van elkaar te laten verschillen en ook gebruik te maken van een rooilijnsprong. De ontwerper van het plan maakt na de opmerkingen van de commissie in twee stappen een veel beter plan waarbij de woningen duidelijk van elkaar verschillen en de gevels op een zorgvuldige manier worden uitgewerkt. Bestaande situatie Eerste ontwerp; twee gelijke woningen in dezelfde rooilijn

8 8 Tweede ontwerp, met een rooilijnsprong waardoor het onderscheid wordt versterkt Laatste goedgekeurde ontwerp waarbij de woningen nog duidelijker van elkaar worden onderscheiden Noorderhoofdstraat Krommenie (10) In het centrum van Krommenie wordt aan de Noorderhoofdstraat een bestaand teruggelegen pand omgebouwd tot een complex met zorgwoningen met op de begane grond enkele winkelruimtes. De ontwerper staat vanaf het begin van het proces open voor een interessante discussie met de commissie over de hoofdopzet van het plan. De ontwerper wil aanvankelijk de begane grond naar voren laten uitsteken. Op de verdieping, die ten behoeve van de schaalverkleining terugligt, worden gevels voorgesteld die refereren aan Zaanse huisjes. Volgens de commissie is deze keuze minder gelukkig en is sprake van een merkwaardige toepassing van de Zaanse typologie. Het gebouw laat daardoor niet, zoals wordt beoogd, het beeld van een verzameling Zaanse huizen zien maar van een, onsamenhangend geleed, groot gebouw. Aan het perspectief wordt afbreuk gedaan door de vooruitstekende balkons. Toepassing van opgaande (verticale) gevels met loggia s zou een beter middel zijn. De commissie roept de architect op om de uitdaging aan te gaan van een hedendaagse interpretatie van het Zaanse huis (en verwijst hiervoor naar de welstandsnota; het moderne Zaanse huis ). Ook wordt gevraagd om inzicht in de inrichting van de openbare ruimte. De commissie is overigens direct te spreken over het volgen van de oorspronkelijke rooilijn, de verspringing van de gevel en het behoud van de bomen. In enkele tussenstappen maakt het plan een goede ontwikkeling door. Er wordt hiërarchie in de gevels aangebracht en er wordt gekozen voor vijf Zaanse - maar niet letterlijk historische topgevels gekenmerkt door eenheid en verscheidenheid. Eenheid door de vrij brede, witte omlijsting en de symmetrische gevelindelingen. Verscheidenheid door toepassing van verschillende tinten uit de Zaanse kleurenwaaier en afwisselend horizontale en verticale beplanking. Samenvattend concludeert de commissie dat het gewijzigde ontwerp en concept op hoofdlijnen zeer overtuigt en goed te motiveren is op basis van het moderne Zaanse huis. Zowel commissie als architect zijn erg te spreken over het bereikte resultaat.

9 9 Jaarverslag 2014 Adviescommissie Welstand en Monumenten Zaanstad Eerste ontwerp Tweede ontwerp Derde ontwerp Derde Ontwerp, ooghoogteperspectief, voorzijde en vanuit het Noorden Botenmakersstraat 16, Zaandam In de Botenmakersstraat wordt het voormalige pand van Christelijk Belangen aangepakt. Hoewel nog nauwelijks te ervaren blijkt het pand een mooi en zeldzaam Zaans voorbeeld van de typologie van de Amsterdamse school. In een aantal constructieve gesprekken tussen opdrachtgever, ontwerper en commissie wordt het ontwerp ingrijpend gewijzigd en de uitstraling van het pand in zijn oorspronkelijke luister hersteld. In het eerste ontwerp voor 10 appartementen in het karakteristieke pand er een extra verdieping gemaakt en worden veel raamopeningen toegevoegd. De meeste ingrepen aan het uiterlijk van het gebouw sluiten niet aan bij de oorspronkelijk bijzondere kenmerken van dit pand, terwijl dit op grond van het gemeentelijk welstandsbeleid wel mag worden verlangd. Nadat ook de ontwerper zich in de oorspronkelijke karakteristieken van het pand is gaan verdiepen ontstaat een waardevolle hersteloperatie, waarbij toch ook de toekomstige mogelijkheden ruim kunnen worden benut. De commissie heeft veel waardering voor de getoonde inzet en medewerking van opdrachtgever en ontwerper en is enthousiast over het eindresultaat. Zelfs in de naamgeving is gezocht naar referentie naar het oorspronkelijke. Het pand gaat nu ons belangen heten.

10 10 Botenmakersstraat; bestaande situatie en tekening oorspronkelijke gevel Voorgevel oorspronkelijke plan (links) en uiteindelijke plan (rechts) Oostgevel oorspronkelijke plan en uiteindelijke plan Schipper kaasfabriek Westzanerdijk 309 De herbouw van een bedrijfsgebouw van Schipper kaas aan de Westzanerdijk is naar de mening van de commissie van grote invloed op het dijklint, gekenmerkt door kleinschalige woonbebouwing. De locatie van de in 1908 gebouwde kaasfabriek ligt op een historisch bijzondere plek, aan de sluis tussen de Nauernasche vaart en de Zaan. In de welstandsnota is het gebied getypeerd als landelijk lint, gekenmerkt door kleinschaligheid. Het eerste plan dat wordt ingediend is massaal en massief en door het ontbreken van bebouwing in de eerste lijn is er vanaf de dijk maximaal zicht op het industriële gebouw. In een gewijzigd plan (niet afgebeeld) is er sprake van twee volumes parallel aan de dijk geplaatst, voorzien van zadeldaken en licht versprongen ten opzichte van elkaar, met transparante kopgevels georiënteerd op het water. In een derde aangepast plan wordt de grote hal in volume gewijzigd en uitgevoerd als loods met plat dak, met stalen vlakke verticale

