Bijlage I: Hulpmiddelen HGW: formulieren

Transcriptie

1 Bijlage I: Hulpmiddelen HGW: formulieren Uit het boek Handelingsgericht werken: een handreiking voor de interne begeleider. Samen met leraar, ouders en kind aan de slag van Noëlle Pameijer en Tanja van Beukering (2006, ACCO) HGW kenmerkt zich onder andere door een systematische werkwijze. Om dit uitgangspunt te concretiseren worden er hulpmiddelen gebruikt in de vorm van formulieren en checklists. Wil een IB meer handelingsgericht werken, dan kan zij die bewerken zodat ze bruikbaar zijn binnen de eigen school. Zij kan bijvoorbeeld een checklist maken van punten die zij met een leraar, ouder of kind wil bespreken. Hierdoor voorkomt ze dat zij relevante aspecten over het hoofd ziet, zoals hun verklaringen van een probleem, de oplossingen die door de leraar, ouders of het kind al zijn bedacht of de positieve aspecten die zij ervaren. Met een checklist kan zij haar eigen werk voorbereiden: wat ga ik bespreken, toetsen of observeren en met welk doel doe ik dat? Stappen van de strategiefase kunnen worden toegepast, zoals het ordenen van kenmerken in aandachtsgebieden (clusters) en de als - dan redenering. Stappen van de onderzoeksfase zijn eveneens bruikbaar bij het uitvoeren van een pedagogisch-didactisch onderzoek, bijvoorbeeld bij de keuze van een geschikt toets- of observatie-instrument. Tenslotte kan de IB ook bij de handelingsplanning principes van HGW toepassen. Voor al deze activiteiten ontwikkelt zij haar eigen aandachtspunten en verwerkt deze in formulieren of checklists. Hieronder beschrijven we eerst twee voorbeeldformulieren voor handelingsgericht werken: één voor de intake- en strategiefase (par. I.1) en één voor de indicerings- en adviesfase (par. I.2). Deze formulieren bieden ondersteuning bij het verzamelen van informatie en het nemen van beslissingen. Ze geven aan welke informatie mogelijk relevant is en fungeren als leidraad en geheugensteun. Daarna reiken we voor elke fase van HGW een checklist aan (par. I.3). We doen dat in de vorm van analyseschema s. Deze analyseschema s bevatten vragen waarmee de IB haar activiteiten op handelingsgerichtheid kan beoordelen. Let op: de formulieren en checklists zijn slechts voorbeelden ter inspiratie. Je kunt er zelf datgene uit halen wat jij wenselijk en haalbaar vindt. Je zult ze dus zelf moeten bewerken om ze voor je eigen werksetting bruikbaar te maken. I. 1 Formulier Intake en Strategie Het formulier intake- en strategie is te gebruiken bij de voorbereiding van een intakegesprek met de leraar en/of de ouders. En tijdens het gesprek is het als een gespreksleidraad te hanteren. Je neemt ter voorbereiding op het gesprek het leerlingdossier door en vult de relevante informatie uit dit dossier in het betreffende blok in: dat weet ik al. Op grond daarvan bepaal je: wat wil ik nog meer te weten komen in het gesprek?. Tijdens het intakegesprek kunt je het formulier ter structurering en als geheugensteun gebruiken: over die blokken moet ik nog informatie vragen. Je vult die informatie in tijdens het gesprek. Daarna kun je een kopie van het ingevulde formulier maken en deze aan de leraar en de ouders geven: dat is dan meteen het verslag van de eerste twee fasen (intake- en strategiefase). Noëlle Pameijer & Tanja van Beukering (2006). Handelingsgericht werken. 1

2 Leidt het gesprek in, geef de rollen van betrokkenen aan, evenals het doel en de tijdsduur van het gesprek (zie hoofdstuk 4). Intakefase Naam kind: Geboortedatum: Groep: 1. Reden van aanmelding? Waaruit bestaan de problemen en zorgen? Wat zijn positieve aspecten en kansen? Denk aan concrete voorbeelden en situaties. 1a. Problemen en zorgen volgens de leraar: 1b. Problemen en zorgen volgens de ouders: 1c. Problemen en zorgen volgens het kind: Wat gaat juist goed? 1d. Positieve aspecten en kansen volgens de leraar: 1e. Positieve aspecten en kansen volgens de ouders: 1f. Positieve aspecten en kansen volgens het kind: 2. Wat zijn de vragen aan de IB? Welke wensen en verwachtingen hebben betrokkenen? Wat is hun perspectief? Wat zou goed en slecht nieuws zijn? 2a. Vragen en verwachtingen/wensen/perspectief van de leraar: 2b. Vragen en verwachtingen/wensen/perspectief van de ouders: 2c. Vragen en verwachtingen/wensen/perspectief van het kind: 3. Waarom zijn de problemen er volgens de betrokkenen? Welke mogelijke verklaringen zien zij? 3a. Verklaringen volgens de leraar: 3b. Verklaringen volgens de ouders: Noëlle Pameijer & Tanja van Beukering (2006). Handelingsgericht werken. 2

