Verslag pilot Iedereen doet mee!

Transcriptie

1 Verslag pilot Iedereen doet mee! Een verkennend onderzoek naar verbindingsmogelijkheden tussen toekomstige zorgvraag en vrijwilligerswerk in het kader van de tegenprestatie. Juni 2014

2 Inhoudsopgave 1. Doel en opzet van de pilot Inleiding Doel van de pilot Vraagstelling Opzet pilot 5 2. Resultaten Resultaten interviews zorggebruikers Resultaten interviews uitkeringsgerechtigden Samenvatting en conclusies 14 Colofon Pilot Iedereen doet mee is een uitgave van Stichting Mienskipssoarch Samenwerkingspartners en medefinanciers: Gemeente Opsterland Provincie Fryslân Gemeente Boarnsterhim Frieslab Juni 2014

3 3 Voorwoord Stichting Mienskipssoarch heeft in de pilot Iedereen doet mee onderzocht hoe op de transitie van de AWBZ en de Participatiewet kan worden ingespeeld zodat de participatie van betrokken cliënten wordt bevorderd. Geïnventariseerd is wat de behoeften en mogelijkheden zijn van huidige zorggebruikers met een ZZP1 t/m 4, die volgens de nieuwe wetgeving niet meer voor opname in een verzorgingshuis in aanmerking zullen komen, en wat uitkeringsgerechtigden in het kader van de tegenprestatie voor mogelijkheden hebben om in de vraag van deze zorggebruikers te voorzien. Mienskipssoarch heeft het onderzoek uitgevoerd in samenwerking met de gemeente Opsterland, waarbij Mienskipssoarch de projectleiding in handen had. De pilot is gefinancierd door beide partijen en met subsidie van de Provincie Fryslân, de gemeente Boarnsterhim en Frieslab. Van Toepassing heeft voor de verslaglegging gezorgd. Aldeboarn, 30 juni 2014

4 1. Doel en opzet van de pilot 1.1. Inleiding Gemeenten krijgen door de drie transities (AWBZ, Jeugdzorg en Participatiewet) omvangrijke nieuwe taken. Zij krijgen bovendien minder geld voor deze nieuwe taken. Gemeenten staan voor de uitdaging het sociale domein een nieuwe, solide basis te geven door meer samenhang te brengen in de uitvoering van de verschillende regelingen. Gemeenten staan voor de opgave burgers daar waar mogelijk te stimuleren actief een bijdrage te leveren aan de samenleving en alternatieve vormen van steun en hulp te ontwikkelen. Gemeenten kunnen en moeten dit moment benutten om bij hun burgers te verkennen welke vragen en behoeften er leven, zodat zij op geleide hiervan mogelijkheden kunnen verkennen om vervolgens beleid te ontwikkelen en ambities te realiseren. Veel gemeenten geven aan dichter bij de burger te willen staan en de behoefte en vraag van de burger centraal te stellen. Door de transities komt er ruimte voor een andere manier van denken. Tegelijkertijd vraagt het om een andere attitude van hulp- en dienstverleners. Meer dan anders zal het van groot belang zijn om maatwerk te leveren en te reflecteren op bestaand aanbod en bestaande werkwijzen om vanuit een integrale werkwijze effectieve zorg en ondersteuning te kunnen bieden. Mienskipssoarch heeft in de afgelopen jaren in de (voormalige 1 ) gemeente Boarnsterhim laten zien met weinig middelen in staat te zijn om een efficiënt model voor vraagsturing te ontwikkelen en te praktiseren 2. Mienskipssoarch heeft de werkwijze daarnaast steeds verbreed op basis van informatie uit diverse projecten 3. Zo is vanuit een pilot het concept van de Freonskipper na één jaar geborgd en ingebed in de gemeente Boarnsterhim. Het concept wordt nu ook door andere gemeenten meegenomen in de beleidsafspraken. Mienskipssoarch heeft in de afgelopen anderhalf jaar onderzocht in hoeverre het ontwikkelde model voor de uitvoering van de Wmo eveneens toepasbaar is op nieuwe en complexere doelgroepen binnen gemeenten, zoals gebruikers van AWBZ-zorg 4. Mienskipssoarch Mienskipssoarch staat voor dorpsgericht werken en het verbinden van diensten op het gebied van wonen, zorg en welzijn. Mienskipssoarch wil daarmee een gemakkelijke en snelle toegang zijn tot zorg en dienstverlening voor bewoners van participerende gemeenten. Door op kleinschalig niveau nieuwe verbanden te zoeken en verbindingen te leggen, en daarmee vaak mogelijkheden vanuit informele zorg beter te benutten, heeft Mienskipssoarch in de loop der jaren zowel voor de cliënten als voor de gemeente goede resultaten bereikt. Voor cliënten in termen van cliënttevredenheid en voor de gemeente in maatschappelijke en financiële zin. De Meitinkers van Mienskipssoarch zijn onafhankelijke, laagdrempelige cliëntondersteuners, die de sociale kaart en de mogelijkheden van het dorp waarin ze werken goed kennen. De Meitinkers bieden integrale cliëntondersteuning, wat inhoudt dat zij overzicht bieden van mogelijkheden in zorg en dienstverlening in zowel de professionele sector, zoals vanuit de WMO, als in vormen van informele dienstverlening, zoals vrijwilligerswerk of burenhulp. De mogelijkheden voor zorg en dienstverlening worden zoveel mogelijk dicht bij huis gezocht. Ook wordt op kleinschalig niveau nieuw aanbod gecreëerd De gemeente Boarnsterhim is met de herindeling per 1 januari 2014 opgeheven en verdeeld over vier buurgemeenten. 2. Van Toepassing onderzoek en beleidsadvies (2013). Mienskipssoarch heringedeeld. 3. Onderzoeken Miso : De klant als regisseur, Ook jongeren doen mee, Mantelzorg ook onze zorg en DUET. 4. Rapportages zijn te downloaden van