11 11 Jaarverslag 2014 Adviescommissie Welstand en Monumenten Zaanstad sandwichpanelen en gemetselde voorgevel en plint. De kleinere schuur krijgt een opslagfunctie en wordt uitgevoerd met een houten gevel en het uitstekende transparante volume wordt het atelier. Deze verandering in hoofdopzet van de loods (geënt op de 19e eeuwse typologie) sluit volgens de commissie beter aan bij het kleinschalige karakter van de dijk. Ook vanaf de dijk is de ervaring met dit forse gebouwcomplex nu minder confronterend. Hoewel de start van het traject met opdrachtgever en ontwerper wat stroef leek te beginnen lijken zowel commissie als initiatiefnemers nu erg tevreden met het behaalde resultaat. Eerste ontwerp Uiteindelijke ontwerp.. Samsonweg 1a Wormerveer (zie jaarverslag 2011) Bij een benzinepomp aan de Samsonweg op de kruising met de Ned Benendictweg is een autowasstraat geplaatst, een prominente locatie aan de rand van het bedrijventerrein vlakbij een groene ecologische verbindingszone aan de overzijde van de weg. De commissie nodigde destijds de ontwerper uit voor collegiaal overleg om ervoor te zorgen dat het gebouw meer alzijdig zou worden ontwerpen zodat het er van alle kanten verzorgd uitziet. De suggestie om alle voorzieningen te verzamelen onder een groot dak dat een vrije (ronde) vorm heeft is in de praktijk goed uitgepakt, zoals op de foto s zichtbaar is. Samsonweg School aan de Koperslagerstraat De sloop/nieuwbouwplannen voor de school aan de Koperslagerstraat zijn door de commissie met belangstelling gevolgd. Het bureau Kristinsson Architecten heeft een voorbeeldig doordacht plan op deze locatie

12 12 ontworpen. De vragen die de commissie stelt gaan vooral over de puntjes op de i. De juiste plaatsbepaling, de inrichting van het terrein, de afscherming van installaties en dergelijke. Maar op de meeste punten had de architect het juiste antwoord. Als ook in de uitvoering dezelfde zorgvuldigheid wordt nagestreefd ontstaat er een mooie (publieke) aanwinst op deze goed zichtbare plek. ZMC zorgboulevard

13 13 Jaarverslag 2014 Adviescommissie Welstand en Monumenten Zaanstad De plaatjes spreken voor zich, de bouw vordert gestaag. Het ZMC zet een nieuwe standaard voor de Zaanse bouwtraditie. De architect Mecanoo ontwerpt een eigentijds gebouwcluster met subtiele referenties naar de grote pakhuiscomplexen aan de Zaan. Ook hier is de commissie van begin tot eind intensief met de ontwerpers in gesprek. Hier vooral om de precisie vast te houden (bijvoorbeeld ten aanzien van de materiaalkeuze) en de complexe gebouwaansluitingen en de overgangen naar het openbaar gebied stevig in regie te houden. Deze architecten weten ook een dergelijk complex plan op een professionele en inzichtelijke wijze verder te brengen, waarbij de initiële kwaliteit overeind blijft. De commissie is daarbij vooral ondersteunend en laat zich graag als klankbord voor de ontwerpers benutten. Bijzondere plannen/nieuwbouw Indische buurt, Wormerveer /Faro De aanvraag Insulindelaan Wormerveer betrof het slopen van 46 woningen en bouwen van 38 woningen in de Indische buurt. Er worden twee type woningen gebouwd. Een hoog type met een tweelaagse mansardekap en een laag type met een steile kap. De woningen hebben lage goten, met rood/bruine baksteen en rood/oranje pannen. In de voorgevel vormen geïntegreerde bankjes een spannende toevoeging aan de eenvoudige gevels. In het straatbeeld worden verbijzonderingen toegepast ter plaatse van hoekverdraaiingen en soms in het midden van het blok. Ook de kopgevels zijn voorzien van ramen en gevelbankje en een gebouwde erfafscheiding. Naar de mening van de commissie is dit een zorgvuldige inpassing in bestaand bebouwd gebied. De commissie heeft er vooral op aangestuurd om ook bij het begin al na te denken over goede uitbreidingsopties van deze woningen en te zorgen voor stevige overgangen tussen privétuinen en openbaar gebied.

14 14 gevelimpressies Topsportcentrum Wezelstraat, Koog aan de Zaan Het plan voor het topsportcentrum ziet er direct bij aanvang goed uit. Zeker aan de voorzijde is het gebouw uitnodigend open en sluit het goed aan op het omliggende terrein. Op ondergeschikte onderdelen in het gevelbeeld doet de commissie suggesties voor versterking van het concept. Meer moeite heeft de commissie met het gesloten en monotone karakter van de andere zijde van het complex. Naar het oordeel van de commissie zijn ook dit voorkanten van het gebouw. Hoewel nu minder zichtbaar verdienen deze gevels ook meer aandacht. Hoewel dit standpunt aanvankelijk niet wordt gedeeld, gaat de ontwerper wel met deze gevels aan de slag en wordt het aanzicht van de meer gesloten gevels ook verbeterd. De commissie is hierover zeker te spreken. Topsportcentrum in vogelvlucht

