Zorgplan OBS De Tarthorst Tarthorst JA Wageningen info@obsdetarthorst.nl

Transcriptie

1 Zorgplan OBS De Tarthorst Tarthorst JA Wageningen info@obsdetarthorst.nl

2 Inhoud 1 Voorwoord Algemene informatie Schooltype Onze visie over adaptief onderwijs De drie basisbehoeften van de leerling Organisatie Vaardigheden BAS-project Wat betekent dit voor onze zorg? Doorgaande leerlijn Technisch lezen Begrijpend lezen Taal Spelling Woordenschat Rekenen/wiskunde Keuzetaken/werken met de kieskast Opbouw leerstof Afstemming: de 7 uitgangspunten van HGW en HGD Het gaat om de onderwijsbehoeften van kinderen Het is de leerkracht die het doet We werken doelgericht en geven haalbare adviezen We werken samen We werken vanuit het systeemdenken Positieve factoren en mogelijkheden zijn belangrijk Onze werkwijze is systematisch en transparant De 1-Zorgroute Cyclus handelingsgericht werken door de leerkracht Groepsbespreking Leerlingbespreking Individueel handelingsplan Extern handelen Externe zorg Zorgteam Zorg en Adviesteam Contact met ouders Geplande oudergesprekken Taken De rol van de Intern Begeleider De taken van de Intern Begeleider De taken van de Remedial Teacher De taken van de Tutor De taken van de groepsleerkracht De taken van de Directeur Meetinstrumenten opbrengsten Visie op verwijzing naar het speciaal (basis) onderwijs Beleid met betrekking tot leerlinggebonden formatie... 24

3 10.2 Criteria bij toelatingsprocedure Stappenplan bij aanmelding van een leerling met een indicatiestelling Stappenplan voor een leerling met een beperking of stoornis op onze school Protocollen leerlingenzorg Groep Groep Groep Groep 4 t/m Groep Protocol groepsoverdracht Protocol leerling-dossier Protocol jaar- of vak versnelling Protocol hoogbegaafdheid Protocol dyslexie Protocol dyscalculie Protocol eigen leerlijn en ontwikkelingsperspectief Protocol Kindermishandeling Bijlagen Bijlage 1 Afspraken leerlingbespreking Bijlage 2 Aanmeldingsformulier voor de leerlingbespreking Bijlage 3 Voorbeeld groepsplan Bijlage 4 Voorbeeld handelingsplan Bijlage 5 Beleid groepsgrootte Bijlage 6 Aanvraag beschikking SBO door ouders Bijlage 7 Aanmelding PCL Bijlage 8 Aanvraag indicatie SO door ouders Bijlage 9 Ontwikkelingsperspectief Bijlage 10 De orthotheek Bijlage 11 Implementatieplan Afstemming Bijlage 12 Lijst van afkortingen Aanvullingen... 69

4 1 Voorwoord In dit zorgplan wordt stap voor stap beschreven op welke manier wij de leerlingenzorg op schoolniveau en op bovenschools niveau hebben georganiseerd. We zien ouders/verzorgers als partners als het gaat om het uitstippelen van goed onderwijs en een begeleidingstraject voor hun kind en onze leerling. Ouders en school hebben in de zorg een gemeenschappelijk belang: dat het goed gaat met het kind (uw kind, onze leerling). De leerlingenzorg is ontwikkeld vanuit de visie over omgaan met verschillen tussen leerlingen en volgens de zeven uitgangspunten van Afstemming (zie hoofdstuk 3). Iedere leerling wordt vanaf de eerste schooldag systematisch gevolgd en planmatig begeleid. Onze school wil dat ieder kind zich zo optimaal mogelijk kan ontwikkelen door de zorg zo goed mogelijk af te stemmen op zijn of haar onderwijs- en begeleidingsbehoeften. Vanuit onze visie op onderwijs wordt er op de Tarthorst gewerkt volgens het model adaptief onderwijs (zie 1.2). Wij houden zoveel mogelijk rekening met verschillen tussen leerlingen. Dat is voor ons een voortdurend leerproces dat nooit af is. Ook de instructie sluit aan bij de behoeften en mogelijkheden van leerlingen. Op deze wijze bevorderen leraren een ononderbroken ontwikkeling. Waar nodig streven wij, door middel van stapsgewijs uitgevoerde activiteiten, beheersing van de leer- of ontwikkelingsdoelen na. Dit is van belang bij de basisvaardigheden, maar ook voor leerlingen die iets anders of juist meer nodig hebben dan het reguliere onderwijsaanbod. De kerndoelen basisonderwijs van het ministerie van OC&W ( de leerlijnen en tussen- en einddoelen van de methoden, waarbij de doelen van het reken-, taal-, spellingen leesonderwijs een belangrijke plaats innemen, vormen een vast richtpunt in het onderwijs aan alle leerlingen. Daarnaast worden, afhankelijk van de mogelijkheden van de leerlingen, aanvullende doelen nagestreefd. Leraren stellen hoge doelen en werken doel- en opbrengstbewust. Adaptief onderwijs vraagt om gedifferentieerde doelen. Mochten er naar aanleiding van dit zorgplan vragen zijn, dan kunt u contact opnemen met de Intern Begeleider. Met vriendelijke groeten, Team OBS De Tarthorst. 1

5 1. Algemene informatie Naam OBS de Tarthorst Adres Tarthorst 4 Telefoon info@obsdetarthorst.nl Website Directeur Intern Begeleider Remedial Teacher Tutor Grootte Faciliteiten leerlingenzorg Inzet middelen leerlingenzorg Ben van den Berg Marianne Beeftink Sandra Tummers Corrie Kop - van Kampen Teldatum : 156 leerlingen De school streeft ernaar om 1fte beschikbaar te stellen voor de leerlingenzorg: 4 dagdelen voor de Intern Begeleider, 4 dagdelen voor de Remedial Teacher, 2 dagdelen voor de Tutor. Aanvullende formatie wordt ingezet voor extra zorg en ondersteuning. Er wordt jaarlijks een bedrag gereserveerd voor aanvullende en nieuwe materialen in de orthotheek. 1.1 Schooltype OBS de Tarthorst is een school voor openbaar onderwijs. We hebben als school gekozen voor het geven van adaptief onderwijs. In elke groep zorgt de leerkracht voor een goed pedagogisch klimaat als voorwaarde voor het onderwijsleerproces. De nadruk ligt op het verwerven van basisvaardigheden, waarbij een effectieve instructie en zelfstandig werken en leren kenmerken zijn. De leerkracht stemt zijn instructie, de activiteiten en de materialen zo goed mogelijk af op de verschillende onderwijsbehoeften van de leerlingen. 1.2 Onze visie over adaptief onderwijs Het uitgangspunt van Weer Samen Naar School is dat leerkrachten omgaan met verschillen. Dit past precies bij onze manier van denken en werken. Op onze school heeft deelname aan het BAS project (Bouwen aan een Adaptieve School) ervoor gezorgd dat wij rekening houden met verschillen tussen kinderen (zie 1.3). Wij stemmen ons onderwijsaanbod waar nodig en waar mogelijk af op de kinderen. Het basisprincipe bij adaptief onderwijs is dat je het onderwijs zo inricht, dat ieder kind dat op school begint, de school op verantwoorde wijze kan afmaken binnen de mogelijkheden en de grenzen van het kind en de school. Kortom: Adaptief onderwijs is voor ons een middel om onze onderwijsdoelen te bereiken. De sleutel tot succes is de manier waarop we naar kinderen kijken. Praten, denken en werken vanuit verschillende onderwijsbehoeften betekent dat je op een handelingsgerichte en dynamische manier gaat kijken, overleggen en handelen. Je geeft aan wat een kind nodig heeft om de volgende stap in zijn Model adaptief onderwijs 2

6 ontwikkeling te kunnen zetten. Leerkrachten worden aangemoedigd anders te kijken naar kinderen; meer vanuit het kind zelf, dan vanuit vaste normen, meer vanuit kansen en mogelijkheden dan vanuit belemmeringen. Belangrijk is hierbij, dat kinderen worden uitgedaagd tot leren met opdrachten die prikkelen tot zelfwerkzaamheid. Verder is er in de matrix duidelijk te zien hoe groot de samenhang is tussen de drie basisbehoeften. Een leerling kan niet zonder één van deze drie. 1.3 De drie basisbehoeften van de leerling Adaptief onderwijs wordt primair vormgegeven vanuit de pedagogische invalshoek, dat gericht is op het bevorderen van en tegemoet komen aan de basisbehoeften van de kinderen: relatie, competentie en autonomie. Relatie: ervaren dat mensen je waarderen om wie je bent en graag met je willen omgaan. Competentie: geloof en plezier hebben in eigen kunnen. Autonomie: ervaren dat je zelfstandig en onafhankelijk iets voor elkaar kunt krijgen. Deze drie kernwoorden worden in ons onderwijs gekoppeld aan drie belangrijke onderdelen van het pedagogisch en didactisch handelen van de leerkracht: Interactie: door persoonlijk contact een ander laten merken dat je hem/haar waardeert en serieus neemt. Instructie: bij het aanbieden van (nieuwe) leerstof is het geven van instructie een belangrijk aspect van het onderwijsgedrag. Klassenmanagement: de klassenorganisatie is zodanig dat kinderen de kans krijgen zelfstandig te leren, te werken en verantwoordelijk te zijn voor hun eigen leerproces. 1.4 Organisatie Binnen ons onderwijs maken we gebruik van verschillende organisatievormen: de kring instructie door de leerkracht zelfstandig werken coöperatief samenwerken in tweetallen of groepjes presentatie door de leerling Basisbehoeften en handelen van de leerkracht Interactie Instructie Relatie Competentie Autonomie Leerlingen persoonlijk ontmoeten Een instructie geven die veilig is voor leerlingen Klassenorganisatie Ontmoetingstijd creëren met leerlingen Leerlingen helpen reflecteren Activerend leren centraal stellen in opdrachten Aanpassingen in tijd en ruimte maken voor leerlingen 3 Leerlingen ruimte geven, initiatieven honoreren Leerlingen (mede) de taak en/of de vormgeving daarvan laten kiezen Leerlingen plannen wat ze gaan doen en hoe ze het gaan doen

7 1.5 Vaardigheden Aanleren van vaardigheden en inzichten: er bestaat een bepaalde samenhang tussen vakken. De school probeert de leerlingen te laten zien hoe vakken met elkaar te maken hebben. Daarom worden onderwerpen vaak gekoppeld aan actuele gebeurtenissen. Bijvoorbeeld in de geschiedenis- en aardrijkskundelessen. Op school gaat het niet alleen om het leren van feiten. Daarom helpt de school uw kind ook bij het ontwikkelen van sociale en culturele vaardigheden. De lessen, afspraken en regels van de Vreedzame School vormen hierbij een belangrijk uitgangspunt. Leerlingen leren een goede werkhouding voor hun eigen mening op te komen feiten en meningen van elkaar te onderscheiden met respect te luisteren met respect kritiek te geven zelfvertrouwen te ontwikkelen zelf problemen, meningsverschillen, conflicten op te lossen samen te werken en te spelen respectvol en verantwoordelijk met elkaar om te gaan eerbied te tonen voor de algemene normen en waarden zorg en waardering te hebben voor de leefomgeving 1.6 BAS-project Door deelname aan het BAS-project (Bouwen aan een Adaptieve School) zijn de volgende onderwerpen geïmplementeerd (zie Borgingsmap BAS): Een overzichtelijke en aantrekkelijke inrichting van het lokaal, de school en het schoolplein Een goed pedagogisch klimaat Positieve groepsvorming Duidelijke regels in de klas, de school, op het schoolplein, tijdens het overblijven Voorspelbare dagindeling Voorspelbaar leerkrachtgedrag Een goede klassenorganisatie Het gebruik van de instructietafel Het directe instructiemodel bestaat uit de volgende fasen: o o o Dagelijkse terugblik (leerkracht sluit zoveel mogelijk aan bij de voorkennis van het kind) Presentatie (structureert zoveel mogelijk de inhoud, leerkracht vertelt het doel van de les, zorgt voor een heldere presentatie, geeft korte instructies, stelt verschillende soorten vragen) Begeleid inoefenen 4

8 o o Zelfstandige verwerking (leerkracht stimuleert een goede en zelfstandige werkhouding, motiveert en stimuleert, gebruikt coöperatieve werkvormen) Periodieke terugblik (leerkracht evalueert en koppelt terug) Zelfstandig werken, zelfstandig kiezen/plannen (planbord, dag- en weektaken), uitgestelde en geplande aandacht, reflectie van de leerling op het werk, feedback van de leerkracht Goede afspraken over de regels, het gebruik van materialen, de wijze van planning, het vragen en bieden van hulp Effectieve leertijd: leerlingen gebruiken de beschikbare leertijd maximaal, meer instructiemomenten tijdens zelfstandig werken, meer oefening aanbieden door samenwerkend leren in tweetallen of groepjes Gesprekken met kinderen Afspraken over het nakijken van werk door leerkracht en leerlingen Afwisseling van inspanning en ontspanning 2 Wat betekent dit voor onze zorg? We signaleren risicoleerlingen zo vroeg mogelijk Door het onderwijsaanbod af te stemmen op verschillende onderwijsbehoeften willen we als school problemen bij kinderen voorkomen. De leerkrachten in groep 1, 2 en 3 hebben een belangrijke taak om risicoleerlingen zo vroeg mogelijk te signaleren. Zij stimuleren en ondersteunen de leerlingen bij de (voorbereidende) lees-, reken- en schrijfontwikkeling. De leerkrachten bieden datgene aan wat een kind nodig heeft om de volgende stap in zijn ontwikkeling te zetten. Dit gebeurt planmatig en is een cyclisch proces. We hebben hoge verwachtingen en stellen hoge doelen We vinden het zelfstandig leren werken heel belangrijk, maar ook de klassikale instructie. De leerkracht geeft een heldere, overzichtelijke en gedifferentieerde instructie. Er ontstaat een wisselwerking tussen de goede en zwakke leerlingen en dat levert veel op. Om een hoger niveau te halen krijgen de zwakke leerlingen extra instructie, de leerlingen die een middelmatig niveau hebben verlengde instructie en de juist gemiddelde, goede en begaafde leerlingen worden uitgedaagd door hen gedifferentieerde opdrachten binnen de methode, verrijkingsstof, materialen uit de kieskast/de orthotheek van hetzelfde of een hoger leerjaar of methoden van een hoger leerjaar aan te bieden. We schenken ook veel aandacht voor de sociaal-emotionele ontwikkeling, een gezonde levensstijl en het ontwikkelen van talenten van kinderen. We werken aan de implementatie van De Vreedzame School, B-Fit, gezonde traktaties en tussendoortjes. De kleuters spelen veel buiten. De leerlingen gaan zwemmen en gymmen. Kinderen kunnen deelnemen aan activiteiten zoals Spaans, filosofie, keuzecursus, sport, schoolkoor, Techniekweken, Tarttoneel, leerlingenraad. 2.1 Doorgaande leerlijn Een andere succesfactor is de doorgaande leerlijn voor het reken-, taal- en leesonderwijs; wat moet een leerling leren, hoe wordt het aangeleerd, hoe wordt het beoordeeld? We hebben hoge verwachtingen, bijvoorbeeld het behalen van de Eind AVI niveaus, een B score of hoger. Als dat niet het geval is, kijken we wat de leerling nodig heeft om een hoger 5

9 niveau te halen. Daarom is het nodig om de inhoud en omvang van de minimum verplichte leerstof/taken af te stemmen op de doelen en te beschrijven in de volgende hoofdstukken. 2.2 Technisch lezen Eind groep 2: alle kinderen kennen de kleuren, scoren voldoende bij de onderdelen Alfabetisch principe en Letterkennis (minimaal 15) op de screeningslijst Protocol Leesproblemen en Dyslexie en scoren voldoende of hoger bij de CITO-toets Taal voor kleuters Eind groep 3: alle kinderen scoren voldoende of hoger bij de zomersignalering, alle leerlingen beheersen AVI E3 niveau, 85% scoort voldoende of hoger bij de DMT Eind groep 4: alle kinderen beheersen AVI E4 niveau, 85% scoort voldoende of hoger bij de DMT Eind groep 5: alle kinderen beheersen AVI E5 niveau, 85% scoort voldoende of hoger bij de DMT Eind groep 6: alle kinderen beheersen AVI E6 niveau, 85% scoort voldoende of hoger bij de DMT Eind groep 7: alle kinderen beheersen AVI E7 niveau, 85% scoort voldoende of hoger bij de DMT Eind groep 8: alle kinderen beheersen AVI E8 niveau, 85% scoort voldoende of hoger bij de DMT *Leerlingen die lager scoren dan het gestelde minimum noemen we risicolezers. Deze leerlingen krijgen op gezette tijden binnen de methode extra instructie, herhaling, lees- en oefentijd. We hanteren het herhalend lezen vanuit de Ralfimethode. De ouders worden ingeschakeld om thuis extra te lezen. De ouders krijgen een brief mee met tips voor het lezen thuis. 2.3 Begrijpend lezen Eind groep 2: alle leerlingen scoren voldoende bij de onderdelen Boekoriëntatie en Verhaalbegrip op de screeningslijst Protocol Leesproblemen en Dyslexie Eind groep 3: alle leerlingen scoren voldoende of hoger bij de zomersignalering van VLL Eind groep 4 t/m 8: 85% van de leerlingen scoort voldoende of hoger bij de CITO-toets Begrijpend lezen 2.4 Taal Eind groep 1 en 2: alle leerlingen scoren voldoende bij de onderdelen Functies van geschreven taal, Relatie gesproken/geschreven taal, Taalbewustzijn op de screeningslijst Protocol Leesproblemen en Dyslexie en alle leerlingen scoren voldoende of hoger bij de CITO-toets Taal voor kleuters Eind groep 3: alle leerlingen scoren voldoende of hoger bij de zomersignalering van VLL 6