5 5 Complexere doelgroepen Door de transities op het sociale domein worden gemeenten meer dan voorheen geconfronteerd met complexe doelgroepen. Deze doelgroepen worden vanuit verschillende wetten en regelingen ondersteund om in de samenleving te kunnen participeren. Met name door de decentralisatie van de AWBZ krijgt de gemeente de verantwoordelijkheid voor groepen die niet alleen van voorzieningen gebruik maken, maar ook zorg consumeren. Om meer integrale zorg en ondersteuning dicht bij huis te realiseren, moeten gemeenten nieuwe arrangementen voor deze doelgroepen ontwikkelen. Daarvoor is inzicht nodig in de individuele behoeften en mogelijkheden. Op basis hiervan kan bepaald worden wat de mogelijkheden voor participatie zijn. Er zijn onder de volwassenen verschillende specifieke doelgroepen te onderscheiden met complexere problematiek. Door de scheiding van wonen en zorg zullen ouderen die zorg nodig hebben minder snel de mogelijkheid hebben om opgenomen te worden in een verzorgingshuis. Dit betekent dat zij meer een beroep moeten doen op eigen kracht en het sociale netwerk. Sinds 2013 komen mensen met een lichte zorgvraag, een zorgzwaartepakket (ZZP) 1 en 2, niet meer in aanmerking voor een verblijf in een zorginstelling. De komende jaren zullen ook mensen met een zwaardere zorgvraag (ZZP3 en 4) thuis moeten blijven wonen. Door de Participatiewet, waarin de Wet werk en bijstand, de Wet sociale werkvoorziening en een deel van de Wajong samen worden gevoegd, zullen uitkeringsgerechtigden worden uitgenodigd om een maatschappelijke bijdrage te leveren. Gezien de geringe mogelijkheden op de arbeidsmarkt betekent dit dat deze mensen vaak op vrijwilligerswerk zijn aangewezen. Voor mensen die niet kunnen werken blijft er een sociaal vangnet in de vorm van een bijstandsuitkering. Mienskipssoarch heeft in samenwerking met de Provincie Fryslân en de gemeente Opsterland het initiatief genomen om te onderzoeken op welke wijze op deze ontwikkelingen geanticipeerd kan worden Doel van de pilot Door het toepassen van de methodiek voor vraagsturing van Stichting Mienskipssoarch op uitkeringsgerechtigden en op zorggebruikers die langer thuis moeten blijven wonen, wordt inzicht verkregen in de mate waarin en wijze waarop participatiemogelijkheden van uitkeringsgerechtigden te matchen zijn met de vraag van zorggebruikers Vraagstelling Is de methodiek voor cliëntondersteuning van Mienskipssoarch ook toepasbaar op complexere groepen binnen gemeenten waar sprake is van een integraal aanbod van zorg en diensten? In hoeverre kan er voor deze doelgroepen integrale afstemming op het aanbod plaatsvinden, waarbij uitkeringsgerechtigden ingezet worden ten behoeve van zorggebruikers met ZZP 1 t/m 4 en welk effect heeft dit op de zorgkosten? De vraagstelling is uitgewerkt in de volgende onderzoeksvragen: 1. Wat heeft de groep zorggebruikers met ZZP 1 t/m 4 nodig om langer zelfstandig te kunnen blijven wonen? 2. Wat zijn de mogelijkheden om uitkeringsgerechtigden op basis van de Participatiewet te verbinden aan de vraag van deze doelgroep zorggebruikers? 3. Welk effect heeft deze inzet op de zorgkosten? 1.4. Opzet pilot De pilot is uitgevoerd in nauwe samenwerking met de gemeente Opsterland. De pilot is uitgevoerd in drie dorpen in de gemeenten Boarnsterhim en Opsterland, namelijk in Akkrum met inwoners, Grou met inwoners en Gorredijk met inwoners. De keus voor de grote dorpen komt voort uit het feit dat de sociale cohesie binnen dit soort grotere dorpen niet als vanzelfsprekend aanwezig is zoals dat in de kleinere kernen vaak wel het geval is. Het streven was in deze pilot 75 zorggebruikers met een ZZP 1 t/m 4 te interviewen over hun vragen en mogelijkheden en 75 uitkeringsgerechtigden.