15 15 Jaarverslag 2014 Adviescommissie Welstand en Monumenten Zaanstad.. Geïntegreerde adviezen en monumenten Reclame Stormhoek Het Bruynzeelterrein is onderdeel van het Zaans historisch erfgoed en de gebouwen zijn aangewezen als gemeentelijk monument. Loods III is een deel van het voormalige Bruynzeel complex en gelegen in eenvoudig welstandsgebied. De omgevingsvergunning voor het bouwen betreft het plaatsen van diverse reclame-uitingen. Dit is bij het bijzondere gebouw geen gemakkelijk opgave. Regie is vooral nodig omdat het gebouw in allerlei delen worden verhuurd. Ook de verhuurder wil goede afspraken kunnen maken. De gemeentelijke reclamecriteria zijn hier minder makkelijk toepasbaar, maar de verhuurder wil graag in overleg met de commissie een eigen regiekader opstellen. De commissie juicht dit natuurlijk toe. De commissie kan zich voorstellen dat voor dit type gebouw kan worden afgeweken van de regel dat er per gevel één reclame-uiting toelaatbaar is, indien met de reclame recht wordt gedaan aan de kwaliteit van het gebouw. In overleg met de commissie wordt ervoor gekozen de reclame bestaande uit losse letters of tekens (met een hoogte van maximaal twee raampanelen in een lengte van maximaal twee stramienen) niet op de metselwerkvlakken aan te brengen, maar juist in een zone voor de stalen kozijnen en het glas, afgestemd op de indeling van die kozijnen. De commissie heeft wel bezwaar tegen het toepassen van losse letters op een dichte achtergrond omdat zo de (dichte) logoborden de beglazing afdekken. Bij de eerste uitgevoerde aanvragen blijkt hoe goed de reclames samen gaan met het technische karakter van de puien in de gevel. De nu omschreven uitgangspunten kunnen voor de commissie en de verhuurder de leidraad vormen voor verdere advisering bij toekomstige reclameaanvragen voor de loods, die bij strikte toepassing van het aantalscriterium uit de welstandsnota niet passend zouden zijn. Voor de overige aspecten blijven de sneltoetscriteria voor reclame goed toepasbaar.

16 16 Hotel Dorpsstraat 375 Assendelft Het plan voor het hotel aan de Dorpsstraat behelst het opsplitsen van de begane grond van het voormalige Hotel Assumburg te Assendelft. Het pand is een gemeentelijk monument en is in 2006 grondig gerestaureerd en gerenoveerd. Het kent een geschiedenis waarbij in meerdere fases extra kamers zijn toegevoegd. Deze aanvraag betreft het opdelen van het grand café op de begane grond in zeven logies-eenheden. De opdrachtgever verkeert in de veronderstelling dat er geen monumentale waarden zijn aan de binnenzijde van het pand. De commissie meldt dat het interieur van het pand weliswaar niet direct genoemd wordt in de redengevende omschrijving, maar dat het interieur altijd ook onder de bescherming valt. De voorgestelde ingreep maakt dat de plattegrond dichtgroeit en dat de oorspronkelijke structuur, bestaande uit een middengang en grote ruimtes aan beide kanten, onherkenbaar wordt. Of er nog monumentale interieuronderdelen zijn is niet duidelijk. De commissie heeft op zichzelf waardering voor de herbestemming en bezoekt het pand om kennis te nemen van het interieur en de structuur en eventuele originele details in relatie tot de oorspronkelijke betekenis. Bij dit bezoek blijkt dat het interieur van het pand al zodanig was verbouwd dat er nauwelijks of geen sprake is van aantasting van monumentale waarden van het pand door het verbouwingsplan. Aanwijzing Boerderijen Dorpsstraat Assendelft De commissie adviseert positief over de aanwijzing van 9 objecten tot gemeentelijk monument, bijvoorbeeld de boerderij aan de Dorpsstraat 689: Het pand bestaat uit een interessante opeenvolging van gebouwen en is, volgens de commissie, een van de meest bijzondere boerderijen van Assendelft vanwege de rijke detaillering zoals de sierbanden en de makelaar. Bovendien staat het op een bijzondere plek met ernaast nog een stolp (nr. 695, voormalig provinciaal monument) en twee arbeidershuisjes direct langs de weg, waardoor hier een interessant ensemble staat. De commissie adviseert bovenstaande bijzonderheden toe te voegen aan de redengevende

17 17 Jaarverslag 2014 Adviescommissie Welstand en Monumenten Zaanstad omschrijving. De term 'wolfdak' kan beter worden vervangen door 'omlopend dakschild'. Zuidgevel hooihuisboerderij Als voorbeeld van een algemene aanbeveling ten opzichte van deze aanwijzing geeft de commissie aan dat zij graag zou zien dat er meer aandacht wordt besteed aan de context van de boerderijen en aan de inrichting van de erven. Dit zou kunnen door in de objectbeschrijvingen daarin apart aandacht aan te besteden en door de 'Stedenbouwkundige waarde' binnen de redengevende omschrijvingen aan te vullen. Hier steeds melden of de boerderij zich voegt naar de historische verkaveling en dus met de gevel schuin op de weg staat. In samenwerking met Landschap Noord Holland biedt WZNH ook adviezen van de ervenconsulent aan, waarvan Zaanstad gebruik heeft gemaakt in het onderstaande voorbeeld van de ontwikkeling aan de Nauernasche Vaartdijk. Ervenconsulent, Nauernasche Vaartdijk 24 Bestaande situatie Oorspronkelijke voorstel en aangepast voorstel na overleg met en advies van de ervenconsulenten van WZNH en LNH

18 18 Poelenburg Leidraad Ruimtelijke Kwaliteit WZNH faciliteert de opzet van een leidraad ruimtelijke kwaliteit voor de renovatie/transformatieopgave waar het hoogbouwgedeelte van Poelenburg de komende jaren voor staat. De uitdrukkelijke insteek is om de opgave geïntegreerd aan te vliegen, dat wil zeggen: zowel de ruimte tussen de gebouwen, als de gebouwen zelf als leefbaarheidsaspecten in één. De leidraad is geen toetsdocument, het is ter informatie, inspiratie en motivatie en formuleert de gezamenlijke uitgangspunten van gemeente en corporaties waarbinnen de verkleuring zich gaat voltrekken. Artist impression, Suringarstraat & E. Heimansstraat, Zaandam Arie Kepplerprijs Zaanse winnaars Inverdan, Zaandam Soeters Van Eldonk architecten (winnaar categorie Ruimtelijke Ordening) De jury: Deze stedenbouwkundige transformatie moest de economische en sociale structuur van het stadscentrum verbeteren. Daar zijn de stedenbouwers met verve in geslaagd; de hele stad is wakker geschud. Zaandam heeft een bruisend stadscentrum gekregen...