10 Eind groep 4 t/m 8: alle leerlingen scoren voldoende of hoger bij de methode gebonden toetsen 2.5 Spelling alle leerlingen scoren voldoende of hoger bij de CITO-toets Taal voor kleuters Eind groep 3: alle leerlingen scoren voldoende of hoger bij de methode gebonden toetsen en de zomersignalering van VLL Eind groep 4 t/m 8: alle leerlingen scoren voldoende of hoger bij de methode gebonden toetsen (controledictee s) en 85% scoort voldoende of hoger bij de CITOtoets Spelling *Leerlingen die lager scoren dan het gestelde minimum noemen we risicoleerlingen. We volgen ons Protocol voor Leesproblemen en Dyslexie. Deze leerlingen krijgen op gezette tijden binnen de methode of met de methode Spelling in de lift extra instructie, herhaling, en oefentijd. De ouders worden ingeschakeld om thuis extra te oefenen. 2.6 Woordenschat Eind groep 1 en 2: alle leerlingen scoren voldoende of hoger bij de CITO-toets Taal voor kleuters Eind groep 3: alle leerlingen scoren voldoende of hoger bij de zomersignalering van VLL Eind groep 6 t/m 8: alle leerlingen scoren voldoende of hoger bij de methode gebonden toetsen en 85% van de leerlingen scoort voldoende of hoger bij de CITOtoets Woordenschat 2.7 Rekenen/wiskunde Eind groep 1 en 2: alle leerlingen beheersen het eindniveau van de CITO-toets Rekenen Eind groep 4 t/m 8: alle leerlingen scoren voldoende bij de methode gebonden toetsen en 85% scoort voldoende of hoger bij de CITO-toets Rekenen/wiskunde *Leerlingen die lager scoren dan het gestelde minimum noemen we risicoleerlingen. Deze leerlingen krijgen op gezette tijden binnen de methode extra instructie, herhaling, en oefentijd. De ouders worden ingeschakeld om thuis extra te oefenen. Als een leerling hier niet voldoende van profiteert, kan gekozen worden voor rekenen in een groep lager of de methode Maatwerk. 2.8 Keuzetaken/werken met de kieskast Nadat de minimale inhoud en het minimum aan verplichte taken zijn vastgesteld, wordt bekeken hoeveel tijd er overblijft voor het uitvoeren van keuzetaken. We werken met keuzetaken om tot een gevarieerder leerstofaanbod te komen, gelegenheid te bieden tot ontdekkend leren en tegemoet te komen aan de verschillende leerstijlen van kinderen om de overgang tussen twee lessen soepel te laten verlopen 7

11 om de leerkracht te ontlasten van voorbereiding en correctie De groepsleerkrachten bepalen individueel de inhoud en de omvang van de keuzetaken de duur en frequentie van toepassing van de keuzetaken of de keuzetaken in een zelf te bepalen volgorde verricht mogen worden 2.9 Opbouw leerstof De leerstofopbouw is per jaargroep geordend en geldt als basis voor de ontwikkeling. We gebruiken methoden met mogelijkheden tot differentiatie, die aansluiten bij de voorkennis van de kinderen, ons instructiemodel en onze manier van zelfstandig werken. Omdat het organisatorisch uitvoerbaar is, werken we vanaf groep 3 met het vak rekenen/wiskunde jaargroep doorbrekend; leerlingen kunnen de leerstof van een lager of hoger leerjaar in een andere groep volgen. Voor de andere vakken hanteren we vanaf groep 3 het leerstofjaarklassensysteem; alle leerlingen krijgen in hun groep op hetzelfde moment dezelfde leerstof aangeboden. De instructie begint klassikaal en wordt tijdens het zelfstandig werken gevolgd door een verlengde of individuele instructie aan de instructietafel. De verwerking van de leerstof verschilt. In groep 1 en 2 wordt de methode Piramide gebruikt en krijgen de leerlingen werkjes en materialen aangeboden die hen voorbereiden op de einddoelen van groep 2. In groep 1 en 2 wordt de leerstof aangeboden op drie ontwikkelingsniveaus: jongste kleuters middengroep oudste kleuters In principe wordt er vanaf groep 3 per jaargroep leerstof aangeboden op twee niveaus: leerstofaanbod voor leerlingen die de basisschoolleerlijn volgen leerstofaanbod voor leerlingen die een eigen leerlijn volgen Bij de verwerking van de leerstof vindt differentiatie per jaargroep plaats. We achten drie niveaus realiseerbaar: leerlingen die het minimumleerstofprogramma verwerken leerlingen die het minimumleerstofprogramma-plus verwerken (extra stof/verrijkingsstof) leerlingen die verwerkingsstof krijgen aangeboden op basis van hun eigen leerlijn We kunnen maximaal twee instructiemomenten aanbieden per les per jaargroep. 3 Afstemming: de 7 uitgangspunten van HGW en HGD Bij onze visie staat het denken en werken vanuit onderwijsbehoeften centraal. Het gaat erom de onderwijsleersituatie (inclusief leerkrachtgedrag) zo optimaal mogelijk hierop af te stemmen. We denken, praten en handelen in interactiemogelijkheden in plaats van eenzijdig uitgaan van kindbeperkingen en/of ontwikkeling- en leerachterstanden. In de interactie van alle betrokkenen wordt gezocht naar afstemming op de haalbare wensen en mogelijkheden van de leerling, de leerkracht, de groep, de ouders. Om deze visie te kunnen realiseren werken we volgens de 7 uitgangspunten van handelingsgericht werken (HGW) en handelingsgerichte diagnostiek (HGD). 1. Het gaat in ons werk om de onderwijsbehoeften van kinderen 2. Het is de leerkracht die het doet 8

12 3. We werken doelgericht en geven haalbare, bruikbare adviezen 4. We werken vanaf het begin samen met leerkracht, ouders, kind en begeleiders 5. We werken vanuit het systeemdenken: dit heeft invloed op dat 6. Positieve factoren en mogelijkheden van kind, leerkracht, ouders en begeleiders zijn belangrijk 7. Onze werkwijze is systematisch en transparant Deze zeven uitgangspunten worden toegelicht in de volgende paragrafen. 3.1 Het gaat om de onderwijsbehoeften van kinderen De leerkracht verzamelt gegevens van alle leerlingen Hij/zij stelt vooraf pedagogische en didactische doelen in relatie tot de leerlijnen Daarnaast reflecteert de leerkracht op de onderwijsleeromgeving en eigen gedrag en handelen De centrale vraag is steeds: voor welke leerlingen is meer informatie nodig om de onderwijsbehoeften te begrijpen en te benoemen Dit kan door handelingsgericht onderzoek formuleren van onderwijsbehoeften 3.2 Het is de leerkracht die het doet De leerkracht houdt rekening met externe factoren zoals intelligentie, slechthorendheid, geringe motivatie, stoornis, de ouders De leerkracht richt zich op interne factoren: eigen manier van lesgeven, eigen rol in de begeleiding, eigen gedrag, onderwijs leeromgeving, klassenorganisatie De leerkracht reflecteert op eigen handelen en mogelijkheden Dit levert zicht op wat de leerkracht nodig heeft in de begeleiding van de leerling 3.3 We werken doelgericht en geven haalbare adviezen De doelen zijn helder geformuleerd De doelen zijn haalbaar en organisatorisch uitvoerbaar HGD is oplossingsgericht met een advies waar de leerkracht, ouders en het kind achter staan We richten ons op kindkenmerken die te beïnvloeden zijn: o Leren leren o Metacognitieve vaardigheden o Motivatie, taakgerichtheid, werkhouding o Zelfstandigheid o Hulp durven vragen o Concentratievermogen 3.4 We werken samen We zien ouders en leerlingen als ervaringsdeskundigen en betrekken hen bij het proces De leerkracht is onderwijsprofessional en medeonderzoeker 9

13 Het opstellen van een handelingsplan gebeurt in dialoog met leerkracht, leerling en ouders 3.5 We werken vanuit het systeemdenken De omgevingen van kinderen beïnvloeden elkaar Problemen op school hebben hun weerslag in het gezin en omgekeerd We kijken bij afstemming naar deze leerling, in deze groep, bij deze leerkracht met deze ouders 3.6 Positieve factoren en mogelijkheden zijn belangrijk Vertrek vanuit klachten en problemen levert een eenzijdig beeld Aandacht voor positieve factoren biedt tegenwicht aan een negatief beeld van kind, school en ouders We richten ons op de sterke kanten van leerling, leerkracht, groep en ouders Daarnaast is er aandacht voor beschermende factoren; stressbestendigheid/humor/motivatie van de leerkracht, sociale omgeving, stimulerende ouders, warm gezin 3.7 Onze werkwijze is systematisch en transparant De zes stappen van de 1 Zorgroute zijn voor iedereen duidelijk De cyclus HGW is voor iedereen helder De stappen worden in de goede volgorde genomen De beslissingen zijn duidelijk voor: leerling, leerkracht, ouders, begeleiders De formulieren en verslaglegging zijn duidelijk Gegevens worden bewaard in het leerling-dossier In de volgende hoofdstukken wordt beschreven hoe we de leerlingen in samenwerking met de ouders vanaf de eerste schooldag systematisch volgen en planmatig begeleiden. 4 De 1-Zorgroute De 1-Zorgroute van Weer Samen Naar School bestaat uit de interne zorg op groeps- en schoolniveau en externe zorg. De externe zorg komt vanuit ons Samenwerkingsverband SWV Veluwe Rijn Vallei (zie Zorgplan SWV), een onderwijsbegeleidingsdienst, Regionaal Expertise Centrum, een instelling voor jeugdzorg in de regio, schoolarts, enzovoort. Een leerkracht, ouder en/of leerling kunnen de IB met vragen benaderen als ze zich zorgen maken over een bepaalde leerling of situatie. Bij sommige vragen is handelingsgericht werken (HGW) door de leerkracht en de IB van toepassing. Soms is handelingsgerichte diagnostiek (HGD) door externen nodig om de vraag te beantwoorden. HGW wordt toegepast als we onvoldoende weten om de onderwijsbehoeften te kunnen formuleren. Als de onderwijsbehoeften onduidelijk blijven, ook na intern onderzoek door de leerkracht, IB of RT, dan kan men extern HGD aanvragen. De 1-Zorgroute heeft zes stappen en worden toegelicht in de volgende paragrafen. 1. Cyclus handelingsgericht werken door de leerkracht 2. Groepsbespreking 3. Leerlingbespreking 10

14 plannen waarnemen 4. Individueel handelingsplan 5. Extern handelen: handelingsgerichte diagnostiek en/of begeleiding 6. Externe zorg: verwijzing naar BCL, PCL, CvI, instelling jeugdzorg 4.1 Cyclus handelingsgericht werken door de leerkracht realiseren 5) Opstellen groepsplan 6) Uitvoeren groepsplan ouders 4) Clusteren leerlingen met gelijke onderwijsbehoeften leerlingen 1) Evalueren/ leerkracht verzamelen 2) Signaleren begrijpen 3) Onderwijsbehoeften benoemen Intern handelen Groepsbespreking Oudergesprek Leerlingbespreking Individueel handelingsplan Oudergesprek Extern handelen Externe zorg HGB HGD Verwijzing Op groepsniveau doorloopt de leerkracht tenminste driemaal per schooljaar de cyclus handelingsgericht werken. Deze cyclus bevat de volgende 6 stappen: Waarnemen Evalueren van het vorig groepsplan en verzamelen gegevens in een groepsoverzicht. Signaleren van leerlingen met speciale onderwijsbehoeften. Begrijpen Om de onderwijsbehoeften te kunnen begrijpen en te formuleren maak je gebruik van de volgende zaken: Analyses van het werk van leerlingen Analyses van CITO- en methode gebonden toetsen Gerichte observaties om zicht te krijgen op: o Het gedrag en prestaties van de leerling o De interactie tussen de leerling en de leerkracht o De interactie tussen de leerling en de groep o De inrichting van de leeromgeving 11

15 o De leerling en zijn taak of gehanteerde oplossingsmethode Gesprekken met de leerling Informatie van de ouders Informatie van derden die met het kind werken of hebben gewerkt Rapportages uit het verleden Pedagogisch en didactisch of ander onderzoek Video opnamen Vakkennis vertalen naar de leerling Is er voldoende informatie om deze onderwijsbehoeften te benoemen? Zo ja, wat zijn de pedagogisch-didactische behoeften van deze leerling? Zo nee, welke informatie is nodig om deze behoeften vast te kunnen stellen? Op basis van een duidelijke vraag verzamelt de leerkracht, IB of RT deze informatie. Bij het begrijpen en benoemen van de pedagogisch-didactische behoeften dienen de volgende gebieden als kapstok: Het klimaat en omgeving: zorg dragen voor een veilige en uitdagende leeromgeving (relatie, autonomie) Vaardigheden en inzichten: het kind leert vaardigheden die nodig zijn om op eigen benen te staan. De aangeboden structuur biedt steun en ruimte zodat kinderen volop de gelegenheid krijgen om zelf hun gedrag en hun werk te reguleren, waarbij ze uitgedaagd en gestimuleerd worden bepaalde vaardigheden zelf te oefenen en toe te passen (autonomie) Betekenisvolle leersituaties en samenwerkend leren: het kind kan actief en betrokken leren met en van andere kinderen (relatie, competentie) Reflectie: het kind ontwikkelt een reflectieve houding, zodat het leert van eerdere ervaringen en steeds meer verstand van zichzelf krijgt (competentie). Plannen Clusteren van leerlingen met vergelijkbare onderwijsbehoeften in een subgroep op een manier die organisatorisch haalbaar is. Opstellen van een plan voor de hele groep en een of meer subgroepen of een individueel plan. Op basis van de doelen die de leerkracht wil bereiken en de onderwijsbehoeften van de leerlingen ontwerpt hij/zij in overleg met de IB een onderwijsaanbod. Realiseren Uitvoeren van de groeps- en handelingsplannen. De leerkracht voert de plannen uit en op basis van zijn dagelijkse observaties en reflecties past hij de plannen indien nodig aan in overleg met de IB. 4.2 Groepsbespreking Per groep wordt minimaal 2 keer per jaar tijd gereserveerd voor groepsbesprekingen. Tijdens de groepsbespreking gaan de groepsleerkracht en de IB met elkaar in gesprek om de afgelopen periode te evalueren en aandachtspunten voor de komende periode te bespreken. Dit gesprek kan leiden tot een begeleidingsvraag aan de IB voor het opstellen en/of uitvoeren van het plan. De IB maakt een verslag van de groepsbespreking. Als een leerling herhaald onvoldoende profiteert van een groepsplan of als de onderwijsbehoeften van een leerling onduidelijk blijven dan kan men besluiten de leerling aan 12

