KMO & ZELFSTANDIG ONDERNEMEN IN OOST-VLAANDEREN. editie 2010

Transcriptie

1 KMO & ZELFSTANDIG ONDERNEMEN IN OOST-VLAANDEREN editie 2010

2 COLOFON Het rapport 'KMO en zelfstandig ondernemen in Oost-Vlaanderen, editie 2010' is een gezamenlijke uitgave van de studiedienst van het Huis van de economie en de Economische Raad voor Oost-Vlaanderen. Studiedienst Huis van de economie Provinciale Dienst economie tel economie@oost-vlaanderen.be Economische Raad voor Oost-Vlaanderen tel erov@oost-vlaanderen.be Huis van de economie Seminariestraat Gent Deel 1: Kwantitatieve en kwalitatieve analyse Pascal de Meyer, studiedienst Huis van de economie Kathy Gillis, studiedienst Huis van de economie Jos Saerens, studiedienst Huis van de economie Josse Willems, studiedienst Huis van de economie Deel 2: Startend ondernemerschap: overnemen versus opstarten Karolien Meersman, EROV Sofie Papeleu, EROV Opmaak en afwerking Emly Windels, EROV Verantwoordelijke uitgever Jozef Dauwe, gedeputeerde p/a Gouvernementstraat Gent Wettelijk depotnummer: D/2010/9303/1

3 VOORWOORD Met het jaarlijkse rapport 'KMO en zelfstandig ondernemen in Oost-Vlaanderen' houden we de vinger aan de pols van ondernemend Oost-Vlaanderen. Deze beleidsondersteunende studie bevat een kwantitatieve analyse en een thematisch luik. Onder het motto 'meten is weten' schetst de kwantitatieve analyse jaar na jaar een helder beeld van de turbulentie in het Oost-Vlaamse ondernemerslandschap: oprichtingen, stopzettingen, netto-aangroei, maar ook financiële kengetallen. Dit laat toe vergelijkende conclusies te trekken met het verleden en met andere provincies. Het thematische deel van het rapport slaat de brug tussen twee hete hangijzers in de Oost- Vlaamse economie: het stimuleren van ondernemerschap en het faciliteren van bedrijfsopvolging of -overdracht. Beide beleidsthema's staan hoog op de provinciale agenda. Getuige daarvan zowel de provinciale expansiepremie, die startende en groeiende ondernemingen een duwtje in de rug wil geven, als de diverse EROV initiatieven om het ondernemerschap te bevorderen. We vermelden het project BEBEO - acroniem dat staat voor 'Begeleiding van bedrijfsoverdracht bij Oost-Vlaamse KMO's en zelfstandigen'. Dit project loopt met de steun van de Vlaamse overheid en het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) en in samenwerking met Unizo Oost-Vlaanderen. Het thematische luik omvat een literatuurstudie over de mogelijkheid voor aspirantondernemers om een bestaande onderneming over te nemen, eerder dan een onderneming uit het niets te starten. Het overnemen van een bestaande onderneming biedt heel wat voordelen in vergelijking met een 'verse' opstart, onder meer wat betreft de overlevingskansen en het creëren van werkgelegenheid. Dergelijke overname door een starter zorgt bijgevolg in één beweging voor een dubbele win-win voor overnemer én overlater. Aanvullend laten we een aantal bedrijfsleiders aan het woord die bereid waren om hun boeiende verhaal van overdracht en overname met ons en met u te delen. Experten in de materie reflecteren over hun ervaringen en schetsen mogelijkheden en denkpistes in situaties die velen onder u vermoedelijk zullen herkennen. Het simultaan sensibiliseren van ondernemers om tijdig na te denken over bedrijfsopvolging en overdracht en van aspirant-ondernemers over de overname van een bestaande onderneming mikt op het versterken van het Oost-Vlaams economisch weefsel. De hiermee corresponderende beleidsacties 'Ondernemerschap aanmoedigen via de ondersteuning van starters' en 'De continuïteitsproblematiek van KMO's aanpakken' kaderen in het strategische plan 'Project ' en de daaruit voortvloeiende '18 acties voor de Oost-Vlaamse economie'. Deze derde editie van het rapport is een gezamenlijke uitgave van de Economische Raad voor Oost-Vlaanderen vzw en de studiedienst van het Huis van de economie. De studiedienst nam het kwantitatieve deel voor zijn rekening, EROV vulde het thematische luik in. Gent, 16 september 2010 Jozef Dauwe, gedeputeerde bevoegd voor onder meer KMO, Middenstand en EROV, Voorzitter EROV Marc De Buck, gedeputeerde bevoegd voor onder meer Economie, Ruimtelijke Ordening en Europese en Internationale samenwerking

4

5 INHOUDSTAFEL 1. Doel van het rapport 8 2. Kwantitatieve en kwalitatieve analyse 9 Hoofdstuk 1: Inleiding Ondernemerschap Ondernemer en ondernemerschap Vier rollen van de ondernemer Intentie tot ondernemen Onderzoek bij Vlaamse jongeren Determinanten van het ondernemerschap in Vlaanderen 13 A. Persoonlijke kenmerken 13 B. Omgevingsfactoren 'Global Entrepreneurship Monitor' 15 A. Doel van het onderzoek 15 B. "Soorten" ondernemers 15 C. Ondernemerschapsgraad 16 D. Ondernemerschap in België 18 Hoofdstuk 2:Begripsomschrijving en methodologie KMO en zelfstandigen in Oost-Vlaanderen KMO's Criteria Gehanteerde definitie van een KMO in de studie Bron Aantal KMO's in Oost-Vlaanderen Zelfstandigen en helpers Statuut Aard van de activiteit Bron Aantal eenmanszaken in Oost-Vlaanderen (i.e. zelfstandigen in hoofdberoep) 25 Hoofdstuk 3: Financiële analyse Bron Zoekstrategie De populatie naar dimensie De populatie naar leeftijd De populatie naar sectoren Financiële ratio's Mediaanonderneming Liquiditeit 35 A. Naar tewerkstelling 35