19 19 Jaarverslag 2014 Adviescommissie Welstand en Monumenten Zaanstad Uitkijktoren Kalverpolder, Zaandam DaF architecten (nominatie categorie Cultuurhistorisch Erfgoed) De jury: De Zaanse Schans is niet alleen een stuk beter beleefbaar, maar het landschap heeft er een nieuwe, stoere landmark bij gekregen die naadloos aansluit op de Zaanse bouwtraditie.

20 20 3. Organisatie en werkwijze In dit hoofdstuk gaan wij in op: Samenstelling van de commissie Werkwijze Openbaarheid Samenstelling van de commissie De Adviescommissie Welstand en Monumenten Zaanstad is een van de 36 commissies die in Noord-Holland werkzaam zijn onder verantwoordelijkheid van WZNH. De leden van de commissie zijn benoemd door de gemeenteraad. Dit jaar was de commissie als volgt samengesteld: Drs. ing. Jef Mühren: sociaal geograaf en planoloog, voorzitter Ir. Dana Ponec: beroepslid (landschaps-) architectuur, stedenbouw en ruimtelijke kwaliteit Henk Spreeuwenberg: beroepslid (landschaps-) architectuur, stedenbouw en ruimtelijke kwaliteit Drs. Marijke Beek: beroepslid cultuur- en bouwhistorie monumentenzorg Rob de Vries: beroepslid cultuur- en bouwhistorie monumentenzorg Marga Palmboom: burgerlid (nadruk op welstandsadvisering) Linette Pielkenrood - van Mechelen; burgerlid (nadruk op monumentenadvisering); Bert Pots: vervangend burgerlid Bijzonder adviseur: drs. Johan Jacobs, adviseur Zaanse Houtbouw en cultuurhistorie (Monumentenkamer) Supervisierollen namens WZNH Onno Vlaanderen: supervieteam Inverdan en Zaan en IJ Dana Ponec: Poelenburg De commissie werd ondersteund door: Drs. Ingrid Langenhoff, beleidscoördinator (WZNH) Hendrik Postuma, plantoelichter, senior medewerker ruimtelijke advisering (gemeente) Joost van den Ham, plantoelichter monumenten, vakspecialist erfgoed (gemeente) Marc den Hertog, adviseur stedenbouw, vakspecialist stedebouwkunde (gemeente) Nicole Verbeek Wolthuys, adviseur stedenbouw, vakspecialist stedebouwkunde (gemeente) De commissie aan het werk

21 21 Jaarverslag 2014 Adviescommissie Welstand en Monumenten Zaanstad Citaat burgerlid Marga Palmboom De volledige commissie vindt het algemeen belang van de kwaliteit van de ruimtelijke beleving in zijn omgeving en/of de cultuurhistorische waarde voor zowel de gebruikers, bewoners en voorbijgangers heel important. Als burgerlid treft mij de inzet van de vakdeskundigen om - waar mogelijk - elk bouwplan tot een hoger niveau te brengen. De meerwaarde van mijn inbreng bestaat veelal uit de kennis van de locatie en de achtergrond van de geest van de plek en haar bewoners, begrip voor de behoeftes van (verbouw-)plannen en de private kosten hiervan. Werkwijze De vergaderingen werden in 2014 gehouden in het stadhuis aan het stadhuisplein, in een voor publiek toegankelijke vergaderruimte, bovenaan de oranje trap, bereikbaar vanuit de centrale hal. In totaal hebben er in 2014 voor de gemeente Zaanstad 333 planbehandelingen plaatsgevonden, aanzienlijk minder dan in voorgaande jaren (558 planbehandelingen in 2013 en 552 in 2012 ). Deze daling is het gevolg van enerzijds het aanwijzen van een viertal welstandsvrije gebieden en anderzijds de invoering van het ambtelijk mandaat in Zaanstad. In 2013 werden er nog 358 plannen onder verantwoordelijkheid van de commissie door de gemachtigde architect behandeld (64% van het totaal aantal plannen). Dit verslagjaar werden deze plannen voor het grootste deel door de daartoe aangewezen ambtenaar beoordeeld en nog slechts 34 (of 10% van het aantal planbehandelingen) door de vast gemachtigde architect Henk Spreeuwenberg. Het aantal nieuwe aanvragen was 193 (ten opzichte van 400 in 2013 en 387 in 2012) en het aantal aanvragen dat betrekking had op aanvragen van voorgaande jaren was 36. Er werden 61 monumentenadviezen gegeven, voor in totaal 41 aanvragen waarbij cultuurhistorie een rol speelde. Het aandeel positieve adviezen (akkoord) is ten opzichte van voorgaande jaren gedaald; van 67% in 2013 en 71% in 2012 naar 52% in Het aantal negatieve adviezen bleef nagenoeg constant op 18%. Het aandeel plannen waarbij de beoordeling moet worden aangehouden is gestegen tot 29% in 2014, ten opzichte van 14% in Hierin wordt zichtbaar dat de aard van de plannen complexer wordt en aanvullende informatie nodig is of een toelichting van de planindiener en zijn ontwerper om het plan te kunnen beoordelen. Meer cijfers treft u aan in bijlage 1. Op 30 maart 2015 vindt het jaarlijkse evaluatiegesprek met de portefeuillehouders plaats. (Het verslag van het gesprek wordt opgenomen als bijlage 2, in dit conceptjaarverslag is het verslag van het gesprek van vorig jaar volledigheidshalve toegevoegd.) Openbaarheid De vergaderingen van de commissie zijn openbaar. Er is een publieke tribune voor toehoorders en belangstellenden. Planindieners kunnen een afspraak maken om een toelichting te geven op hun plan; in sommige gevallen vraagt de commissie daar ook expliciet om. In 2014 heeft de commissie bij 114 planbehandelingen de planindiener en/of de architect aan tafel mogen ontvangen, dit is 33% van het totaal aantal behandelingen. Het aantal bezoekers is relatief aanzienlijk gestegen ten opzichte van 2013 waarin bij 96 planbehandelingen of 17% de planindiener en/of ontwerper een toelichting heeft verzorgd.