16 te melden voor een leerlingbespreking met de IB (zie 4.3). Voorafgaand aan een leerlingbespreking vindt een gesprek met de ouders plaats. Hierin wordt besproken in hoeverre de ouders de signalen herkennen, welke signalen zij in de thuissituatie zien, wat thuis en op school goed gaat en welke vragen zij voor de bespreking hebben. Deelnemers aan de leerlingbespreking ontvangen informatie ter voorbereiding van de bespreking. Doel: Signaleren en analyseren van zorgleerlingen Vaststellen vervolgtraject (o.a. handelingsplan, eigen leerlijn, contact met externen etc.) Hulp en ondersteuning voor groepsleerkracht 4.3 Leerlingbespreking De leerlingbesprekingen staan onder regie van de IB (zie bijlage 1). Op schoolniveau heeft de IB minimaal twee keer per jaar met alle teamleden van de onderbouw en bovenbouw een leerlingbespreking. Dit gebeurt door middel van collegiale consultatie per bouw of handelingsgerichte procesdiagnostiek (eventueel volgens de incidentmethode). Op groepsniveau heeft de IB in overleg met de leerkracht een leerlingbespreking. De leerkracht vult het aanmeldingsformulier in, beschrijft de leerling, informeert over de verzameling gegevens en formuleert de hulpvragen. Het doel van de bespreking is om de geformuleerde vragen te beantwoorden, de onderwijsbehoeften van de leerling te verhelderen en te bespreken. In deze bespreking kan men het volgende besluiten: De leerkracht kan op basis van de bespreking tegemoet komen aan de onderwijs- en begeleidingsbehoeften van een kind en gaat aan de slag. Op advies van de IB wordt de leerling besproken op schoolniveau met het team. Er wordt besloten om op school acties uit te voeren voor een verdere analyse van het probleem: o De leerkracht heeft een gesprek met de ouders o De IB heeft een gesprek met de ouders o De leerkracht en de IB hebben samen een gesprek met de ouders o De leerkracht of IB heeft een gesprek met de leerling o De Schoolmaatschappelijk Werker heeft een gesprek met de ouders en eventueel met de leerkracht en/of IB o De Schoolmaatschappelijk Werker gaat op huisbezoek o De IB doet een observatie in de klas o De RT en/of IB voert een pedagogisch/didactisch onderzoek uit o De ouders maken een afspraak met de schoolarts o Er wordt een extern onderzoek aangevraagd o Er wordt externe hulp ingeschakeld Als de onderwijsbehoeften niet binnen het groepsplan te realiseren zijn, dan kan men een individueel handelingsplan opstellen. 13

17 Er wordt besloten om de leerling te bespreken in het bovenschools Zorgteam van het SWV (zie hoofdstuk 5) of in het Zorg en Adviesteam (zie hoofdstuk 6). De leerlingbespreking is een belangrijk schakelmoment naar de externe zorg. De ouders zijn op de hoogte gebracht in een gesprek. Na afloop ervan vindt overleg plaats met de ouders. Men bespreekt de uitkomsten, de antwoorden op hun vragen en de wijze waarop school en ouders gaan samenwerken. Indien er externe hulp of een onderzoek nodig is, vraagt de IB de ouders naar hun toestemming middels een daarvoor bestemd formulier. 4.4 Individueel handelingsplan Als de onderwijsbehoeften niet binnen het groepsplan te realiseren zijn, dan kan men in overleg met de ouders een individueel handelingsplan opstellen. In een IHP staat een duidelijk doel aangegeven en hoe de komende periode gewerkt zal worden om dit doel te bereiken (zie bijlage 4). De onderwijsbehoeften van de leerling staan centraal; wat heeft deze leerling pedagogisch en didactisch nodig? Het IHP is er in principe op gericht dat de leerling weer gaat profiteren van het groepsplan. Het is zoveel mogelijk een onderdeel van het groepsplan. Bij onvoldoende resultaat volgt er opnieuw een leerlingbespreking. De uitkomsten worden met de ouders besproken. Men stelt een nieuw plan op of men besluit om met toestemming van de ouders externe hulp in te schakelen. Voor de volgende kinderen is een IHP gewenst: Kind met een LGF Kind met verlengde leertijd Kind met een eigen leerlijn Kind met een leer-, werkhouding- of gedragsprobleem Kind met een gediagnosticeerde leer- of gedragsstoornis Kind met Dyslexie of risicofactoren voor Dyslexie Kind met langdurige hulp van de Tutor Kind met een beperking 4.5 Extern handelen Op basis van de leerlingbespreking zijn de volgende stappen te zetten. Diagnostiek Wat zijn de diagnostische vragen van school en ouders? Wie kan deze vragen het beste beantwoorden: Handelingsgerichte diagnostiek door de bovenschoolse commissie van het SWV (schoolarts, schoolmaatschappelijk werk), een psycholoog, orthopedagoog, psychiater, een REC, een instelling voor jeugdzorg of een particulier bureau/maatschap) Consultatie of begeleiding Wat zijn de consultatie- of begeleidingsvragen van school en ouders? Wie kan deze vragen het beste beantwoorden: een ambulante begeleider uit het speciaal (basis)onderwijs, een leerlingbegeleider van het OBD, een deskundige uit de jeugdzorg, enz. 14

18 4.6 Externe zorg Als de school niet in staat blijkt tegemoet te komen aan de onderwijsbehoeften van de leerling, wordt na overleg en met toestemming van de ouders een traject van verwijzing in gang gezet, bijvoorbeeld naar: een andere basisschool een instelling voor jeugdzorg een school voor speciaal basisonderwijs; besluit door de Bovenschoolse Commissie Leerlingenzorg (BCL) een school voor speciaal onderwijs; besluit door de Bovenschoolse Commissie Leerlingenzorg (BCL), de Permanente Commissie Leerlingenzorg (PCL) en vervolgens de Commissie van Indicatiestelling (CvI) 5 Zorgteam Op bovenschools niveau van het samenwerkingsverband (SWV) wordt de leerling besproken in het Zorgteam dat bestaat uit de groepsleerkracht, IB, Zorgcoördinator van het SWV en schoolmaatschappelijk werk Solidez. De IB bepaalt samen met de leerkracht of ouders met wie het team aangevuld kan worden (externe deskundigen, zoals een schoolarts, maatschappelijk werker bureau jeugdzorg, leerlingbegeleider, logopedist, fysiotherapeut, wijkagent, leerplichtambtenaar). In deze bespreking kan men het volgende besluiten: Als de onderwijsbehoeften onduidelijk blijven kan de leerkracht, IB of RT intern handelingsgerichte diagnostiek verrichten of men kan extern HGD aanvragen. Als de onderwijsbehoeften duidelijk zijn, maar de IB onvoldoende in staat is de leerkracht te begeleiden dan kan men besluiten voor plaatsing op een andere basisschool of een school voor speciaal basisonderwijs (zie bijlage 4 en 5), trajectbegeleiding richting de BCL en PCL, een preventieve ambulante begeleiding richting een commissie van indicatie van een school voor speciaal onderwijs of een aanvraag voor indicatie (zie bijlage 6, 7 en 8). 6 Zorg en Adviesteam Op bovenschools niveau van de gemeente Wageningen wordt de leerling besproken in het Zorg en Adviesteam (ZAT) met de leerplichtambtenaar, schoolarts, maatschappelijk werker bureau jeugdzorg, Schoolmaatschappelijk werker Solidez, Intern Begeleiders basisscholen en speciale basisschool gemeente Wageningen. Het doel van deze bespreking is om de geformuleerde vragen van leerkrachten, ouders, leerlingen, RT of IB gezamenlijk te verhelderen, te bespreken en te beantwoorden. Ouders moeten toestemming geven als hun kind ingebracht wordt. Als de ouders geen toestemming geven, kan de IB de casus anoniem inbrengen na afloop van de officiële bijeenkomst. 7 Contact met ouders In het voorwoord hebben we verteld dat we ouders als partners zien. Ouders en school hebben in de zorg een gemeenschappelijk belang: dat het goed gaat met het kind (uw kind, onze leerling). Hiervoor is het nodig dat school en ouders elkaar begrijpen wat er aan de hand is en wat het kind nodig heeft om zich goed te kunnen ontwikkelen. Zo kunnen ze samen zoeken naar oplossingen. Het onderwijs op school en de opvoeding thuis vullen elkaar op 15

19 deze manier aan, ze ondersteunen elkaar. Het is voor het kind noodzakelijk dat school en ouders het met elkaar eens zijn, dan pas kan het kind zich goed ontwikkelen. Wij zien de leerkrachten en de IB als onderwijsprofessionals; de ouders als ervaringsdeskundigen. Allen bezitten waardevolle kennis bij het begrijpen van wat er aan de hand is en wat er nodig is. Welke verantwoordelijkheden zijn er? Onderwijs geven is de verantwoordelijkheid van de school. Hiermee bedoelen we het pedagogische klimaat, de didactiek, de klassenorganisatie, het bereiken van de kerndoelen, enzovoorts. Opvoeding is een primaire verantwoordelijkheid van de ouders. We bedoelen zaken als het tijdstip van naar bed gaan, op tijd op school komen, voeding en drinken, tv-kijken, computergebruik, sociale omgang met volwassenen en kinderen, enzovoorts. 7.1 Geplande oudergesprekken Als ouders hun kind op onze school aanmelden, nodigt de directeur de ouders uit voor een intakegesprek. De ouders vullen een vragenlijst in die inzicht geeft in de beginsituatie van het kind. Groep 1: Als de leerling drie maanden onderwijs heeft gevolgd, worden de ouders uitgenodigd voor een kennismakingsgesprek. Wanneer de leerling vijf jaar wordt, nodigt de leerkracht de ouders uit voor een gesprek met ondersteuning van een Praatbrief. Groep 2: In februari en juni nodigt de leerkracht ouders uit voor een tien minuten gesprek naar aanleiding van het rapport. Vanaf groep 3 nodigt de leerkracht de ouders in november uit voor een kennismakingsgesprek. In februari en juni kunnen ouders zich opgeven voor een tien minuten gesprek met de desbetreffende leerkracht naar aanleiding van het rapport. Ook kan de leerkracht de ouders uitnodigen. Met uitzondering van groep 8: in januari vindt er een adviesgesprek plaats met de leerlingen en hun ouders. De leerkracht adviseert welke vorm van voortgezet onderwijs het meest geschikt is. Mocht het tien minuten gesprek te kort zijn dan kan besloten worden een vervolgafspraak te maken. Vanzelfsprekend kunt u te allen tijde een gesprek aanvragen bij de leerkracht, Intern Begeleider of Directeur. Extra zorg Indien blijkt dat uw kind extra zorg nodig heeft, wordt tussen de leerkracht en de Intern Begeleider een afspraak gemaakt om het ontwikkelingsprobleem te bespreken. Komt hier aangepaste zorg uit voort, dan worden de ouders erbij betrokken om samen te zoeken naar oplossingen. De toestemming en medewerking van ouders zijn van groot belang. 8 Taken 8.1 De rol van de Intern Begeleider De IB is bij alle stappen van de 1-Zorgroute betrokken. De leerkracht volgt de cyclus van HGW met ondersteuning van de IB. In de groepsbespreking bespreken zij samen de voortgang. De IB biedt desgewenst begeleiding. De IB structureert en leidt de leerlingbespreking. De thema s die aan bod kunnen komen zijn bijvoorbeeld: Wat zijn de vragen van de leerkracht, de ouders of het kind? 16

20 Wat verwachten en wensen zij? Wat gaat moeilijk qua werkhouding, leren, gedrag? Wat zijn de sterke punten van het kind, de leerkracht, de ouders? Welke maatregelen zijn eerder genomen (op school en thuis) en welke hadden een positief effect? Wat heeft dit kind pedagogisch en didactisch nodig om het doel te bereiken? Wat heeft de leerkracht nodig in de begeleiding van deze leerling? Welke informatie is er nodig om de onderwijsbehoeften van de leerling te kunnen begrijpen en duidelijk te krijgen? Ook kan de IB de leerkracht ondersteunen door het verzamelen van informatie (diagnostische toetsen, gerichte observaties), het formuleren van onderwijsbehoeften, doelen e.d. Bij extern handelen en verwijzing naar externe zorg fungeert de IB als schakel tussen school en ouders enerzijds en externe deskundigen anderzijds. 8.2 De taken van de Intern Begeleider De IB werkt handelingsgericht door de uitgangspunten, beslismomenten en stappen van de werkcyclus toe te passen. Zij stemt af op het werkconcept, de begeleidingsvraag en de praktijksituatie van de leerkracht en stimuleert om alle betrokkenen (kind, leerkracht, ouders en eventuele hulpverleners) actief als partner bij de oplossing van het werkprobleem te betrekken. Begeleidende en coachende taken: Begeleiden van leerkrachten bij hun didactisch en pedagogisch handelen. Voeren van groeps- en leerlingbesprekingen met leerkrachten. Observeren van leerlingen in klassensituaties, bespreken van de observatie met de leerkracht en/of ouders, adviseren ten aanzien van vervolgstappen. Begeleiden van leerkrachten bij het opstellen van groepsplannen en individuele handelingsplannen. Probleem verkennende gesprekken voeren met leerkrachten. Klassenbezoeken afleggen en leerkrachten begeleiden ten aanzien van het klassenmanagement, wanneer daar behoefte aan is. Leerkrachten ondersteunen bij gesprekken met ouders van zorgleerlingen. Leiden van vergaderingen, geven van presentaties, verslaglegging, voortgangsoverleg en begeleidingsgesprekken voeren. Begeleiden beginnende leerkracht. Taken ten aanzien van onderzoek: Bepalen of extra onderzoek, intern of extern, geïndiceerd is en dit onderzoek organiseren. Interpreteren van onderzoek door externen. 17

21 Samen met de leerkracht, ouders, directie en eventueel ingeschakelde instantie onderzoeken of aanmelding bij het speciaal (basis)onderwijs wenselijk dan wel noodzakelijk is. Verzamelen van toetsgegevens en/of groepsoverzichten en analyseren. Maken van trendanalyses n.a.v. het LVS. Het afnemen van pedagogisch-didactisch onderzoek. De ontwikkeling binnen de zorgverbreding analyseren. De zorgverbreding binnen de school als organisatie evalueren. Analyseren van de didactische leerlijnen binnen de school en de mogelijkheden tot verbetering hiervan onderzoeken. Toetsen van leerlingen. Beheersmatige taken: Leerlingvolgsysteem actueel houden. Zorg dragen voor dossiervorming en beheer van de (zorg) leerlingen. Zorg dragen voor de inrichting van de orthotheek (zie bijlage 10). Ontwerpen van toegankelijke documenten en deze actueel houden. Zorg dragen voor het leesonderwijs. Organisatorische taken: Regelmatig overleggen met de directeur over alle aangelegenheden in het kader van de leerlingenzorg. Coördineren van de leerlingenzorg op schoolniveau en het opstellen van procedures, protocollen, regels en afspraken. Bewaken van procedures en toezien op het naleven van de afspraken. Verslaglegging leerling- en groepsbespreking, informatie schoolarts. De schoolplanning rond onderzoek en begeleiding maken en zorgen voor afstemming en naleving hiervan. Coördineren van de verwijzing van een leerling voor externe zorg. Ondersteunen van de activiteiten met betrekking tot schoolverlaters (o.a. Coach4You). Ondersteunen van de toelating van leerlingen die LWOO nodig hebben. Organiseren en leiding geven aan overleg tussen ouders, groepsleerkrachten en in en externe contacten. Zorg dragen voor samenwerking en afstemming tussen school en externe contacten. Maken van een eigen planning op basis van haar takenpakket en prioriteiten en deze planning uitvoeren. Overleggen met de RT over de uitslagen en de vorderingen bij alle leerlingen en die met leerproblemen in het bijzonder na ieder toets moment. Innoverende taken: Opstellen van een zorgplan voor de school aan de hand van kwaliteitscriteria en letten op naleving hiervan. 18

22 Zich richten op de onderwijskundige inhouden: protocollen, regels, methodieken, beleidscyclus, adaptief onderwijs, didactiek en pedagogiek, preventief en proactief denken en handelen. Bijhouden kennis: lezen van vakliteratuur/bronnen op Internet Uitwisselen kennis en ideeën ( benchmarking ) zoals bijwonen studiedag, workshop, conferentie, e.d. Het team op de hoogte stellen van de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van zorgverbreding, materialen, methodes, orthodidactische middelen en software. Zorgen voor kennisoverdracht bij inhoudelijke vergaderingen. Begeleiden van keuzes voor nieuwe methoden ( evidence based ) en deze implementeren en daarmee een bijdrage leveren aan de vernieuwing van het onderwijsaanbod. Implementeren van nieuwe onderwijsontwikkelingen. Afhankelijk van de onderwerpen die aan de orde komen, deelnemen aan vergaderingen van het managementteam. Adviseren en meedenken ten aanzien van onderwijskundig beleid van de school. Taken ten aanzien van het samenwerken met externen: Coördineren en afstemmen van contacten met andere scholen. De relevante gegevens, die in het gesprek tussen schoolarts, assistente van de schoolarts en de logopedist aan de IB gemeld zijn, worden door de IB in het actiejournaal van de leerling genoteerd en aan de groepsleerkracht gegeven. Overleggen met leerkracht en ouders/verzorgers over hun kinderen en over zaken die de zorg en het onderwijs betreffen om optimale afstemming en gedeelde verantwoordelijkheid mogelijk te maken. Met ouders/verzorgers en leerkrachten de aanmelding bij externe hulp verlenende instanties/personen bespreken. Afstemmen van de interne hulpvraag met externe hulpverlenende instanties/personen van onderzoekende, begeleidende of verwijzende aard. Ondersteunen van een aanvraag van een leerlinggebonden financiering. Ondersteunen van het proces van plaatsing op het speciaal (basis)onderwijs, praktijkonderwijs, Leerwegondersteunend onderwijs (LWOO) of voortgezet speciaal onderwijs. Bijwonen van BCL bijeenkomsten. Participeren in externe netwerken, zoals het Zorg en Adviesteam (Gemeente Wageningen), regionale netwerken en samenwerkingsverband. Overleg voeren met externe contacten over zorgleerlingen. Informatie uitwisselen met (bovenschoolse) onderwijsinstellingen/personen zoals schoolbestuur, rijksinspectie, de leerplichtambtenaar, Bureau Jeugdzorg (BJZ), Adviesen Meldpunt Kindermishandeling (AMK). Mede het schooltoezicht voorbereiden en deelnemen aan de dialoog met de onderwijsinspectie. Paragrafen opstellen in de schoolgids ten aanzien van de zorg voor leerlingen. 19

