Innovatieagenda Zuiveringsbeheer

Transcriptie

1 Behandelend ambtenaar: E.G.Wypkema/Leon Korving Beleidsveldbeheerder: A. van Rijn Portefeuillehouder: Th. Schots Ambtenaar aanwezig bij het DT: Ja Zaaknr. : 14.B0127/14.ZK04307 Kenmerk : 14IT Barcode : *14AOIN0133* Innovatieagenda Zuiveringsbeheer Doel van de notitie: Besluitvorming door het Algemeen Bestuur over de innovatie agenda voor de cluster Zuiveringsbeheer voor Samenvatting: In 2011 werd de eerste innovatie agenda van de cluster Zuiveringsbeheer vastgesteld voor de periode De weg die hiermee is ingeslagen heeft al geleid tot aansprekende resultaten. Voorbeelden zijn de reductie van het aluminium verbruik, de thermofiele gisting en forse energiebesparingen op de rwzi. Nieuwveer. Als voorbereiding op deze tweede agenda vond op 29 mei 2013 een themabehandeling in het Algemeen Bestuur plaats en is op 7 april 2014 een stakeholder dialoog georganiseerd. De resultaten van deze bijeenkomsten zijn in deze tweede innovatie agenda opgenomen. De innovatie agenda maakt onderscheid tussen focus onderwerpen en verkenningen. Voor de focusonderwerpen is gekozen voor continuïteit in de eerder ingezette speerpunten: thermofiele gisting, fosfaathergebruik en de Energiefabriek Nieuwveer. Als resultaat van de verkenning naar waardecreatie uit rioolwater is nu toegevoegd een doelstelling voor de realisatie van een bioplastics (PHA) demonstratieplant op de rwzi Bath Sociale innovatie is van groot belang voor het bereiken van successen met innovatie. Belangrijke thema s zijn co-creatie met andere partijen en de rol als verbindend waterschap. Als verkenningen zijn benoemd: energiebuffering, decentrale sanitatie, medicijnen en antibiotica resistentie, waterlevering tijdens droogte en waterschap als launching customer. Deze verkenningen moeten meer informatie geven over de kansen, het belang en de rol van het waterschap op deze onderwerpen. Advies: Het AB stemt in met de tweede Innovatie agenda Zuiveringsbeheer voor de periode en met de prioriteiten die daarin worden gesteld voor de focusonderwerpen en voor de te verkennen thema s. Bespreking in: Vergaderdatum: Directieteam 06 mei 2014 Overlegvergadering Dagelijks Bestuur 20 mei 2014 Georganiseerd Overleg Besluitvormend AB 11 juni 2014 Bijlage(n) bij het besluit Innovatie agenda Achtergronddocument(en)

2 Aanleiding In 2011 werd de eerste innovatie agenda van de sector zuiveringsbeheer vastgesteld voor de periode Na het verstrijken van deze periode is het tijd om de resultaten van deze innovatie agenda te evalueren en nieuwe prioriteiten vast te stellen voor de periode Het resultaat is deze tweede innovatieagenda. De innovatie agenda evalueert de resultaten van de voorafgaande periode en stelt prioriteiten voor de volgende periode. De aandacht ligt daarbij vooral bij verreikende innovaties, hoewel ook aandacht besteed wordt aan incrementele innovaties. Het opstellen van een innovatie agenda is een belangrijk onderdeel van een gestructureerd proces voor verreikende innovaties. Op 13 november 2013 is in het algemeen bestuur het innovatiebeleid voor het waterschap besproken. De bijbehorende nota Vernieuwing als vanzelfsprekend (kenmerk 13IT022601) kondigde aan dat voor de verschillende sectoren innovatie agenda s worden opgesteld om het innovatie proces te structuren. Deze innovatie agenda voor de sector zuiveringsbeheer past in dit proces en vormt een eerste uitwerking van het thema innovatie uit de Kadernota Ook in het WBP zal de innovatieagenda Zuiveringsbeheer worden verankerd en in de context worden geplaatst met de innovaties op andere taakgebieden van het waterschap. Evaluatie De innovatie agenda van 2011 selecteerde de volgende onderwerpen als aandachtsgebied voor verreikende innovaties: 1. Energiefabriek Nieuwveer 2. Thermofiele gisting 3. Fosfaathergebruik 4. Waarde creatie uit afvalwater De evaluatie laat zien dat de weg die in de afgelopen jaren is ingezet al tot aansprekende resultaten leidde. Zo won een artikel over het pilot onderzoek naar thermofiele gisting in het vakblad H2O de H2O-prijs voor het beste artikel in jaargang De Thema Innovatie Kadernota Innovatie vergt de durf te investeren buiten de platgetreden paden en daarmee ook