22 22 4. Conclusies en aanbevelingen De Adviescommissie Welstand en Monumenten Zaanstad werkt vanuit de overtuiging dat een constructieve opstelling om te werken aan een mooier Nederland op brede steun kan rekenen, niet alleen onder professionals in de ruimtelijke ordening, maar vooral in de samenleving. De commissie concludeert dat ze haar grootste meerwaarde heeft in die gevallen waarin publieke en private belangen botsen en het voeren van constructieve gesprekken met initiatiefnemers noodzakelijk is om de belangen bij elkaar te brengen en daarbij de ruimtelijke kwaliteiten te behouden dan wel te versterken. Het grootse rendement ontstaat als niet aan het eind wordt getoetst, maar als de adviescommissie in staat wordt gesteld een planproces vanaf een vroeg moment goed te begeleiden, samen met de lokale ambtelijke specialisten op het terrein van landschap, stedenbouw en erfgoed. De ervaringen en inzichten die in 2014 zijn opgedaan brengt de commissie tot enkele beleidsaanbevelingen: De commissie wordt steeds vaker ingeschakeld voor de moeilijke situaties. Gevallen waarbij de gemeente maatwerk wil of moet organiseren. De advisering die daarbij gevraagd wordt is over het algemeen meer gericht op integrale afweging, stedenbouw, erfgoed, inrichting openbare ruimte enzovoort. De commissie is in die gevallen dan ook eerder een adviescommissie voor ruimtelijke kwaliteit dan sec een welstands- en monumentencommissie. De commissie adviseert deze bredere adviestaak te formaliseren en de naam van de commissie te veranderen in adviescommissie voor ruimtelijke kwaliteit (of omgevingskwaliteit). In het licht van de naderende Omgevingswet adviseert de commissie de komende jaren de gemeentelijke beleidsregels in bestemmingsplannen, welstandsnota s en het monumenten- of erfgoedbeleid op elkaar af te stemmen. Dit vooruitlopend op de integratie van deze beleidsdocumenten in het nieuwe omgevingsplan. Over de wijze waarop dat zou kunnen, willen we graag met de gemeente Zaanstad van gedachten wisselen. Met de omgevingswet worden gemeenten ook geacht de omgevingsplannen op kavelniveau te digitaliseren. Ook voor beleidsregels die nu nog onder de welstandsnota vallen wordt dat naar alle waarschijnlijkheid binnen enkele jaren verplicht. Het is raadzaam bij herziening van het beleid hiermee rekening te houden. Zaanstad zet in een aantal gebieden kwaliteitsteams en supervisoren in om in een zo vroeg mogelijke fase van ontwikkeling ontwerpbegeleiding te kunnen bieden. Van belang voor een zorgvuldige en transparante procesborging is een goede afstemming en koppeling tussen de adviescommissie en de verschillende (al dan niet onder haar verantwoordelijkheid optredende) adviseurs.

23 23 Bijlage 1: Cijfers Jaarverslag 2014 Adviescommissie Welstand en Monumenten Zaanstad Planbehandelingen In 2014 heeft de Adviescommissie Welstand en Monumenten Zaanstad 229 vergunningaanvragen behandeld, waarvan 36 betrekking hadden op aanvragen van voorgaande jaren. In verband met herhalingen was het totaal aantal planbehandelingen 333. Deze zijn als volgt verdeeld: soort aanvraag aantal aanvragen aantal behandelingen percentage herhalingen t.o.v. de aanvragen Omgevingsvergunning % waarvan een monument % waarvan nieuwbouw % waarvan verbouwing % waarvan flitsvergunning % Preadvies* % Reclameaanvraag % Adviesaanvraag handhaving % Overige vergaderonderwerpen % Totaal % * Dit zijn de preadviezen waarvoor nog geen omgevingsvergunning is ontvangen. In vergelijking met de voorgaande jaren ontstaat het volgende beeld: soort aanvraag Nieuwe aanvragen % % % Aanvragen van voorgaande jaren % 31 6 % 32 6 % Herhalingen % % % Totaal behandelingen % % % waarvan reclameaanvraag 6 2 % 37 7 % 17 3 % waarvan handhaving 1 0 % 9 2 % 2 0 % Verdeeld over de soorten bouwwerken ontstaat het volgende beeld: soort bouwwerk Individuele woningen % % % Woningcomplexen % % 39 9 % Bedrijfsgebouwen % % % Agrarische gebouwen 3 1 % 6 1 % 7 2 % Openbare en bijzondere bouwwerken % % % Kleine bouwwerken % % 38 9 % Reclameobjecten 4 2 % 17 4 % 6 1 % Overige plannen 11 5 % 28 7 % 30 7 % Totaal aanvragen % % %

