Vitamine D, een panacee?
|
|
- Margaretha Cools
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Vitamine D, een panacee? dr Jos Wielders Zeist, 6 okt Overzicht Vit D lezing Inleiding Vitaminen en vitamine D "Normaalwaarden en optimale waarden Calcemische en Non-calcemische acties van vit D Oorzaken, prevalentie en presentatie vit D gebrek Enkele klinische effecten uitgewerkt Vit D en spierklachten Vit D en zwangerschap / belang voor neonaat Vit D en infecties Vit D en fractuur risico / Ca suppletie / Osteoporose Gezondheidsraad en USA Institute of Medicin adviezen Farmacokinetiek en toxiciteit Suppletie regimes Standpunten van beroepsverenigingen Vitamines? Stof die het lichaam nodig heeft maar niet zelf kan aanmaken, dus vitale stoffen (vita = leven) Vaak hulpstof bij reactie als energievoorziening of aanmaak bouwstoffen, bijv B12 en B11 voor Hb (bloedarmoede) Chemisch vaak een amine, daarom vitale aminen vitaminen Tekorten leiden tot gebreksziekten 3 Algemene malaise > 65 jaar Wielders unpub Van de oudere patiënten met algemene malaise heeft 1 / 4 ernstig vitamine D gebrek ( < 30 nmol/l ) 1 / 8 zelfs ernstig gebrek ( < 20 nmol/l ) 1 / 7 foliumzuur gebrek ( < 6 nmol/l ) 1 / 10 vit B12 gebrek ( < 130 pmol/l ) Vitamine screening bij Algemene Malaise lijkt alleszins gerechtvaardigd. 6
2 Engelse ziekte * Rickets Behandeling mogelijkheden Rachitis 19 e & 20 e Levertraan. eeuw: Dissertatie Leiden 1645 Whistler Medisch inaugureele verhandeling over de kinderziekte der Engelschen, welke de inwoners in hun inheemsche taal noemen The Rickets. Rotterdams Nieuwsblad 1935 Advertentie voor Halitran Behandeling Rachitis met UV licht is ook effectief E.H.Reerink, chemicus & A.van Wijk, fysicus Philips K.Huldschinsky, kinderarts 1919 Höhensonne Productie van Vitamine D 2 ( 1931) door : U.V. bestraling van Ergosterol Ergocalciferol Productie van Vitamine D 3 ( 1937) door: U.V.bestraling van cholesterol / 7-dehydro 7 cholesterol Cholecalciferol uit: - Wolvet - Slachtafval ( cholesterol rijke weefsels) - Eierdooier - Mosselen! Lange periode vit D productie bij Philips-Duphar Weesp Vitamine D chemie vitamine D aanmaak / aanvoer Vit D3 = cholecalciferol (dierlijk) In NL alleen D3 als suppletie ( 1 µgr = 40 ie ) Vit D2 = ergocalciferol (plantaardig) In USA veelal D2 als suppletie April sept : het opladen van de akku door elke dag 15 min middagzon, 90 % van vit D heeft als bron de aanmaak door de huid ( UVB, ca 290 nm ) 25(OH) vit D3 = calcidiol, beste indicator vit D status, meest gebruikelijke parameter in vit D land In wintermaanden via voedsel, m.n. door vette vis of levertraan. Beetje via eigeel, margarine / vetten 1,25 (OH) D3 = calcitriol, actieve vorm / hormoon 12 Dieren likken hun vacht (bestraald huidvet) plus directe zonexpositie van huid, evt via voeding 13
3 Prevalentie vitamine D tekort (GR 2008) Vit D in zomer en winter Aarhus Verdelingshistogram NL vergelijkbaar met DK zomer / winter verschil is nmol/l Natuurlijke vit D status? Traditionele zonexpositie geeft onderstaande 25(OH) D3 gemiddelde waarden (nmol/l) Maasai 103 (Muskiet 2009) USA boeren (Mosekilde 2005) USA strandwachten 163 (Bischof-Ferrari 2006) 15 Wat is eigenlijk normaal voor vitamine D? Vitamin D and PTH 40 nmol/l Welke populatie? Ras / cultuur /voedingspatroon Welk seizoen / breedtegraad? Berekend uit steekproef normale populatie?? The Role of Measurement of Plasma Vitamin D in Assessing Parathyroid Hormone (PTH) Status Eric Espiner and John Livesey endo/pth-vitd.htm Fysiologisch normaal (bijv PTH en spierfunctie normaal) Vit D en spierkracht Optimale 25(OH)vit D? * 8 ft walking test (8 ft lopen / draaien / 8 ft terug) * sit and stand test (5 x opstaan / zitten, zonder arm hulp) Minimaal nodig nmol/l de gunstige 25(OH)D waarden beginnen bij 75 nmol/l (30 ng/ml), en de beste liggen tussen 90 and 100 nmol/l (36 40 ng/ml) Gezondheidsraad houdt 30 of 50 nmol/l aan (2008) met name gerelateerd aan botten Bischoff-Ferrari, Am J Clin Nutr
4 Hypovit D, insuffiency etc Minimaal 50 nmol/l, beter lijkt 75+ nmol/l Streven naar > 50, 75 of zelfs 100 nmol/l 25(OH)vit D? < circa 25 nmol/l rachitis / osteomalacie (meerdere publicaties) < circa 20 nmol/l spierpijn / klachten (ref Torrentes de la Jara) Vitamin D deficiency : severe hyperparathyroidism, Ca malabsorption, rickets in infants and osteomalacia in adults, and myopathy. Vitamin D insufficiency : mild hyperparathyroidism, low intestinal Ca absorption, reduced BMD and perhaps subclinical myopathy. Hypovitaminosis D, body stores of vitamin D are low and parathyroid hormone levels can be slightly elevated. 21 < circa 50 nmol/l spierzwakte en verhoogd valrisico (ref Janssen/Verhaar, Lips, Bischoff-Ferrari) < 50 nmol/l verminderde botdichtheid en fractuur risico (ref Bischoff-Ferrari) Bij > nmol/l extra winst t.a.v. risico reductie voor meerdere soorten kanker, voor auto-immuunziekten etc (Dawson-Hughes, Bischoff-Ferrari e.a.). 25OH D3 adviezen NL Gezondheidsraad (2008) 30 nmol/l maar 50 nmol/l voor vrouw >50 jaar of man > 70 jaar Vitamine D metabolisme en functie USA Institute of Medicin (nov 2010) > 50 nmol/l Int specialisten (Osteop Int 2005) Brugse Vit D Workshop (2009) Stand. Commit. European Doctors (2009) > 75 nmol/l > 50 nmol/l > 50 nmol/l Previtamine D Aanmaak in huid Levertraan Vette vis Supplementen Paddestoelen Immuunmodulatie en afweer Cardiovasculaire ziekten Cel groei regulatie NL laboratoria meestal > 50 nmol/l, Belgisch lab >17.7 nmol/l!! Osteoporose 24 Locaal Macrofaag, Borsten, Colon, Prostaat, etc. Nier Systemisch Calcium - homeostase Spierkracht Non-calcemische acties o.a. productie cathelicidine door macrofagen stimulatie act T lymfo s en β lymfo s remming angiogenese stimulatie celdifferentiatie remming proliferatie bloeddruk verlagend stimul. insuline productie 25 27
5 Causale en geassocieerde ziekten bij vitamine D tekort Neonatale hypotonie Neonatale convulsies Rachitis Craniotabes Allergie Diabetes type 1 Schizofrenie Spierzwakte / -pijn Rachitis Infecties Allergie, astma Obesitas Metabool syndroom Hypertensie Multiple sclerose Spierzwakte / -pijn Spierzwakte / -pijn Osteoporose Osteomalacie Vallen, verhoogd fractuurrisico Infecties Infecties Kanker (borst, colon, prostaat) Kanker (borst, colon, prostaat) Depressie (seizoen - ) Depressie (seizoen - ) Hypertensie, CVZ Cognitieve achteruitgang Astma M. Holick CVZ, Hartfalen Rheumatoïde artritis Hypertensie Multiple sclerose Vit D en gen activatie (> 200 acties bekend) Erkenning van oorzakelijk effect t.a.v. spierfunctie, immuun systeem en inflammatoire respons door EFSA, dec 2009 Malloy, Pike, Feldman Endo Rev 20 (1999) DBP D binding protein VDR Vit D receptor RXR Retinoid X receptor VDR-RXR complex VDRE Vit D responsive element 33 GTA gen. transciption app. 34 Gurlek et al Endo Rev 2002 Heaney AACC