6 Deelnemers pilot Om 75 zorggebruikers met een ZZP 1 t/m 4 te vinden zijn vier verzorgingshuizen in de betrokken dorpen begin 2013 gevraagd of zij bereid waren mensen uit deze doelgroep te benaderen. Het ging hierbij om ouderen die op de wachtlijst stonden voor plaatsing in een verzorgingshuis. Bij de eerste inventarisatie bleek dat de indicaties vaak al zwaarder zijn dan ZZP 4. Mogelijk wordt er op deze wijze al voorgesorteerd op de nieuwe wetgeving. Bij een ander deel van de mensen die op de wachtlijst voor een verzorgingshuis stonden bleek het moeilijk de actuele ZZP-indicaties te achterhalen. Bij de organisatie was bekend welke zorg moest worden geleverd, maar niet tot welk pakket dat behoorde. Vandaar dat hierop de cliënten ook niet (verder) konden worden geselecteerd. Toen de eerste werving onvoldoende deelnemers bleek op te leveren, is de doelgroep uitgebreid met cliënten van Mienskipssoarch die gebruik maakten van AWBZ-zorg en waarvan de Meitinker verwachtte dat de zorgvraag zou toenemen. Daarnaast zijn ouderen benaderd die al in een verzorgingshuis woonden (ZZP 1 t/m 4). Aan hen kon gevraagd worden wat destijds de reden was voor opname en in hoeverre de huidige zorgvraag ook thuis gerealiseerd had kunnen worden. Er zijn 10 bewoners van verzorgingshuizen geïnterviewd. Op deze wijze zijn in totaal 55 deelnemers in de pilot betrokken en geïnterviewd (tabel 1). Tabel 1: Geïnterviewde zorggebruikers met ZZP 1 t/m 4 en andere zorggebruikers Totaal geïnterviewde Wachtlijst verzorgingshuis Zelfstandig wonend met Opgenomen in Totaal cliënten AWBZ-indicatie verzorgingshuis Aantal zorggebruikers Waarvan echtparen Om 75 uitkeringsgerechtigden te vinden zijn de afdelingen Werk en Inkomen van de gemeenten Boarnsterhim en Opsterland gevraagd cliënten uit de betrokken dorpen te benaderen. In de gemeente Opsterland zijn in eerste instantie 36 mensen met een bijstandsuitkering benaderd waarvan de klantmanager had aangegeven dat zij beschikbaar waren voor vrijwilligerswerk. Er is een selectie gemaakt uit de bestanden waarin specifiek aangegeven staat of er een tegenprestatie verwacht kan worden. Als tegenprestatie is dan ingevuld het doen van vrijwilligerswerk. Daarvan bleken 12 uitkeringsgerechtigden niet bereikbaar of niet gemotiveerd. De overige zijn geïnterviewd door de projectmedewerkers van Mienskipssoarch. Vanuit de gemeente Boarnsterhim zijn op deze wijze 18 cliënten geselecteerd, waarvan 10 zijn geïnterviewd. Het ging hierbij om uitkeringsgerechtigden die volgens de afdeling werk en inkomen geschikt waren om aan de pilot mee te doen. Van de in totaal 54 uitkeringsgerechtigden die door de afdelingen Werk en Inkomen zijn geselecteerd, hebben aldus 34 aan de pilot deelgenomen. Daarbij hebben 8 bezoekers van het Steunpunt Uitkeringsgerechtigden in Akkrum deelgenomen. Dit zijn uitkeringsgerechtigden die na een gesprek met de medewerkers aldaar gemotiveerd bleken voor deelname aan de pilot. Ook deze deelnemers zijn geïnterviewd door de projectmedewerkers van Mienskipssoarch. Omdat hiermee niet de 75 deelnemers per doelgroep van de pilot waren verkregen, zijn aanvullende acties ondernomen. Er is contact gezocht met MEE om jongeren met een Wajong-uitkering te kunnen betrekken in de pilot. MEE heeft echter aangegeven geen medewerking te willen verlenen. Hetzelfde was het geval met het UWV. Er is overwogen een tweede selectie te doen bij uitkeringsgerechtigden in Opsterland. Bij de afdeling Werk en Inkomen zouden medewerkers dan met cliënten in gesprek moeten gaan waarbij eerder geen mogelijkheden voor vrijwilligerswerk waren gezien. Door de klantengroep beter in beeld te brengen zouden voor meer klanten mogelijkheden gezien kunnen worden. Er is echter vanaf gezien, omdat de klantmanagers in Opsterland nog niet gekanteld werkten. Overwogen is om een groep ex-verslaafden in een woonproject in Grou te betrekken bij de pilot, maar de bewoners bleken te kort in die woonvorm te wonen om iets in Grou te kunnen opbouwen. Ook zou informatie kunnen worden verkregen door vrijwilligers te interviewen die via de vrijwilligersorganisatie UVV in de zorg werken. Van de 150 vrijwilligers van de UVV in Akkrum bleken echter slechts 4 uitkeringsgerechtigd te zijn. 6