6 B. Naar leeftijd 38 C. Naar sectoren Solvabiliteit 40 A. Naar tewerkstelling 40 B. Naar leeftijd 42 C. Naar sectoren Rendabiliteit 44 A. Naar tewerkstelling 44 B. Naar leeftijd 45 C. Naar sectoren Toegevoegde waarde en investeringen 46 A. Naar tewerkstelling 47 B. Naar leeftijd 49 C. Naar sectoren De populatie op Oost-Vlaams RESOC/SERR-niveau 51 Hoofdstuk 4: Oprichtingen en stopzettingen Methodologie Oprichtingen Algemeen Sectorale analyse Oprichtingsquote Stopzettingen Falingen Schrappingen Stopzettingen Nettogroei en turbulentie Nettogroei Turbulentie Startend ondernemerschap: overnemen versus opstarten 67 Hoofdstuk 1: Inleiding 68 Hoofdstuk 2: Ondernemerschap in Oost-Vlaanderen, Vlaanderen en België Begrip ondernemerschap Situering GEM-studie en Eurobarometer Determinanten van ondernemerschap Latent en werkelijk ondernemerschap De ondernemerschapsladder 77

7 Hoofdstuk 3: Bedrijfsoverdracht en -opvolging Situering Definitie bedrijfsoverdracht Toenemende aandacht voor bedrijfsoverdracht als fase in de levenscyclus van een onderneming De cijfers Belang van een tijdige voorbereiding Toenemende belangstelling 83 A. Beschikbaar stellen van financiering 83 B. Bewustmaking en ondersteuning van mentoring 83 C. Transparante overnamemarkt tot stand brengen 84 D. Fiscale stimulering van bedrijfsoverdrachten Micro- en macro- economische effecten Het profiel van de overlater 88 Hoofdstuk 4: Bedrijfsoverdracht en -overname als hefboom voor ondernemerschap Situering Bedrijfsovername: de garantie voor een vliegende start? Sneller uit de startblokken Minder risico's Motor tot innovaties Grotere garanties op het vlak van werkgelegenheid en overlevingskansen Bedrijfsovername: de keerzijde van de medaille Financiering Je koopt het totaalpakket Minder voldoening Weerstand Het profiel van een overnemer versus dat van een ondernemer 96 Hoofdstuk 5: Getuigenissen Een gezin met een familiebedrijf: het belang van een goede successieplanning Een geleidelijke overname Boomkwekerij Sylva: een familiebedrijf met diepe wortels 109 Hoofdstuk 6: Conclusie Verklarende woordenlijst Literatuurlijst Kwantitatieve en kwalitatieve analyse Startend ondernemerschap: overnemen versus opstarten Bijlagen 124

8

9 1. DOEL VAN HET RAPPORT Het strategisch plan 'project ' en de daaruit voortvloeiende '18 acties voor de Oost- Vlaamse economie' vormen het referentiekader voor de inhoudelijke prioriteiten van het economisch beleid Eén van de vooropgestelde initiatieven betreft de jaarlijkse publicatie van een rapport KMO en zelfstandig ondernemen in Oost-Vlaanderen. Het rapport KMO en zelfstandig ondernemen in Oost-Vlaanderen is een realisatie van de studiedienst van het Huis van de economie en de Economische Raad voor Oost-Vlaanderen (EROV). Beide diensten maken deel uit van het Huis van de economie en staan samen met de Provinciale Ontwikkelingsmaatschappij (POM) in voor de uitvoering van het provinciaal beleid. De dienst economie staat daarbij tevens in voor de voorbereiding van het beleid, zoals vooropgesteld door de verkozenen. Doelstelling Kennis is van groot belang om het economisch draagvlak van een regio te ondersteunen of te versterken. Naar het voorbeeld van de Sociaal-economische situatieschets van Oost- Vlaanderen en gezien het belang van het beleidsdomein KMO en ondernemerschap binnen het provinciaal beleid, ontstond de behoefte aan een onderbouwd rapport dat als draagvlak kan dienen voor een gefundeerd economisch beleid ten aanzien van de KMO, de zelfstandige ondernemer, en het ondernemerschap meer algemeen. De doelstelling van dit rapport is dan ook om een duidelijk, representatief en betrouwbaar beeld te kunnen schetsen van de KMO en de zelfstandige ondernemer binnen de provincie Oost-Vlaanderen. Het rapport moet daartoe dienen als beleidsbasis en inspiratiebron. Het jaarlijks rapport richt zich niet alleen tot beleidsvoerende instanties maar tevens tot de Oost-Vlaamse (kandidaat-)ondernemers. Naast het detecteren van knelpunten en tendensen, wil het onderzoeksrapport vooral ook het ondernemerschap stimuleren en aanzetten tot verdere professionalisering van de (handels)onderneming. Inhoudelijk Om te komen tot een duidelijk beeld van de KMO en de zelfstandige ondernemer in Oost- Vlaanderen, stellen we ons in de eerste plaats de vraag naar de representativiteit van de KMO en de zelfstandige ondernemer binnen de provincie. Echter, niet alleen de kwantiteit maar tevens de kwaliteit is van belang voor een duurzaam ondernemersbestand. Zo moet, om continuïteit te verzekeren, een onderneming een minimum rendabiliteit waarborgen en in zekere mate over voldoende liquiditeit beschikken. Om een blik te krijgen op de kwaliteit van de Oost-Vlaamse KMO en zelfstandige ondernemer worden daartoe tevens de financiële parameters onderzocht. Mogelijke verklaringen en onderliggende elementen worden in ogenschouw genomen. Het tweede luik van het rapport betreft steeds een thematisch onderzoek naar één concreet hangijzer, waarbij onder meer gewerkt wordt aan de hand van praktijkgetuigenissen. Niets spreekt zozeer tot de verbeelding als concrete getuigenissen van collega-ondernemers. In deze editie gaan we in op het simultaan sensibiliseren van ondernemers om tijdig na te denken over bedrijfsopvolging en overdracht en van aspirant-ondernemers over de overname van een bestaande onderneming. 8