6 vit D: géén vitamine maar prohormoon! Oeroud hormoon*, > 90 % maken we zelf aan Nodig voor aanmaak van vele honderden eiwitten, peptiden en enzymen Van belang voor spierkracht & immunologische afweer Heaney AACC 2010 Tekorten zijn geassocieerd met autoimmuun ziekten Remt proliferatie van maligne cellen Stimuleert differentiatie (uitrijping) van cellen (* actieve vorm 1,25(OH)2 vitamine D3) 40 Hoe komen we aan onze vit D? Risicofactoren voor vit D tekort Margarine 20 tot 30 ie / boterham Zonnebaden ie Vette vis 600 tot 1000 ie/100g Multivitaminen ADH = 200 ie/d Voeding levert < 10 % van onze behoefte Totaal 800 ie/d nodig (volw.), maximum 2000 ie/d (GR 2008) Ei 35 ie 41 Wielders et al NTVG Vitamine D productie in huid o.a. afhankelijk van Leeftijd (huid dikte en 7-hydrocholesterol gehalte) Holick Huid kleur, melatonine is ingebouwd zonnefilter Endocr & Diabet 2002 Gebruik van zonnecrème (SPF 8 tot 95% minder D) Sta-op stoelen (Firma Prominent) Effect van vitamine D op spierklachten
7 Wicherts, Lips et al JClinEndoMetab OHD < 20 ng/ml (50 nmol/l) is associated with poorer physical performance and a greater decline in physical performance in older men and women. Onduidelijke spierklachten Almost 50% of the population had serum 25- OHD below 20 ng/ml, public health strategies should be aimed at this group (OH) vit D < 13 nmol/l Vitamine D bij zwangeren en pasgeborenen Wielders, Dormael, Eskes & Duk, NTvG % van 131 allochtone zwangeren < 20 nmol/l tegenover 5% van 554 EU zwangeren 54 % van 81 allochtone baby s < 13 nmol/l tegenover 6 % van 442 EU baby s MeanderMC april 2004 april Relatie 25(OH)D3 moeder en pasgeborene Wielders et al 2006 vit D baby = 2/3 van moeder Vitamine D is broodnodig voor pasgeborene en zuigeling Goede bot vorming zowel intra-uterien als na de geboorte (Javaid, Lancet 2006 / Mahon JBMR 2010 / Yorifuji JCEM) 2008) Ontwikkeling van spiermassa en spierkracht Minder kans op (luchtweg) infecties Verminderd risico op DM1 (Hypponen, Lancet 2001) Rel Risico DM1 bij 21 jaar = 0,22 als 2000iE/d in 1 e jaar Een vit D deficiënte moeder krijgt een deficiënt kind! 50 Minder kans op ontwikkelen Multiple Sclerose (Willer BMJ 2004) Minder kans op ontwikkelen schizofrenie (McGrath ArchGenPsych 2010) 51
8 Neonatale hypotonie / floppy child Schedelafwijkingen bij vit D tekort Meest voorkomende oorzaken (in volgorde) premature geboorte hypothyroïdie rachitis (Vitamin D deficiency) algehele ondervoeding kernicterus lysosomale stapelings ziektes Down's syndroom Rachitis rozenkrans craniotabes verbreding polsen en enkels duivenborst Harrisonse groeve kyphose versterkte lordose bekkenvernauwing kromme lange pijpbeenderen hypotonie convulsies verminderde afweer B.Harrow Vit D / calcium en fractuur risico Trivedi BMJ 2003: vitamine D suppletie ( IU/4 mnd) geeft 22 % minder eerste fracturen en 33 % minder fracturen over 5 jaar, bij 2000 mannen en 700 vrouwen van jaar Chapuy NEJM 1992: 1,2 g calcium en 800 iu vit D d/d 18 mnd aan helft van 3270 vrouwen gem 84 j. (andere helft placebo). Aantal heupfracturen met 46% gedaald, calcidiol 162 % hoger en PTH 44% lager. BMD 2,7% toegenomen, in placebo 4,6% gedaald. Diverse andere studies (o.a. Lips) toonden géén effect?? Textbook of Biochemistry (1947) 55 Calcium plus Vitamin D Supplementation and the Risk of Fractures Jackson,. LaCroix, Gass, Wallace n engl j med 354; Editorial remarks on the study of Jackson 7 february 16, 2006 Subjects were not selected on the basis of low bone mineral density or risk factors for fragility fractures 64 percent of placebo group had daily calcium intake of at least 800 mg at baseline, 42 percent had daily vitamin D intake of at least 400 IU. the dose of vitamin D 400 IU per day may not have been sufficient, trials that demonstrated benefits of calcium with vitamin D administered 700 IU dd More than half of participants in both groups were currently receiving hormone-replacement therapy, which is a fairly potent antiresorptive regimen and significantly reduced the risk of hip, vertebral, and other fractures possible diminishing the chance of detecting an additional benefit of calcium with vitamin D supplementation
9 Vitamine D en osteoporose, groeiend inzicht NHG standaard osteoporose 1999: wel calcium suppletie maar suppletie van voeding met vitamine D wordt niet aanbevolen CBO consensus osteoporose 2002: aanwijzingen dat ernstig vitamine D gebrek het risico op heupfracturen verhoogd Lips Endo Rev 2001: Vit D3 wordt aanbevolen voor huisgebonden ouderen en is mogelijk een effectief en goedkoop middel ter preventie van heupfracturen Huidig inzicht: 20-60% van bejaarden is vit D deficiënt (< 30 nmol/l), behandeling osteoporose vereist normale vit D status bij voldoende Ca inname CBO consensus 2011 Fractures and vitamin D (meta analyse) Selection Only double-blind Randomised Clinical Trials of oral vitamin D supplementation (cholecalciferol, ergocalciferol) with or without calcium supplementation vs calcium supplementation or placebo in older persons ( 60 years) that examined hip or nonvertebral fractures were included. Conclusions Oral vitamin D supplementation between 700 to 800 IU/d appears to reduce the risk of hip and any nonvertebral fractures in ambulatory or institutionalized elderly persons. An oral vitamin D dose of 400 IU/d is not sufficient for fracture prevention. Heike A. Bischoff-Ferrari, et al JAMA. 2005; 293: Calcium en vit D inname NL Bron TNO Voedingsconsumptiepeiling (en aanbeveling): Calcium mg/dag Meisjes jaar ca 900 (1100 ) Jongens jaar (1200) Vrouwen jaar (990) Mannen jaar ca 1100 Vit D met of zonder Calcium bij fractuur risico Pooled RR met Ca van 1.1 naar 0.82 hip fract Vit D ug/dag Kinderen 1-7 jaar ca 2 (10 ug) Kinderen 7-10 jaar ca 3 Vrouwen (en zw) 3-4 ADH = 5 GR adv = 20 Mannen Boonen et al JCEM