7 7 Conclusie Een eerste conclusie in deze pilot is dat de werving van deelnemers bemoeilijkt werd doordat nog niet overal gekanteld wordt gewerkt en doordat niet inzichtelijk is wat voor ZZP zorggebruikers hebben. Bovendien is het veld al in beweging; het lijkt erop dat de indicaties ZZP 1 t/m 4 al weinig meer voorkomen. Door deze factoren is onderzoek naar omvang en kenmerken van deze groepen en de ontwikkelingen in vraag en aanbod lastig. Een tweede conclusie is dat niet alle partijen die betrokken zijn bij de decentralisaties medewerking wilden verlenen aan de pilot. Al met al was de bereikbaarheid van deze groepen ten tijde van de pilot moeilijk. Werkwijze De werkwijze van Mienskipssoarch kenmerkt zich in de eerste plaats door vraagverheldering bij de klant thuis. In deze pilot is gekozen voor dezelfde werkwijze, wat betekent dat alle deelnemers thuis bezocht zijn en op vraaggerichte wijze zijn geïnterviewd om de behoeften en mogelijkheden te verhelderen. De zorggebruikers zijn bezocht door de Meitinkers van Mienskipssoarch en de Wmo-consulenten van de gemeente Opsterland. De Meitinkers en de consulenten kennen het dorp en kunnen vragen die in gesprekken naar voren komen direct oppakken. De uitkeringsgerechtigden zijn bezocht door twee projectmedewerkers van Mienskipssoarch. Na de inventarisatie hebben medewerkers van Mienskipssoarch gezocht naar matchingsmogelijkheden van vraag en aanbod. Bij de zorggebruikers die zijn gematched met een uitkeringsgerechtigde zou na een half jaar een evaluatie plaatsvinden. Casus Mevrouw van Wonderen is 74 jaar en woont zelfstandig in een seniorenwoning, naast een verzorgingshuis. Ze is hier komen wonen na het overlijden van haar man twee jaar geleden. Ze heeft sinds haar kinderjaren spieratrofie en loopt moeizaam. Mevrouw is bovendien dementerend. Ze heeft geen ZZP, wel een beetje zorg. Mevrouw is erg op zichzelf en vindt dit prima, heeft geen behoefte aan mensen om zich heen. Ze heeft geen kinderen, maar een broer en neef die een aantal kilometers verderop wonen komen af en toe langs en houden in de gaten wat er voor zorg nodig is. Mevrouw geeft aan dat ze behoefte heeft aan iemand die regelmatig langs komt. Iemand die haar een beetje in de gaten houdt en regelmatig een praatje met haar komt maken....te matchen met... Mevrouw Meenders is rond de 40 jaar, is vier jaar geleden gescheiden en leeft sindsdien samen met haar dochter van 17 en zoon van 14. Ze heeft een bijstandsuitkering. Het is lastig rondkomen, maar ze is blij met wat ze heeft. Lastig is wel dat er geen geld is voor bijvoorbeeld reparatie van de computer. Mevrouw heeft in de kraamzorg gewerkt en daar een opleiding voor gedaan. Tijdens de zwangerschap kreeg ze vermoeidheidsklachten en later is het Chronisch vermoeidheidssyndroom gediagnostiseerd. Dit is zeer beperkend. Door de scheiding en een auto-ongeluk bleef er nog minder energie over om te werken. Het frustreert haar zeer dat ze niet kan werken. Ze wil graag iets doen voor haar gevoel van eigenwaarde en om iets terug te doen voor de uitkering. Mevrouw heeft geen hulp meer, had tijdelijk huishoudelijke hulp. Sinds anderhalf jaar doet mevrouw vrijwilligerswerk in een museum. Het gaat om baliewerk en inkoop voor het winkeltje. Door ziekte ligt dit nu al een jaar stil. Ze vindt allerlei dingen leuk om te doen: mensen helpen en organiseren. Een betaalde baan ziet ze niet voor zich weggelegd omdat ze niet voldoende op haar lichaam kan vertrouwen. Op het moment kan ze alleen werk doen dat ze in haar eigen tempo kan doen op momenten die haar zelf goed uitkomen. In de toekomst zou ze wel anderen willen begeleiden als maatje, maar nu kan ze nog geen verplichtingen aangaan.

8 Interviews en registraties Onderstaande punten zijn in de interviews aan de orde gekomen. 1. Om zicht te krijgen op de vraag van zorggebruikers: Om de huidige situatie van de zorggebruiker in kaart te brengen is het van belang om weer te geven welke zorg en diensten er op het moment van het interview zijn ingezet. Wat ontvangt iemand nu en waarom. De kosten worden in beeld gebracht van zowel de AWBZ zorg als de Wmo voorzieningen. Hoe ziet het sociale leven van de zorggebruiker er uit, hoe groot is zijn netwerk, hoe zijn de contacten in het dorp, waar liggen de eventuele beperkingen. Het is van belang om dit inzichtelijk te krijgen omdat dit mee kan wegen in het oplossen van eventuele belemmeringen. Waar is behoefte aan, wat heeft iemand nodig om goed te kunnen leven. Wat wordt als een belemmering ervaren, wat is lastig en waarom. Zijn er zorgen voor de toekomst en zo ja welke. Hoe ziet men de toekomst, maar ook wat zijn eigen mogelijkheden. 2. Om zicht te krijgen op de mogelijkheid van uitkeringsgerechtigden om te participeren: Inzicht in de oorzaak van het feit dat iemand een uitkering ontvangt is belangrijk omdat het beeld kan geven van de mogelijkheden en onmogelijkheden die de uitkeringsgerechtigde heeft. Ontvangt iemand b.v. een uitkering omdat er fysieke problemen zijn dan kan dit bepalend zijn voor de wijze waarop iemand kan participeren. Zijn er zorgen, kan iemand zich redden, levert de financiële situatie beperkingen op, bijvoorbeeld op sociaal gebied. In beeld wordt gebracht of de betrokkenen zorg ontvangt en, zo ja, waarvoor. Daarnaast wordt inzichtelijk gemaakt of er gebruik wordt gemaakt van Wmo voorzieningen. Eveneens worden kosten in beeld gebracht. Wat heeft iemand gedaan, wat kan hij, wat vindt hij leuk om te doen, wat zijn zijn ervaringen. Dit is van belang wanneer bepaald wordt op welke wijze iemand kan participeren, er wordt aangesloten bij de mogelijkheden van de uitkeringsgerechtigde. Waar liggen wensen en behoeften. Waar wordt iemand blij van, wat zou hem voldoening geven. Niet alleen op het gebied van participatie maar ook in het leven van iemand. Verwerking gegevens De gegevens zijn ondergebracht in een matrix, zodat enerzijds een overzicht kon worden gemaakt van de kenmerken van de twee groepen deelnemers en de zorgkosten en anderzijds kenmerken konden worden gematched. In de beschrijving van de groepen zijn toelichtingen en bijzonderheden vanuit de interviews toegevoegd. 8