10 2. KWANTITATIEVE EN KWALITATIEVE ANALYSE 9

11 HOOFDSTUK 1: INLEIDING ONDERNEMERSCHAP In dit eerste hoofdstuk wordt, aan de hand van literatuurstudies, een beeld geschetst van het ondernemerschap in Vlaanderen en daarbuiten: wat zijn de determinanten van ondernemerschap en wat is de impact van de KMO, de kleine en middelgrote onderneming, op het totale economisch gebeuren ONDERNEMER EN ONDERNEMERSCHAP Een ondernemer is eenduidig te omschrijven, namelijk "iemand die voor eigen rekening en risico werkt" (Citaat uit Ondernemerschap en strategie in het MKB, 2006). Het Van Dale Groot woordenboek formuleert een ondernemer als "een persoon die in een tak van handel of bedrijf zelfstandig, voor eigen rekening en risico werkt, op grond van het bezit van productiemiddelen en met vreemde arbeidskracht" (Van Dale Groot woordenboek van de Nederlandse taal, 2005). Het begrip ondernemerschap kan daarentegen niet eenvoudig gedefinieerd worden, omdat 'ondernemerschap' verschillende ladingen dekt. Zo wordt via een theorie ontwikkeld door het Nederlandse onderzoeksbureau EIM de ondernemer vier rollen toegewezen VIER ROLLEN VAN DE ONDERNEMER Het Nederlandse onderzoeksbureau 'EIM - Onderzoek voor Bedrijf en Beleid' kent de ondernemer vier rollen toe: een manager: zorgen voor goed management en beheer van de bedrijfsactiviteiten; een marktzoeker: het ontdekken en benutten van mogelijkheden in de markt; een innovator: vernieuwend bezig zijn; een risiconemer: op een berekende manier risico s nemen. Uit analyse van het midden- en kleinbedrijf (MKB) in Nederland, het 'type' onderneming dat te vergelijken is met de Vlaamse KMO, is gebleken dat ondernemers deze vier rollen herkennen in hun manier van handelen. Afhankelijk van de grootteklasse van de onderneming - het kleinbedrijf telt maximum 9 werknemers, het middenbedrijf respectievelijk 100 werknemers - wordt de ene rol door de bedrijfsleider meer herkend dan de andere. 10

12 Het meest herkennen de ondernemers in hun manier van handelen de rol van manager: 83% van de bedrijfsleiders uit het kleinbedrijf en 88% van de ondernemers uit het middenbedrijf verklaart de functie van manager in zijn dagdagelijkse handelen in te vullen (figuur 1). De rol van marktzoeker of het herkennen en realiseren van opportuniteiten op de afzetmarkt komt op de tweede plaats. Figuur 1: herkenning van de ondernemersrollen naar grootteklasse (kleinbedrijf: 1-9 werknemers; middenbedrijf: werknemers) 100% 90% 80% 70% 83% 88% 84% 70% 81% 72% 79% 73% 65% 66% 65% 67% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% manager marktzoeker innovator risiconemer kleinbedrijf middenbedrijf totaal Bron: EIM (Determinanten bedrijfsprestaties MKB) Ten aanzien van de rol van innovator en vooral van de rol van risiconemer bestaan er grotere verschillen tussen het klein- en middenbedrijf: 65% van de ondernemers in het kleinbedrijf durft op een gecalculeerde manier risico's te nemen, tegenover 79% van de bestuurders in het middenbedrijf INTENTIE TOT ONDERNEMEN Een tweede manier om ondernemerschap te benaderen, is nagaan in hoeverre een bevolkingsgroep de intentie tot ondernemen heeft. Dit kan op verschillende manieren worden gemeten, bijvoorbeeld door het berekenen van het percentage zelfstandigen en ondernemers in de beroepsbevolking, of door het aantal startende ondernemers in rekening te nemen. 11