10 CBO Osteoporose Richtlijn 2011 Niet alleen vitamine D-deficiëntie (<20 nmol/l), maar ook vitamine D-insufficiëntie (<50 nmol/l) heeft een negatief effect op de botkwaliteit en daarnaast hebben inadequate vitamine D spiegels ook een negatief effect op de spierkracht en de valkans Conclusie (hoge kwaliteit van bewijs) Hoog gedoseerde ( IU) Vitamine D suppletie is effectief in het reduceren van het valrisico bij ouderen, met name als er een vitamine D deficiëntie bestaat. Lage doseringen ( IU) echter niet Alle patienten met osteoporose komen dus voor vitamine D suppletie in aanmerking, in principe 800 IE/dag tenzij uit bloedonderzoek blijkt dat de 25(OH)D spiegel hoog genoeg is ( s winters hoger dan 50 nmol/l) CBO richtlijn 2011 over Calcium Calciumsuppletie reduceert de kans op non-vertebrale fracturen, maar het effect is groter in combinatie met vitamine D. * Tang 2007, Bisschoff-Ferrari 2007 Calcium reduceert alleen in combinatie met vitamine D het optreden van heupfracturen. * (* hoge kwaliteit van bewijs) Boonen 2007 Het is wenselijk dat patiënten met osteoporose een calciumsupplement van 500 of 1000 mg per dag gebruiken wanneer de inname van calcium met de voeding lager is dan mg per dag. De suppletiedosis van 1000 mg geldt vooral wanneer de patiënt helemaal geen zuivelproducten gebruikt. 67 Vit D analogen bij osteoporose 1,25(OH)2 D3 en immuun functie A: Remming rijping dendritische cel, stimulatie Th2 en Treg cellen. B: Stimulering macrofaag tot cathelicidine productie (Bikle) 69 Am J Clin Nutrit 2010 RCT 167 schoolkinderen dec- maart 1200 ie vit D dd 167 in placebo groep Influenza A occurred in 18 of 167 (10.8%) children in the vitamin D3 group compared with 31 of 167 (18.6%) children in the placebo group relative risk (RR), 0.58 In children with previous diagnosis of asthma, asthma attacks occurred in 2 children receiving vitamin D3 compared with 12 children receiving placebo Kwart van baby s heeft vitamine D-tekort: verhoogde kans luchtweg infecties! Ruim een kwart van pasgeboren baby s heeft bij geboorte een vitamine D-tekort. Dit gebrek aan vitamine D vergroot de kans op luchtweginfecties in het eerste levensjaar. Dat blijkt uit onderzoek van arts-onderzoeker Mirjam Belderbos en kinderarts dr. Louis Bont in het UMC Utrecht. De resultaten worden 9 mei gepubliceerd in het tijdschrift Pediatrics. Bont en collega s onderzochten bij 156 pasgeborenen het vitamine D-gehalte van het navel strengbloed. Daarna volgden ze alle kinderen gedurende hun eerste levensjaar. Achttien kinderen liepen een ernstige infectie van de lagere luchtwegen met het RS-virus op. Kinderen met de laagste concentraties vitamine D blijken een zes keer grotere kans op een RSV-infectie te hebben. Dit effect van vitamine D staat los van andere risicofactoren, zoals etniciteit van de moeder en geboorteseizoen. 71
11 Vitamine D and Cancer Jenab et al BMJ 2010 Patients in the highest quintile (>75 nmol/l) had a 40% lower risk of colorectal cancer than did those in the lowest quintile (< 25 nmol/l (P<0.001) Effect van actief D3 op kankercel lijnen Gut 1992;33: M G Thomas, S Tebbutt, R C Williamson Vitamin D and its metabolites inhibit cell proliferation in human rectal mucosa and a colon cancer cell line Reduction all-cancer risk women (Lappe et al) n=1180, 4 year follow-up Kaplan Meier survival plot In laboratorium onderzoek wordt een remmende werking van actief vitamine D op kankercellijnen gezien (borst, colon, prostaat kanker cellen) Actief vit D stimuleert de uitrijping van cellen, remt de bloedvat ontwikkeling van gezwellen en stimuleert de apoptose (geprogrammeerde celdood) Ca only: 1400 mg/day Ca iU D3 / day Total 50 cancers of breast, colon, lung, uterus, leukemia, lymphoma, myeloma vit D tekort : genezen of voorkomen? Leerpunten
12 Farmacokinetiek Toxiciteit Suppletie regimes Formeel beleid NL en USA Standpunten beroepsgroepen Pearce Vit D status Vitamine D metabolisme en functie Previtamine D Aanmaak in huid Levertraan Vette vis Supplementen Paddestoelen Immuunmodulatie en afweer Cardiovasculaire ziekten Cel groei regulatie Locaal Macrofaag, Borsten, Colon, Prostaat, etc. Nier Systemisch Calcium - homeostase Spierkracht 82 Osteoporose ,25(OH) 2 vit D 3 doorgaans normaal bij 25(OH) vit D 3 deficiëntie Wielders NTKC 2005 N nmol/l 25 OH vit D 1,25 (OH)2 vit D N pmol/l Enkele basis gegevens T ½ calcidiol in bloed ongeveer 2 weken T ½ calcitriol in bloed ongeveer 15 uur Functionele halfwaarde (zeelieden in onderzeeboot) is ongeveer 2 maanden Concentratie Responstijd (max serum waarde) afhankelijk van dosis Intermediar calcidiol gemeten ipv toegediend cholecalciferol Opslag in vetweefsel, bij sterke gewichtsreductie tijdelijk lichte verhoging 25(OH) vit D Proefpersonen 85
13 Vit D productie door huid Eenmalige UV expositie of orale suppletie Piek na ca ½ dag Holick AJCN 2004 Vit D aanmaak in Boston 42NB, Edmonton (Can) 52NB en Bergen (Noorw) 62 NB per maand en per tijd van de zomerdag Holick Am J Clin Nutr Langdurig 0, 25, 125, 250 ug dd Stootkuur ie (n=30) Gemiddelde stijging van 35 nmol, piek was na 7 dagen Herhaal dosis na 2 mnd aanbevolen Ilahi & Heaney AJCN 2008 Stabiel niveau na ca 2 mnd Heaney Zon, dagdosis of 3 mnd dosis Megadosis ie (n=48) Wicherts et al Osteop Int 2010 Non-Western Immigrants Gering effect op Ca, Mg, fosfaat in serum, kortdurend 25 % stijging Ca excretie urine 90 Cipriani et al JClinEndoMetab
14 Megadosis ie Increment 25OHD3 per ug dd Toename: 0.6 tot 1 nmol/l per ug D3 dd Heaney 2005 Respons 25OHD (boven) en verandering t.o.v. basis waarde 1,25(OH)2D en PTH (rechts) Simulatie, oudere vrouwen NHANES-III suppleren met 2000 ie dd? Heaney 2005 RCT hoge Vit D suppletie zwangeren RCT met 350 zwangeren vanaf week groepen: 400, 2000 en 4000 ie dd tot partus outcome: 25OHD3, 1,25(OH)2D3, Ca status, PTH tevens PTH en 25OHD3 van neonaat verloop zwangerschap, partus complicaties? Resultaat: geen verhoogd Ca in bloed of urine Geen complicaties tgv vit D suppleties Beste klinische scores met 4000 ie dd 94 Hollis, Wagnes et al JBMR Vitamine D voor moeder en kind 5000 ie / week Anno 1944 Suppletie van zwangere NL aanbeveling GR 2008: 400 ie / d max ie / d USA aanbeveling IOM 2010: 400 ie / d max 4000 ie /d Welke spiegel levert dit op? 400 ie dd 2 mnd gemiddeld 14 nmol/l 25(OH)D stijging (Borst / Duk / Wielders 2010 unpubl.)