9 9 2. Resultaten 2.1. Resultaten interviews zorggebruikers Kenmerken van de respondenten Er zijn 55 deelnemers geïnterviewd die gebruik maken van zorg, waaronder 8 echtparen. Onder de deelnemers waren 38 vrouwen en 17 mannen. 30 geïnterviewden wonen alleen, 14 met partner en 3 met kinderen (en partner). 10 wonen in een verzorgingshuis, 12 in een seniorenwoning/ appartementencomplex, 8 in een aanleunwoning en 13 zelfstandig in een koop- of huurwoning. De leeftijdsverdeling staat in tabel 2. De meesten zijn 75 jaar of ouder, vijf respondenten bleken echter jonger te zijn dan 65 jaar. Tabel 2: Leeftijdsverdeling deelnemers met ZZP en andere zorggebruikers Leeftijd Aantal Jonger dan tot 74 jaar 2 75 tot 84 jaar jaar of ouder 28 Onbekend 6 Totaal 55 Van de zorggebruikers die op de wachtlijst stonden hadden 6 een ZZP4 of lager en 4 een ZZP5 of hoger (tabel3). Van de respondenten die in een verzorgingshuis wonen hadden op 1 na allen een ZZP4 of lager. Tabel 3: Deelnemers met een ZZP Deelnemers met een ZZP die op de wachtlijst Deelnemers die intramuraal wonen Totaal staan van een verzorgingshuis ZZP ZZP ZZP5 en hoger Totaal Geïnventariseerd zijn de kosten van de verzorging voor de thuiswonende respondenten (tabel 4). De kosten voor verpleging en verzorging zijn het hoogst. De totale kosten voor 28 cliënten die gebruik maken van verzorging is De kosten van verpleging voor 5 cliënten zijn In totaal maken 23 deelnemers gebruik van collectief vervoer, wat in totaal kost en maken 29 deelnemers gebruik van huishoudelijke hulp, gemiddeld wordt 3,1 uur hulp verkregen. In totaal zijn de kosten voor huishoudelijke hulp

10 Tabel 4: Kosten voorzieningen zorggebruikers Voorziening Kosten Verzorging Verpleging Huishoudelijke hulp Collectief vervoer Daarnaast hebben de meeste geïnterviewden mantelzorg, 7 echter niet. Bij 38 respondenten geven de kinderen en kleinkinderen mantelzorg, bij 13 (ook) buren. 32 respondenten gaven aan ook nog van andere voorzieningen gebruik te maken. Vijf respondenten (of hun kinderen) gaven aan zich zorgen te maken om de toekomst. Het ging dan om verslechtering van de gezondheid en de angst dat de mantelzorg zou wegvallen. Acht respondenten gaven aan uiteindelijk naar een verzorgingshuis te willen als de gezondheid verder zou verslechteren, 5 gaven aan juist thuis te willen blijven. Wanneer er meer zorg nodig zou zijn en deze zorg zou niet meer vrij toegankelijk zijn, dan zouden 15 mensen meer voor de zorg te willen betalen en 5 zouden een groter beroep willen doen op mantelzorg of vrijwilligers. Behoeften Op de vragen naar huidige behoeften en belemmeringen bij de 45 zelfstandig wonenden, gaven 10 deelnemers aan een vraag of behoefte te hebben (tabel 5 ). Van de respondenten die niet op een wachtlijst stonden gaven 3 aan behoefte te hebben aan iemand om meer naar buiten te kunnen en 1 daarbij ook eens een spelletje te doen, 1 had behoefte aan een handwerkclubje, 1 vrouw wil graag dat er iemand komt om met haar man te wandelen en 1 persoon wil graag dat iemand een beetje toezicht houdt vanwege dementie. Van de deelnemers die op de wachtlijst stonden hadden 2 personen een vraag. Zij misten vooral gezelligheid door beperkingen om aan sociale contacten deel te nemen. Dat was dan ook een reden om naar een verzorgingshuis te willen. Het ging hierbij om deelnemers die een ZZP 2 of 3 hadden. Tabel 5: Behoeften bij drie categorieën deelnemers Deelnemers in gemeente Boarnsterhim/ Opsterland die Deelnemers met een ZZP die op de wachtlijst staan van een Deelnemers die intramuraal wonen verzorgingshuis Vraag Geen vraag Verzorgingshuisindicatie nodig? Totaal