3 3c. Verklaringen volgens het kind: 4. Relevante informatie uit de voorgeschiedenis 5. Genomen maatregelen (of interventies) tot nu toe en de effecten ervan In de school binnen de klas: In de school buiten de klas: Buiten de school: Wat werkte goed en hoe kwam dat? Wat werkte niet goed en hoe kwam dat? 6. Personen en instanties die betrokken zijn bij de casus (zoals schoolarts, schoolmaatschappelijk werk, logopedist, fysiotherapeut, jeugdzorg) 7. Wat weten we al? Huidige moeilijkheden en positieve aspecten: gedrag in het hier en nu (zo concreet mogelijk) 7a. Leerontwikkeling leerlingvolgsysteem) Moeilijkheden: (zoals informatie uit methodengebonden toetsen en 7b. Werkhouding en taakgedrag (zoals concentratie, zelfstandig werken, motivatie) Moeilijkheden: 7c. Cognitief functioneren (indien aanwezig: intelligentieniveau en profiel) Moeilijkheden: 7d. Sociaal emotioneel functioneren Moeilijkheden: Naar binnen gericht gedrag (zoals stil, Noëlle Pameijer & Tanja van Beukering (2006). Handelingsgericht werken. 3

4 somber, passief): Naar buitengericht gedrag (openlijk dwars, uitdagend, bozig, ongehoorzaam, agressief). Druk/hyperactief/impulsief: Sociaal gedrag (sociaal inzicht, sociale vaardigheden, ruzie, dominant, teruggetrokken, verlegen, behulpzaam) 7e. Lichamelijk functioneren gewicht, lengte, verzorging) Moeilijkheden: en uiterlijk (zoals gehoor, visus, motoriek, medicatie, 8. Kenmerken van de leraar, groep en school voor zover relevant voor het begrijpen of oplossen van de situatie Moeilijkheden/risicofactoren: Pedagogische werkwijze leraar: Didactische vaardigheden: Klassenmanagement: Groep: School: 9. Kenmerken van gezin en ouders voor zover relevant voor het begrijpen of oplossen van de situatie Moeilijkheden/risicofactoren: Gezinskenmerken: Lichamelijke verzorging: Cognitieve stimulering en verwachtingen: Steun bij sociaal-emotionele ontwikkeling: Noëlle Pameijer & Tanja van Beukering (2006). Handelingsgericht werken. 4

5 Weten we al genoeg om de vragen te beantwoorden? Zo ja, ga naar Formulier Indicering en Advisering (I.2): blok 12 Zo nee, ga naar Strategiefase: blok Vragen: wat willen we nog weten en waarom? 10a. Kenmerken kind: 10b. Afstemming onderwijsleersituatie - onderwijsbehoeften leerling: 10c. Afstemming opvoedingssituatie - opvoedingsbehoeften kind: 11. Afspraken en planning Wat? Hoe? Wie? Wanneer? Volgende afspraak: Eventueel handtekeningen voor akkoord:.. Leraar IB ouders Noëlle Pameijer & Tanja van Beukering (2006). Handelingsgericht werken. 5

6 I.2 Formulier Indicering en Advisering Wanneer de noodzakelijke gegevens zijn verzameld en de IB weet wat zij wil bespreken met de leraar en de ouders (en eventueel het kind), kan zij ter voorbereiding van het adviesgesprek het onderstaande formulier invullen. Tijdens het gesprek vullen ze het gezamenlijk verder in. 12. Samenvatting relevante gegevens 12a. De reden van aanmelding en vragen: 12b. Gegevens die zijn verzameld (kenmerken kind, onderwijsleersituatie, eventueel de opvoedingssituatie en de wisselwerking hiertussen): 12c. Positieve kenmerken van kind, onderwijsleer- en opvoedingssituatie: 13. Indicatiestelling: van doelen naar onderwijsbehoeften en gewenst onderwijsaanbod Lange termijn doelen: waar willen we naartoe? 13a. Gewenste hulp: de aanbevelingen Binnenschoolse hulp in de groep: onderwijsbehoeften Korte termijn doelen bij Pedagogisch-didactische Gewenst onderwijsaanbod: gebieden die extra aandacht behoeften: WAT heeft deze HOE ziet dat er concreet uit? vergen. leerling nodig om dit doel Dus: alleen invullen indien te bereiken? van toepassing! 1. Lezen: 2. Spelling: 3. Rekenen/wiskunde: 4. Werkhouding: 5. Gedrag: 6. Overig: 13b. Hoe kunnen we de positieve aspecten van leerling, leraar, groep,school en ouders benutten? Conclusie: deze leerling heeft (alleen invullen indien van toepassing!): - instructie nodig die Noëlle Pameijer & Tanja van Beukering (2006). Handelingsgericht werken. 6