13 ONDERZOEK BIJ VLAAMSE JONGEREN Onderzoeksbureau Trendwolves heeft in februari 2010 een studie uitgevoerd in opdracht van Unizo over jongeren en ondernemerschap. Het ging om een online enquête bij Vlaamse jongeren tussen 16 en 25 jaar. 70% van de ondervraagde jongeren gaat naar het middelbaar onderwijs; 30% is student hoger onderwijs of werkend. Voornaamste bevindingen: 64% van de jongeren vindt dat ondernemers bijdragen aan de maatschappij en evenveel recht hebben op kinderbijslag en pensioen; van zij die nog studeren zou (slechts) 5% meteen zelfstandig worden; 26% overweegt na enkele jaren loondienst zelfstandig te worden; van de al werkende jongeren verklaart 30% altijd in loondienst te zullen blijven, moest de kans zich voordoen zelfstandig te worden; hoe hoger het opleidingsniveau, hoe kleiner de kans dat de jongere een carrière als zelfstandige wil uitbouwen, omdat men zich meer bewust is van de risico's verbonden aan ondernemerschap; het belangrijkste streefdoel voor ondernemers is volgens jongeren een hoogstaand product creëren of een kwalitatieve dienst aanleveren (25%). Afweging zelfstandig zijn < > werken in loondienst: voor- en nadelen volgens de jongeren: voordelen van het zelfstandig zijn: hoger loon (30%), vrijheid van werken (18%); nadelen van zelfstandig zijn: investeringen (61%), risico's verbonden aan ondernemerschap (57%), van nul moeten beginnen (56%); voordelen van werken in loondienst: zekerheid van vast loon (69%), betaalde vakantiedagen (60%), vaste uren (57%). 34% van de jongeren geeft aan nog nooit in contact te zijn gekomen met ondernemerschap of ondernemers. Nog eens een derde van de jongeren heeft kennisgemaakt met ondernemerschap via dichte familiekring. Deze laatste groep jongeren vindt dat als je wil slagen als ondernemer je over de volgende eigenschappen moet beschikken: persoonlijke kenmerken: leiderstype (56%), sociaal (54%), verstandig (54%) en zelfzeker (53%); voldoende kapitaal en subsidies (30%), kunnen samenwerken met vakbekwame mensen (22%). Tenslotte: wie niet in aanraking komt met ondernemerschap, is minder geneigd een eigen zaak te starten. Meisjes zijn meer risicoavers en hebben minder vertrouwen in hun businessplan. 12

14 DETERMINANTEN VAN HET ONDERNEMERSCHAP IN VLAANDEREN Flanders DC, of voluit 'Flanders District of Creativity', is de Vlaamse organisatie voor ondernemingscreativiteit, opgericht door de Vlaamse regering. Flanders DC heeft als missie "ondernemend Vlaanderen creatiever te maken en creatief Vlaanderen ondernemender". Het Flanders DC-rapport 'De contextuele determinanten van het ondernemerschap in Vlaanderen (2010)' concludeert dat België en Vlaanderen minder goed scoren op het vlak van beginnend ondernemerschap: de ondernemingsdichtheid, gemeten door het aantal private ondernemingen uit een regio te delen door de bevolking van diezelfde regio, bedraagt in ,6% in België en 7,9% in Vlaanderen. België en Vlaanderen scoren hiermee matig. Andere landen zoals de Verenigde Staten (8,7%) en Zweden (10,5%) hebben een duidelijk hogere ondernemingsdichtheid. A. PERSOONLIJKE KENMERKEN In de publicatie wordt benadrukt dat vooreerst de individuele kenmerken van de ondernemer, zijnde zijn motivatie en karakteristieken, de mate van ondernemerschap beïnvloeden. Zo schuwen Vlamingen en Belgen bijvoorbeeld onbekende, toekomstige situaties; ze verkiezen regels om zo meer houvast te krijgen en alles onder controle te hebben. Enkele voorbeelden: men wil een arbeidscontract dat zo volledig mogelijk is uitgeschreven, men werkt lang(er) bij de huidige werkgever en men heeft een voorkeur voor grote stabiele ondernemingen ('uncertainty avoidance'). Door het willen van een houvast, is de intentie tot ondernemen lager. B. OMGEVINGSFACTOREN Vervolgens is er ook de economische, politieke en socio-culturele omgeving die, naast de persoonlijkheid van de ondernemer, de mate van ondernemerschap bepalen. In tabel 1 is de ranking van België opgenomen met betrekking tot een aantal factoren. World Economic Forum (WEF) geeft een classificatie van 133 landen opgemaakt (score 1 = beste prestatie; score 133 = slechtste prestatie); World Bank (WB) geeft een classificatie van 183 landen opgemaakt (score 1 = beste prestatie; score 183 = slechtste prestatie). 13

15 Tabel 1: rangschikking van België in het kader van culturele, institutionele, economische en politieke context World Economic Forum (WEF): verdeling 133 landen; World Bank (WB): verdeling 183 landen oprichting onderneming (WB) 31 omgang met bouwaanvragen (WB) 46 werknemers in dienst hebben (WB) 48 eigendom registreren (WB) 167 aan kapitaal geraken (WB) 43 bescherming van investeerders (WB) 16 belastingen (WB) 73 handelen over grenzen heen (WB) 43 contracten juridisch afdwingen (WB) 21 een onderneming stopzetten (WB) 8 kwaliteit van instituties (WEF) 24 infrastructuur (WEF) 18 macroeconomische stabiliteit (WEF) 56 gezondheidszorg en basisonderwijs (WEF) 3 hoger onderwijs en training (WEF) 8 efficiëntie van de goederenmarkt (WEF) 13 efficiëntie van de arbeidsmarkt (WEF) 44 geavanceerdheid van de financiële markt (WEF) 25 opname nieuwe technologie (WEF) 22 grootte van de markt (WEF) 25 clustervorming (WEF) 11 innovatie (WEF) 14 lasten door overheidsregulering (WEF) 112 Bron: Buysse, R.; Sleuwaegen, L. (2010) Hoe worden deze indicatoren gemeten? Enkele voorbeelden: omgang met bouwaanvragen: gebaseerd op het aantal te doorlopen procedures en de duur om een bouwaanvraag succesvol af te ronden (België: 46 op 183); registratie van eigendom: gebaseerd op het aantal procedures, de tijd en de kost van de registratie (België: 167 op 183); belastingen: gebaseerd op het belang van inkomsten uit vennootschapsbelasting, loonlijsten, kapitaalwinsten, inkomsten van vennootschappen en grondbelasting voor ondernemerschap (België: 73 op 183); contracten juridisch afdwingbaar: gebaseerd op de duur van een afdwinging en de kostprijs van een aanklacht (België: 21 op 183); kwaliteit van instituties: gebaseerd op o.m. het (intellectueel) eigendomsrecht en de onafhankelijkheid en efficiëntie van rechtbanken (België: 24 op 133); lasten door overheidsregulering: gebaseerd op ondernemingsvriendelijke reguleringen, lasten en beïnvloeding van het marktmechanisme (België: 112 op 133). 14