11 11 Onder de categorie Verzorgingshuisindicatie nodig? vallen twee soorten situaties. Voor de mensen die geen ZZP geïndiceerd hebben gekregen, lijkt het soms juist wel nodig. Voor 3 deelnemers gold dat er zoveel mantelzorg wordt verleend, dat het de vraag is of een verzorgingshuisindicatie niet op zijn plaats zou zijn. Wanneer de mantelzorg uit zou vallen, zouden deze mensen niet meer zelfstandig kunnen wonen. Bij 3 van de 10 deelnemers die op de wachtlijst stonden en 4 van de 10 ouderen die zijn opgenomen, is het juist de vraag of opname wel noodzakelijk is als oplossing voor de onderliggende behoefte. Zo zijn er enkele situaties waarin ook andere oplossingen mogelijk lijken. Het gaat hier dan vaak om eenzaamheid en een gevoel van veiligheid. Maar ook is er bijvoorbeeld een meneer met ZZP 3 naar het verzorgingshuis gekomen o.a. omdat de mantelzorger dan dichterbij woonde en meer voor meneer kon doen. Daarnaast hebben twee ouderen een tijdelijke opname gehad en zijn daarna gebleven, terwijl de beperkingen op zichzelf daar geen aanleiding meer toe gaven. Conclusie Er zijn 20 zorggebruikers geïnterviewd met een ZZP, waarvan de meesten een ZZP1 t/m 4. Daarvan woonde de helft intramuraal en stond de helft op de wachtlijst. Daarnaast zijn 35 zorggebruikers zonder ZZP geïnterviewd. De vragen en behoeften van de zelfstandig wonenden hebben veelal betrekking op sociale activiteiten en ontspanning. Er is een groep ouderen die door lichamelijke beperkingen minder goed kan deelnemen aan sociale activiteiten en erop uitgaan (wandelen bijvoorbeeld). Dit kan ertoe leiden, soms samen met een behoefte aan veiligheid in de vorm van bereikbaarheid van anderen, dat een verzorgingshuis als oplossing wordt gezien. Andere oplossingen vanuit het vrijwilligerswerk lijken echter ook mogelijk. Naast de besparing op intramurale zorg lijkt deze inzet geen verdere directe bezuinigingen op zorgkosten op te leveren. Wanneer wordt gekeken naar de groep die al in een verzorgingshuis is opgenomen, dan zouden de meesten van hen volgens de toekomstige maatstaven (ZZP 1 t/m 4) niet meer opgenomen worden. Voor de meesten van hen zou dat ook weinig problemen hoeven te geven. Ook voor hen zouden oplossingen vanuit het vrijwilligerswerk gevonden kunnen worden om gevoelens van eenzaamheid en veiligheid te verminderen. Het bleek niet goed mogelijk om inzicht te krijgen in toekomstige behoeften, omdat die nu eenmaal nog niet aan de orde zijn. De geïnterviewden gingen er nog van uit dat zorg beschikbaar zou zijn wanneer ervoor betaald zou worden of dat de mantelzorg bij zou kunnen springen. Een groot gedeelte van de geïnterviewden geeft aan meer te willen betalen wanneer de zorg niet meer vrij toegankelijk zou zijn. Bij minimaal drie situaties werd echter geconstateerd dat wanneer de mantelzorg weg zou vallen, er wel degelijk een vraag zou zijn naar inzet van zorg op verzorgingshuis-niveau. Casus Mevrouw Bakker is 94 jaar en woont in een seniorenwoning. Zij staat al geruime tijd op de wachtlijst voor het verzorgingshuis. Het gesprek is gevoerd met de dochter, omdat zij verwachtte dat een gesprek met haar moeder teveel onrust zou geven. Er is veel leegstand in de zorgwoningen, momenteel zijn in het rijtje van 5 huizen nog maar 2 bewoond. Mevrouw ervaart dit als zeer ongezellig. De buurvrouwen bezochten elkaar dagelijks en hielpen elkaar. Mevrouw staat met name op de wachtlijst omdat zij zich nu niet meer veilig voelt, op leeftijd is en de familie graag wil dat mevrouw beschermd woont.

12 2.2. Resultaten interviews uitkeringsgerechtigden Kenmerken deelnemers 42 uitkeringsgerechtigden zijn geïnterviewd. Daarvan zijn 8 tussen de 30 en 40 jaar oud en 7 tussen de 40 en 50 jaar. 25 waren 50 jaar of ouder. Van 2 personen was geen leeftijd bekend. De meeste geïnterviewden hadden een bijstandsuitkering, soms als aanvulling op loon, een enkeling zat in de ziektewet of Wao. Negen respondenten woonden met een partner, 24 alleen en 8 alleen met kinderen. De achtergrond aan opleiding en ervaring was zeer divers. Over de financiële situatie zeiden de meeste respondenten dat ze met enige moeite rond konden komen. Een enkeling gaf aan schulden te hebben of te hebben gehad. 8 Uitkeringsgerechtigden maakten gebruik van eerstelijns hulpverlening, veelal vanuit GGZ, en twee van Wmo-taxivervoer. De uitkering was toegekend om uiteenlopende redenen (tabel 6). Veelal lag de oorzaak in lichamelijke of psychische klachten of in het niet kunnen vinden van werk. Tabel 6: Waardoor uitkeringssituatie ontstaan Aantal deelnemers Lichamelijke klachten 12 Psychische klachten 6 Afgekeurd 2 Geen werk meer, bedrijfsbeëindiging etc en geen werk meer kunnen vinden 10 Nooit gewerkt 4 Scheiding 2 Overige 8 Veel uitkeringsgerechtigden bleken al vrijwilligerswerk te doen (ruim 40%), hadden een aanvullende uitkering op deeltijdwerk (2) of gaven mantelzorg (2). In totaal had meer dan de helft van de 42 deelnemers in die zin maatschappelijke taken. Toch gaven 25 mensen nog aan benaderbaar te zijn voor (meer) vrijwilligerswerk. De wensen voor vrijwilligerswerk lagen op het gebied van individuele sociale contacten (zoals ouderenbezoek), samen met anderen ontspanningsactiviteiten ondernemen zoals wandelen en spelletjes doen, organiseren van activiteiten en ondersteuning bieden bij bijvoorbeeld administratie, klusjes en tuin. Vaak gaven de respondenten aan op verschillende gebieden iets te willen doen. Voor het overgrote deel gaf men aan dat te willen doen om iets voor anderen te kunnen betekenen en zich nuttig te voelen. Goede tweede was het onder de mensen willen zijn en in enkele gevallen de Nederlandse taal beter willen leren spreken. 17 van de 42 deelnemers waren niet of beperkt inzetbaar vanwege hun beperkingen of mantelzorger zijn. In deze situaties, maar ook wanneer men wel benaderbaar was voor vrijwilligerswerk, is de balans tussen de lichamelijke/psychische beperkingen en de hoeveelheid vrijwilligerswerk die men kan doen van belang. Soms kan ook geen continuïteit worden geboden (de ene dag voelt men zich beter dan de andere). Verder kan de taal een probleem zijn of moet een enkele keer rekening worden gehouden met kenmerken van de persoon die niet alle klanten makkelijk waarderen/specifieke voorkeuren van de vrijwilliger. 12