7 - opdrachten en materialen nodig die - (leer)activiteiten nodig die - feedback nodig die - groepsgenoten nodig die - een leraar nodig die - ondersteuning nodig bij - overige behoeften. 13c Is er nog binnenschoolse hulp buiten de groep nodig? Zo ja: welke? (Denk aan afstemming met het aanbod van de leraar in de groep!). 13d. Is er nog hulp buiten de school nodig? Zo ja: welke? 14. Adviesfase: bespreken, kiezen en concretiseren van de aanbevelingen 14a. Herkennen leraar en ouders de gegevens uit de blokken 12 en 13? 14b. Is het gewenste onderwijsaanbod in deze groep bij deze leraar te realiseren? 14c. Met welke aanbevelingen kan de leraar wel/ niet uit de voeten? 14d. Met welke aanbevelingen kunnen de ouders wel/niet uit de voeten? 14e. Wat wil en kan de leerling? 14f. Hoe maken we het plan haalbaar? - Heeft de leraar behoefte aan ondersteuning? - Hebben ouders behoefte aan ondersteuning? Conclusie: Advies (zowel wenselijk als haalbaar): 15. Afstemming aanpak op school en thuis: Hoe kunnen de leraar (school) en ouders hun aanpak op elkaar afstemmen? 16. Afspraken en planning Wat is het Hoe stellen we het Wie doet dat? Wanneer gebeurt Noëlle Pameijer & Tanja van Beukering (2006). Handelingsgericht werken. 7

8 Afspraak voor evaluatie van het resultaat: hoe is het gegaan en is het doel bereikt? Eventueel handtekeningen voor akkoord:.. Leraar IB ouders 7.3 De rol van het kind bij het opstellen van een HP Met kinderen wordt niet altijd goed gecommuniceerd over het hoe en waarom van hun eigen IHP. Ze begrijpen niet waar de extra oefening en inzet toe leidt: wat kunnen ze straks wel wat ze nu nog niet kunnen? Dat perspectief wordt hun zelden helder geschetst. Wanneer er onvoldoende met kinderen wordt gecommuniceerd over het doel en de invulling van het handelingsplan en hun eigen rol daarbij, heeft het plan voor hen geen betekenis. En dat moet nu juist wel gebeuren, wil het plan succesvol zijn. Bij de aanpak sluiten we daarom aan bij wat het kind al weet en al kan (zijn voorkennis) en bij zijn specifieke interesses en talenten. Het kind wordt op die manier uitgedaagd om een volgende stap te zetten. Een kind dient ook actief betrokken te zijn bij het opstellen, uitvoeren en evalueren van zijn eigen handelingsplan. Het moet het nut en het doel ervan inzien en er zelf achter staan. Dan pas kan het gemotiveerd, met plezier en vol vertrouwen gaan werken aan die taken die juist zo moeilijk zijn. Een middel om dit voor elkaar te krijgen is een leerlingportfolio. Daarin kunnen kinderen hun eigen ontwikkeling vastleggen. Het accent ligt op het zelf verzamelen van bewijsmateriaal voor de kennis en vaardigheden die de leerling zich eigen heeft gemaakt. Hiermee beantwoordt de leerling zelf de vraag: wat kan ik nu wat ik eerst niet kon? Het bewijsmateriaal bestaat uit opdrachten, werkstukken, schriftelijke of mondelinge feedback van anderen, eigen reacties en ideeën, tekeningen, foto s, digitaal materiaal en dergelijke. Belangrijk is dat de leraar het kind uitdaagt om op zijn portfolio te reflecteren. Hij stimuleert het om te kijken naar zijn eigen werk, terug te kijken en zo te zien wat het geleerd heeft. Een leerlingportfolio heeft een belangrijke functie in het gesprek met het kind over de doelen waar hij naar toe wil werken en de weg ernaar toe. Een kind wordt op die manier mederegisseur van zijn eigen leerproces en dat is goed voor zijn motivatie en zelfvertrouwen. Daarnaast is het portfolio handig in het overleg met de ouders en andere bij het kind betrokken deskundigen. Ook bij de overdracht van de ene groep naar de volgende kan het portfolio een rol spelen. Bij het samen maken van het plan is het dus belangrijk dat het kind vanuit een beginsituatie zelf kan aangeven wat het precies wil bereiken, wat het daaraan zelf kan doen en hoe de leraar en ouders hem daarbij kunnen helpen. Bij het bepalen van de doelen kan enige sturing nodig zijn: het gaat om reële doelen, niet te lage of te hoge. De leraar of IB ondersteunt het kind om de beginsituatie positief te formuleren. Dus niet ik zit pas op AVI-2 en de rest al op AVI-4 maar ik zit al op AVI-2. Zo leert het kind zich met zichzelf te vergelijken in plaats van met andere kinderen. Dit biedt het kind perspectief: daar wil ik naartoe!. Het kind kan vervolgens zijn eigen vorderingen bijhouden, zodat het grip krijgt op zijn leerproces. Zo wordt het kind mede-verantwoordelijk voor en mede-eigenaar van zijn eigen ontwikkeling. Zo n eigen plan van het kind kan er als volgt uitzien. Noëlle Pameijer & Tanja van Beukering (2006). Handelingsgericht werken. 8