24 24 Bezoek Er hebben dit jaar 114 behandelingen plaatsgevonden in aanwezigheid van architecten en/of de planindieners. Dit is 33% van het totaal aantal behandelingen. Adviezen De adviezen over het totaal aantal planbehandelingen zijn als volgt verdeeld: adviezen aan B&W Akkoord % % % Niet akkoord % % % Aanhouden % % 48 9 % Andere adviezen 3 1 % 0 0 % 0 0 % Beleidsadviezen 1 0 % 7 1 % 4 1 % Totaal % % % Akkoord wil zeggen: het plan voldoet op basis van de welstandscriteria aan redelijke eisen van welstand; het wordt met positief advies aan het college van B&W voorgelegd. Bij niet akkoord tenzij wordt een duidelijk omschreven voorwaarde geformuleerd. Hoe vaak behandeld? In 2014 werden 192 nieuwe aanvragen* beoordeeld. Het aantal keren dat deze aanvragen behandeld werden tot een eindadvies is als volgt: adviezen aan B&W Bij eerste behandeling akkoord (geen interventie van de commissie) % % % Bij tweede behandeling akkoord 18 9 % % % Bij derde behandeling akkoord 13 7 % 17 4 % 16 4 % Bij een vierde of verdere behandeling akkoord 2 1 % 5 1 % 4 1 % Nog in behandeling of definitief niet akkoord of aanvraag ingetrokken % % % Plan wel akkoord op hoofdlijnen maar nog geen aanvraag voor vergunning 1 1 % 0 0 % 0 0 % Totaal nieuwe aanvragen* % % % * Dit zijn alle nieuwe aanvragen exclusief beleidsadviesaanvragen en handhaving aanvragen. Het aantal keren dat een nieuwe aanvraag terug komt bij de welstandscommissie geeft een indicatie van het effect van het gemeentelijke welstandsbeleid op de bouwproductie. Het is een indicatie; de preventieve werking (het anticiperen op het beleid vóór de aanvraag wordt ingediend) wordt hiermee bijvoorbeeld niet zichtbaar gemaakt. Adviezen namens de commissie Van het totaal van 333 planbehandelingen in 2014 werden er 34 door één commissielid uitgevoerd, daartoe door de commissie gemachtigd. Dat is 10% van het aantal planbehandelingen. Het commissielid adviseert onder verantwoordelijkheid van de commissie op basis van de welstandsnota en legt hierover steeds verantwoording af aan de commissie. Het betreft

25 25 Jaarverslag 2014 Adviescommissie Welstand en Monumenten Zaanstad aanvragen, waarbij het oordeel van de commissie op basis van de welstandscriteria bekend mag worden verondersteld. Een negatief eindadvies of een advies afwijkend van de welstandscriteria, dan wel een aanvraag die alleen op de algemene welstandscriteria kan worden beoordeeld, wordt meestal voorgelegd aan de gehele commissie. Monumentenadviezen De gemeente Zaanstad werkt met een geïntegreerde commissie voor monumentenadviezen. In 2014 werden 61 monumentenadviezen gegeven. Er waren 41 aanvragen waarbij cultuurhistorie een rol speelde. Deze zijn als volgt verdeeld: adviezen aan B&W Aantal monumentenaanvragen % % % rijksmonumenten 9 22 % 5 24 % 3 19 % gemeentelijke monumenten % 7 33 % 6 38 % panden in beschermd stadsgezicht % 8 38 % 7 44 % karakteristieke panden 1 2 % 0 0 % 1 6 % provinciale monumenten 5 12 % 1 5 % 0 0 % Totaal aantal behandelingen % 0 0 % 0 0 % Gebruik welstandscriteria De aanvragen worden steeds beoordeeld op grond van vastgestelde welstandscriteria, welke in een welstandsnota of in aanvullingen in de vorm van beeldkwaliteitplannen zijn opgenomen. Voor de gemeente Zaanstad is het gebruik van de verschillende soorten criteria als volgt: welstandscriteria 2014 Gebiedsgerichte criteria % Sneltoetscriteria / Criteria voor kleine bouwwerken 14 4 % Algemene welstandscriteria 13 4 % Beeldkwaliteitplan en andere bouwregels 12 4 % Objectgerichte criteria 22 7 % Criteria beschermd stadsgezicht 1 0 % Reclamecriteria 3 1 % Geen Criteria 30 9 % Anders % Totaal %

26 26 Bestemmingsplannen De aanvragen worden meestal voorafgaande aan de welstandsvergadering getoetst aan het vigerende bestemmingsplan. Indien de aanvraag niet voldoet aan de bestemmingsplanbepalingen wordt vaak een afwijking (ontheffing) verleend. Soms is de afwijking mede afhankelijk van een positief welstandsadvies. Dit is het geval indien de ruimtelijke kwaliteit als argument voor het verlenen van een ontheffing in het bestemmingsplan genoemd wordt. De plannen voorgelegd aan de commissie hadden wat betreft bestemmingsplan de volgende status: bestemmingsplannen 2014 Voldoet aan bestemmingsplan 9 4 % Voldoet niet aan bestemmingsplan, maar gemeente werkt mee aan buitenplanse afwijking 1 0 % Voldoet niet aan bestemmingsplan, over afwijking wordt beslist na advies van de welstandscommissie 1 0 % Anders % Totaal %