politiek/bestuurlijke en financiële risico s te lopen. Het waterschap streeft naar innovatie, binnen de kaders die het algemeen bestuur daaraan heeft gesteld. resultaten zijn ook op praktijkschaal positief en zullen in 2015 leiden tot een duurproef. Ook op de rwzi Nieuwveer zijn belangrijke stappen gezet met verreikende innovaties. Door diverse projecten kon het energieverbruik al met 76% worden teruggebracht, maar samen met leveranciers en kennisinstellingen wordt ook gewerkt aan volledig nieuwe technieken voor stikstofafbraak en deeltjesscheiding. Deze ontwikkelingen hebben een langere doorlooptijd, maar de ervaringen met deze samenwerking laten al positieve effecten zien op het gebied van kennisdeling en externe communicatie. Voor stappen op het gebied van fosfaathergebruik werkt het waterschap samen met SNB. Hier zijn positieve ontwikkelingen te zien die vrijwel zeker in 2016 gaan leiden tot fosfaatwinning op praktijkschaal uit de as van de slibverbranding. In de afgelopen 2 jaar verkende het waterschap de kansen voor waarde creatie uit afvalwater en zinvolle aansluitingen bij de ontwikkelingen in de Biobased Delta. Deze verkenning liet zien dat het slib van de rwzi Bath zeer geschikt is voor de productie van bioplastic (PHA). Hierdoor is de rwzi Bath een zeer goede locatie voor de realisatie van een demonstratiefaciliteit met als doel de waardeketen voor de winning en afzet van dit PHA aan te tonen. In de themavergadering op 29 mei 2013 is het Algemeen Bestuur geconsulteerd over deze en andere ontwikkelingen in de afvalwaterketen. Hierbij zijn o.a. de Visiebrochure Afvalwaterketen tot 2030 (Routekaart), de toekomstvisie Energiefabriek Nieuwveer en de Biobased Delta toegelicht en bediscussieerd. Op basis van deze bijeenkomst is een aantal afwegingen gemaakt die een plek hebben gekregen in deze innovatieagenda. In aanvulling op deze evaluatie is op 7 april 2014 een stakeholder dialoog georganiseerd om ook van haar stakeholders informatie te krijgen over nieuwe thema s die van belang zijn voor het waterschap. Het belangrijkste resultaat van de dialoog was dat deze stap van het waterschap duidelijk werd gewaardeerd en dat alle deelnemers open stonden voor samenwerken. Er moet geen sprake meer zijn van wij en zij of doorschuiven van kosten naar anderen in de keten. Alleen door samenwerking kunnen winsten in geld en duurzaamheid gevonden worden. Dat betekent een transitie van stakeholderdialooog naar partnerdialoog. Deze ochtend leidde tot diverse ideeën voor nieuwe projecten en die ook opgevolgd worden met afspraken. Een dilemma daarbij is wel dat partijen het lastig vinden dat het waterschap ook handhaver is: er moet -2-

3 onderling vertrouwen zijn. Tenslotte zagen veel partijen een verbindende rol voor het waterschap. Dit moet dan vooral initiërend zijn en niet te veel sturend. Hoewel het soms een nadeel is dat het waterschap een overheid is, werd deze maatschappelijke rol toch gewaardeerd. De verbindingen die deze ochtend werden gecreëerd vond men nuttig en men hoopte op een vervolg. Prioritering Door praktische beperkingen in budget en menskracht kan het waterschap niet alle ideeën voor innovatie die aangedragen worden oppakken. Het is daarom nodig keuzes te maken. Tegelijkertijd moeten deze keuzes niet te rigide zijn omdat innovatie juist enige flexibiliteit vraagt. In de innovatie agenda is dit ingevuld door een aantal onderwerpen tot focus onderwerp te benoemen en daarnaast enkele verkennende onderwerpen te agenderen. De focus onderwerpen zijn onderwerpen waarop het waterschap zwaar inzet in capaciteit en investeringen. Dit doet zij omdat voor deze onderwerpen duidelijk is geworden dat het waterschap hier een bijzondere rol kan spelen en/of er een sterke behoefte is. -3-