23 8.3 De taken van de Remedial Teacher Begeleidende taken: Voorkomen van leerachterstanden door af te stemmen op de onderwijsbehoeften van de leerling. Verzorgen van de leerlinggerichte hulp in overleg met de IB. Ondersteunen van leerkrachten bij het opstellen van individuele plannen. Ondersteuning bij het evalueren van individuele plannen. Ondersteunen van leerkrachten bij de afstemming van het leerprogramma, de instructie en de pedagogische aanpak van specifieke leerbehoeften van leerlingen, op basis van handelingsplannen. Begeleiden van leerlingen met een LGF. Beheersmatige taken: Leerlingvolgsysteem actueel houden. Zorg dragen voor de opzet van de orthotheek en het bijhouden hiervan. Organisatorische taken: Opstellen van een toetskalender en zorg dragen voor de naleving hiervan. Toetsen van leerlingen. Het afnemen van pedagogisch-didactisch onderzoek in overleg met de IB. Het team op de hoogte stellen van de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van materialen, methodes, orthodidactische middelen en software voor preteaching en remediering. Overleg met de IB over de uitslagen en de vorderingen bij alle leerlingen en die met leerproblemen in het bijzonder na ieder toets moment. Innoverende taken: Preventief en proactief denken en handelen Op de hoogte blijven van de didactische leerlijnen en gebruikte methodes op school en voorstellen doen ter verbetering. Op de hoogte stellen van de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van materialen, methodes, orthodidactische middelen en software voor preteaching en remediering. Bijhouden kennis: lezen van vakliteratuur/bronnen op Internet. Uitwisselen kennis en ideeën ( benchmarking ) zoals bijwonen studiedag, workshop, conferentie, e.d. 8.4 De taken van de Tutor Begeleidende taken: Verzorgen van de leerlinggerichte hulp in overleg met de leerkracht. Preventieve hulp bieden aan leerlingen. Bieden van extra leer- en oefentijd. 20

24 Zorg dragen voor overleg over onderwijsbehoeften van leerlingen. Organisatorische taken: Plannen van de leerlinggerichte hulp. Beheersmatige taken: Verslaglegging van de leerlinggerichte hulp. Innoverende taken: Preventief en proactief denken en handelen Op de hoogte blijven van de didactische leerlijnen en gebruikte methodes in groep 1 t/m 3 en voorstellen doen ter verbetering. Op de hoogte blijven van materialen, methodes, orthodidactische middelen voor preteaching en remediering. 8.5 De taken van de groepsleerkracht Begeleidende taken: Praten, denken en werken vanuit onze visie over adaptief onderwijs: omgaan en rekening houden met verschillen tussen kinderen en zoveel mogelijk tegemoet komen aan de verschillende onderwijsbehoeften van de leerlingen. Werken vanuit de 7 uitgangspunten van HGW. Praten, denken en werken vanuit onderwijsbehoeften met aandacht voor positieve factoren, kind kenmerken die te beïnvloeden zijn en rekening houden met externe factoren. Denken, praten en handelen in interactiemogelijkheden, in plaats van eenzijdig uitgaan van kind beperkingen en/of ontwikkeling- en leerachterstanden. Afstemmen van de onderwijsleersituatie, inclusief leerkrachtgedrag, op de onderwijsbehoeften. Samenwerken met ouders, leerlingen, RT en IB, externe begeleider(s). (Indien gewenst) Begeleiding vragen aan de IB t.a.v. dit proces. Ondersteunen en adviseren van collega s tijdens leerlingbesprekingen. Organisatorische taken: Volgen van de zes stappen in de 1-Zorgroute Verzamelen van gegevens van alle leerlingen (groepsoverzicht, observaties, gesprekjes met kinderen, gesprekken met ouders, overleg met vorige leerkracht of school, de analyse van toetsen), signaleren, onderwijsbehoeften benoemen, plannen, uitvoeren, evalueren. Invullen Protocol Leesproblemen en Dyslexie, afnemen van de toetsen (zowel methode gebonden toetsen als de toetsen zoals aangegeven staan in de toetskalender) Nakijken van toetsen. 21

25 Signaleren, observeren en interpreteren van de toetsgegevens, indien gewenst, samen met de IB of de RT en opstellen van een groeps- en/of individueel handelingsplan. Vooraf vaststellen van pedagogische en didactische doelen. Handelingsgericht onderzoeken en op basis daarvan onderwijsbehoeften formuleren. Groeps- en (eventuele) individuele handelingsplannen invullen. Indien gewenst begeleiding van de IB en/of RT vragen t.a.v. dit proces. Inleveren groeps- en handelingsplannen met de daarbij behorende toetsgegevens bij de IB. De HP dienen ondertekend te zijn door de ouders. Onderhouden van contacten met de ouders van alle leerlingen in de groep en zorg dragen van verslaglegging voor het leerling-dossier. Aanmelden zorgleerlingen bij de IB voor nader overleg. Voorbereiden leerlingbesprekingen door het invullen van het aanmeldingsformulier. Ondersteunen en adviseren van collega s tijdens een (gezamenlijke) leerlingbespreking. Invullen formulier Afstemming voor Zorgteambespreking. Ondersteunen van ouders bij aanmelding BCL, PCL en CvI. Overdragen van de leerlingen aan de nieuwe leerkracht aan het eind van het schooljaar door middel van een gesprek ondersteund door het groepsoverzicht, de groepsplannen en eventuele handelingsplannen. Onderwijskundig rapport (OKR) invullen voor aanvraag PCL, CvI, kinderen die de schoolverlaten (tussentijds en in groep 8). Beheersmatige taken: Dragen van de eindverantwoordelijkheid voor de zorg aan de leerlingen. Bijhouden van de leerling-dossiers (zie 11.7) Innoverende taken: Preventief en proactief denken en handelen Regelmatig reflecteren op de afstemming tussen leerkrachtgedrag en de onderwijsleeromgeving. Op de hoogte blijven van recente ontwikkelingen op het gebied van zorg en/of leerlingenproblematiek. Bijdragen aan innovaties en ontwikkelingen rondom Afstemming binnen de school. 8.6 De taken van de Directeur Begeleidende taken: Stimuleren van de IB in haar rol van spil van de zorg, coach van de leerkracht en schakel tussen school en externe deskundigen. Beheersmatige taken: Dragen van de eindverantwoordelijkheid voor de organisatie en inhoud van het onderwijs, het schoolteam en de zorgstructuur. 22

26 Dragen van de uitgangspunten van BAS, concept Afstemming en de werkwijze van handelingsgericht werken. De positie van de IB in onze school duidelijk maken aan het team. Organisatorische taken: Voorwaarden creëren, zodat de IB de taken goed kan vervullen, zoals professionalisering, tijd om een en ander uit te proberen, tijd om te overleggen met leerkrachten, leerlingen, ouders, externe begeleiders. Regelmatig overleggen met de IB. Ondersteunen IB en externe begeleiders en zich op de hoogte stellen van het ontwikkelproces. Plannen van teambijeenkomsten waar verbindingen worden gelegd tussen de uitgangspunten en de praktijk van alledag. Innoverende taken: Zorg dragen voor nascholing en personeelsbeleid. Werken aan en bewaken van de kwaliteit van de zorgstructuur, d.m.v. o Implementatie van Afstemming (zie bijlage 11) o o o o o o o o o o Afstemmen volgens de cyclus van HGW Volgen van de 1-Zorgroute Bevorderen deskundigheid van de leerkrachten Creëren van goede werkomstandigheden met goede materialen en methoden Onderhouden van goede contacten met externe organisaties. Participeren als eindverantwoordelijke binnen het directieoverleg en het SWV Actief uitdragen van deze ontwikkeling naar collega s en ouders binnen en buiten de school Leidinggeven aan werkbesprekingen waarin planmatig aan een veranderingsproces wordt gewerkt Meten resultaten van ons onderwijs en op basis van de analyses eventueel bijstellen/aanpassen of veranderen Meten van de kwaliteit van de zorgstructuur op basis van de analyses eventueel bijstellen/aanpassen of veranderen 9 Meetinstrumenten opbrengsten De opbrengsten en resultaten van ons onderwijs worden gemeten met de volgende instrumenten: Methode gebonden toetsen (Schriftelijk) werk van kinderen Gerichte observaties Het leerlingvolgsysteem van CITO Groep 1 en 2; Peutertoets, Taal voor kleuters, Rekenen, Kleuterobservatielijst 23

27 Groep 3: Herfst-, Winter-, Lente- en Zomersignalering van Veilig Leren Lezen, AVI toetsen, DMT, Rekenen/Wiskunde, Viseon Groep 4 t/m 8; Rekenen/Wiskunde, Begrijpend lezen, AVI toetsen, DMT, Leestempo, Spelling, Woordenschat, Viseon Protocol Leesproblemen en Dyslexie groep 1 t/m groep 8 (zie map Protocol Leesproblemen en Dyslexie) Protocol Hoogbegaafdheid Rapportage Voortgezet Onderwijs (eerste 3 jaar) Uitstroom Voortgezet Onderwijs Kwaliteitskaarten en enquêtes van WMKPO Thermometers Vreedzame School Enquêtes Vreedzame School Ouderenquête Inspectierapport 10 Visie op verwijzing naar het speciaal (basis) onderwijs Kinderen die, om welke reden dan ook, extra hulp nodig hebben, proberen we zoveel mogelijk binnen onze basisschool op te vangen. Het vanuit de overheid geïnitieerd project Weer Samen Naar School heeft als doel het aantal leerlingen binnen het speciaal onderwijs te stabiliseren, en mogelijk te verminderen. Dit betekent dat binnen dit project een werkbare, effectieve aanpak van leerlingen met speciale leer- en opvoedingsbehoeften tot stand gebracht wordt. Doelstellingen en daaruit voortvloeiende activiteiten die in het kader van WSNS plaatsvinden, staan beschreven in het op onze school aanwezige Zorgplan van het samenwerkingsverband (SWV). Overigens zijn wij van mening dat er grenzen zijn aan het opvangen van kinderen die extra hulp nodig hebben. Die grenzen worden wat ons betreft voornamelijk bepaald door de mogelijkheden die de school heeft om zorgkinderen op te vangen. Daarnaast speelt het welbevinden van het kind zelf een grote rol. Het lukt niet altijd om in alle gevallen zorgkinderen op een aanvaardbaar niveau te laten functioneren. Het kan zijn dat plaatsing op een school voor SBO of SO beter is. De IB en de leerkracht bespreken de leerling op bovenschools niveau in het Zorgteam van ons SWV. Indien nodig kan ondersteuning in de vorm van Preventieve Ambulante Begeleiding vanuit een clusterschool geboden worden. Het kan voorkomen dat kinderen het eindniveau van groep 8 niet bereiken. Dat zijn vaak kinderen die eerder in hun basisschoolperiode getest zijn en waarbij aangetoond is dat deze kinderen verminderde capaciteiten hebben. In het kader van WSNS blijven deze kinderen toch op de basisschool. Deze kinderen hebben een eigen ontwikkelingsperspectief (OPP). Aan het eind van hun basisschooltijd hebben ze het eindniveau van groep 8 niet gehaald. Dit heeft invloed op de verwijzing naar het VO Beleid met betrekking tot leerlinggebonden formatie Door de wettelijke regeling leerlinggebonden formatie (LGF) kunnen ouders van kinderen met een beperking of stoornis kiezen: hun kind gaat naar een school voor speciaal onderwijs of naar een reguliere basisschool. Kiezen de ouders voor een reguliere basisschool, dan wordt 24

28 een leerlinggebonden budget beschikbaar gesteld, het zogenaamde rugzakje. Daarmee kunnen de ouders of de school speciale hulp en materiaal voor het kind bekostigen. Onder Rugzakkinderen verstaan we kinderen met een beperking of stoornis die door de Commissie voor Indicatiestelling (CvI) van één van de regionale expertisecentra zijn geïndiceerd voor het speciaal onderwijs. De school neemt het standpunt in dat de soort beperking of stoornis van het kind nooit beslissend is voor al of niet toelating tot onze school. Er is een procedure opgesteld om na te gaan of de school een leerling met een beperking of stoornis kan bieden wat hij/zij nodig heeft en of de noodzakelijke zorg het draagvermogen van de school niet te boven gaat. Op onze school worden bij een aanmelding van een leerling met een positieve beschikking van een Commissie voor de Indicatiestelling een leerling met een positieve beschikking van de Permanente Commissie Leerlingenzorg van het samenwerkingsverband een leerling die wordt teruggeplaatst van een school voor speciaal basisonderwijs of speciaal onderwijs een medisch kinderdagverblijf de kenmerken van het kind, de ouders, de groep, de groepsleerkrachten, het team en de school in kaart gebracht aan de hand van een aantal criteria (zie 10.2). Na inventarisatie van de criteria besluit het team met argumenten of wij als school zorg kunnen dragen voor de specifieke onderwijsbehoeften van de leerling. Bij het besluit tot toelating of weigering zal er altijd sprake zijn van een teambesluit. We gaan er immers van uit dat bij toelating de leerling de gehele basisschoolperiode op onze school welkom zal zijn Criteria bij toelatingsprocedure Waar moet rekening mee worden gehouden? Het kind De onderwijsbehoeften van het kind, ontwikkelingsperspectief (didactisch, pedagogisch en sociaal-emotioneel), verzorging, behandeling, ondersteuning, zwaarte van de beperking, zelfstandigheid De ouders De mogelijkheid tot ondersteuning door ouders m.b.t. organisatie onderwijs en/of verzorging. De groep Groepsgrootte, samenstelling (combinatieklas, gewogen leerlingen), samenstelling zorgleerlingen (zie bijlage 5), ontwikkelingsperspectief overige leerlingen. Groepsleerkracht(en) Draagkracht, hanteerbaarheid van leer- en gedragsproblemen, attitude, kennis en vaardigheden, aanwezige expertise over de problematiek. Het team Continuïteit personeelsbezetting, competenties, ontwikkelingsperspectief en samenstelling van het team, mogelijkheden voor scholing. 25

29 De school Aantal zorgleerlingen op schoolniveau, ondersteuningsmogelijkheden zorgstructuur interne begeleiding/remedial teaching/tutoring, potentieel aan en inzet van middelen, aanpassingsmogelijkheden schoolgebouw, ondersteuning van externen (Schoolbegeleidingsdienst, Samenwerkingsverband, SO scholen) Stappenplan bij aanmelding van een leerling met een indicatiestelling 1. Aanmelding. Ouders melden hun kind aan. Er volgt een gesprek met de ouders, directie en IB, een toelichting visie van de school, een toelichting procedure, schriftelijke toestemming van de ouders om informatie bij derden op te vragen. 2. Informatie verzamelen Gegevens worden aangevraagd bij: huidige school, SBD, MKD, zorginstellingen, zorgcircuit of medisch circuit. De IB maakt verslag van de verzamelde informatie en brengt de onderwijsbehoeften van deze leerling in kaart. 3. Informatie team Het team krijgt dit verslag en wordt geïnformeerd over het verzoek. Het team bespreekt het verslag. Het team maakt een gezamenlijke inventarisatie aan de hand van een aantal criteria (zie 10.2): de kenmerken van het kind, de ouders, de groep, de groepsleerkrachten, het team en de school. Na het analyseren besluit het team met argumenten of wij als school zorg kunnen dragen voor de speciale/specifieke onderwijsbehoeften van de leerling. 4. Advies In een gesprek met de ouders wordt het besluit van de school besproken. Er zijn verschillende mogelijkheden: Plaatsing: er wordt een plan van aanpak opgesteld met daarbij een overzicht van inzet van middelen, ondersteuning door derden, inzet aanvullende formatie, aanpassingen in het gebouw e.d. Het plan van aanpak moet binnen een maand na inschrijving leiden tot het opstellen van een individueel handelingsplan in overeenstemming met de ouders. Er moet in worden opgenomen wanneer er sprake is van herindicatie en het handelingsplan moet jaarlijks worden geëvalueerd. Onderzoek: de directie, groepsleerkracht, RT of IB bezoeken de huidige school of voorschoolse opvang om de leerling te observeren of plaatsing succesvol kan zijn. Onderzoek met een voorlopige plaatsing: de groepsleerkracht en de IB observeren de leerling gedurende een bepaalde periode of definitieve plaatsing succesvol kan zijn. Afwijzing: de school zorgt voor een schriftelijke, inhoudelijke onderbouwing voor de ouders Stappenplan voor een leerling met een beperking of stoornis op onze school In veel gevallen is, voordat het kind de leerplichtige leeftijd bereikt, duidelijk dat er sprake is van een beperking of stoornis. In andere gevallen blijkt dat pas gaandeweg op school. In die gevallen wordt gebruik gemaakt van de 1 Zorgroute van de basisschool. Als de school niet in staat blijkt tegemoet te komen aan de onderwijsbehoeften van de leerling, wordt na overleg en met toestemming van de ouders een traject van verwijzing in 26