27 27 Bijlage 2: Verslag evaluatiegesprek Jaarverslag 2014 Adviescommissie Welstand en Monumenten Zaanstad Verslag evaluatiegesprek van de Adviescommissie Welstand en Monumenten Zaanstad met de wethouder van Zaanstad, gehouden op in het stadhuis van Zaanstad Aanwezig: Namens de gemeente: De heer drs. D. Straat (wethouder); de heer A. Verschuren (wethouder); de heer H. Postuma (senior medewerker ruimtelijke advisering), de heer J. van den Ham (vakspecialist erfgoed), de heer M. den Hertog vakspecialist Stedebouw) en de heer W. Peeters (visiespecialist). Namens de commissie en de organisatie WZNH: De heer drs. ing. Jef Mühren, voorzitter van de Adviescommissie Welstand en Monumenten Zaanstad en tevens directeur van WZNH, mevrouw Marlies van Diest, landschapsontwerper en beoogd nieuwe voorzitter AWMZ, mevrouw drs. Marijke Beek; beroepslid cultuur- en bouwhistorie monumentenzorg, mevrouw Linette Pielkenrood - van Mechelen; burgerlid en mevrouw drs. Ingrid Langenhoff, coördinator. 1. Opening en vaststellen agenda De heer Straat en de heer Verschuren heten allen, na een korte introductie, welkom. De heer Verschuren is sinds de integratie van de welstandscommissie en monumentencommissie voor de eerste maal betrokken bij dit overleg als wethouder voor erfgoed en monumenten. Kort wordt stilgestaan bij het afscheid van Jef Mühren als voorzitter, door allen betreurd. Een officieel moment van afscheid volgt. Marlies van Diest, landschapsontwerper, is de beoogde nieuwe voorzitter per 1 mei 2015 en ten aanzien van haar nog kort durende lidmaatschap van de ARO geeft zij aan dat de standaardprocedure in werking treedt in geval van planbeoordelingen in Zaanstad waar zij als ARO-lid over heeft geadviseerd. De heer Mühren geeft een korte toelichtingen op de aanbevelingen. Behalve het jaarverslag 2014 zijn bespreekpunten de evaluatie van de pilot welstandsvrije gebieden en de recente brief van WZNH aan de wethouders inzake de omgevingswet. 2. Concept Jaarverslag 2014 en aanbevelingen Adviescommissie voor ruimtelijke kwaliteit of adviescommissie omgevingskwaliteit De heer Straat geeft aan dat het de intentie is van het gemeentebestuur om de ontwikkeling naar een integrale adviescommissie voor ruimtelijke kwaliteit verder te brengen. Er wordt binnen Zaanstad gewerkt aan integratie van adviezen op het gebied van ruimtelijke kwaliteit. Ambtelijk wordt de meerwaarde van integratie van de welstands- en monumentencommissie ervaren. Ook de inbreng van burgerleden wordt breed gewaardeerd. De opdracht blijft beperkt tot de wettelijk verplichte welstands- en monumentenadviezen en de erfgoedleden zijn uitsluitend betrokken bij de advisering over beschermde gezichten en monumenten. Een adviescommissie voor ruimtelijke kwaliteit of omgevingskwaliteit heeft opnieuw toegevoegde waarde omdat een dergelijke brede commissie continue betrokkenheid van erfgoeddeskundigen inhoudt en voorziet in deskundigheid op het gebied van landschap en inrichting van de openbare ruimte. De samenstelling van de commissie heeft zich met de aanstelling van de nieuwe voorzitter al in die richting ontwikkeld. De heer Straat besluit tot een procesafspraak: De ontwikkeling naar een adviescommissie voor ruimtelijke kwaliteit of omgevingskwaliteit is interessant, mede gelet op de Omgevingswet. Anticiperen op deze wet in de huidige werkwijze is gewenst en aan te bevelen.

28 28 Kwaliteitsteams Zaan en IJ en Inverdan Ten aanzien van een zorgvuldige en transparante procesborging is een goede afstemming en koppeling tussen de adviescommissie en de kwaliteitsteams nodig. De werkafspraken tussen de supervisoren en de commissie zijn uitstekend en actueel en de samenwerking is goed. Het voorkomen van dubbele beoordelingen, een duidelijk moment van overdracht van Kteam naar de commissie in aanwezigheid van de supervisor, en regelmatige terugkoppeling naar de commissie en naar het gemeentebestuur zijn gemaakte werkafspraken. Aanbevolen wordt het supervisieadvies in het reglement van orde (RvO) op te nemen en de werkafspraken te formaliseren. Dat is ook, en misschien wel met name, van belang voor initiatiefnemers wat betreft duidelijkheid en toegankelijkheid van het proces. Het onderzoek naar Ruimtelijke Kwaliteitsteams heeft aangetoond dat heldere communicatie over de afspraken nodig is. Afgesproken wordt om na te gaan welke afspraken in het RvO moeten worden opgenomen en welke in werkafspraken. Gelet op de dynamiek acht de heer Straat een flexibele werkwijze van belang en hij hecht aan het zoeken naar balans in formele regelgeving en praktische organisatie. Cijfers en statistieken Het aantal plannen dat ambtelijk wordt beoordeeld door de heer Postuma is aanzienlijk en verder gestegen in het eerste kwartaal van Het vermogen van informatieoverdracht naar de planindiener is cruciaal voor deze functie, naar de mening van de heer Mühren. Dat is in goede handen bij de heer Postuma. Het advies aanhouden is in aantal toegenomen, op zichzelf geen verontrustende ontwikkeling omdat ook sprake is van toegenomen vooroverleg. Ook het aantal bezoekers is gestegen, een positieve ontwikkeling omdat het gesprek met ontwerpers en opdrachtgevers kansen biedt om integrale omgevingskwaliteit te bereiken. Pilot welstandsvrije gebieden De evaluatie van de pilot welstandsvrije gebieden is gestart en de resultaten over het eerste jaar zijn in kaart gebracht. De plannen in deze gebieden zijn op de gebruikelijke werkwijze en op basis van het beoogde welstandsbeleid beoordeeld. Na vier jaar worden de resultaten samengebracht in een eindrapportage. De afdeling stedenbouw mist het instrument welstand en het kwaliteitsgesprek in de welstandsvrije gebieden licht de heer Den Hertog toe. Een vrijwillig gesprek is altijd mogelijk, bevestigt de heer Straat, en kan gestimuleerd worden. Hierbij verwijst hij naar het voornemen van WZNH ten tijde van vaststelling van de welstandsnota om een vrijwillig kwaliteitsgesprek te organiseren in de welstandsvrije gebieden. Uitgangspunt in deze gebieden is dat het initiatief daartoe bij de planindiener/initiatiefnemer wordt gelegd. Samenstelling commissie De aanstelling van Mevrouw Van Diest, landschapsontwerper, betekent een aanvulling in de commissie ten aanzien van de discipline inrichting openbare ruimte en landschap. Dat betekent dat de commissiesamenstelling is voorbereid voor de ontwikkeling naar een adviescommissie voor ruimtelijke kwaliteit of een commissie Omgevingskwaliteit, anticiperend op de Omgevingswet. De heer Verschuren informeert naar de ervaringen met de aanstelling van de heer Jacobs, als Zaans erfgoeddeskundige en bijzonder adviseur Zaanse houtbouw. De bemensing van de commissie blijft onveranderd tot 1 juli Tot die tijd beveelt de heer Mühren aan om de positie van de heer Jacobs als bijzonder adviseur te continueren, gezien de meerwaarde van zijn deskundige inbreng. Na het vertrek van de twee commissieleden (Henk Spreeuwenberg en Dana Ponec) adviseert de heer Mühren om de heer Jacobs als commissielid aan te stellen. Een van de huidige erfgoeddeskundigen, Rob de Vries (tevens architect), kan dan opschuiven