4 De focus onderwerpen zijn: Energiefabriek Nieuwveer (thema: Energie) Thermofiele gisting Bath (thema: Energie) Fosfaatwinning (thema: Waarde creatie) PHA demonstratie rwzi Bath (thema: Waarde creatie) Verbindend waterschap (thema: Sociale Innovatie) Van de vijf focus onderwerpen hadden de eerste drie onderwerpen al een belangrijke focus in de vorige innovatie agenda en deze focus wordt de komende jaren gehandhaafd. Daarnaast worden er twee nieuwe focus onderwerpen toegevoegd. Deze nieuwe focus onderwerpen en de verkennende onderwerpen volgen uit de evaluatie die in het kader van deze innovatie agenda is uitgevoerd. De verkennende onderwerpen zijn: Energiebuffering (thema: Energie) Decentrale sanitatie systemen (thema: Assets) Medicijnen en antibiotica resistentie (thema: Gezond en schoon water) Waterlevering tijdens droogte (thema: Waarde creatie) Waterschap als launching customer (thema: Sociale Innovatie) De argumenten voor de selectie van de focus onderwerpen en de verkenningen worden verderop in deze notitie toegelicht. In dit verband dient ook vermeld te worden dat het waterschap streeft naar nieuwe innovatieve contractvormen: van traditionele aanpak naar geïntegreerd aanbesteden en naar prestatiecontracten. Dit proces is in 2013 gestart, waarbij veel aandacht uitgaat naar het opleiden van de medewerkers om hier op een goede manier mee om te gaan. Zo is voor de aanbesteding van de zuiveringen voor Ossendrecht en Putte gekozen voor aanbesteden op basis van Best Value Procurement. Beoogd effect Deze innovatie agenda beoogt de inzet van het waterschap op het gebied van innovatie voor de sector zuiveringsbeheer te structureren voor de periode tot en met De agenda selecteert een vijftal focus onderwerpen waarop het waterschap zijn inzet richt. Hierdoor worden de middelen van het waterschap efficiënt ingezet. Daarnaast worden een vijftal verkenningen gestart. De verkenning moet duidelijk maken welke kansen er precies liggen, welk belang er voor het waterschap is en welke rol het waterschap op zich moet nemen. Op deze manier ontstaat er continuïteit zodat er bij afronding of afvallen van een focus onderwerp, meteen opvolging is met nieuwe onderwerpen. Bovendien blijft het waterschap zo op de hoogte van actuele ontwikkelingen. Uiteindelijk beoogt deze agenda een bijdrage te leveren aan een proces waarbij het waterschap voorbereid is op de maatschappelijke uitdagingen van de toekomst. Hierdoor kan het waterschap zorgen dat zij haar tarieven zo laag mogelijk kan houden met een zo groot mogelijke maatschappelijke impact, bijvoorbeeld door slimmer om te gaan met energie en grondstoffen, maar ook door schoon water te maken. Innovatie zorgt er ook voor dat het waterschap een aantrekkelijke werkgever blijft. Argumenten De belangrijkste argumenten voor de selectie van de vijf focus onderwerpen en de verkenningen zijn de volgende. Een verdere onderbouwing is opgenomen in de innovatie agenda zelf. 1. Continuïteit Bij de selectie van de focus onderwerpen is gekozen voor continuïteit op gebieden waar het waterschap al eerder activiteiten heeft ingezet. Sommige innovaties vergen immers een langer traject en continuïteit is dan van belang om eerdere investeringen uiteindelijk te laten renderen. Om deze reden is de bestaande focus op de onderwerpen Energiefabriek Nieuwveer, thermofiele gisting en fosfaatwinning gehandhaafd. Voor deze onderwerpen zijn belangrijke ontwikkelingen in gang gezet waardoor in de komende 2 jaar duidelijkheid ontstaat over de resultaten van deze ontwikkelingen. Vanzelfsprekend wordt binnen het project wel continu geëvalueerd of voortzetting nog zinvol is. 2. Waarde creatie uit slib: belangrijke ontwikkeling De realisatie van een PHA demonstratie op de rwzi Bath is een nieuw focus onderwerp vanwege de positieve bevindingen van de verkenningen op het gebied van waarde creatie die in de afgelopen twee jaar zijn uitgevoerd. De winning van PHA uit slib past heel goed in de afvalwaterketenvisie van het waterschap en de regionale ontwikkelingen op het gebied van de Biobased Delta. Bovendien blijkt het slib van de rwzi Bath te beschikken over goede en unieke eigenschappen om een belangrijke stap te kunnen nemen in de ontwikkeling van een waardeketen. -4-