13 13 Matching In Opsterland is bij enkele vragen van de zorggebruikers een match gemaakt met de uitkeringsgerechtigden. Er was vanuit de uitkeringsgerechtigden voldoende inzet mogelijk om de vragen van cliënten te beantwoorden. De matching is echter niet tot stand gekomen, omdat er op het moment dat contact werd gezocht geen vraag meer bleek te zijn. De benaderbare uitkeringsgerechtigden zijn daarom bekend gemaakt bij de Meitinkers in Boarnsterhim en bij het welzijnswerk in Opsterland, zodat zij alsnog voor vrijwilligerswerk kunnen worden benaderd. Conclusie Van de geïnterviewde uitkeringsgerechtigden deed al meer dan 40% vrijwilligerswerk. Bijna 80% van de uitkeringsgerechtigden is benaderbaar voor (meer) vrijwilligerswerk. Het overgrote deel uitkeringsgerechtigden wil vrijwilligerswerk doen om iets voor een ander te kunnen betekenen, een deel wil daarbij meer onder de mensen zijn. Wanneer gekeken wordt naar de mogelijke inzet van de uitkeringsgerechtigd, dan is een groot gedeelte passend voor vragen om ondersteuning voor de mensen met een ZZP 1 t/m 4 en andere zorgvragers in deze pilot. Casus De heer Velling is 49 jaar en woont alleen. Zijn kinderen wonen in de buurt. Meneer is sinds 2010 werkloos. Tot die tijd werkte hij in de groenvoorziening. Meneer krijgt nu een bijstandsuitkering en heeft een matige WSW-indicatie, wat inhoudt dat hij in het bedrijfsleven gedetacheerd kan worden. De wachtlijst is echter lang. Op dit moment zit meneer zeker niet stil. Hij staat in het winkeltje van het verzorgingshuis en doet veel voor het dorp. Hij zit o.a. in Plaatselijk Belang en helpt mee bij de organisatie van de avondvierdaagse in het dorp. Van het UWV en de sociale werkvoorziening heeft hij bovendien groen licht gekregen om als vrijwilliger drie dagen in een winkel te werken. De winkel wordt gerund door mensen die, net als hij, in het arbeidsproces willen blijven. Ook helpt hij vaak de buren met de tuin en zorgt s winters voor het sneeuwvrij houden van de paden. Hij houdt erg van sociale contacten en wil graag wat voor een ander betekenen. In de toekomst hoopt hij op een baan in de detailhandel.