15 Suppleren of niet suppleren, dat is de kwestie Voedingscentrum (mei 2011) in opdracht van VWS Advies voor allochtonen Advies voor ouderen Advies voor zwangeren en zogend Advies kinderen tot 4 j Formeel advies (2011) is 10 ug/dag dus 400 ie
16 Stootkuur bij klin. effecten of 25OHD3< 30 Experts view Souberbielle Autoimmune Reviews 2010 Wielders NTvG 2010 Voorstel 25 / 50 of 100 kie tot 50 nmol/l. Daarna onderhoud 107 Arnhemse FNA stoot Groningen, de Boer et al (Eur J Endocr 2010) cholecalciferol dose required to reach 25-OHD3 of 75 nmol/l dose (IU) = 40 x (75 - serum 25-OHD3) x body weight so for 70 kg and starting at 25 nmol/l Heaney iu needed Toxicity at high doses? (Vieth AJCN 2001) 5 month 100 ug D3 / day (4000 iu / day) in 28 volunteers gave no effect on serum calcium Toxic (hypercalcemia) at > iu/day and > ca 220 nmol/l Sunbath (till light erythema) produces iu A) 8 x ie / 2 weeks = ie B) 6 x ie / week = ie C) 8 x ie / week = ie No advers effects on patients, small changes or on serum in serum calcium, creatinine, phosphate, PTH 111 Suppletie adviezen en toxiciteit (1) Correctie van vitd tekort via dagelijkse suppletie: stijging van circa 0,7 tot 1,0 nmol/l per µg/dag Plateau bereikt in ca twee maanden Bij ernstige deficiënties (< 30 nmol/l) met klachten of klinische verschijnselen: opladen naar circa 50 nmol/l, bijv. orale dosering van of iu vitd, en daarna 800 ie vit D plus 1000 mg calcium dd 113 Suppletie adviezen en toxiciteit (2) Eenmalig iu geeft stijging van ca 35 nmol/l 25(OH)vit D, het effect is na 2-3 maanden verdwenen. Suppletie met 25 ug/d of 50 ug/d leidt tot een eindniveau van resp nmol/l 25(OH)D3. Géén hypercalciëmie tot ca 650 nmol/l 25(OH)vitD23 Zonlicht expositie in badkleding tot licht erytheem levert iu vitd, ter vergelijking de GR adviseert 50 µg/dag. 114
17 Suppletie advies voor huisarts praktijk Gezondheidsraad 2008: vitamine D suppletie Ga uit van klachtenpatroon, in combinatie met risicogroep Bepaal de beginsituatie: 25(OH) vit D, evt Calcium Suppleer volgens vuistregel de Boer Onderhoud vit D spiegel met iE dd in combinatie met calcium (zeker voor ouderen en allochtonen) Jaarlijkse controle (oktober) of op geleide van klachten GR: calcidiol concentratie minimaal 30 nmol/l, voor ouderen 50 nmol/l Aanbeveling Inst of Medicin 2010 vs GR 2008 IOM 2010 aanbeveling ADH is 600 IE voor 1 tot 70 jaar, daarboven 800 IE > 50 nmol/l 25(OH)D voor alle leeftijden en M/V Maximale dagdosering is 4000 IE voor > 9 jaar, ook zwanger GR 2008 aanbeveling ADH is 200 IE voor 4 tot 50 jaar (v) of 4 tot 70 jaar (m) en 400 IE < 4 jaar M /V > 30 nmol/l, maar V > 50 j of M > 70 j min. 50 nmol/l Maximaal 2000 IE dd voor leeftijd > 4 jaar Wat zegt KWF van vitamine D (2010) Tweede signaleringsrapport KWF Kankerbestrijding (2010) : o.a. overzicht van epidemiologisch, biologisch, meteorologisch en experimenteel onderzoek naar de relaties tussen zonlicht, vitamine D en kanker. De SCK-werkgroep concludeert dat zonlicht positief gerelateerd is aan een lagere kans op borstkanker, dikkedarm- en prostaatkanker. Dit kan komen doordat vitamine D via zonlicht in de huid wordt aangemaakt. Ook blijken mensen met hoge vitamine D-spiegels in het bloed een lager risico te hebben op dikkedarmkanker. Hoe de relatie tussen zonlicht en darmkanker precies in elkaar zit, is nog onduidelijk. 118 Zonnen mag! vdrhee NTvG 2007 Nadelige effecten zijn vaker of vroeger ontstaan van huidkanker en degeneratieve huidafwijkingen, en het optreden van fotodermatosen. Gunstige effecten; het kan het ontstaan en het beloop van bot-, spier- en huidziekten, van diverse maligniteiten (prostaat-, mamma-, colon- en ovariumcarcinoom, non-hodgkinlymfoom) gunstig beïnvloeden; ook heeft het een preventief effect op het ontstaan van immuunziekten, met name MS Publieksvoorlichting over zonexpositie moet waarschuwing tegen overmatige blootstelling aan zon blijven bevatten en daarnaast een regelmatige, beperkte zonblootstelling stimuleren. 119 Vit D plus Calcium tabletten (CBO Richtlijn osteoporose 2011) Voor de praktijk: bij de drogist is vitamine D3 verkrijgbaar in tabletten van 200 en 400 IE. In de apotheek zijn tabletten van 400 IE verkrijgbaar. Ook zijn via de apotheek capsules van 2800 IE en 5600 IE te verkrijgen voor gebruik eenmaal per week. De nieuwe tabletten Calcichew D3 bevatten calcium 500 mg en vitamine D3 800 IE. Vitamine D3 wordt beschouwd als voedingssupplement en komt niet voor vergoeding in aanmerking, maar wel indien gecombineerd met calcium 121
18 Vitamine D preparaten Colecalciferol Drank FNA IE/ml; flacon met doseerspuit 100 ml. Vit D in EU politiek Devaron [Valwater bv] Tablet 400 IE of 100 IE. Davitamon D Aquosum, 25 ml 1 dr. = 40 IE Profylaxe vitamine D-deficiëntie Oraal: 400 IE per dag, ouderen v.a. 65 jaar 3 keer per jaar IE ter voorkoming van fracturen Bij vitamine D-deficiëntie corrigeren en dan onderhoudsdosis Ook recept vrij via drogist of via de HEMA (10 ug / tablet, 90 / flacon) 122 Geneeskundige Hoofdinspectie der Volksgezondheid Besluiten: Vitamine D zal landelijk beschikbaar worden gesteld.(1941) Opdracht wordt verleend aan Philips- van Houten Distributie op basis van gegevens van bevolkings- register. Afleveringsvorm: zakje met 4 tabletten à 5000 I.E Vit.D,, maandelijks toe te zenden. Uitgifte door het consultatiebureau, later ook door het distributiebureau. Voldoende zonneschijn toegewenst! Niet te veel, maar zeker niet te weinig! Zonnen mag Aanvullende informatie Review Vit D Ned Tijdschr Geneeskd. 2010;154:A1810
Vitamine D, ook voor moeder en kind
Fatima Vitamine D, ook voor moeder en kind 26 maart 2011 dr. Jos Wielders Obstetrische anamnese G10P8, geboren 26 sept 2004 bij AD +/- 38 wk (ongecontroleerde zwangerschap). GG 3085g. Goede start. Opname
Nadere informatieVitamine D. Essentieel prohormoon
Vitamine D Essentieel prohormoon Biochemie en fysiologie Vit D in voeding: D3 (cholecalciferol, dierlijk) D2 (ergocalciferol, plantaardig). Belangrijkste bron is de aanmaak id huid oiv zonlicht: >90% vd
Nadere informatieVitamine D vanuit MeanderMC 2002-2011
Vitamine D vanuit MeanderMC 2002-2011 2011 dr Jos Wielders, augustus 2011 1 Inhoud PPT Inleiding: Wat is minimaal, wat is optimaal als ondergrens voor 25 hydroxy vitamine D3 Gepubliceerd vitamine D onderzoek
Nadere informatieVitamine D: meten of eten?