9 Voor de leerontwikkeling: Ik zit nu op Straks wil ik Om dat te De leraar kan Mijn ouders Als niveau zitten op bereiken ga ik: mij helpen kunnen me materialen of niveau... door: helpen door: hulpmiddelen.. heb ik nodig:. Voor werkhouding en gedrag: Nu kan ik: Straks wil ik Om dat te De leraar kan Mijn ouders Als kunnen: bereiken ga ik: mij helpen kunnen me hulpmiddelen. door: helpen door: heb ik nodig:.. Specifieke interesses of vaardigheden van een kind zijn goed te benutten in dit plan. In het laatste vak kan ook de eventuele rol van de RT of een andere specialist staan. Zo ontstaat een goede afstemming tussen de verschillende deskundigen. De ouders worden op deze manier ook daadwerkelijk bij het handelingsplan betrokken. Het kind kan er ook voor kiezen om er een tutor of vriendje bij te betrekken. Het kind houdt zijn plan zelf bij en noteert de vorderingen. Het plan wordt regelmatig met het kind (en de overige betrokkenen) geëvalueerd. Leerlingen zetten zich goed in voor hun eigen plan. Terwijl de inhoud ervan vaak niet veel verschilt van wat een leraar of IB bedacht zou hebben. Zoals een IB uit de cursus HGW voor de IB het stelde: We hebben een paar van deze plannen uitgeprobeerd en zijn er erg enthousiast over. Het opvallende is dat de inhoud nou niet echt heel anders is, bij leesproblemen zouden wij ook extra lezen op school en thuis aanbevelen. Het verschil zit hem in de motivatie van het kind: het is zijn eigen plan en dat merk je. Ze lopen er trots mee rond en zij zorgen er zelf voor dat de leraar en de ouders zich aan de afspraken houden. Het lijkt haast wel dat dat hen beter lukt dan mij!. Noëlle Pameijer & Tanja van Beukering (2006). Handelingsgericht werken. 9

10 Overdrachtsformulier Naam leerling: Leerkracht nu: Positieve aspecten leerling: Datum: Komende leerkracht: Moeilijkheden, problemen, diagnose: Wat werkt goed bij deze leerling? Welke aanpak heeft de leerling nodig? 1. Instructie die. 2. Opdrachten die. 3. Leeractiviteiten die. 4. Feedback die. 5. Groepsgenoten die 6. Een leerkracht die 7. Afspraken die met ouders of kind zijn gemaakt Noëlle Pameijer & Tanja van Beukering (2006). Handelingsgericht werken. 10