16 'GLOBAL ENTREPRENEURSHIP MONITOR' Een studie die jaarlijks wordt herhaald en dus de graad van ondernemerschap evolutief weergeeft, is de GEM-studie of de 'Global Entrepreneurship Monitor'. A. DOEL VAN HET ONDERZOEK Dit internationaal onderzoek, dat sinds 1999 wordt uitgevoerd, peilt naar de graad van nieuw ondernemerschap: volwassenen tussen 18 en 64 jaar, die in staat geacht worden te werken (dus geen studenten), worden bevraagd. De GEM-studie wordt gehouden in de meeste Westerse landen en een aantal derde wereldlanden (54 landen in totaal). Voor België en Vlaanderen wordt het onderzoek uitgevoerd door de Vlerick Leuven Gent Management School. In totaal zijn in België willekeurig geselecteerde respondenten bevraagd naar hun betrokkenheid in ondernemerschap. Uniek aan het onderzoek is dat het niet alleen focust op het aantal personen dat een bedrijf heeft opgericht, maar ook op het aantal personen dat een bedrijf aan het opstarten is zonder dat daarbij al een formele entiteit bestaat. Daarnaast wordt ook de algemene perceptie van de bevolking met betrekking tot ondernemerschap gemeten. B. "SOORTEN" ONDERNEMERS Het onderzoek peilt naar de ondernemingszin bij de beroepsbevolking (18-64 jaar). Verschillende noties van ondernemerschap zijn mogelijk: latent ondernemerschap (latent entrepreneurship): aandeel van de beroepsbevolking dat liever zelfstandige zou willen zijn dan werknemer; ontluikend ondernemerschap (nascent entrepreneurship): aandeel van de beroepsbevolking dat een onderneming aan het opstarten is (minder dan 3 maanden operationeel); nieuw ondernemerschap (new business owner-manager): aantal nieuwe zelfstandigen en nieuw opgerichte vennootschappen (3 maanden - 3,5 jaar operationeel); gevestigde eigenaar-zaakvoerders (established business owner-manager). 15

17 C. ONDERNEMERSCHAPSGRAAD In de GEM-studie wordt de graad van ondernemerschap gemeten door de TEA-index. TEA staat voor 'total entrepreneurial activity'. De TEA is het percentage van de beroepsbevolking (18-64 jaar) dat op het ogenblik van de bevraging bezig is met het opstarten van een bedrijf of dat eigenaar of zaakvoerder is van een bedrijf jonger dan 3,5 jaar (ontluikend + nieuw ondernemerschap). Figuur 2: TEA-index (%), 2009 Bron: GEM Adult Population Survey (APS), Vlerick Leuven Gent Management School Figuur 2 geeft de TEA-index weer voor België, zijn buurlanden en enkele belangrijke economische mogendheden. De GEM-studie concludeert, net zoals het Flanders DC-rapport, dat België en Vlaanderen minder goed scoren op het vlak van beginnend ondernemerschap: België is een van de laatste in de rangschikking (3,5%). Het gemiddelde van de Europese landen bedraagt 5,8%. Ook de buurlanden vertonen een hogere TEA-index; Nederland, dat qua omvang vergelijkbaar is met België, heeft zelfs een TEA-index van 7,2%. 16