30 gang gezet. Op schoolniveau zijn de zorgcoördinatoren van het samenwerkingsverband hierbij betrokken. Op basis van de ernst van de problematiek organiseert de IB een Zorgteambespreking met een zorgcoördinator van het SWV, de leerkracht, de IB en eventuele andere expertises zoals schoolmaatschappelijk werk van Solidez, bureau jeugdzorg. Door middel van onderzoek en overleg wordt een traject gestart van Preventieve Ambulante Begeleiding (PAB) op de basisschool of een aanmelding bij de Bovenschoolse Commissie Leerlingenzorg overwogen. Deze commissie kan besluiten of de leerling wel of niet in aanmerking komt voor speciaal basisonderwijs of voor een indicatiestelling speciaal onderwijs. In de bijlagen wordt duidelijk welke stappen er voor ouders (en school) nodig zijn voor het aanvragen van een indicatie speciaal onderwijs (zie bijlage 8). In het kader van Passend onderwijs in 2012 zal deze procedure aangepast worden als de plannen vanuit ons bestuur duidelijkheid bieden. 11 Protocollen leerlingenzorg 11.1 Groep 1 Wanneer kleuters 4 jaar worden, komen ze op de dag na hun verjaardag op school. Vanaf die eerste dag begeleiden de leerkrachten de leerling vanuit de gedachte dat de verschillende onderwijsbehoeften van de leerlingen centraal staan. Het gaat erom de onderwijsleersituatie (inclusief leerkrachtgedrag) zo optimaal mogelijk hierop af te stemmen. Om deze visie te realiseren werken we handelingsgericht volgens Afstemming en volgen we de leerlingen met ons Leerling Volgsysteem van CITO en het Protocol Leesproblemen en Dyslexie. De leerkracht wordt hierbij ondersteund door de Intern Begeleider. Binnen drie maanden start het handelingsgericht werken. De leerkracht verzamelt relevante gegevens zoals dagelijkse observaties, gesprekjes met kinderen, kennismakingsgesprek met ouders, oudervragenlijst, overdrachtsformulier of -gesprek peuterspeelzaal, het afnemen van de CITO-Peutertoetsen Taal en Rekenen. Wanneer de leerling twee keer een D of E scoort, krijgt het kind extra ondersteuning van de Tutor. Tevens krijgt de leerling extra begeleiding binnen de groep van de groepsleerkracht. Als de speciale onderwijsbehoeften van deze leerling duidelijk zijn, beschrijft de leerkracht haar onderwijsaanbod in de groepsplannen in relatie tot de onderwijsdoelen en leerlijnen. De ouders worden uitgenodigd voor een gesprek. Zij nemen met de leerkracht de plannen door en krijgen tips en adviezen om thuis al spelend hun kind te gaan begeleiden. Ook krijgen ze de woordlijsten van de Piramidemethode bij elk nieuw thema mee naar huis. In september worden de CITO-toetsen Begin Groep 1 Taal en Rekenen afgenomen bij de kinderen die vanaf januari op school zijn gekomen. Wanneer de leerling twee keer een D of E scoort, krijgt het kind extra ondersteuning van de Tutor. Tevens krijgt de leerling extra begeleiding binnen de groep van de groepsleerkracht. Als de speciale onderwijsbehoeften van deze leerling duidelijk zijn, beschrijft de leerkracht haar onderwijsaanbod in de groepsplannen in relatie tot de onderwijsdoelen en leerlijnen. De ouders worden uitgenodigd voor een gesprek. Zij nemen met de leerkracht de plannen door en krijgen tips en adviezen om thuis al spelend hun kind te gaan begeleiden. Ook krijgen ze de woordlijsten van de Piramidemethode bij elk nieuw thema mee naar huis. In januari worden de CITO-toetsen Medio Groep 1 Taal en Rekenen en de Kleuterobservatielijst afgenomen. Hieraan doen alle kinderen mee die in aanmerking komen 27

31 om volgend schooljaar naar groep 2 te gaan. Ook de leerlingen die in oktober, november of december geboren zijn. Als de onderwijsbehoeften van de leerlingen duidelijk zijn, beschrijft de leerkracht haar onderwijsaanbod in de groepsplannen in relatie tot de onderwijsdoelen en leerlijnen. Wanneer de leerkracht hoge scores signaleert bij de CITO toetsen, wordt er bekeken op welke manier en met welke materialen de leerling extra uitdaging aangeboden krijgt. De ouders worden hierbij betrokken. Als er signalen zijn voor hoogbegaafdheid bespreken we samen met ouders, leerkracht, IB een plan van aanpak. Wanneer de leerling twee keer een D of E behaalt of zwak scoort bij het Protocol Leesproblemen en Dyslexie, heeft het kind recht op extra ondersteuning van de Tutor. Tevens krijgt de leerling extra begeleiding binnen de groep van de groepsleerkracht. Als de speciale onderwijsbehoeften van deze leerling duidelijk zijn, beschrijft de leerkracht haar onderwijsaanbod in de groepsplannen in relatie tot de onderwijsdoelen en leerlijnen. De ouders worden uitgenodigd voor een gesprek. Zij nemen met de leerkracht de plannen door en krijgen tips en adviezen om thuis al spelend hun kind te begeleiden. Ook krijgen ze de woordlijsten van de Piramidemethode bij elk nieuw thema mee naar huis. Als de ontwikkeling van de leerling stagneert en de onderwijsbehoeften onduidelijk zijn, bespreekt de leerkracht met de Intern Begeleider wat er nodig is om deze leerling beter te kunnen begrijpen en te begeleiden. Dit kan leiden tot een intern onderzoek of een gerichte observatie. De ouders worden hierbij betrokken. Op dit moment bespreken we ook met de ouders de mogelijkheid dat het voor hun kind beter kan zijn om groep 1 nog eens te doorlopen. In mei/juni worden de CITO-toetsen Eind Groep 1 afgenomen en wordt de screeningslijst van het Protocol Leesproblemen en Dyslexie ingevuld. Dit geldt voor alle kinderen die in aanmerking komen om volgend schooljaar naar groep 2 te gaan. Ook de oktober-novemberdecember leerlingen. Op dit moment valt de definitieve beslissing of een leerling kan doorstromen naar groep 2, of dat deze leerling in aanmerking komt voor verlengde leertijd. Wanneer adviseren we bij hoge uitzondering verlengde leertijd in groep 1? Als blijkt dat de leerling speciale of specifieke onderwijsbehoeften heeft. Speciale onderwijsbehoeften: extra leer- en oefentijd extra begeleiding en tijd voor de sociaal-emotionele ontwikkeling extra begeleiding en tijd voor de motorische ontwikkeling extra begeleiding voor een goed ontwikkelde werkhouding en taakgerichtheid Specifieke onderwijsbehoeften: een verstandelijke beperking een lichamelijke beperking een stoornis Wanneer een kind verlengde leertijd krijgt, zal het in de middengroep geplaatst worden en wordt er een begin gemaakt met de ondersteuning in zijn of haar speciale/specifieke onderwijsbehoeften gericht op de einddoelen en leerlijnen van groep 1. De leerkracht zorgt voor een passend onderwijsaanbod en stelt een individueel handelingsplan (IHP) op met als uitgangspunt de onderwijsbehoeften van de leerling in relatie tot de onderwijsdoelen en leerlijnen. In dit plan wordt aangegeven waaraan gewerkt zal 28

32 worden. Dit plan wordt minimaal twee keer per jaar geëvalueerd en indien nodig bijgesteld. De leerkracht betrekt de ouders hierbij en samen bespreken zij het IHP. Als het plan door de ouders ondertekend is, wordt het plan uitgevoerd. De ouders ondertekenen een overeenkomst waarin staat dat hun zoon of dochter groep 1 nog eens doorloopt. De resultaten van de extra begeleiding en ondersteuning van leerlingen met verlengde leertijd in groep 1 worden in januari bekeken door het verzamelen van relevante gegevens: dagelijkse observaties, gesprekjes met kinderen, gesprek met ouders, het afnemen van de CITO-toetsen Medio Groep 1 Taal, Rekenen, Het Protocol Leesproblemen en Dyslexie en de Kleuterobservatielijst van CITO. Indien blijkt dat de leerling met grote sprongen vooruit is gegaan, dan kan instroom in groep 2 plaatsvinden in januari. Als er nauwelijks of geen vooruitgang heeft plaatsgevonden, dan bespreekt de leerkracht dit met de Intern Begeleider. In deze leerlingbespreking wordt besproken wat er nodig is om deze leerling beter te kunnen begrijpen en te begeleiden. Dit kan een intern onderzoek zijn of een gerichte observatie. In deze fase is het ook mogelijk om, in overleg met de ouders, hulp in te roepen van een externe deskundige zoals een Ambulant Begeleider, orthopedagoog, psycholoog, schoolarts, schoolmaatschappelijk werk, logopedist, fysiotherapeut, Bureau Jeugdzorg Groep 2 De leerkracht werkt (zie bovenstaand stukje) handelingsgericht volgens Afstemming en volgt de leerlingen met ons Leerling Volgsysteem van CITO en het Protocol Leesproblemen en Dyslexie. De leerkracht wordt hierbij ondersteund door de Intern Begeleider. In januari verzamelt de leerkracht relevante gegevens: dagelijkse observaties, gesprekjes met kinderen, gesprek met ouders, het afnemen van de CITO-toetsen Medio 2 Taal en Rekenen, Kleuterobservatielijst, Protocol Leesproblemen en Dyslexie. Dit geldt voor alle kinderen die in aanmerking komen om volgend schooljaar naar groep 3 te gaan. Als de onderwijsbehoeften van de leerlingen duidelijk zijn, beschrijft de leerkracht haar onderwijsaanbod in de groepsplannen in relatie tot de onderwijsdoelen en leerlijnen. Wanneer de leerkracht hoge scores signaleert bij de CITO toetsen of het Protocol Leesproblemen en Dyslexie, wordt er bekeken op welke manier en met welke materialen de leerling extra uitdaging aangeboden krijgt. De ouders worden hierbij betrokken. Als er signalen zijn voor hoogbegaafdheid bespreken we samen met ouders, leerkracht, IB een plan van aanpak. Wanneer de leerling twee keer een D of E behaalt of zwak scoort bij het Protocol Leesproblemen en Dyslexie, heeft het kind recht op extra ondersteuning van de Tutor. Tevens krijgt de leerling extra begeleiding binnen de groep van de groepsleerkracht. Als de speciale onderwijsbehoeften van deze leerling duidelijk zijn, beschrijft de leerkracht haar onderwijsaanbod in de groepsplannen of in een individueel handelingsplan in relatie tot de onderwijsdoelen en leerlijnen. De ouders worden uitgenodigd voor een gesprek. Zij nemen met de leerkracht het IHP door en krijgen tips en adviezen om thuis al spelend hun kind te gaan begeleiden. Als ouders akkoord gaan, ondertekenen zij het IHP. Ouders krijgen de woordlijsten van de Piramidemethode bij elk nieuw thema mee naar huis. Als de ontwikkeling van de leerling stagneert en de onderwijsbehoeften onduidelijk zijn, bespreekt de leerkracht met de Intern Begeleider wat er nodig is om deze leerling beter te kunnen begrijpen en te begeleiden. Dit kan een intern onderzoek zijn of een gerichte 29

33 observatie. De ouders worden hierbij betrokken. Op dit moment bespreken we ook met de ouders de mogelijkheid dat het voor hun kind beter kan zijn om groep 2 nog eens te doorlopen. In mei/juni verzamelt de leerkracht relevante gegevens: dagelijkse observaties, gesprekjes met kinderen, gesprek met ouders, de resultaten van de CITO-toetsen Eind 2 Taal, Rekenen, Kleuterobservatielijst, Protocol Leesproblemen en Dyslexie. Dit geldt voor alle kinderen die in aanmerking komen om volgend schooljaar naar groep 3 te gaan. Op dit moment valt de definitieve beslissing of een leerling kan doorstromen naar groep 3, of dat deze leerling in aanmerking komt voor verlengde leertijd. Wanneer adviseren we bij hoge uitzondering verlengde leertijd in groep 2? Als blijkt dat de leerling speciale of specifieke onderwijsbehoeften heeft. Speciale onderwijsbehoeften: extra leer- en oefentijd extra begeleiding en tijd voor de sociaal-emotionele ontwikkeling extra begeleiding en tijd voor de motorische ontwikkeling extra begeleiding en tijd voor een zelfstandige werkhouding en taakgerichtheid Specifieke onderwijsbehoeften: een verstandelijke beperking een lichamelijke beperking een stoornis Wanneer een kind verlengde leertijd krijgt in groep 2 wordt de ondersteuning voortgezet of wordt er een begin gemaakt met de ondersteuning in zijn of haar speciale/specifieke onderwijsbehoeften gericht op de einddoelen en leerlijnen van groep 2. De leerkracht zorgt voor een passend onderwijsaanbod en stelt een IHP op met als uitgangspunt de onderwijsbehoeften van de leerling in relatie tot de onderwijsdoelen en leerlijnen. In dit plan wordt aangegeven waaraan gewerkt zal worden. Dit plan wordt minimaal twee keer per jaar geëvalueerd en indien nodig bijgesteld. De leerkracht betrekt de ouders hierbij en samen bespreken zij het IHP. Als het plan door de ouders ondertekend is, wordt het plan uitgevoerd. De ouders ondertekenen een overeenkomst waarin staat dat hun zoon of dochter groep 2 nog eens doorloopt. De resultaten van de extra begeleiding en ondersteuning van leerlingen met verlengde leertijd in groep 2 worden in januari bekeken door het verzamelen van relevante gegevens: dagelijkse observaties, gesprekjes met kinderen, gesprek met ouders, het afnemen van de CITO-toetsen Medio Groep 2 Taal, Rekenen, de Kleuterobservatielijst, Het Protocol Leesproblemen en Dyslexie. Indien blijkt dat de leerling met grote sprongen vooruit is gegaan, dan kan instroom in groep 3 plaatsvinden. Als de leerling in zijn ontwikkeling stagneert, bespreekt de leerkracht met de Intern Begeleider de leerling. In deze leerlingbespreking wordt besproken wat er nodig is om deze leerling beter te kunnen begrijpen en te begeleiden. In deze fase kan in overleg met de ouders hulp worden ingeroepen van een externe deskundige zoals een Ambulant Begeleider, orthopedagoog, psycholoog, schoolarts, schoolmaatschappelijk werk, logopedist, fysiotherapeut, Bureau Jeugdzorg. 30