11 Kennismakingsgesprek met ouders Enkele weken na de start van het nieuwe schooljaar kunnen ouders uitgenodigd worden voor een kennismakingsgesprek. Vooral bij kinderen waarover school of ouders zorgen hebben is dit zinvol. Ouders worden schriftelijk uitgenodigd voor dit gesprek. De school verwacht dat beide ouders komen. Doel, duur en opbouw van het gesprek zijn vermeld. Ouders wordt gevraagd deel 1 van het gesprek voor te bereiden. De opbouw kan als volgt zijn: Deel 1. Informatie van de ouders Om de positie van ouders als ervaringsdeskundigen te concretiseren kan het gesprek starten met informatie van de ouders over hun kind. Hierbij vertellen ouders: - wat er leuk en sterk aan hun kind is en waarvoor het belangstelling heeft; - wat ze moeilijk vinden of waar ze zich zorgen over maken en - of ze nog tips hebben voor de leerkracht hebben wat betreft de aanpak van hun kind op school. Deel 2. Informatie van de school De leerkracht vertelt waar hij de komende tijd met de groep aan gaat werken (doelen qua leren, sfeer in de groep, bepaalde projecten en dergelijke). Daarna komen de volgende thema s aan bod: - Leerontwikkeling: per vakgebied bespreekt de leerkracht het huidige niveau en naar welk niveau hij streeft voor het komende jaar (doelen). Dit kan met een grafiek worden geïllustreerd. Zijn er grote verschillen met de groep, dan wordt dit uitgelegd. Bijvoorbeeld: uw kind zit met technisch lezen nu hier, over een half jaar willen we daar zijn en over een jaar daar. - Werkhouding: wat gaat goed en waar wil de leerkracht eventueel aan gaan werken? Bijvoorbeeld: de werkhouding is goed qua inzet, we gaan vooral werken aan het beter leren omgaan met fouten, dat hij daar minder heftig op reageert. - Sociaal-emotioneel: wat gaat goed en waar wil de leerkracht eventueel aan gaan werken? Wat zijn de doelen? Bijvoorbeeld: Ze is heel behulpzaam voor de leerkracht. Maar ze is erg verlegen, durft geen initiatief naar andere kinderen te nemen, daarbij willen we haar gaan helpen. Deel 3: Afspraken Gezien de informatie die is besproken in de delen 1 en 2: wie doet wat, wanneer en hoe? Samen maken school en ouders afspraken. Deze worden genoteerd, gekopieerd en aan ouders meegeven. In bijzondere gevallen kunnen school en ouders deze ondertekenen. Ouders waarderen deze gesprekken zeer, zo is onze ervaring. Met dit kennismakingsgesprek benadrukt de leerkracht het belang van open communiceren en samenwerken met ouders. Daar kan hij zijn voordeel meedoen als er zich later in het schooljaar problemen met een leerling voordoen. Het is dan gemakkelijker om met de ouders te praten over de zorgen die er zijn. Noëlle Pameijer & Tanja van Beukering (2006). Handelingsgericht werken. 11

12 Hilversum, Beste ouders van Uw kind zit nu enige tijd op onze school. Als school willen we graag samenwerken met ouders, we zien ouders als 'ervaringsdeskundigen'. U kent uw kind het best en ziet het in verschillende situaties. U zou ons ook kunnen helpen met welke aanpak uw kind nodig heeft op school. Daar heeft u vast ideeën over. Daarom willen wij met u een kennismakingsgesprek. Dit gesprek bestaat uit 3 delen: 1) Informatie van ouders. a. Wat is leuk / goed / sterk van uw kind, welke belangstellingen heeft uw kind? b. Welke aanpak werkt thuis goed? Misschien werkt deze aanpak ook op school. Heeft U tips / adviezen aan de leerkracht? 2) Informatie van de leerkracht en intern begeleider over: a. het didactisch niveau, b. de werkhouding, c. de sociaal - emotionele ontwikkeling En wat onze doelen en plannen zijn voor de toekomst. Bijvoorbeeld: uw kind is met dit leesniveau gestart en op welk niveau hopen we over een half schooljaar en een heel schooljaar te zijn. 3) Vragen en afspraken. Het gesprek zal ongeveer 30 minuten duren en wij hopen dat beide ouders aanwezig kunnen zijn. Namens het team van de school Noëlle Pameijer & Tanja van Beukering (2006). Handelingsgericht werken. 12

13 Verslag gesprek kennismaking en afstemming school / ouders. Naam: Datum: Aanwezig: 1. Informatie van ouders 1a. Wat kan kind goed, wat zijn belangstellingen: 1b. Welke aanpak werkt goed: 2. Informatie leerkracht en IB 2a. Doelen en plannen t.a.v. leren (prognoses): 2b. Doelen en plannen t.a.v. werkhouding: 2c. Doelen en plannen t.a.v. sociaal-emotioneel gedrag: 3. Afspraken Noëlle Pameijer & Tanja van Beukering (2006). Handelingsgericht werken. 13