35 e bijeenkomst Thema sociëteit 10 februari 2014 Vitamine D: meten of eten? Arno Toorians Internist-endocrinoloog Pathofysiologie Primaire functie 1,25(OH)D Herstel, handhaven calcium/fosfaat homeostase
Nadere informatieVitamine D. E. van der Heijden (ANIOS IC)
Vitamine D E. van der Heijden (ANIOS IC) 18-5-2018 Hoe? Voeding Zonlicht (> 90% van vitamine D status) Via 25-hydroxylering lever/ en 1-hydroxylering in nier ontstaat het actieve hormoon 1,25 dihydroxyvitamine
Nadere informatieVitamine D. Ton Boermans huisarts
Vitamine D Ton Boermans huisarts 2 2 Vitamine D Onvoldoende UVB voor Vitamine D synthese van november tot begin maart 90% van Europa heeft gedurende 4-6 mnd onvoldoende UVB straling. Latitude 38 o north
Nadere informatieDiabetes en. Vitamine D deficiëntie. ntie. Vitamine D is een hormoon! Klinische presentatie vit. D deficiëntie. Interpretatie 25 (OH)2 spiegel?
Vitamine D is een hormoon! Diabetes en vitamine D deficiëntie Dr. Yvo Sijpkens, internist-nefroloog nefroloog Bronovo, Den Haag Derde Landelijk Symposium Diabetes en Nierziekten Klinische presentatie vit.
Nadere informatieOpnieuw licht op vitamine D bij schizofrenie! Nieuw licht op vitamine D bij schizofrenie. Publicaties vitamine D. Publicaties vitamine D.
Nieuw licht op vitamine D bij schizofrenie Gert Wolters Verpleegkundig specialist & onderzoeker Linis/Lentis Research Opnieuw licht op vitamine D bij schizofrenie! Gert Wolters Verpleegkundig specialist
Nadere informatieOnderzoek toont aan:
Delft, 2007 Onderzoek toont aan: SUNSHOWER VERDUBBELT VITAMINE D GEHALTE Uit een onderzoek van Sunshower in samenwerking met het LUMC onder Delftse studenten blijkt dat de Sunshower een positieve invloed
Nadere informatieAutisme Spectrum Stoornissen en Vitamine D
Autisme Spectrum Stoornissen en Vitamine D Deze presentatie Wat doet vitamine D eigenlijk? Wanneer is er deficiëntie? Vitamine D tekort en autisme Effecten van suppletie bij autisme Conclusies Klinische
Nadere informatieDossier. Wetenschappelijke informatie op een begrijpelijke manier uitgelegd. Het belang van: VITAMINE D
Dossier Wetenschappelijke informatie op een begrijpelijke manier uitgelegd. Het belang van: VITAMINE D E-book Vitamine D Vitamine D: anders dan andere vitaminen 3 Vitamine D en zonlicht, hoe zit het precies?
Nadere informatieVoeding en Ouderen. Lisette CPGM de Groot; Wageningen Universiteit. Symposium Voeding en Ouderen - november 2014 -
Voeding en Ouderen Lisette CPGM de Groot; Wageningen Universiteit Symposium Voeding en Ouderen - november 2014 - Heel oud worden: 115 (NL) of 122 (F) Ouder worden? Levensverwachting 2013 man: 79,4 jaren
Nadere informatieVOEDINGSSUPPLEMENTEN & SPORTVOEDING. DVitamine
VOEDINGSSUPPLEMENTEN & SPORTVOEDING DVitamine DE WAARHEDEN OVER VITAMINE D Nu de herfst en het begin van de winter achter de rug liggen snakken we met z n allen naar de eerste warme zonnestralen. Weinig
Nadere informatieFysiologie Streefwaarde
Vitamine D Fysiologie De term Vitamine D is een verzamelnaam voor verschillende vitamine D-moleculen. In de praktijk treedt vaak verwarring op doordat niet wordt vermeld of men het heeft over vitamine
Nadere informatieIn Zwang Richtlijn Vitamine D, B12 en K
In Zwang Richtlijn Vitamine D, B12 en K VITAMINE D Zwangerschap De gezondheidsraad adviseert zwangeren om minimaal 10 µg dag vitamine D in te nemen. Bij een ernstige vitamine- D- deficiëntie is dit onvoldoende
Nadere informatieVitamine D IS EEN SUPPLEMENT NODIG. 11x vraag en antwoord over supplementen
11x vraag en antwoord over supplementen Vitamine D IS EEN SUPPLEMENT NODIG Om aan vitamine D te komen is vooral zonlicht erg belangrijk. Voeding speelt, zeker s zomers, een bijrol. Hoe krijg je niet te
Nadere informatieVitamine D supplement voor mensen met antipsychotica gebruik op s Heeren Loo, Apeldoorn
Vitamine D supplement voor mensen met antipsychotica gebruik op s Heeren Loo, Apeldoorn Kwaliteit project In het kader van de opleiding tot AVG aan de Erasmus Universiteit Rotterdam wordt in het 3 e opleidingsjaar
Nadere informatieSamenvatting. Wat is de achtergrond van dit advies? Regelgeving en onderzoek zijn volop in ontwikkeling
Samenvatting Wat is de achtergrond van dit advies? Regelgeving en onderzoek zijn volop in ontwikkeling Europese wet- en regelgeving en onderzoek op het gebied van vitamines, mineralen en spoorelementen,
Nadere informatieVitamine D deficiëntie en mogelijke gevolgen
Vitamine D deficiëntie en mogelijke gevolgen dr Jos Wielders, november 2016 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Nadere informatieSamenvatting. Vitamine D-tekort in een multi-etnische populatie; determinanten, prevalentie en consequenties
Samenvatting Vitamine D-tekort in een multi-etnische populatie; determinanten, prevalentie en consequenties Samenvatting 116 In de huid van het menselijk lichaam wordt, bij blootstelling aan zonlicht,
Nadere informatieBelangrijk is om te beseffen dat deficiënties soms ontstaan ondanks het feit dat patiënten gesuppleerd worden.