34 11.3 Groep 3 De leerkracht werkt handelingsgericht volgens Afstemming en volgt de leerlingen met de methoden gebonden toetsen, het Leerling Volgsysteem van CITO en het Protocol Leesproblemen en Dyslexie. De leerkracht wordt hierbij ondersteund door de Intern Begeleider. In november verzamelt de leerkracht relevante gegevens: dagelijkse observaties, gesprekjes met kinderen, gesprekken met ouders, het afnemen van de herfstsignalering van de methode Veilig Leren Lezen (VLL). Op grond van de uitkomsten van deze signalering bepaalt de leerkracht in overleg met de IB welke interventies zij kiest volgens ons Protocol Leesproblemen en Dyslexie. Bij de leerlingen die goed scoren wordt vervolgens de AVI toets M3 afgenomen. Als de kinderen dit niveau beheersen, krijgen zij het Zon programma van VLL aangeboden. (Wanneer een leerling bij de start van het schooljaar al kan lezen op AVI M3 niveau wordt het ZON programma van VLL aangeboden). Als de onderwijsbehoeften van de leerlingen duidelijk zijn, beschrijft de leerkracht haar onderwijsaanbod in de groepsplannen in relatie tot de onderwijsdoelen en leerlijnen. In januari verzamelt de leerkracht relevante gegevens: dagelijkse observaties, gesprekjes met kinderen, gesprekken met ouders, het afnemen van de methode gebonden toetsen van Veilig Leren Lezen (wintersignalering), het Leerling Volgsysteem van CITO. Als de onderwijsbehoeften van de leerlingen duidelijk zijn, beschrijft de leerkracht haar onderwijsaanbod in de groepsplannen in relatie tot de onderwijsdoelen en leerlijnen. Wanneer de leerling hoog scoort bij de CITO toetsen of methode gebonden toetsen van Veilig leren Lezen, wordt er bekeken op welke manier en met welke materialen de leerling extra uitdaging aangeboden krijgt. De ouders worden hierbij betrokken. Als er signalen zijn voor hoogbegaafdheid bespreken we samen met ouders, leerkracht, IB een plan van aanpak. Wanneer de leerling zwak of onvoldoende scoort, is er een mogelijkheid voor ondersteuning van de Tutor. Tevens krijgt de leerling extra begeleiding binnen de groep van de groepsleerkracht. Als de speciale onderwijsbehoeften van deze leerling duidelijk zijn, beschrijft de leerkracht haar onderwijsaanbod in de groepsplannen of in een IHP in relatie tot de onderwijsdoelen en leerlijnen. De ouders worden uitgenodigd voor een gesprek. Zij nemen met de leerkracht de plannen door en krijgen tips en adviezen om thuis hun kind te begeleiden. Als ouders akkoord gaan, ondertekenen zij het IHP. Als de ontwikkeling van de leerling stagneert of de onderwijsbehoeften onduidelijk zijn, bespreekt de leerkracht met de Intern Begeleider wat er nodig is om deze leerling beter te kunnen begrijpen en te begeleiden. Dit kan een intern onderzoek zijn of een gerichte observatie. De ouders worden hierbij betrokken. Op dit moment bespreken we ook met de ouders de mogelijkheid dat het voor hun kind beter kan zijn om voor rekenen of taal/lezen een aangepast programma te volgen, groep 3 nog eens te doorlopen of anders, volgens de procedure van de 1-Zorgroute. In deze fase kan in overleg met de ouders hulp worden ingeroepen van een externe deskundige zoals een Ambulant Begeleider, orthopedagoog, psycholoog, schoolarts, logopedist, schoolmaatschappelijk werk, fysiotherapeut, Bureau Jeugdzorg. In mei/juni verzamelt de leerkracht relevante gegevens: dagelijkse observaties, gesprekjes met kinderen, gesprekken met ouders, het afnemen van de methode gebonden toetsen Veilig Leren Lezen (Lente- en zomersignalering), het Leerling Volgsysteem van CITO en het Protocol Leesproblemen en Dyslexie. 31

35 Op dit moment valt de definitieve beslissing in overleg met de ouders of een leerling kan doorstromen naar groep 4 (met eventueel een aangepast programma) of blijft in groep 3 (met eventueel een aangepast programma) of anders, volgens de procedure van de 1-Zorgroute. In deze fase kan in overleg met de ouders hulp worden ingeroepen van een externe deskundige zoals een Ambulant Begeleider, orthopedagoog, psycholoog, schoolarts, logopedist, schoolmaatschappelijk werk, fysiotherapeut, Bureau Jeugdzorg. Wanneer adviseren we bij hoge uitzondering verlengde leertijd in groep 3? Als blijkt dat de leerling speciale of specifieke onderwijsbehoeften heeft. Speciale onderwijsbehoeften: extra leer- en oefentijd voor taal-, lees-, spelling- en woordenschatontwikkeling extra begeleiding en tijd voor de sociaal-emotionele ontwikkeling extra begeleiding en tijd voor een zelfstandige werkhouding en taakgerichtheid Specifieke onderwijsbehoeften: een verstandelijke beperking een lichamelijke beperking een stoornis 11.4 Groep 4 t/m 7 De leerkrachten werken handelingsgericht volgens Afstemming en volgen de leerlingen met de methoden gebonden toetsen, het Leerling Volgsysteem van CITO en het Protocol Leesproblemen en Dyslexie. De leerkrachten worden hierbij ondersteund door de Intern Begeleider. In januari verzamelen de leerkrachten relevante gegevens: dagelijkse observaties, gesprekjes met kinderen, gesprekken met ouders, het afnemen van de methode gebonden toetsen, het Leerling Volgsysteem van CITO en het Protocol Leesproblemen en Dyslexie. Als de onderwijsbehoeften van de leerlingen duidelijk zijn, beschrijft de leerkracht het onderwijsaanbod in de groepsplannen in relatie tot de onderwijsdoelen en leerlijnen. Wanneer de leerling hoog scoort bij de CITO toetsen of methode gebonden toetsen van rekenen/wiskunde, taal, spelling, lezen of begrijpend lezen wordt er bekeken op welke manier en met welke materialen de leerling extra uitdaging aangeboden krijgt. De ouders worden hierbij betrokken. Als er signalen zijn voor hoogbegaafdheid bespreken we samen met ouders, leerkracht, IB een plan van aanpak. Wanneer de leerling zwak of onvoldoende scoort, krijgt de leerling extra begeleiding binnen de groep van de groepsleerkracht. Als de speciale onderwijsbehoeften van deze leerling duidelijk zijn, beschrijft de leerkracht haar onderwijsaanbod in de groepsplannen of in een handelingsplan in relatie tot de onderwijsdoelen en leerlijnen. De ouders worden uitgenodigd voor een gesprek. Zij nemen met de leerkracht de plannen door en krijgen tips en adviezen om thuis hun kind te begeleiden. Als ouders akkoord gaan, ondertekenen zij het IHP. Als de ontwikkeling van de leerling stagneert of de onderwijsbehoeften onduidelijk zijn, bespreekt de leerkracht met de Intern Begeleider wat er nodig is om deze leerling beter te kunnen begrijpen en te begeleiden. Dit kan een intern onderzoek zijn of een gerichte observatie. De ouders worden hierbij betrokken. Op dit moment bespreken we ook met de ouders de mogelijkheid dat het voor hun kind beter kan zijn om voor een bepaald vak een aangepast programma te volgen, de groep nog eens te 32

36 doorlopen of anders, volgens de procedure van de 1-Zorgroute. In deze fase kan in overleg met de ouders hulp worden ingeroepen van een externe deskundige zoals een Ambulant Begeleider, orthopedagoog, psycholoog, schoolarts, schoolmaatschappelijk werk, fysiotherapeut, Bureau Jeugdzorg. In mei/juni verzamelt de leerkracht relevante gegevens: dagelijkse observaties, gesprekjes met kinderen, gesprekken met ouders, het afnemen van de methode gebonden toetsen, het Leerling Volgsysteem van CITO, Protocol Leesproblemen en Dyslexie. Op dit moment valt de definitieve beslissing in overleg met de ouders of een leerling kan doorstromen naar een volgende groep (met eventueel een aangepast programma voor een bepaald vak) of blijft in dezelfde groep of anders, volgens de procedure van de 1-Zorgroute. In deze fase kan in overleg met de ouders hulp worden ingeroepen van een externe deskundige zoals een Ambulant Begeleider, orthopedagoog, psycholoog, schoolarts, logopedist, schoolmaatschappelijk werk, fysiotherapeut, Bureau Jeugdzorg. Het opstellen van een ontwikkelingsperspectief (OPP) Een leerling op onze school kan pas eind groep 4 te maken krijgen met een OPP; er hebben dan minstens drie meetmomenten plaatsgevonden. Het gaat om leerlingen die maximaal vijftig (van de zestig) DLE halen voor rekenen en/of technisch lezen, begrijpend lezen, spelling en taal. Een leerling die bij één of meer van de onderscheiden vakgebieden een achterstand oploopt van meer dan tien DLE is een leerling met specifieke behoefte. Deze leerling zal maximaal het eindniveau van groep 7 halen. In de regel gaat het om leerlingen die op termijn naar het voortgezet speciaal onderwijs, het praktijkonderwijs of leerwegondersteunend onderwijs gaan. Wanneer adviseren we verlengde leertijd in groep 4 t/m 7? Als blijkt dat de leerling speciale of specifieke onderwijsbehoeften heeft. Speciale onderwijsbehoeften: extra leer- en oefentijd voor de vakken taal, voortgezet technisch lezen, begrijpend lezen, spelling, woordenschat, rekenen/wiskunde. Specifieke onderwijsbehoeften: een verstandelijke beperking een lichamelijke beperking een stoornis een eigen ontwikkelingsperspectief (OPP) in groep 5 Door het volgen van de leerling vanaf groep 1 biedt het HGW en/of HGD helderheid in de onderwijsbehoeften van de leerling, zodat verlengde leertijd niet (of slechts bij hoge uitzondering) voorkomt in groep 5 t/m 8. Het is mogelijk dat bij een leerling, die halverwege instroomt, deze helderheid ontbreekt Groep 8 De leerkracht werkt handelingsgericht volgens Afstemming en volgt de leerlingen met de methoden gebonden toetsen, het Leerling Volgsysteem van CITO en het Protocol Leesproblemen en Dyslexie. De leerkracht wordt hierbij ondersteund door de Intern Begeleider. 33

37 In januari verzamelt de leerkracht relevante gegevens: dagelijkse observaties, gesprekjes met kinderen, gesprekken met ouders, het afnemen van de methode gebonden toetsen, het Leerling Volgsysteem van CITO vanaf groep 1 en het Protocol Leesproblemen en Dyslexie. Als de onderwijsbehoeften van de leerlingen duidelijk zijn, beschrijft de leerkracht haar onderwijsaanbod in de groepsplannen in relatie tot de onderwijsdoelen en leerlijnen. De speciale onderwijsbehoeften van de leerling die hoog scoort bij de CITO toetsen of methode gebonden toetsen van rekenen/wiskunde, taal, spelling, woordenschat, lezen of begrijpend lezen zijn inmiddels duidelijk: de leerling is begaafd of hoogbegaafd. In groep 7 wordt bekeken op welke manier en met welke materialen de leerling in groep 8 extra uitdaging aangeboden krijgt. De ouders worden hierbij betrokken. Wanneer de leerling zwak of onvoldoende scoort, krijgt de leerling extra begeleiding binnen de groep van de groepsleerkracht. De speciale onderwijsbehoeften van deze leerling zijn inmiddels duidelijk. De leerkracht beschrijft haar onderwijsaanbod in de groepsplannen of in een individueel handelingsplan in relatie tot de onderwijsdoelen en leerlijnen. De ouders worden uitgenodigd voor een gesprek. Zij nemen met de leerkracht de plannen door en krijgen tips en adviezen om thuis hun kind te begeleiden. Als ouders akkoord gaan, ondertekenen zij het IHP. In januari vindt er een adviesgesprek plaats met de leerlingen en hun ouders. De leerkracht adviseert naar welke vorm van voortgezet onderwijs de leerlingen kunnen. Geven de afgenomen toetsen reden tot bezorgdheid en/of heeft een handelingsplan niet het beoogde effect dan worden ouders uitgenodigd voor een gesprek. Gezamenlijk zal dan worden besproken of de leerling nogmaals groep 8 (met eventueel een aangepast programma) doorloopt of doorstroomt naar het voortgezet onderwijs met leerwegondersteuning of het praktijkonderwijs. Het herhaald doorlopen van groep 8 gebeurt echter bij zeer hoge uitzondering. De leerkracht zorgt ervoor dat de inschrijfformulieren verzonden worden naar de scholen voor voortgezet onderwijs met daarbij voor iedere leerling een onderwijskundig rapport (OKR). De leerkracht onderhoudt de contacten met de scholen voor voortgezet onderwijs en krijgt twee keer per jaar een terugkoppeling van deze scholen over de vorderingen van oudleerlingen gedurende de eerste drie jaar. In overleg met de ouders kan een leerling aangemeld worden voor Coach4you traject; een vaste begeleider wordt aangesteld voor coaching. Deze coaching is zinvol voor bijvoorbeeld een leerling met een stoornis in het Autistisch Spectrum, een leerling met motivatieproblemen, een leerling met een moeizame zelfstandige werkhouding en/of taakaanpak, een problematische thuissituatie, een niet (voldoende) ondersteunende thuissituatie Protocol groepsoverdracht Wat moet er doorgegeven worden aan de nieuwe leerkracht? Formulieren Groepsplannen voor de periode juni t/m oktober Handelingsplannen voor de periode juni t/m oktober Screeningslijst of groepsoverzicht Protocol Leesproblemen en Dyslexie Groepsoverzichten CITO LVS Toetsen Maatwerk 34

38 Verslagen leerlingbesprekingen Informatie over de methoden De lesstof van methoden is aan het eind van het schooljaar afgerond. Als er onverhoopt methoden zijn die nog niet zijn afgerond, wordt aangegeven tot waar de groep gekomen is Ook eventuele bijzonderheden over methoden worden doorgegeven. Bijvoorbeeld het niet aanbieden van een bepaalde strategie of het aanbieden van een andere manier van strategie of lesstof Informatie over de sfeer in de groep Informatie over de onderlinge verhoudingen, pestgedrag, samenwerken, samenspelen, enz. Informatie over individuele leerlingen Welke leerlingen hebben een handelingsplan (gehad) of zijn op een andere manier geholpen Welke leerlingen zijn onderzocht en hebben wellicht een andere aanpak nodig Welke leerlingen hebben een eigen leerlijn en welke afspraken zijn hierover gemaakt met betrekking tot de voortgang Relevante zaken met betrekking tot de thuissituatie of de gezondheid 11.7 Protocol leerling-dossier Het leerling-dossier is een dossier dat de school moet bijhouden over iedere leerling. In het dossier staan onder meer: Inschrijfformulier Oudervragenlijst Overdrachtsformulier peuterspeelzaal/kinderdagverblijf Screeninglijst Protocol Leesproblemen en Dyslexie groep 1 en 2 CITO Kleuterobservatielijst Notities van gesprekken met ouders Kopie praatbrief groep 1 Kopieën rapporten vanaf groep 2 Gegevens schoolarts (actiejournaal), logopedie, fysiotherapie Onderwijskundig rapport (vorige basisschool) Notities van een leerlingbespreking (intern of extern) Notities van de Intern Begeleider naar aanleiding van telefonisch overleg met personen of instanties zoals de schoolarts, BJZ, AMK Notities van observaties (intern of extern) CITO scores van het LVS Verslagen van speciale onderzoeken (intern of extern) Individuele handelingsplannen 35

39 Schriftelijke overeenkomsten getekend door ouders Het dossier is strikt vertrouwelijk en staat achter slot en grendel. Ouders hebben het recht om het dossier in te zien, aan te vullen of te verbeteren. Praktisch betekent dit dat ouders een afspraak moeten maken met de directeur om het dossier te raadplegen. Na het maken van een afspraak met de directeur mogen ouders het volledige dossier op school inzien. Ouders mogen het niet meenemen buiten de school. De school mag het leerling-dossier niet aan andere mensen of andere instanties laten zien zonder toestemming van de ouders. In enkele gevallen is de school verplicht om gegevens uit het dossier aan anderen te geven, bijvoorbeeld als een leerling naar een andere school gaat. Ook de Inspectie van het Onderwijs mag het leerling-dossier opvragen zonder toestemming. De school moet het dossier bewaren tot de leerling minstens twee jaar van school is. Sommige gegevens moet de school vijf jaar bewaren. De CITO toets boekjes en/ of antwoordbladen van de D en E scores worden één jaar bewaard in het archief. Scholen voor basisonderwijs zijn verplicht een leerling-dossier bij te houden. Meer informatie over het leerling-dossier is te vinden op de website openbaar onderwijs 50tien.nl 11.8 Protocol jaar- of vak versnelling We spreken van jaarversnelling als de tijd, die een leerling doorbrengt in de groep gereduceerd wordt. We spreken van vak versnelling als een leerling vroeger dan 'gewoon' in contact wordt gebracht met de leerstof. Het is belangrijk dat ouders volledig betrokken worden in de besluitvorming rond de versnelling van hun kind. Om de onderwijsbehoeften in kaart te brengen kunnen we het Protocol Hoogbegaafdheid invullen, doortoetsen in het LVS en ouders kunnen een Intelligentietest aanvragen. Bij een hoogbegaafde leerling is versnellen van de leerstof vaak niet voldoende: ook de leerstof zal moeten worden aangepast (zie 11.9), omdat deze leerling op een andere manier leert. Samen met de ouders kiezen we voor jaarversnelling als de leerling sociaal en emotioneel rijper is dan zijn leeftijdsgenoten. als de leerling verveeld raakt of afhaakt bij het aanbieden van het gewone curriculum aangevuld met verrijking en differentiatie, bestemd voor leeftijdsgenoten. als de leerling een voorsprong heeft van meer dan zes maanden of als uit onderzoek blijkt dat de leerling hoogbegaafd is. Samen met de ouders kiezen we voor vak versnelling als de leerling verveeld raakt of afhaakt bij het aanbieden van het gewone curriculum van een bepaald vak aangevuld met verrijking en differentiatie, bestemd voor leeftijdsgenoten. als een kind een voorsprong heeft van meer dan een half jaar Protocol hoogbegaafdheid Met betrekking tot hoogbegaafde of mogelijk hoogbegaafde leerlingen volgen wij de procedure die voor alle zorgleerlingen geldt. De 1-Zorgroute wordt doorlopen. Leerkrachten worden daarbij ondersteund door de IB en de leerkracht die zich heeft gespecialiseerd in hoogbegaafdheid. In 36