5 Waterschap Brabantse Delta, Waterschap De Dommel, Wetterskip Fryslân, De Grondstoffen fabriek, KNN en AnoxKaldnes werken momenteel een plan uit voor een landelijke demonstratie voor de waardeketen voor de productie van PHA-bioplastic uit zuiveringsslib. De ambitie is om op demonstratie schaal PHA bioplastic te produceren zodat potentiele afnemers van deze plastic voldoende materiaal ter beschikking hebben om producten te ontwikkelen. 3. Sociale innovatie en co-creatie zijn van belang voor innovatiesucces Het onderwerp verbindend waterschap is ook een nieuw focus onderwerp en hiermee wordt bedoeld dat het waterschap als waterautoriteit een verbindende rol in de regio kan spelen tussen verschillende stakeholders. Co-creatie is een belangrijk element van sociale innovatie. Dit werd bevestigd door de stakeholderdialogen die het waterschap organiseerde in het kader van deze innovatie agenda en het waterbeheerplan. De deelnemende partijen gaven aan dat zij waardeerden dat het waterschap op deze manier de dialoog aan ging. Daarbij sprak men de hoop uit dat er sprake zou zijn van een continue dialoog. Hier ligt een kans voor het waterschap om de basis die is hier gelegd uit te bouwen. Daarbij is aansluiting mogelijk met de stakeholderdialogen die in het kader van het Waterbeheerplan ook al worden uitgevoerd. Verder moet het waterschap ook de interactie met de grote lozers versterken, waarbij zij een manier moet vinden om te gaan met de spanning tussen de dialoog over innovatie en de handhavende taak van het waterschap. 4. Maatschappelijke relevantie en betrokkenheid van partners Voor nieuwe onderwerpen is het van belang dat er voldoende interesse en energie bij partners is om hier met het waterschap acties te ondernemen. Tenslotte moet er vanzelfsprekend een (maatschappelijke) relevantie hebben voor het waterschap. De vijf verkennende onderwerpen zijn geselecteerd op basis van de resultaten van de stakeholder dialoog. De deelnemers gaven aan hier een rol te zien voor het waterschap en behoefte te hebben om samen met het waterschap deze onderwerpen verder uit te werken. Op dit moment is echter nog onvoldoende duidelijk welke mogelijkheden er precies zijn en welke rol het waterschap hierbij kan spelen. De komende tijd zal het waterschap deze onderwerpen daarom nader verkennen en uitwerken. Het resultaat kan zijn dat deze onderwerpen bij een positieve verkenning doorgroeien tot een focus onderwerp. Kanttekeningen en risico s 1. Investeringen in innovatie zijn risicovol Innovatietrajecten zijn moeilijk voorspelbaar en daardoor is van te voren niet goed aan te geven of de investeringen in de ontwikkeling zich op den duur ook terugverdienen. Het succes van investeringen in innovatie moet over een langere periode worden bekeken. Bovendien moeten ook bijeffecten meegewogen worden. Vaak ontstaan bij innovatie projecten weer nieuwe ideeën of contacten die uiteindelijk waardevoller kunnen blijken dan het oorspronkelijke idee. Ook zorgt de innovatie inspanning voor extra motivatie bij de werknemers en voor een positief profiel bij de buitenwereld. Onderzoek door de Erasmus Universiteit naar sociale innovatie bij de topsectoren in 2013 laat zien dat in veel topsectoren en ook in de watersector het durven nemen van risico s belangrijk is, maar vaak moeilijk geaccepteerd wordt. 2. Ruimte voor nieuwe kansen De innovatie agenda stelt een aantal prioriteiten voor het waterschap met betrekking tot verreikende innovaties in de periode tot en met Deze prioriteiten zijn gesteld met de kennis van vandaag. In de komende periode kunnen zich nieuwe kansen voordoen of andere prioriteiten aandienen. Ook kunnen de huidige focus onderwerpen bij nadere evaluatie te weinig resultaten opleveren en dan moet er ruimte zijn om deze onderwerpen af te sluiten. De innovatie agenda moet kortom richtinggevend zijn, maar tegelijkertijd moet er ruimte blijven voor het waterschap om flexibel in te spelen op nieuwe informatie en ontwikkelingen. 3. Ketenafstemming Bij de uitvoering van de innovatieagenda wordt nauw overleg gehouden met alle relevante ketenpartners, zoals bijvoorbeeld gemeenten, bedrijven en SNB ter voorkoming van suboptimalisaties. Daarbij is het wel van belang oog te hebben voor transities die op korte termijn niet voordelig zijn, maar op lange termijn wel. Een voorbeeld hiervan is decentrale sanitatie. Op de korte termijn is dit vaak niet interessant omdat de riolering en zuivering al aanwezig zijn. Op de langere termijn biedt het voordelen voor een effectievere zuivering en voorkomen van de aanleg of vervanging van nieuwe riolering. Financiële dekking De kosten van de uitvoering van de innovatieagenda bedragen naar schatting te besteden in een tijdsbestek van 3 jaren. Dit komt neer op per jaar. Deze kosten kunnen worden gedekt vanuit de in de exploitatiebegroting opgenomen post onderzoek en advies Zuiveringsbeheer. Bij alle projecten zal actief gezocht worden naar mogelijkheden van cofinanciering en subsidies om daarmee het budget te verruimen. -5-