18 In tabel 2 wordt de evolutie van de TEA-index weergegeven. De TEA vertoont over de periode sterke schommelingen, maar voor de landen waar de TEA voor beide referentiejaren beschikbaar is, is de TEA-index gedaald. In de Verenigde Staten bijvoorbeeld, is de TEA zelfs gehalveerd. Desondanks meet de VS nog steeds, in vergelijking met de andere landen, een hoog TEA-precentage op in Tabel 2: evolutie van de TEA-index (%), Vlaanderen ,7 3,7 3,0 3,4 3,0 - n.b. België 4,8 4,5 3,0 3,9 3,5 3,9 2,7 3,2 2,9 3,5-1,3 Frankrijk 5,6 7,4 3,2 1,6 6,0 5,4 4,4 3,2 5,6 4,3-1,3 Duitsland 7,5 8,0 5,2 5,2 4,5 5,4 4,2 4,0 3,8 4,1-3,4 Italië 7,3 10,2 5,9 3,2 4,3 4,9 3,5 5,0 4,6 3,7-3,6 Nederland 6,4 4,6 3,6 5,1 4,4 5,4 5,2 5,2 7,2 n.b. Verenigd Koninkrijk 6,9 7,8 5,4 6,4 6,3 6,2 5,8 5,5 5,9 5,7-1,2 Japan 6,4 5,2 1,8 2,8 1,5 2,2 2,9 4,3 5,4 3,3-3,1 Rusland - - 2,5 2, ,9 2,7 3,5 3,9 n.b. Verenigde Staten 16,6 11,6 10,5 11,9 11,3 12,4 10,0 9,6 10,8 8,0-8,6 China ,3 12,0-13,7 16,2 16,4-18,8 n.b. India ,9 17,9-10,4 8,5 11,5 - n.b. Bron: GEM Adult Population Survey (APS), Vlerick Leuven Gent Management School Eveneens op te merken is de positie van India. De Indiase economie is de tweede snelste groeiende economie na China. In 2008 bedroeg de TEA-index er 11,5%. China is het enige land waar de TEA-index stijgt. In 2009 bedroeg die zelfs bijna 20%. Hiermee is China dus absolute koploper. De TEA-index voor België bedraagt in ,5%, tegenover 2,9% in Een lichte stijging ten aanzien van 2008 dus. Toch gaat de TEA-index er sinds 2000 op achteruit: 4,8% in 2000; 3,9% in 2005; 3,5% in De Belgische TEA is in 2009 de som van 2,0% ontluikend ondernemerschap en 1,6% nieuw ondernemerschap. In Vlaanderen bedroeg in 2008 de TEA-index 3%. Dit is de som van 2,1% ontluikend ondernemerschap en 1,0% nieuw ondernemerschap. De kleine veranderingen van de TEA-index op niveau van Vlaanderen en België wijzen op een aanhoudend probleem. In 2005 bereikte de TEA-index zijn hoogste punt voor zowel Vlaanderen en België om dan in 2008 terug te zakken tot op bijna het niveau van

19 D. ONDERNEMERSCHAP IN BELGIË De typische Belgische ondernemer is een man van 25 tot 34 jaar met een diploma hoger, nietuniversitair onderwijs. De vrouwelijke ondernemers maken 36% uit van het totaal. Ook universiteitsstudenten lijken minder geneigd een eigen zaak op te starten, namelijk slechts 29%. Bij de groep mensen zonder opleiding gaat 5,5% over tot het oprichten van een eigen onderneming. Vanwaar de gebrekkige belangstelling voor het ondernemerschap in België? 28% van de Belgische volwassen bevolking zegt angst te hebben om als ondernemer te mislukken. Deze 28% blijkt nogal mee te vallen; 41% van de Europeanen ervaart immers faalangst als ondernemer. Blijkbaar is men niet geneigd om ondernemers die ooit 'gefaald' hebben, een tweede kans te geven. Vandaar de angst om zelf als mogelijke ondernemer te mislukken. In vergelijking met de overige Europese landen scoort België minder goed op: 'ondernemerschap als bewuste keuze in succesvolle carrièreplanning': 46% van de ondervraagde Belgen, tegenover 58% van de Europeanen. Heel wat Belgen willen met andere woorden vasthouden aan het werken in dienstverband; 'hoge status die succesvolle ondernemers verwerven in de maatschappij': België 49%; Europa 69%; 'voldoende (media)campagnes ter promotie van het ondernemerschap': België 33%; Europa 53%. 18

20 HOOFDSTUK 2: BEGRIPSOMSCHRIJVING EN METHODOLOGIE KMO EN ZELFSTANDIGEN IN OOST- VLAANDEREN Om de ondernemingsactiviteit in Oost-Vlaanderen te meten, wordt zowel rekening gehouden met het aantal ondernemingsvestigingen in de provincie als het aantal zelfstandigen actief in hoofdberoep. De actieve ondernemingen zijn die vennootschappen met de code 'actief' in het BTW-bestand op het einde van het betrokken jaar. Worden bedoeld: KMO's, grote ondernemingen en zelfstandige ondernemers met een vennootschapsvorm (meestal BVBA). Zelfstandigen (in hoofdberoep) die een eenmanszaak hebben opgericht, vallen rechtstreeks onder de personenbelasting. Zij worden in deze nota aangeduid met de term 'eenmanszaken' KMO'S Deze studie handelt specifiek over het aantal kleine en middelgrote ondernemingen in Oost- Vlaanderen en hun belang op economisch gebied, vooral op het gebied van werkgelegenheid CRITERIA Als onderneming wordt beschouwd "iedere eenheid, ongeacht haar rechtsvorm, die een economische activiteit uitoefent. Met name worden als zodanig beschouwd eenheden die individueel of in familieverband ambachtelijke of andere activiteiten uitoefenen, personenvennootschappen en verenigingen die regelmatig een economische activiteit uitoefenen." 1 De kleine en middelgrote ondernemingen, of kort gezegd de KMO's, worden omschreven aan de hand van drie criteria: aantal werknemers, jaaromzet en balanstotaal: het hoofdcriterium van het aantal werkzame personen, uitgedrukt in voltijdse equivalenten, vormt de voornaamste maatstaf. Deze maatstaf wordt aangevuld met twee financiële criteria om het werkelijke belang van een onderneming, haar prestaties en haar positie ten opzichte van de concurrerende ondernemingen te kunnen meten. het omzetcriterium wordt gecombineerd met dat van het balanstotaal, dat de totale waarde van een onderneming weergeeft, waarbij een van beide maatstaven mag worden overschreden. 1 EUROPESE COMMISSIE (2003). Aanbeveling van de Europese Commissie van 6 mei 2003 betreffende de definitie van kleine, middelgrote en micro-ondernemingen (kennisgeving geschied onder nummer C(2003) 1422). Publicatie van de Europese Unie, 2003/361/EG, 6 p. 19