40 overleg met de ouders zal de intelligentie gemeten worden door een bevoegde psychodiagnosticus. De hoogbegaafde leerlingen worden uitgedaagd om een hoger niveau te halen door het aanbieden van gedifferentieerde opdrachten binnen de methode, verrijkingsstof, extra stimulerende opdrachten, compacten (inkorten) van de leerstof, materialen uit de kieskast of de orthotheek van hetzelfde of een hoger leerjaar, materialen voor hoogbegaafden, vak versnelling, jaarversnelling met methoden van een hoger leerjaar (zie 11.8). Bovendien kunnen wij als school van ons bestuur PPO de Link materialen lenen uit een gezamenlijke orthotheek, die speciaal is ingericht met uitdagende materialen voor hoogbegaafde kinderen. Onze leerlingen krijgen Spaans en/of Filosofie aangeboden. Hoogbegaafde leerlingen verdienen een speciale pedagogische en didactische aanpak en materialen die voor hen geschikt zijn om onderpresteren te voorkomen, hen uit te dagen, hen te leren studeren, maar ook om problemen in het vervolgonderwijs te voorkomen. (Zie verslag hoogbegaafdheid in de orthotheek). We spreken van hoogbegaafdheid als drie factoren in combinatie met elkaar voorkomen: 1. Hoge cognitieve intelligentie (IQ score boven de 130) 2. Deze hoge intelligentie gaat gepaard met een meer dan gemiddelde taakgerichtheid en motivatie 3. Er is sprake van een grote mate van creativiteit in denkprocessen en de aanpak van vraagstukken Kenmerken: Het gemeten IQ ligt boven de 130 Er is sprake van een grote intellectuele nieuwsgierigheid. Erg veel aandacht voor het hoe en waarom. Er bestaat de neiging om dóór te vragen De leerling redeneert vaak op een hoger abstractieniveau dan op grond van zijn/haar leeftijd mag worden verwacht De leerling kan grote denksprongen maken Er is vaak sprake van een uitgebreide woordenschat en het vermogen zich goed uit te drukken. Verbaal sterk, maar in schriftelijk werk soms chaotisch en rommelig De leerling is in staat om zijn/haar eigen (creatieve) oplossingsmethoden te zoeken en te vinden om vraagstukken op te lossen De leerling heeft moeite om samen te werken met anderen en voorkeur voor zelfstandig werken De leerling heeft interesses (bijvoorbeeld mythologie, filosofie, natuur) en hobby s die door anderen als ongewoon worden gezien. Op dit gebied beschikken ze over een uitgebreide kennis en worden hierdoor in beslag genomen De leerling heeft opvallend hoge persoonlijke normen, is volhardend, streeft perfectie na en is hierdoor soms faalangstig Omgang: De leerkracht zorgt voor taken die uitdagend zijn en een stimulerende leeromgeving, doet een beroep op het inzicht en de creativiteit van de leerling De leerkracht past het onderwijs op de leerstijl van de leerling aan (hoogbegaafde leerlingen hebben in de regel weinig instructie en oefening nodig. Teveel oefenen en herhalen zorgt voor demotivatie 37

41 De leerkracht zorgt voor een pedagogisch klimaat waarbinnen de hoogbegaafde ook goed kan functioneren Adressen Protocol dyslexie. Op school hanteren we ons Protocol Leesproblemen & Dyslexie. Daarin volgen we de leerlingen vanaf groep 1. Kinderen in groep 1, 2 en 3 met een verhoogd risico krijgen speciale aandacht van de groepsleerkracht en tutoring aangeboden (zie hoofdstuk 11) en worden doorverwezen naar de logopedist voor screening. Als de leerkracht vermoedt dat een leerling dyslectisch is, overlegt hij/zij met de Intern Begeleider hoe te handelen volgens de stappen van de 1-Zorgroute (zie hoofdstuk 4). Samen met de RT wordt bekeken welke hulp/begeleiding en materialen er ingezet kunnen worden. De leerling krijgt een individueel handelingsplan voor spelling. Eventueel ook voor werkwoordspelling, technisch en begrijpend lezen, automatiseren van tafels, taakaanpak. De leerkracht beschrijft het handelings gericht werken (HGW) in het handelingsplan en evalueert dit om de 8 à 10 weken. Als tijdens de evaluaties blijkt dat er externe diagnostiek nodig is, wordt dit met de ouders besproken en kan men samen beslissen of de leerling aangemeld wordt bij het Regionaal Instituut voor Dyslexie of een andere instelling. Een duidelijk dossier met handelingsplannen zijn nodig voor het aanvragen van een onderzoek en voor het Voortgezet Onderwijs. Door onderzoek kan worden vastgesteld of een leerling voldoet aan de criteria van dyslexie: Significante achterstand t.o.v. relevante vergelijkingsgroep Gebrek aan snelheden/of accuratesse Voldoende gelegenheid tot leren: het verschijnsel treedt op ondanks voldoende, normaal gesproken tot beheersing leidende, instructie en oefening Hardnekkigheid: het verschijnsel treedt op ondanks extra instructie, hulp en oefening; Tekort aan automatisering Kenmerken: Problemen hebben in het onderscheiden van klanktotalen, traag leestempo Moeite hebben met het lezen en onthouden van reeksen, zoals tafels en spellingregels Specifieke spellingproblemen hebben, moeite met het schrijven van teksten Moeilijk uit het hoofd kunnen leren of hardop kunnen voorlezen, moeite met het begrijpen van lange stukken tekst Zwak mondeling en schriftelijk taalgebruik, spreken of schrijven in korte zinnen Een moeilijk leesbaar handschrift, veel verbeteringen en doorhalingen in het werk Extreme spanning bij lees- en spreekbeurten, toetsen Het nauwkeurig lezen van een opgave kost veel tijd Afspraken voor een leerling met (vermoedelijk) dyslexie: 38

42 1. De leerkracht toont begrip voor de problemen van de leerling en geeft steun en persoonlijke aandacht; laat de leerling weten dat zij/hij het wel kan, maar gewoon wat meer tijd nodig heeft om dingen te leren, maak dyslexie bespreekbaar binnen de groep 2. De leerkracht geeft zo nodig speciale hulp of begeleiding; dit kan secundaire problemen als demotivatie, onderpresteren, een negatief zelfbeeld, faalangst, psychosomatische klachten, clownesk of agressief gedrag voorkomen 3. De leerkracht geeft zoveel mogelijk mondelinge instructie. De leerkracht bekijkt of sommige opdrachten mondeling afgehandeld kunnen worden 4. De leerkracht plaatst leerstof steeds in de context waarvan het deel uitmaakt 5. De leerkracht herhaalt de grammaticaregels veelvuldig, noteert hoofdregels op ondersteunende kaartjes 6. De leerkracht schrijft het huiswerk op het bord en licht dit mondeling toe 7. De leerkracht biedt hulp bij toetsen waarin veel tekst voorkomt (bijv. verhaaltjessommen). De leerkracht neemt de tekst van tevoren (preteaching) met de leerling door waarbij signaalwoorden worden onderstreept 8. De leerling krijgt een maatje tijdens de reguliere lessen om hem/haar te helpen bij het lezen van tekst of opdrachten 9. De leerkracht let niet op spellingfouten wanneer dit niet nodig is, bijvoorbeeld in eigen notities van de leerling 10. De leerling bereidt zich voor (preteaching) op de lessen van aardrijkskunde, geschiedenis en Natuniek via de bijbehorende computerprogramma s. Deze momenten plant de leerling in zijn weektaak 11. De leerkracht laat de leerling niet (onverwacht) zonder zijn/haar toestemming voorlezen 12. De leerkracht zorgt ervoor dat deze leerling voldoende leest. De leerling krijgt extra lees- en oefentijd met veel herhaling. Eventueel volgens de aanpak van de methode Ralfi. Leesmaterialen sluiten zoveel mogelijk aan bij de belevingswereld van de leerling 13. De leerling krijgt extra tijd bij een toets. Als er tijd aan verbonden is, betekent dit 10% extra tijd 14. De leerling maakt gebruik van de geluidsbestanden die horen bij de ABCDE kaarten (Begrijpend lezen). 15. De leerkracht, IB of RT leest de tekst van de CITO- toets Begrijpend lezen voor. 16. Wanneer de leerling zich beter kan concentreren op een andere (rustigere) werkplek, laat hem/haar deze opzoeken 17. Het schrijfwerk wordt zoveel mogelijk beperkt; schrijfwerk op de computer met de spellingscontrole aan, geen onnodig lange zinnen of opdrachten bij schriftelijk werk 18. Hulpmiddelen worden ingeschakeld: tekst uitvergroten, Readerpen, woordenboek, regelkaart, leesliniaal, spellingregels met afbeeldingen, spellingregels op kaartjes, Spelling in de lift, Taal in blokjes en eventueel ander materiaal 39

43 19. Met de ouders wordt besproken welk materiaal zij eventueel aan kunnen schaffen voor hun kind en wat zij thuis kunnen doen; samen lezen, boeken lenen bij de bibliotheek (Makkelijk Lezen Plein), woordenlijsten dictees oefenen, spelling oefenen op de website (een methode-onafhankelijke manier van oefenen met spelling. BLOON = Bekijken Lezen Omdraaien Opschrijven Nakijken), spelvormen gebruiken zoals kwartet, domino, zeeslag, mastermind e.d. Adressen Protocol dyscalculie Het is nog niet duidelijk wat de oorzaak is van dyscalculie. Vermoedelijk is er sprake van een complex van factoren die een rol kunnen spelen: erfelijkheid, leerstrategieën, informatieverwerking, geheugen en gebruikte rekenmethodiek. Er wordt van dyscalculie gesproken als wordt voldaan aan een aantal voorwaarden: Het probleem is hardnekkig Het gaat samen met automatiseringsproblemen Het verdwijnt niet met extra oefening Het kind moet voldoende onderwijs genoten hebben om zich de rekenvaardigheden eigen te maken Het kind presteert bij andere vakken wel goed Het gaat om een primaire stoornis, d.w.z. dat het probleem niet het directe gevolg is van een andere stoornis Kenmerken: Problemen met rekenkundige bewerkingen Het langdurig gebruik van eenvoudige taakaanpak, bijvoorbeeld op de vingers blijven tellen Het maken van veel fouten in een gestructureerde aanpak Moeite met relaties leggen tussen geschreven en gesproken getallen (bijvoorbeeld 24 wordt 42) Moeite met oplossingen die veel tussenbewerkingen/tussenstappen vragen Het gebruiken van tijdrovende strategieën Moeite met het hanteren van een bepaalde volgorde, zoals bij klokkijken Moeite met interpreteren van codes en patronen, bijvoorbeeld muzieknotenschrift Problemen met ruimtelijke oriëntatie en inzicht, links-rechts oriëntatie, problemen met lezen of onthouden van cijferreeksen, het lezen en interpreteren van kaarten, tabellen en afmetingen. Problemen bij teamsporten op een groot veld Vaak een hekel hebben aan rekenen 40

44 Omgang: De leerkracht toont begrip voor de problemen van de leerling en geeft steun en persoonlijke aandacht De leerling werkt met concreet materiaal De leerkracht leert een duidelijke en eenduidige oplossingsstrategie aan (ontwikkel deze samen met de leerling en besteed veel aandacht aan het verwoorden ervan door de leerling) De leerkracht besteedt veel aandacht aan wat de leerling goed kan, geeft extra een compliment als hij/zij de som goed heeft opgelost. De hoeveelheid sommen wordt aangepast aan het tempo van de leerling. De manier waarop de leerling de som heeft opgelost is van belang, niet de hoeveelheid De leerling leert op de rekenmachine te werken Ouders kunnen hun kind thuis ondersteunen met bijvoorbeeld tafels oefenen, spelletjes met hun kind spelen zoals bordspellen met tellen, mastermind, tangram. Als de leerkracht deze problemen bij het vak rekenen/wiskunde signaleert, overlegt hij/zij met de Intern Begeleider hoe te handelen volgens de stappen van de 1-Zorgroute (zie hoofdstuk 4). Samen met de RT wordt bekeken welke hulp/begeleiding en materialen er ingezet kunnen worden. (zie 4.4) De leerling krijgt een individueel handelingsplan voor rekenen/wiskunde. De leerkracht beschrijft het handelings gericht werken (HGW) in het handelingsplan en evalueert dit om de 8 à 10 weken. Als tijdens de evaluaties blijkt dat er externe diagnostiek nodig is, wordt dit met de ouders besproken en kan men samen beslissen of de leerling onderzocht wordt. Adressen Protocol eigen leerlijn en ontwikkelingsperspectief Eigen leerlijn op een hoger niveau Voor de leerlingen met minimaal drie keer een A met hoge vaardigheidsscores op een CITOtoets geldt dat ze worden door getoetst om hun niveau te kunnen bepalen. Aan de hand hiervan wordt bekeken of de leerling een eigen leerlijn op een hoger niveau gaat volgen. De beslissing wordt in overleg met de ouders genomen, omdat dit gevolgen heeft voor de verdere schoolloopbaan van de leerling. De leerlijn wordt beschreven in een IHP. Eigen leerlijn op een lager niveau We streven er als school naar om leerlingen met een eigen leerlijn op een lager niveau voor een bepaald vakgebied zoveel mogelijk te beperken. Een eigen leerlijn heeft immers gevolgen voor de verdere schoolloopbaan van de leerling. Maar als de leerling herhaaldelijk niet profiteert van het opgestelde groepsplan kan het voor het zelfvertrouwen en het welbevinden van de leerling beter zijn om toch te kiezen voor een eigen leerlijn. 41

45 Het opstellen van een eigen leerlijn De leraar volgt nauwgezet de ontwikkeling en vorderingen van de leerling, onder meer met behulp van de toetsen van het leerlingvolgsysteem en de methode gebonden toetsen. Wanneer een leerling bij een bepaald vakgebied op de toets van het leerlingvolgsysteem een vaardigheidsscore behaalt beneden de minimaal gestelde vaardigheidsscore (het niveau dat minimaal mag worden verwacht), volgt een analyse van het leer- of ontwikkelingsprobleem. Op basis van de analyse wordt een handelingsplan opgesteld. Algemeen doel van het plan is dat de leerling weer aansluit bij het groepsplan. Het IHP heeft een looptijd van 8-10 weken en maakt deel uit van het groepsplan. Het IHP wordt opgesteld in overleg met de ouders en de leerling. De leerkracht voert het IHP uit en bespreekt de voortgang regelmatig met de intern begeleider; eventueel volgt een tussentijdse bijstelling. Aan het einde van de looptijd van het IHP vindt een evaluatie plaats met behulp van een methodeonafhankelijke of een methode-gebonden toets. Op basis hiervan wordt besloten of het IHP wordt voortgezet, bijgesteld of beëindigd. Ook hier worden de leerling en de ouders bij betrokken. Waarom een ontwikkelingsperspectief (OPP)? We willen onderpresteren voorkomen en de cognitie stimuleren. In plaats van te volgen, willen we doelgericht bezigzijn. Als we geen verhoogde vaardigheidsscores signaleren zodanig dat de leerling steeds meer afbuigt van de gemiddelde leerlijn, willen we daar acties aan koppelen (HGW). Dat betekent het uitwerken van een eigen leerlijn voor een of meerdere vakken met haalbare didactische en pedagogische doelen, een duidelijk aanbod, een duidelijke planning en organisatie, een heldere communicatie tussen leerkracht, ouders en leerling. Door het OPP regelmatig te evalueren en aan te passen zorgen we voor een optimale ontwikkeling van de leerling. Het opstellen van een ontwikkelingsperspectief (OPP) Wanneer een leerling op niveau Eind 4, Midden 5 en Eind 5 op een LVS-toets voor een vak drie maal een onvoldoende score behaalt en er sprake is van een stagnatie in de leerwinst (geen-weinig verhoogde vaardigheidsscores), zodanig dat de leerling steeds meer afbuigt van de gemiddelde leerlijn, wordt terug getoetst om te bekijken op welk niveau de leerling zit. Het gaat om leerlingen die maximaal vijftig (van de zestig) DLE halen voor technisch lezen, begrijpend lezen, spelling en rekenen. Een leerling die bij één of meer van de onderscheiden vakgebieden een achterstand oploopt van meer dan tien DLE is een leerling met specifieke behoefte. Deze leerling zal maximaal bij één of meer van de onderscheiden vakgebieden het eindniveau van groep 7 halen. Een OPP kan op zijn vroegst begin groep 6 worden opgesteld. Er wordt in samenwerking met de ouders bekeken of extra onderzoek noodzakelijk is. Het kan gaan om een extern psychologisch onderzoek of een dossieranalyse. Hierbij wordt ook gekeken naar de methode gebonden toetsen. De school stelt op basis van het dossieronderzoek en aanvullend onderzoek een ontwikkelingsperspectief (OPP) op. 42