6 De innovatie agenda kiest onder andere voor een focus op de demonstratie van een waardeketen voor de productie van PHA-bioplastic uit slib. Deze demonstratie wordt samen met een aantal andere waterschappen en in het kader van de Grondstoffenfabriek nader uitgewerkt. Deze demonstratie vergt de realisatie van voorzieningen op de rwzi Bath om het slib van de zuivering te gebruiken voor de productie van deze bioplastics. Hiervoor zijn investeringen nodig van alle betrokken waterschappen, zo ook van waterschap Brabantse Delta. Naar verwachting gaat het hier om een significante bijdrage van het waterschap Brabantse Delta van ongeveer Deze bijdrage wordt verder aangevuld met subsidiegelden en bijdragen van STOWA en andere waterschappen. Zodra dit plan verder uitgewerkt is wordt dit in een apart voorstel aan het Algemeen Bestuur aangeboden. Voor dit plan geldt, evenals voor andere innovatieve investeringsprojecten, dat de investeringskosten zullen worden geprioriteerd met andere investeringen binnen het plafondniveau van 20 miljoen per jaar voor zuiveringsbeheer. Uitvoering Na de besluitvorming wordt de innovatie agenda uitgevoerd en gebruikt als leidraad voor besluitvorming die betrekking hebben op innovatie bij zuiveringsbeheer. Voor een aantal van de onderwerpen die in deze innovatie agenda zijn opgenomen lopen al projecten en acties. Dit betreft bijvoorbeeld de al lopende trajecten voor de Energiefabriek Nieuwveer, thermofiele gisting, fosfaatterugwinning en PHA-biopastics. Nieuwe activiteiten moeten worden opgezet voor een aantal andere van de verkenningen en samenwerkingen met partners van het waterschap. De laatste stakeholderdialoog heeft al geleid tot een aantal concrete acties die verder worden opgepakt. Jaarlijks zal de voortgang van de uitvoering van de innovatieagenda aan het algemeen bestuur worden gerapporteerd. Medio 2016 zal deze innovatie agenda worden geëvalueerd, waarna weer een nieuwe agenda wordt opgesteld. Communicatie Communicatie op allerlei gebieden is essentieel voor een goede daadkrachtige innovatie. Het is immers van belang om vraag en aanbod goed op elkaar af te stemmen en verwachtingen te managen. De stakeholderdialogen hebben laten zien dat dit een effectieve manier is om met partners in gesprek te gaan. Voorgesteld wordt dan ook om deze manier voort te zetten. In toekomstige bijeenkomsten kunnen enkele van de verkennende onderwerpen geagendeerd worden en een terugkoppeling worden gegeven op de acties die het waterschap onderneemt naar aanleiding van de vorige bijeenkomst. Hiervoor zal ook aansluiting gezocht worden bij de stakeholderdialogen die plaatsvinden vanwege het Waterbeheerplan. Relatie met beleidsvelden - Winnend Samenwerken in Brabant Samenwerken met partners heeft in deze innovatie agenda een belangrijke focus, zo ook de samenwerking met de andere waterschappen in Brabant. Zo wordt voor het onderwerp PHA-bioplastics nauw samengewerkt met Waterschap De Dommel. Verder wordt onderzoekt het waterschap gezamenlijke participatie in waterkennisinstituut Wetsus. Voor waterschap Brabantse Delta is deelname in Wetsus interessant vanwege onderzoek naar hergebruik van fosfaat uit ijzerhoudend zuiveringsslib. Een gezamenlijke deelname vergroot de impact. - Bijdrage aan doelen voor Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen De doelen voor Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen zijn integraal meegenomen bij de afwegingen voor de prioritering in deze innovatie agenda. De keuze van de focus onderwerpen sluit aan bij de eerder geformuleerde doelen voor Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. Bij alle projecten zal samenwerking worden gezocht met onderwijs- en kennisinstellingen. Hierbij gaat het om het maximaal inzetten van daar reeds aanwezige kennis en ervaring, het brengen van praktijkkennis en het opleiden van toekomstige medewerkers. -6-