21 Binnen de EU-25 vertegenwoordigen 23 miljoen KMO's 99% van alle ondernemingen. Zij genereren gezamenlijk ongeveer 75 miljoen jobs. 2 Dit is 2/3de van de tewerkstelling in de private sector (bron: European Commission, 2005). Ook in de Belgische economie wegen KMO s zwaar door. Naargelang de invulling van het begrip 'KMO' wordt 97 tot 99% van de ondernemingen als KMO beschouwd GEHANTEERDE DEFINITIE VAN EEN KMO IN DE STUDIE Een eenduidige omschrijving van de KMO's ontbreekt: afhankelijk van bijvoorbeeld de Europese of Vlaamse richtlijnen, worden de drie criteria verschillend ingevuld. In deze studie definiëren we een KMO als een onderneming tot 100 werknemers. Rekening houdend met vooreerst het werkgelegenheidscriterium, dat de enige maatstaf is die op Europees en Vlaams niveau dezelfde is en vervolgens de dimensieklassen die door de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid (RSZ) worden gehanteerd 3, is binnen de categorie KMO's: een micro-onderneming, een onderneming waar minder dan 10 personen worden tewerkgesteld; een kleine onderneming, een onderneming waar minder dan 50 werknemers worden tewerkgesteld; een middelgrote onderneming, een onderneming waar minder dan 100 werknemers worden tewerkgesteld BRON Voor de cijfers over de actieve ondernemingen is beroep gedaan op de gedecentraliseerde (i.e. geregionaliseerde) statistieken van de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid (RSZ). Deze statistieken zijn gebaseerd op de 'vestigingseenheid' en niet op de onderneming als homogene entiteit. 2 EUROPEAN COMMISSION (2004). Enterprise and Industry Publications. The new SME definition. User guide and model declaration, 52 p. 3 De Rijksdienst voor Sociale Zekerheid (RSZ) int de sociale bijdragen die betaald worden door de werkgevers en de werknemers uit de privé-sector en de overheidsdiensten. Daarnaast houdt de RSZ een aantal statistieken bij zoals onder meer het aantal ondernemingen, private en openbare instellingen die één of meer personeelsleden tewerkstellen en het aantal personen werkzaam in die ondernemingen/instellingen. Het aantal werknemers wordt ingedeeld naar grootteklassen. Zo is bijvoorbeeld grootteklasse 4 = 20 t.e.m. 49 werknemers; grootteklasse 5 = 50 t.e.m. 99 werknemers. 20

22 De vestigingseenheid is het adres waar ten minste één activiteit van de onderneming wordt uitgeoefend of van waaruit de activiteit wordt uitgeoefend (met minimum één werknemer). Het kan gaan om de exploitatiezetel, maar ook een productie-eenheid, een werkplaats, een verkooppunt of een kantoor. Enkel 'permanente' vestigingsplaatsen worden in aanmerking genomen. De plaatsen waar ambulante activiteiten, bijvoorbeeld werven en markten, worden uitgeoefend, zijn geen vestigingseenheden. Ook de activiteiten die worden uitgeoefend bij klanten of derden, geven geen aanleiding tot afzonderlijke vestigingseenheden. Voorbeelden hiervan zijn consultancy, schoonmaak van lokalen, catering, onderhoud van installaties en opleidingen; de werknemers die geheel of gedeeltelijk van thuis uit werken, worden beschouwd als werknemer van de vestiging vanwaar zij administratief afhangen. Hun thuisadres wordt dus niet als vestigingseenheid beschouwd. Gemakshalve wordt in wat volgt toch van een 'onderneming' gesproken AANTAL KMO'S IN OOST-VLAANDEREN Tabel 3 geeft, op gemeentelijk niveau, het aantal ondernemingen en werknemers weer naar dimensieklasse. Figuren 3 en 4 geven de Oost-Vlaamse resultaten grafisch weer. 21

23 Tabel 3: aantal ondernemingen en werknemers naar dimensieklasse (alle sectoren), 31 december 2008 van 1 tot 9 w erknemers van 10 tot 49 w erknemers van 50 tot 99 w erknemers meer dan 99 w erknemers totaal ondernemingen w erknemers ondernemingen w erknemers ondernemingen w erknemers ondernemingen w erknemers ondernemingen w erknemers Aalst Aalter Assenede Berlare Beveren Brakel Buggenhout De Pinte Deinze Denderleeuw Dendermonde Destelbergen Eeklo Erpe-Mere Evergem Gavere Gent Geraardsbergen Haaltert Hamme Herzele Horebeke Kaprijke Kluisbergen Knesselare Kruibeke Kruishoutem Laarne Lebbeke Lede Lierde Lochristi Lokeren Lovendegem Maarkedal Maldegem Melle Merelbeke Moerbeke Nazareth Nevele Ninove Oosterzele Oudenaarde Ronse Sint-Gillis-Waas Sint-Laureins Sint-Lievens-Houtem Sint-Martens-Latem Sint-Niklaas Stekene Temse Waarschoot Waasmunster Wachtebeke Wetteren Wichelen Wortegem-Petegem Zele Zelzate Zingem Zomergem Zottegem Zulte Zw alm Oost-Vlaanderen België Bron: RSZ. Verwerking: Studiedienst Huis van de economie 22