14 3. Samenvatting en conclusies Bij 55 zorgbehoevenden en 42 uitkeringsgerechtigden is onderzocht of de methodiek voor cliëntondersteuning van Mienskipssoarch ook toepasbaar is op complexere groepen binnen gemeenten waar sprake is van een integraal aanbod van zorg en diensten. Het gaat hierbij om het vraaggericht werken (gekanteld werken) en het verbinden van vraag en informeel aanbod. Wat heeft de groep zorggebruikers met ZZP 1 t/m 4 nodig om langer zelfstandig te kunnen blijven wonen? Uit de interviews met drie categorieën zorggebruikers blijkt vooral behoefte te zijn aan meer sociaal contact voor gezelligheid en een gevoel van veiligheid en aan ontspanningsmogelijkheden. Daarbij zijn er situaties waarin de mantelzorg zoveel doet, dat de situatie erg kwetsbaar is. Deze vragen zijn vanuit het welzijnswerk bekend en daarop wordt ook vanuit het huidige vrijwilligerswerk op ingespeeld (ouderenbezoek, ontspanningsactiviteiten, mantelzorgondersteuning). Geconstateerd kan worden dat het vragen naar toekomstige situaties moeilijk is. De geïnterviewden kunnen moeilijk aangeven welke vragen en behoeften een probleem zouden vormen wanneer zij niet in een verzorgingshuis kunnen worden opgenomen. Zolang de zorg er nog is en zolang de mantelzorg bijspringt, kan moeilijk een vraag worden geformuleerd. Veel respondenten geven daarbij wel in zijn algemeenheid aan meer te kunnen betalen voor zorg wanneer dat nodig zou zijn. Gezien echter de motivatie van ouderen die naar een verzorgingshuis willen en de reden waarom andere ouderen naar een verzorgingshuis zijn gegaan, is het aannemelijk dat de vraag om sociale ondersteuning groter wordt wanneer de mensen langer thuis blijven wonen. Meer vrijwillige inzet is hiervoor dan nodig. Mogelijkheden om uitkeringsgerechtigden te verbinden aan de vraag van de zorggebruikers met ZZP1 t/m 4 Meer dan de helft van de uitkeringsgerechtigden geeft aan benaderbaar te zijn voor (meer) vrijwilligerswerk. De wensen voor vrijwilligerswerk liggen op het gebied van individuele sociale contacten (zoals ouderenbezoek), samen met anderen wandelen en spelletjes doen, organiseren van activiteiten en ondersteuning bieden bij bijvoorbeeld administratie, klusjes en tuin. De wensen van de uitkeringsgerechtigden lijken goed aan te sluiten bij de behoeften van de zorggebruikers in deze pilot. De geïnterviewde uitkeringsgerechtigden blijken voor een groot deel ook al verschillende maatschappelijke taken te verrichten. Dit komt overeen met onderzoek uit Groningen, waaruit bleek dat meer dan de helft van de bijstandsgerechtigden vrijwilligerswerk doet, een deeltijdbaan heeft of mantelzorg verricht 5. Een deel van de uitkeringsgerechtigden heeft te kampen met psychische en/of lichamelijke klachten. Toch is deze laatste groep ook voor enkele uren per week benaderbaar. De meesten willen graag iets doen, maar de stap naar een baan voor bijvoorbeeld 20 uur per week is te groot. De motivatie is dat men zich nuttig wil maken, iets wil betekenen en onder de mensen wil zijn. Het gaat er bij deze groep niet zozeer om dat het leuk is. Met deze motivatie moet rekening worden gehouden bij het maken van een match met het vrijwilligerswerk 6. Enkele uren per week participatie kan een begin betekenen van meer. Omdat het hierbij vaak gaat om een wankel evenwicht in wat de persoon aankan, is het de vraag in hoeverre hierbij ook begeleiding nodig is om een goede match te maken en te laten slagen Sociaal Planbureau Groningen (2014). Factsheet Maatschappelijk nuttige activiteiten, niks nieuws voor veel mensen in de bijstand. 6. Movisie (Civiq) (2004). Vrijwilligerswerk als reïntegratiemiddel. Succes- en faalfactoren van bemiddeling van fase-4 cliënten richting vrijwilligerswerk. 7. Movisie (Civiq) (2004). Vrijwilligerswerk als reïntegratiemiddel. Succes- en faalfactoren van bemiddeling van fase-4 cliënten richting vrijwilligerswerk. 14

15 15 Resultaten van matching De zijn geen matches gemaakt, omdat de deelnemersgroepen niet groot genoeg waren en er onvoldoende vragen naar voren kwamen. Bij de zorgvragers is het door de wijze waarop de deelnemers zijn geselecteerd echter niet duidelijk of de omvang van de vraag een goede afspiegeling vormt van de hele populatie. Er is wel zicht gekregen in de aard van de vraag. Ook bij de uitkeringsgerechtigden is het door de wijze waarop de groep is geselecteerd niet duidelijk in hoeverre het een afspiegeling is van de hele groep. Mogelijk zijn relatief weinig uitkeringsgerechtigden met beperktere mogelijkheden voor vrijwilligerswerk geselecteerd. Wanneer de afdelingen Werk en Inkomen op gekantelde wijze gaan werken, kan blijken dat nog meer uitkeringsgerechtigden benaderbaar blijken te zijn dan nu het geval is. In deze pilot bleek bovendien een deel van de respondenten benaderbaar, terwijl ze nog geen vrijwilligerswerk deden en een deel meer vrijwilligerswerk te kunnen doen. Er lijkt al met al een groter potentieel te zijn dan waar nu gebruik van wordt gemaakt. Doordat de matching niet is uitgevoerd, kan de vraag naar de effecten van de inzet van vrijwilligers op de zorgkosten niet worden onderzocht. Het lijkt erop dat de inzet van vrijwilligers naast de besparing op intramurale zorg niet direct verdere bezuinigingen op zorgkosten zal opleveren. De inzet lijkt in de eerste plaats nodig op het sociale vlak. Pas op langere termijn kan inzicht worden verkregen in eventuele effecten op zorgkosten door verbeteringen van kwaliteit van leven van zorgvragers en uitkeringsgerechtigden. Slot De geïnterviewde uitkeringsgerechtigden bleken vaak al vrijwilligerswerk doen. Door de interviews van Mienskipssoarch werd echter duidelijk dat er meer potentieel is. Gezien de diversiteit aan terreinen waarop de uitkeringsgerechtigden inzetbaar zijn, lijkt een grotere inzet van vrijwilligerswerk bij cliënten met een zorgvraag op het niveau van ZZP 1 t/m 4 in de toekomst haalbaar. Dit zou voor beide groepen een vergroting van de participatiemogelijkheden betekenen en in die zin mogelijk een verbetering van de kwaliteit van leven.

16