46 De inhoud van het OPP Persoonlijke gegevens Schoolloopbaan en IHP geschiedenis Interesses van het kind Positieve en belemmerende factoren Tussendoelen voor het betreffende vak(ken) Vanaf groep 7 een uitstroomniveau voor het voortgezet onderwijs Huidig en verwacht leerrendement voor technisch en begrijpend lezen, spelling en rekenen Pedagogische doelen. Sociale competentie o.a. samenwerken, omgaan met conflicten, verantwoordelijkheid. Taakwerkhouding o.a. motivatie, taakgerichtheid, zelfstandigheid, zelfsturing, zelfredzaamheid Aanbod en organisatie Afspraken en opmerkingen evaluatie (minimaal 2x per jaar) Handtekening school en ouders (zie bijlage 9) Protocol Kindermishandeling De Wet op de Jeugdzorg (2005) omschrijft kindermishandeling als volgt: Elke vorm van voor een minderjarige bedreigende of gewelddadige interactie van fysiek psychische of seksuele aard, die de ouders of andere personen ten opzichte van wie de minderjarige in een relatie van afhankelijkheid of van onvrijheid staat, actief of passief opdringen waardoor ernstige schade wordt berokkend of dreigt te worden berokkend aan de minderjarige in de vorm van fysiek of psychisch letsel. Kindermishandeling is een zorgwekkend probleem en nog grootschaliger dan men dacht. Uit recent onderzoek komt naar voren dat er kinderen per jaar mishandeld, verwaarloosd of misbruikt worden, waarvan 50 kinderen overlijden. Kindermishandeling komt voor in alle lagen van de bevolking. Bij 82% van de meldingen bij het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK), blijkt er inderdaad sprake van kindermishandeling. In dit protocol worden de mogelijke signalen besproken en wat te doen als er sprake is van kindermishandeling. Signalering kindermishandeling Mishandelde kinderen, die zelf niet in staat zijn om het te vertellen hebben hulp nodig. Alerte familieleden, buren, leerkrachten of beroepskrachten, kunnen hier een belangrijke rol in spelen. Soms is het overigens niet alleen problematisch voor het slachtoffer: het kind zelf; maar kan ook de dader de situatie als een probleem ervaren en is hij/zij opgelucht als er hulp komt. Maar: het belang van het kind staat voorop! Vroegtijdige signalering is erg belangrijk! Mishandelde kinderen zenden vaak signalen uit, zonder het zelf te weten. De mogelijke signalen zijn hieronder weergegeven. Vooraf moet uitdrukkelijk gezegd worden dat er bij het lezen van de informatie voorzichtigheid geboden is. Het waarnemen van één of enkele signalen hoeft geen grond te 43

47 zijn voor (een vermoeden van) kindermishandeling. Een andere oorzaak is ook goed mogelijk. Daarom is het belangrijk om de feitelijke signalen te zien en te duiden in de gehele context. Signalen van Kindermishandeling Lichamelijke signalen 0-12 jaar Onverklaarbaar blauwe plekken, kneuzingen, schaafwonden, botbreuken, Krab-, bijt- of brandwonden Littekens Slechte verzorging (vies, verwaarloosd) wat betreft kleding, voeding, hygiëne Onvoldoende geneeskundige/tandheelkundige zorg Ontwikkelingsachterstanden (cognitief, motoriek, spraak, taal, emotioneel). Psychosomatische klachten als hoofdpijn, buikpijn, misselijk, vermoeidheid, slaapproblemen etc. Genitale of anale verwondingen Jeuk, uitslag of infectie bij vagina of anus Opvallende vermagering of juist dikker worden Telkens terugkerende urineweg infecties of problemen bij plassen Niet zindelijk worden (bij 4 jaar) Afwijkende groei- of gewichtscurve Het kind gedijt niet goed Het kind komt steeds bij andere artsen/ziekenhuizen Houterige manier van bewegen (benen, bekken 'op slot'). Pijn bij lopen en/of zitten Overdraagbare aandoening Voeding/eetproblemen Sociaal-emotionele en Gedragssignalen O -12 jaar Plotselinge verandering in gedrag Extreem zenuwachtig, gespannen, angstig of boos Teruggetrokken gedrag In zichzelf gekeerd, depressief/somber Kind is bang voor de ouder(s) Veel aandacht vragen op een vreemde manier Uitdagend gedrag Niet leeftijdsadequaat gedrag; verbaal en non-verbaal Niet leeftijdsadequate kennis, gedrag of omgang met seksualiteit Vastklampen of juist veel afstand houden Angst of schrikreacties bij onverwachte toenadering of aanraking Zelf verwondend gedrag Overijverig Jong of ouwelijk gedrag Stelen, brandstichting of vandalisme Altijd waakzaam (Angst) voor zwangerschap Lichaam stijf houden bij optillen Angstig bij het verschonen 44

48 Extreem verantwoordelijkheidsgevoel Niet spelen met andere kinderen (vanaf 3 jaar) Mijden contact met anderen (kinderen/volwassenen); sociaal isolement Afwijkend spel (ongebruikelijke thema's die kunnen wijzen in de richting van mishandeling Snel straf verwachten Gebruik van alcohol of drugs Agressieve reacties naar andere kinderen Geen interesse in speelgoed/spel Typische Kinderopvangsignalen Regelmatig te laat opgehaald/gebracht Geen of weinig belangstelling van de ouders voor (belevenissen of ontwikkelingen van) het kind. Zich niet willen uitkleden voor het slapen Niet verschoond willen worden Knijpen, bijten, haren trekken van andere kinderen Kind wordt onverzorgd gebracht (b.v. hele volle luier, ongewassen, hongerig) Kind wordt onverwacht uitgeschreven zonder afscheid Typische Onderwijssignalen Leerproblemen Taal- of spraakproblemen Plotselinge drastische terugval in schoolprestaties Faalangst Hoge frequentie schoolverzuim (zonder duidelijk reden) Altijd heel vroeg op school zijn en na schooltijd op school(plein) blijven Regelmatig te laat op school komen Geheugen- of concentratieproblemen Geen of weinig belangstelling van de ouders voor (de schoolprestaties van) het kind Angstig bij het omkleden (b.v. gym, sporten, zwemmen) Afwijkend gedrag wanneer de ouders het kind van school halen Kind wordt onverwacht uitgeschreven zonder afscheid Onverzorgd naar school Zonder ontbijt naar school/geen lunchpakket Ouders nemen schooladviezen niet over Te hoge druk op schoolprestatie Geïsoleerd van medeleerlingen Signalen Gezin Onveilige behuizing Onhygiënische leefruimte Sociaal geïsoleerd Kind gedraagt zich anders als de ouders in de buurt zijn Gezin verhuist vaak Gezin wisselt vaak van huisarts, specialist of ziekenhuis Relatieproblemen van ouders 45

49 Lichamelijk/geestelijk straffen is gangbaar Gezin kampt met diverse problemen Regelmatig wisselende samenstelling van gezin Sociaaleconomische problemen: werkloosheid, uitkering, migratie Veel ziekte in het gezin Geweld tussen gezinsleden Signalen van Ouder Schreeuwt naar een kind of scheldt het kind uit Vernedert het kind Troost het kind niet bij huilen Reageert niet of nauwelijks op het kind Komt afspraken niet na Heeft irreële verwachtingen van het kind Heeft ervaring met geweld uit eigen verleden Staat er alleen voor en heeft weinig steun uit de omgeving Weigert benodigde medische/geestelijke hulp voor kind Heeft psychiatrische/psychische problematiek Gedraagt zichzelf nog als kind Heeft cognitieve beperkingen Vertoont negatief en dwingend gedrag Belast kind met volwassen zorgen of problemen Geen directe kindsignalen: Geen nee durven/kunnen zeggen Niet naar huis gaan/ blijven hangen Niet bij andere kinderen mogen spelen Inadequate kleding (verwaarloosd/vies) Geen lunch/10-uurtje mee Sociaal geïsoleerd gezin Wat te doen bij een vermoeden van kindermishandeling? Neem contact op met het AMK (Advies- en Meldpunt Kindermishandeling). Het AMK is er voor iedereen die zich zorgen maakt over kinderen in zijn of haar omgeving en een vermoeden heeft van kindermishandeling. Elke provincie en grootstedelijke regio heeft een eigen Advies- en Meldpunt Kindermishandeling, allen zijn bereikbaar via het landelijke telefoonnummer. Zie verder de website van het AMK meldpunt. Ook voor beroepskrachten die werken met kinderen tot 18 jaar en/of hun (aankomende) ouders is informatie verkrijgbaar. Hieronder staat het protocol voor de aanpak van (een vermoeden van) kindermishandeling in stappen beschreven om zorgvuldig te handelen: 46

50 Stappenplan Fase 1: De leerkracht heeft een vermoeden Inventariseer gegevens rond het vermoeden Duidt en zie de signalen in de gehele context (meerdere signalen, feitelijke waarneming) Zoek naar onderbouwing Let extra op kind en ouders Fase 2: Bespreking Bespreek de onderbouwde vermoedens met een ander (collega's, IB, directie, schoolarts, schoolmaatschappelijk werk, vertrouwenspersoon) Verzamel eventueel extra gegevens Bespreek strategie en taakverdeling Bel het AMK (Advies en Meldpunt Kindermishandeling) anoniem voor advies Maak een plan van aanpak Fase 3: Uitvoering van het gemaakte plan. Mogelijke stappen zijn een gesprek voeren met de ouders en met het kind de jeugdarts roept het kind op voor onderzoek het inschakelen van IB een melding doen van de kindermishandeling bij het AMK het bespreken van de resultaten Fase 4: Bij gegrond vermoeden Wijs ouders als zij er voor open staan op mogelijkheden tot hulp Meld zo nodig bij het AMK Fase 5: Evalueren Evalueer (met betrokkenen) hoe een en ander gegaan is Wegen van het geweld of de kindermishandeling Stel eventueel afspraken en procedure bij Fase 6: Nazorg Blijf het gedrag van het kind nauwlettend volgen Roep zo nodig betrokkenen bij elkaar Houd contact met het AMK Wat gebeurt er als ik bel? Anoniem advies vragen < bespreken wat je zelf kunt doen < zelf stappen ondernemen of AMK doet onderzoek en vraagt informatie bij school, huisarts, consultatiebureau, andere professionals < AMK beoordeelt situatie en bepaalt hulp < AMK gaat in gesprek met ouders < AMK belt terug hoe het is gegaan. AMK sluit af of biedt hulp aan het gezin om probleem op te lossen. Als ouders niet meewerken wordt de Raad van Kinderbescherming ingeschakeld om onderzoek te doen. De zaak kan worden voorgelegd aan de Kinderrechter. 47

51 Waarom zien volwassenen het niet? Door belemmeringen, zoals: Eigen normen en waarden Het niet willen of kunnen zien (Het gebeurt toch niet in mijn omgeving?) Het valt vast wel mee, geloof in een goede wereld Ik zie het vast verkeerd Stel dat ik het verkeerd zie Bang voor reacties van anderen Blokkeren, niet kunnen bespreken (vanuit eigen negatieve ervaringen) Waarom praten kinderen niet? Afgedwongen geheimhouding (medeplichtig maken ons geheim, belofte cadeau) Schuldgevoel (ik heb het uitgelokt, ze geloven me toch niet, bang voor reactie, wat helpt praten nou?) Denken dat het zo hoort Loyaliteit naar dader (vooral ouders, familie) 48

52 12 Bijlagen 12.1 Bijlage 1 Afspraken leerlingbespreking Planning Er vinden per jaar minimaal vijf leerlingbesprekingen op teamniveau plaats: twee bijeenkomsten n.a.v. de flitslijsten, drie bijeenkomsten over Afstemming en de 1-Zorgroute. De opbrengsten van de CITO scores worden twee keer per jaar besproken op een bouwvergadering en een keer per jaar op een teamvergadering. De leerlingbesprekingen worden geëvalueerd op de evaluatiebijeenkomst met het hele team aan het eind van het schooljaar. Aanmeldingsformulieren voor de leerlingbespreking De aanmeldingsformulieren zijn voor ieder teamlid te downloaden van de server. De leerkracht vult een aanmeldingsformulier in voor een leerlingbespreking met de IB. Als de IB het zinvol vindt om een leerling te bespreken met het team, zorgt de leerkracht dat alle deelnemers een week van tevoren een kopie van het aanmeldingsformulier krijgen. Een aanmelding vindt plaats vanuit de groepsbesprekingen met de IB, een individueel verzoek aan de IB, een gezamenlijke teambijeenkomst zoals de bouwvergaderingen (rondje kind) of de leerlingbesprekingen n.a.v. de flitslijsten. Aanmelden van een nieuwe leerling Het aanmelden van een nieuwe leerling verloopt volgens de stappen in de 1-Zorgroute (zie hoofdstuk 4): De leerkracht verzamelt gegevens. De leerkracht maakt een eerste analyse: wat weet de leerkracht al t.a.v. de factoren die het probleem beïnvloeden? Wat is er al gedaan aan het probleem? Wat zegt de leerling er zelf over? Beslissingsmoment: Heb je voldoende informatie om het probleem aan te pakken? Als de leerkracht ondersteuning of begeleiding nodig heeft, maakt de leerkracht een afspraak met de IB en vult van tevoren het aanmeldingsformulier in. Samen bespreken zij de leerling en het vervolgtraject. Leerlingbespreking met de onder- of bovenbouw n.a.v. de flitslijsten Op deze lijst staan leerlingen die we als team volgen in hun ontwikkeling. Door alle afspraken van een leerling op een formulier vast te leggen, is de geschiedenis van het kind snel te achterhalen en is iedere leerkracht op de hoogte. Op deze bijeenkomsten kunnen ervaringen worden gedeeld en uitgewisseld. We bekijken de ontwikkeling van de leerling en de uitkomst van gemaakte afspraken. Op grond hiervan besluiten we de te nemen vervolgstappen. Een teamlid notuleert, de Intern Begeleider zorgt voor borging in een daarvoor bestemde map (en digitaal dossier), de leerkracht krijgt het verslag en bewaart dit in het leerling-dossier van de betreffende leerling. 49

53 Afspraken over een aanmelding van een leerling van een andere school of instantie, die speciale zorg nodig heeft: De directeur en de IB nodigen de ouders uit voor een intakegesprek. Op die bijeenkomst wordt gekeken naar de onderwijsbehoeften van de leerling en welke aanvullende informatie de school nodig heeft. In het team worden de onderwijsbehoeften, mogelijkheden en onmogelijkheden besproken; gezamenlijk besluiten we als team of we tegemoet kunnen komen aan de onderwijsbehoeften en passend onderwijs kunnen bieden. 50

54 12.2 Bijlage 2 Aanmeldingsformulier voor de leerlingbespreking Leerling: Groep: Leerkracht: Geboortedatum: Datum bespreking: Is blijven zitten 0 Neen 0 Ja in groep Reden van aanmelding: 0 Rekenen 0 Gedrag 0 Motorische ontwikkeling 0 Sociaal-emotionele ontwikkeling 0 Schrijven 0 Beginnende geletterdheid 0 Werkhouding 0 Lezen 0 anders, nl 0 Taal Positieve factoren: Belemmerende factoren: Thuissituatie: Contact thuis/school: Wat heb je als groepsleerkracht tot nu toe gedaan/ondernomen(korte samenvatting): Hulpvragen voor de leerlingbespreking: 51

55 12.3 Bijlage 3 Voorbeeld groepsplan Groepsplan voor Schooljaar Groep Leerkracht Datum plan Datum evaluatie Groepering van leerlingen met vergelijkbare Wat wil ik bereiken? Welke methoden en Organisatie Wanneer en hoe lang? onderwijsbehoeften materialen gebruik ik? Plusgroep Methodiek: Hoe begeleid ik leerproces, werkhouding en gedrag? Hoe evalueer ik; wanneer, hoe, waarmee? Basisgroep Hulpgroep 1 Hulpgroep 2 Leerling met individuele leerlijn 52

56 12.4 Bijlage 4 Voorbeeld handelingsplan Openbare Basisschool De Tarthorst Handelingsplan voor leerontwikkeling Naam leerling Geboortedatum Groep Leerkracht Datum plan Opgesteld door Uitgevoerd door Datum tussenevaluatie Eindevaluatie Beginsituatie (kernprobleem uit toetsing/schriftelijk werk/observatie/gesprek met kind/gesprek met ouders) Positieve factoren Belemmerende factoren Gewenst doel Methodiek (pedagogisch/didactisch handelen) Middelen/materialen Organisatie Evaluatie (met wie en wanneer) Handtekening ouders 53