Voedingsdeficiënties Er zijn een aantal zaken die meespelen bij het ontstaan van de tekorten na bariatrische chirurgie. Ten eerste is bekend dat morbide obese patiënten vaker voedingsdeficiënties hebben
Nadere informatieReactie van de commissie Richtlijnen goede voeding op het achtergronddocument over vitamine- en
Reactie van de commissie Richtlijnen goede voeding 2015 op het achtergronddocument over vitamine- en mineralensupplementen De commissie heeft op het achtergronddocument over vitamine- en mineralen reacties
Nadere informatieREducing Vitamin testing
REducing Vitamin testing in primary care practice Terugdringen vitaminebepalingen in de huisartspraktijk Dr. S.F. van Vugt Wie heeft afgelopen 2 weken Vitamine D of B12 aangekruist? Wie deed het op verzoek
Nadere informatieVitamine D. Dr. M. Vandenbroucke A.Z. St. Maarten
Vitamine D Dr. M. Vandenbroucke A.Z. St. Maarten 1 Historisch perspectief Oudheid : vnl de Egyptenaren beseften waarde van vis. (Harris Papyrus) 17 de eeuw : eerste beschrijvingen van osteomalacie bij
Nadere informatieGezonde voeding en voldoende beweging ook voor ouderen. Lisette CPGM de Groot; Wageningen Universiteit 12-11, Active Ageing 2015
Gezonde voeding en voldoende beweging ook voor ouderen Lisette CPGM de Groot; Wageningen Universiteit 12-11, Active Ageing 2015 Waar hebben we het over? Gezonde voeding Nieuwe richtlijnen Gezondheidsraad
Nadere informatieNederlandse samenvatting voor medisch niet-ingewijden
Nederlandse samenvatting voor medisch niet-ingewijden Chapter 8 Vitamine D, ter preventie van type 2 diabetes Dit proefschrift bevat de resultaten van enkele wetenschappelijke studies over vitamine D in
Nadere informatieLaboratoriumafwijkingen en suppletieadviezen
Laboratoriumafwijkingen en suppletieadviezen Voedingsdeficiënties Er zijn een aantal zaken die meespelen bij het ontstaan van de tekorten na bariatrische chirurgie. Ten eerste is bekend dat morbide obese
Nadere informatieVitamine D en spierfunctie
Vitamine D en spierfunctie Voeding en beweging: de krachtige therapie bij ondervoeding dr. Christian Oudshoorn Internist Ouderengeneeskunde Klinisch geriater 25 september 2017 c.oudshoorn@erasmusmc.nl
Nadere informatieVitamine D bij zwangerschap en het geven van borstvoeding
Vitamine D bij zwangerschap en het geven van borstvoeding Informatie voor zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven meander medisch centrum 1 www.meandermedischcentrum.nl In 2008 adviseerde de
Nadere informatieB-vitaminen ter preventie van fracturen en de vermindering van het fysiek functioneren
SAMENVATTING Samenvatting B-vitaminen ter preventie van fracturen en de vermindering van het fysiek functioneren Door de stijgende levensverwachting zal het aantal osteoporotische fracturen toenemen. Osteoporotische
Nadere informatieFractuurpreventie bij 80- plussers: focus op medicatie. Harald Verhaar, internist-geriater UMC Utrecht
Fractuurpreventie bij 80- plussers: focus op medicatie Harald Verhaar, internist-geriater UMC Utrecht Vragen Is het überhaupt nog wel zinvol om een anti-osteoporose medicament voor te schrijven aan een
Nadere informatieInhoud workshop. BONE workshop. calcium. Voeding-Leefstijl. calcium. calcium. Calcium Vitamine D Oefenen met FRAX Casus 1 Casus 2 Casus 3
Inhoud workshop BONE workshop Voeding Leefstijladvies FRAX DEXAscan Calcium Vitamine D Oefenen met FRAX Casus 1 Casus 2 Casus 3 Voeding-Leefstijl Calcium 1000-1200 mg/dag (=4-5 EH/dag) Voeding of suppletie
Nadere informatieVoeding en Valpreventie bij Ouderen
Voeding en Valpreventie bij Ouderen Lisette CPGM de Groot; Wageningen Universiteit 6 e Landelijk Valsymposium, 2 november 2018 2017 een jaar van (herziene) richtlijnen Richtlijn preventie van valincidenten
Nadere informatieVallen en liefst niet breken! Joris Meeuwissen Algemeen interne geneeskunde en geriatrie Zaterdag 21 september 2013
Vallen en liefst niet breken! Joris Meeuwissen Algemeen interne geneeskunde en geriatrie Zaterdag 21 september 2013 Inhoudstafel 1. Sarcopenie, frailty en vallen 2. Osteoporose? 3. Hoe stellen we dit
Nadere informatieOsteopenie en osteoporose, voedingsadviezen en screeningsinstrumenten. Marsha van Oostwaard
Osteopenie en osteoporose, voedingsadviezen en screeningsinstrumenten Marsha van Oostwaard Workshop Algemene aanbevelingen Bewegen Calcium Vitamine D FRAX Algemene aanbevelingen Voldoende lichaamsbeweging
Nadere informatieSamenvatting, conclusies en aanbevelingen
Samenvatting, conclusies en aanbevelingen De behandeling van vitamine D gebrek bij Nederlandse verpleeghuisbewoners Vitamine D deficiëntie en insufficiëntie komen veel voor bij ouderen, in het bijzonder
Nadere informatieWKGF standpunt Vitamine D suppletie bij kwetsbare ouderen
WKGF standpunt Vitamine D suppletie bij kwetsbare ouderen Fysiologie De term Vitamine D is een verzamelnaam voor verschillende vitamine D-moleculen. In de praktijk treedt vaak verwarring op doordat niet
Nadere informatieOsteoporose profylaxe bij 80+
Osteoporose profylaxe bij 80+ Emilie Gieling, AIOS Ziekenhuisfarmacie, CWZ Prof. Dr. Joop van den Bergh, internist-endocrinoloog, VieCurie MC Noord-Limburg, Maastricht UMC & UHasselt België (potentiële)
Nadere informatieBijna alle levensmiddelen bevatten eiwit. Het komt voor in zowel plantaardige als dierlijke producten.
Elk kind wegen bij opname, groeicurve invullen Anamnese : allergie, nierinsufficiëntie, gluten intolerantie, Hoe is zijn eetlust? Is hij vegetariër? Heeft hij pijn? Koolhydraten zijn een belangrijke energieleverancier.
Nadere informatieVoedingsadvies, geeft dat kleine beetje extra. Louise Witteman
Voedingsadvies, geeft dat kleine beetje extra Louise Witteman Casus De heer Doorzon, 34 jaar, Rookt 10-15 sigaretten per dag De laatste maanden veel stress (privé-situatie). ASA 1 Mondhygiëne redelijk
Nadere informatie12-11-2012. De fysiologische basis van de melkproductie. De fysiologische basis van de melkproductie. Hormonen tijdens lactatie
De fysiologische basis van de melkproductie Anita Badart, diëtist / lactatiekundige IBCLC Moedermelk; Aandachtspunten hoe? hoeveel? samenstelling? De fysiologische basis van de melkproductie Lactose Vetten
Nadere informatieGeschreven door Administrator donderdag, 05 maart 2015 20:35 - Laatst aangepast donderdag, 05 maart 2015 21:27
Vitamine D In de orthomoleculaire wereld is het belang van hoge doseringen vitamine D al geruime tijd een prominent gespreksonderwerp. Langzamerhand weet een stortvloed aan ondubbelzinnige onderzoeksresultaten
Nadere informatieBeleid schiet niet op!