29 29 Jaarverslag 2014 Adviescommissie Welstand en Monumenten Zaanstad naar een dubbelrol als lid van de monumentenkamer en van de welstandskamer. 5. Rondvraag en sluiting Rest de heer Straat om Jef Mühren te danken voor de prettige samenwerking, een inspirerende ervaring. Besluitvorming over het nieuwe beleid is buitengewoon constructief verlopen en in goede harmonie. Ook de heer Mühren dankt voor goede samenwerking, het genoegen was wederzijds. Als directeur van WZNH blijft hij in gesprek met de portefeuillehouders en ziet hij uit naar voortzetting van de samenwerkingen.

30 30 Bijlage 3: Curricula Drs. Ing. Jef Mühren, voorzitter Studeerde planologie HBO te Tilburg (diploma) en Sociale Geografie aan de Universiteit van Utrecht (diploma) en 5 jaar aan de academie voor bouwkunst te Rotterdam. Werkervaring: vanaf 1991 werkzaam als stedenbouwkundig ontwerper/adviseur, vanaf 1994 als compagnon in de maatschap SAS architecten te Rotterdam, vanaf 2001 tot heden ontwerp- en projectadviesbureau MUD. Sinds 2003 tevens verbonden aan WZNH, tot 2009 als voorzitter van de commissie monumenten en welstand Hoorn en voorzitter van de Themacommissie. Vanaf begin 2010 is Jef Mühren tevens directeur WZNH. Ir. Dana Ponec, architect Studeerde in 1988 met een eervolle vermelding af aan de TU Delft. Ze was een aantal jaren werkzaam in Barcelona (Jose Lluis Mateo ) en Noordwijk (Hans van Egmond ), om vervolgens weer bij haar oude stage adres terecht te komen (Sjoerd Soeters), met wie ze 16 jaar samenwerkte. Achtereenvolgend als medewerker, projectarchitect en partner/mede-eigenaar. In januari 2007 scheidden hun wegen en ontstond Dana Ponec architecten. Het bureau houdt zich bezig met de leefomgeving in al zijn aspecten en alle schaalniveaus: van verbouwingen voor particulieren tot en met herstructureringsplannen met een grote diversiteit aan functie. Het bureau heeft veel opdrachten met een complexe context (beschermd stadsgezicht, ingewikkelde fysieke randvoorwaarden, veel partijen met tegenstrijdig belang) en heeft de ruimte in de gebouwen net zo hoog in het vaandel staan als de ruimte tussen de gebouwen. Dana Ponec heeft zitting in de Creative Board van de Academie voor Informatie en Management in Amsterdam. Dana Ponec is sinds 2010 verbonden aan WZNH. Naast regulier commissiewerk is ze namens WZNH ook betrokken bij diverse supervisietrajecten. Henk Spreeuwenberg, architect Studeerde in 1976 af aan de Academie van Bouwkunst in Amsterdam. Van 1976 tot 1984 werkzaam bij Architectengroep 69. Sinds 1984 werkzaam als architect-directeur van Spreeuwenberg architektenburo bna. Dit is een ontwerp- en bouwmanagementbureau gespecialiseerd in middelgrote opdrachten nieuwbouw en restauratie. Naast zijn ontwerppraktijk is Henk Spreeuwenberg ook actief geweest als docent op de Academie van Bouwkunst, lid van de Amsterdamse Raad voor de stedebouw en heeft hij een ervaring in welstandsadvisering in Alkmaar. Tevens heeft Henk Spreeuwenberg een atelier beeldende kunst en heeft diverse kunstwerken in de openbare ruimte gerealiseerd. Hij is sinds 2004 verbonden aan WZNH. Onno Vlaanderen, architect Studeerde in 1985 cum laude af aan de Academie van Bouwkunst in Amsterdam. Vanaf 1987 is hij werkzaam als zelfstandig architect onder de naam Onno Vlaanderen Architecten. Naast Onno Vlaanderen als eindverantwoordelijk architect, bestaat het bureau uit een vaste kern van ervaren bouwkundige medewerkers. De projecten waaraan wordt gewerkt zijn zeer divers, variërend van stedenbouwkundige plannen tot interieurontwerpen. Naast zijn ontwerppraktijk is Onno Vlaanderen ook steeds actief geweest als docent op de Academie van Bouwkunst en de TU en heeft hij een zeer ruime ervaring in welstandsadvisering o.a. in Laren, Zaanstad, Almere, Den Helder en Haarlemmermeer. Hij is voorzitter van de Second-Opinions Commissie van WZNH. De laatste jaren ligt de nadruk vooral op supervisiewerkzaamheden, zoals in Almere, Oostzaan, Zaanstad Centrum, Zaanstad Zaan - Y en Den Helder. Daarnaast was Onno Vlaanderen van lid van de Amsterdamse Raad voor de Stadsontwikkeling.