25e jaargang nummer 6 NOVEMBER 2007 Ortho-bibliotheek De online database voor de orthomoleculaire geneeskunde Vitamine D en kanker Beleid schiet niet op! in Nederland 7000 kankerdoden per jaar Ortho6_Cover-1H.indd
Nadere informatieAanbevolen Dagelijks Hoeveelheden (ADH) voor zwangeren
Pagina 1 / 5 Aanbevolen Dagelijks Hoeveelheden (ADH) voor zwangeren Energie Energie De basaal stofwisseling neemt tijdens de zwangerschap geleidelijk toe. Aan het eind van de zwangerschap is de basaal
Nadere informatieTopics in Chronic Disease. Chronische Nierschade en de huisarts
Topics in Chronic Disease Chronische Nierschade en de huisarts Toets Nierinsufficiëntie Casus Metabole stoornissen Vervolg casus Nabespreking toets Nierinsufficiëntie komt bij ruim 10% van de Nederlandse
Nadere informatieKanker en vitaminen. fundament of wankele basis voor suppletie? Ellen Kampman, Wageningen Universiteit, UMC St Radboud, VU Amsterdam
LWDO Kanker en vitaminen fundament of wankele basis voor suppletie? Ellen Kampman, Wageningen Universiteit, UMC St Radboud, VU Amsterdam Te onderscheiden Preventie van kanker Tijdens behandeling voor kanker
Nadere informatieFlash: chemotherapie en allergie
Flash: chemotherapie en allergie Karen Geboes UZ Gent 4 december 2015 Opbouw Herkennen/graderen Bij welke producten/wanneer Behandeling Preventie? 2 Herkennen/graderen 3 4 5 6 Allergy 2013 7 Bij welke
Nadere informatieSamenvatting. Werking en bronnen van vitamine D
Samenvatting Voedingsnormen geven aan hoeveel mensen idealiter van een bepaalde stof binnen moeten krijgen om gezond te blijven. De Gezondheidsraad gaat regelmatig na of de bestaande voedingsnormen nog
Nadere informatieSuperfoods of doe maar gewoon? Coby Wijnen diëtist Spierziekten Nederland
Superfoods of doe maar gewoon? Coby Wijnen diëtist Spierziekten Nederland Chiazaad Goji bessen Zeewier Hennepzaad Tarwegras Macapoeder Superfoods zijn voedingsmiddelen waarvan gezegd wordt dat ze een hoog
Nadere informatieVitamine D3 biologisch inactief vit D 25(OH)D Calcitriol biologisch actieve vit D 1,25(OH)2D
Vitamine D3 biologisch inactief vit D 25(OH)D Calcitriol biologisch actieve vit D 1,25(OH)2D de inflammatie & infectie connectie Altijd samen! bepalen met bloedonderzoek! De afgelopen jaren is er steeds
Nadere informatieNieuw licht op vitamine D
Stand van zaken Nieuw licht op vitamine D Herwaardering van een essentieel prohormoon Jos P.M. Wielders, Frits A.J. Muskiet en Albert van de Wiel Vitamine D-tekort wordt niet langer alleen maar gerelateerd
Nadere informatieDe fysiologische basis van de melkproductie. Anita Badart, diëtist / lactatiekundige IBCLC
De fysiologische basis van de melkproductie Anita Badart, diëtist / lactatiekundige IBCLC De fysiologische basis van de melkproductie Moedermelk; hoe? Moedermelk; hoeveel? Moedermelk; samenstelling? Aandachtspunten
Nadere informatieVitamine D en K in relatie tot nierziekten. Je lichaam in balans - Hanne van Ballegooijen
Vitamine D en K in relatie tot nierziekten Je lichaam in balans - Hanne van Ballegooijen Voorstellen Onderzoeker bij Amsterdam UMC Voer onderzoek uit gesponsord door de Nierstichting Wie bent u? Geïnteresseerde
Nadere informatiegezond zijn, gezond blijven met vitamines en mineralen
gezond zijn, gezond blijven met vitamines en mineralen Vitamines en mineralen: we kunnen geen dag zonder We weten dat we ze elke dag nodig hebben. Maar wat zijn het nu eigenlijk? Vitamines en mineralen
Nadere informatieWat te bespreken. De Eeuw van chronische ziekten. risico ziekten en lifestyle. Trends in obesitas Nederland 1981-2003
De Eeuw van chronische ziekten Wat te bespreken Diabetes type 1 in relatie reumatische klachten Relaties tussen chronische ziekten? Diabetes type 2 in relatie reumatische klachten risico ziekten en lifestyle
Nadere informatieDe behandeling van osteoporose: een overzicht. Joop van den Bergh, internist-endocrinoloog VieCuri MC Noord-limburg, Maastricht UMC & UHasselt
De behandeling van osteoporose: een overzicht. Joop van den Bergh, internist-endocrinoloog VieCuri MC Noord-limburg, Maastricht UMC & UHasselt Fracture prevention: a five-step approach van den Bergh et
Nadere informatieCARDIOVASCULAIR RISICO MANAGEMENT BIJ DEMENTIE
CARDIOVASCULAIR RISICO MANAGEMENT BIJ DEMENTIE PROF DR MAJON MULLER INTERNIST OUDERENGENEESKUNDE DISCLOSURE POTENTIAL CONFLICTS OF INTEREST GEEN POTENTIËLE BELANGENVERSTRENGELING 1 Myocard Infarct Hart
Nadere informatieVitamine D Hoog gedoseerde voedingssupplementen
Vitamine D Hoog gedoseerde voedingssupplementen Begin 2016 heeft de NVWA verschillende meldingen ontvangen waarin de NVWA gewezen werd op het feit dat er voedingssupplementen met vitamine D op de Nederlandse
Nadere informatieOndervoeding bij Ouderen 14/11/2013. S. Lonterman; Klinisch Geriater
Ondervoeding bij Ouderen 14/11/2013 Inhoud Presentatie Definitie Ondervoeding Verschillende schalen Ouderen Centrum & Ondervoeding HagaZiekenhuis & Ondervoeding Eigen Onderzoek Voedingsgebied Supplementen
Nadere informatieVoeding voor voetbal. Peter Res, voedingskundige AFC Ajax
Voeding voor voetbal Peter Res, voedingskundige AFC Ajax Overzicht Inleiding Fysiologie van wedstrijden en trainingen Wedstrijdvoeding Trainingsvoeding Meetbare factoren Vitamine D Vetpercentage Zweetmetingen
Nadere informatiedoor Dorieke E.M. van Balen, Monique M.L. van der Westerlaken, Jos P.M. Wielders - 22-03-2012
Vitamine D-suppletie mag wel wat scheutiger Nederland conservatief met doseringen door Dorieke E.M. van Balen, Monique M.L. van der Westerlaken, Jos P.M. Wielders - 22-03-2012 Vitamine D staat sterk in
Nadere informatieTWA Osteoporose, fractuur- en valpreventie Apeldoornse Standaard Revisie 2013
TWA Osteoporose, fractuur- en valpreventie Apeldoornse Standaard Revisie 2013 Deze transmurale werkafspraak betreft de volgende categorieën patiënten patiënten die vragen hebben over osteoporose, zonder
Nadere informatieErica Post Kinderarts St Antoniusziekenhuis Utrecht/ Nieuwegein
Erica Post Kinderarts St Antoniusziekenhuis Utrecht/ Nieuwegein Een goed begin.. De zuigelingenperiode is een zeer kritieke en kwetsbare levensfase wat betreft de voeding Een goed begin.. De "Hongerwinterbaby
Nadere informatieRichtlijnen Goede Voeding
ParkinsonNet 29 november2013 Voeding en het brein: een samenspel Food for thought Voeding en cognitie Lisette CPGM de Groot Ondine van de Rest Sturend (eetlust) en afhankelijk (adequate voeding) Risico
Nadere informatieLandelijk Diabetes Congres 2016
Landelijk Diabetes Congres 2016 Insuline Pompen, zelfcontrole en sensoren, need to know Thomas van Bemmel, Internist Gelre Ziekenhuis Apeldoorn Disclosures (potentiële) belangenverstrengeling zie hieronder
Nadere informatiePrediabetes : ontwikkelt iedereen diabetes? Wie screenen en hoe? C. De Block Endocrinologie-Diabetologie Voorzitter Diabetes Liga
Prediabetes : ontwikkelt iedereen diabetes? Wie screenen en hoe? C. De Block Endocrinologie-Diabetologie Voorzitter Diabetes Liga Inhoudsweergave Wie is at risk & Diagnose Prevalentie Klinisch belang van
Nadere informatieEen goed begin.. 12-11-2012. De zuigelingenperiode is een zeer kritieke en kwetsbare levensfase wat betreft de voeding
Erica Post Kinderarts St Antoniusziekenhuis Utrecht/ Nieuwegein Een goed begin.. De zuigelingenperiode is een zeer kritieke en kwetsbare levensfase wat betreft de voeding Een goed begin.. De "Hongerwinterbaby
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2012 2013 32 793 Preventief gezondheidsbeleid Nr. 64 BRIEF VAN DE MINISTER VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der
Nadere informatieAlgemene Samenvatting
Algemene Samenvatting e vitamine metaboliet 1,25-dihydroxyvitamine ( ) speelt een sleutelrol bij het handhaven van de calcium homeostase door middel van effecten op de darm, het bot en de nier. e metaboliet
Nadere informatieCVRM addendum (kwetsbare) ouderen
CVRM addendum (kwetsbare) ouderen Prof. Dr. Majon Muller Internist-OUDGNK Hoofd sectie OUDGNK Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties
Nadere informatieInleiding. Wat is osteopenie? Hoe ontstaat osteopenie?
Osteopenie Inleiding U heeft de uitslag van de botdichtheidsmeting (= botdensitometrie) ontvangen van de osteoporoseverpleegkundige. Uit de botdichtheidsmeting is gebleken dat u osteopenie heeft. De uitslag
Nadere informatieOsteoporose verpleegkundigen
Osteoporose verpleegkundigen Belinda Wardenaar Annemie de Vroe - Roothaert 1 ETZ zorgpad osteoporose Huidige zorgpad in ETZ: Oproep screening na fractuur vanaf 50-jarige leeftijd: brief - dexa folder -
Nadere informatieMedicatie bij de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa Prednison (corticosteroïden)
Medicatie bij de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa Prednison (corticosteroïden) Maag-, Darm- en Leverziekten IJsselland Ziekenhuis Uw MDL-arts (maag-, darm- en leverarts) heeft u Prednison voorgeschreven
Nadere informatieBig trouble? Het Big 5 palet. Het Big 5 palet. Gevolgen overgewicht breder dan Big 5. Overgewicht. Relatie tussen overgewicht, diabetes, kanker
Big trouble? Het Big 5 palet Hart- en vaatziekten Astma / COPD Depressie B.H.R. Wolffenbuttel Afd. Endocrinologie & Stofw. ziekten Universitair Medisch Centrum Groningen Welke belangrijke risicofactor
Nadere informatieVoedingsrichtlijn Diabetes 2015
Voedingsrichtlijn Diabetes 2015 Esther Pekel diëtist Diabetescentrum 2015 1 Voedingsrichtlijn 2015 1e wetenschappelijke onderbouwde voedingsrichtlijn DM geschreven i.o.v. de NDF in 2006. 2e herziene richtlijn
Nadere informatieIn de historie van de mens is zon altijd een bron van weldaad geweest, betrokken bij de preventie en behandeling van ziektes.
1 Inleiding & Index In de historie van de mens is zon altijd een bron van weldaad geweest, betrokken bij de preventie en behandeling van ziektes. Vitamine D ontstaat uit pro-vitaminen die in de huid aanwezig
Nadere informatieDiabetes en kanker: nieuwe inzichten
Diabetes en kanker: nieuwe inzichten Joost B.L.Hoekstra internist AMC 11-10-2012 Potentiële belangenverstrengeling Klinische Diabetologie AMC ontvangt sponsoring van cq doet projecten met diverse farmaceutische
Nadere informatieVitamine D-tekort in een multi-etnische populatie; determinanten, prevalentie en consequenties
2 epidemiologisch bulletin,, jaargang 45, nummer 3 Vitamine D-tekort in een multi-etnische populatie; determinanten, prevalentie en consequenties Samenvatting proefschrift I.M. van der Meer I.M. van der
Nadere informatieRecente ontwikkelingen in de ethische normen voor medisch-wetenschappelijk onderzoek
Recente ontwikkelingen in de ethische normen voor medisch-wetenschappelijk onderzoek Prof dr JJM van Delden Julius Centrum, UMC Utrecht j.j.m.vandelden@umcutrecht.nl Inleiding Medisch-wetenschappelijk
Nadere informatieCoby Wijnen diëtist VSN
netwerk diëtisten voor spierziekten Coby Wijnen diëtist VSN voeding bij polyneuropathie algemeen specifieke aandachtspunten vragen Liesbeth Verbruggen diëtist Tefa-Portanje voeding groei en onderhoud weerstand
Nadere informatieHet syndroom van Klinefelter: Screening en opvolging van metabole afwijkingen. David Unuane Endocrinologie Klinefelter Kliniek
Het syndroom van Klinefelter: Screening en opvolging van metabole afwijkingen David Unuane Endocrinologie Klinefelter Kliniek Achtergrond Het Klinefelter syndroom(ks): Genetisch kenmerk extra X-chromosoom:
Nadere informatieDiabetes Mellitus en Beweging
Diabetes Mellitus en Beweging Doelen 0Refresher 0Patient Education 0Exercise and DM Wat betekent het? 0 Diabetes: Door(heen) gaan 0 Mellitus: Honing/Zoet Wat is het? 0 Groep van stoornissen met hyperglycemieën
Nadere informatiePost-conditioning hormesis en het homeopathische similia principe
Post-conditioning hormesis en het homeopathische similia principe Homeopathie: méér dan placebo Utrecht, 9 april 2014 Roel van Wijk Natuurlijke dynamiek / evenwicht Hormesis het boogprincipe evolutionair
Nadere informatieCasus. PrevalenOe OSAS 17-04-16. Als OSAS je na aan t hart staat Cardiovasculaire aspecten van OSAS. Disclosures
170416 Disclosures Als OSAS je na aan t hart staat Cardiovasculaire aspecten van OSAS Geen (potentiële) belangenverstrengeling Bedrijfsnamen Voor bijeenkomsten mogelijk relevante relaties met bedrijven
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting nederlandse samenvatting De groei en de ontwikkeling van diverse orgaansystemen en regelmechanismen in de foetus tijdens de periode in de baarmoeder worden verstoord door vroeggeboorte.
Nadere informatieGEZONDHEIDSKUNDE-AFP LES 4. Gezonde voeding
GEZONDHEIDSKUNDE-AFP LES 4 Gezonde voeding 1 INLEIDING Thema 3 hoofdstuk Gezonde voeding blz. 149 Onderwerpen: -Persoonlijke verschillen -Voeding en levensfasen -Voedingsmiddelen en voedingsstoffen -Richtlijnen
Nadere informatiegezond zwanger met vitamines en mineralen
gezond zwanger met vitamines en mineralen Vitamines en mineralen: we kunnen geen dag zonder We weten dat we ze elke dag nodig hebben. Maar wat zijn het nu eigenlijk? Vitamines en mineralen zijn voedingsstoffen
Nadere informatieOntstekingsparameters in de huisartspraktijk. Warffum 2012
Ontstekingsparameters in de huisartspraktijk Warffum 2012 Onderwerpen CRP, bezinking of beide CRP bij acuut hoesten CRP sneltest voor andere indicaties? CRP, bezinking of beide? Indicaties - infectie/ontsteking
Nadere informatieValproblematiek in de eerste en tweede lijn. Dr Marielle Emmelot-Vonk Klinisch geriater Geriatrie UMC Utrecht m.h.emmelotvonk@umcutrecht.
Valproblematiek in de eerste en tweede lijn Dr Marielle Emmelot-Vonk Klinisch geriater Geriatrie UMC Utrecht m.h.emmelotvonk@umcutrecht.nl Het komt vaak voor Het heeft belangrijke gevolgen Balans en veroudering
Nadere informatieMedicamenteuze behandeling osteoporose. Dr. Inge De Groof Geriater GZA Sint-Augustinus
Medicamenteuze behandeling osteoporose Dr. Inge De Groof Geriater GZA Sint-Augustinus Behandeling osteoporose Communicatie met patiënt Leefstijl advies (rookstop, beperken ethyl) Regelmatige lichaamsbeweging
Nadere informatieFarmacokinetiek in klinisch onderzoek. Dr. Floor van Rosse Apotheek Erasmus MC
Farmacokinetiek in klinisch onderzoek Dr. Floor van Rosse Apotheek Erasmus MC Even voorstellen BSc Biomedische wetenschappen (UU) MSc Epidemiologie (UU) O.a. klinische epidemiologie en farmaco-epidemiologie
Nadere informatiegezond zwanger met vitamines en mineralen
gezond zwanger met vitamines en mineralen Vitamines en mineralen: we kunnen geen dag zonder We weten dat we ze elke dag nodig hebben. Maar wat zijn het nu eigenlijk? Vitamines en mineralen zijn voedingsstoffen
Nadere informatieVitaminen en mineralen. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg
Vitaminen en mineralen Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies Jouw gezondheid is onze zorg Inhoud Vitaminen 3 Mineralen 4 Voeding 4 Dagelijkse behoefte 4 Wanneer extra vitaminen gebruiken
Nadere informatie