24 Figuur 3: aantal antal ondernemingen in Oost-Vlaanderen naar dimensieklasse, 31 december % 2% 17% 78% 1-9 wn wn wn => 100 wn Bron: RSZ. Verwerking: Studiedienst Huis van de economie Uit figuur 3 is af te leiden dat 78,2% van de Oost-Vlaamse ondernemingen minder dan 10 werknemers tewerkstelt, dit zijn de zogenaamde micro-ondernemingen. Nog eens 17,0% stelt werknemers tewerk, dit zijn de kleine ondernemingen. De KMO's maken 97,9% 9% uit van het totaal aantal Oost-Vlaamse vestigingen, of met andere woorden slechts 2,1% van de Oost-Vlaamse ondernemingen zijn 'groot'. Figuur 4: aantal antal werknemers in Oost-Vlaanderen naar dimensieklasse, 31 december % 14% 16% 28% 1-9 wn wn wn => 100 wn Bron: RSZ. Verwerking: Studiedienst Huis van de economie 23

25 Niettegenstaande de grote ondernemingen, dit zijn de bedrijven die 100 of meer werknemers tewerkstellen, klein in aantal zijn, toch hebben ze een serieus aandeel in de werkgelegenheid. Eind 2008 creëerden de grote ondernemingen arbeidsplaatsen in Oost-Vlaanderen, dit is 42,3% van de totale tewerkstelling in de provincie (figuur 4) ZELFSTANDIGEN EN HELPERS Naast het aantal KMO's behandelt deze studie ook het aantal zelfstandigen en helpers in de provincie Oost-Vlaanderen. Hiervoor wordt beroep gedaan op gegevens verstrekt door het Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen (RSVZ) 4. Volgende paragrafen verduidelijken de term 'zelfstandigen en helpers' STATUUT een zelfstandige is ieder natuurlijk persoon die in België een beroepsbezigheid uitoefent, zonder hiervoor door een arbeidsovereenkomst of een statuut verbonden te zijn; een helper is elke persoon die in België een zelfstandige in de uitoefening van zijn beroep bijstaat of vervangt, zonder door een arbeidsovereenkomst te zijn verbonden. Het zijn overwegend echtgenoten die hun partner bijstaan in hun zelfstandige activiteit, de zogenaamde meewerkende echtgenoten AARD VAN DE ACTIVITEIT hoofdberoep: een zelfstandige/helper in hoofdberoep heeft als voornaamste of enige bezigheid een zelfstandige activiteit; bijberoep: een zelfstandige/helper in bijberoep oefent tegelijk en hoofdzakelijk nog een andere beroepsactiviteit uit onder gezag. Ook wanneer men een loonvervangend inkomen uit de sociale zekerheid geniet, is men zelfstandige in bijberoep; actief na pensioen(leeftijd). 4 De RSVZ beheert de sociale zekerheid van de zelfstandigen: verspreiding van informatie en statistieken over het sociaal statuut, globaal financieel beheer van het sociaal statuut van de zelfstandigen, opmaken van publicaties en bijhouden van statistieken. 24

26 BRON De RSVZ verstrekt gegevens over alle personen die, voor minstens één kwartaal in het betrokken jaar, aangesloten zijn geweest bij een sociaal verzekeringsfonds en dus onder toepassing vallen van het sociaal statuut van de zelfstandigen. De opsplitsing van het aantal zelfstandigen en helpers naar aard van de activiteit, zijnde hoofdberoep, bijberoep en actief na pensioen(leeftijd), maken het mogelijk de 'eenmanszaken' uit de statistieken te distilleren AANTAL EENMANSZAKEN IN OOST-VLAANDEREN (I.E. ZELFSTANDIGEN IN HOOFDBEROEP) Het aantal zelfstandigen en helpers vertegenwoordigen ruim arbeidsplaatsen in de provincie Oost-Vlaanderen en vormen dus een essentiële factor voor sociale stabiliteit. Wanneer we echter het aantal eenmanszaken willen berekenen, nemen we enkel de zelfstandigen in hoofdberoep in aanmerking. De statistieken per 31 december 2008 zijn opgenomen in tabel 4. In Oost-Vlaanderen zijn ruim zelfstandigen actief in hoofdberoep. Dit is 23,0% van het Vlaamse totaal. Wanneer je dit vergelijkt met het bevolkingsaandeel van de provincie in Vlaanderen (22,9%), dan kan men besluiten dat Oost-Vlaanderen een evenredig aantal eenmanszaken telt in vergelijking met Vlaanderen. Het merendeel van de Oost-Vlaamse zelfstandigen in hoofdberoep zijn mannen, namelijk 67,9%. 25

27 Tabel 4: aantal zelfstandigen in hoofdberoep naar geslacht (alle sectoren), 31 december 2008 Hoofdbezigheid Man Vrouw Totaal Aalst Aalter Assenede Berlare Beveren Brakel Buggenhout De Pinte Deinze Denderleeuw Dendermonde Destelbergen Eeklo Erpe-Mere Evergem Gavere Gent Geraardsbergen Haaltert Hamme Herzele Horebeke Kaprijke Kluisbergen Knesselare Kruibeke Kruishoutem Laarne Lebbeke Lede Lierde Lochristi Lokeren Lovendegem Maarkedal Maldegem Melle Merelbeke Moerbeke Nazareth Nevele Ninove Oosterzele Oudenaarde Ronse Sint-Gillis-Waas Sint-Laureins Sint-Lievens-Houtem Sint-Martens-Latem Sint-Niklaas Stekene Temse Waarschoot Waasmunster Wachtebeke Wetteren Wichelen Wortegem-Petegem Zele Zelzate Zingem Zomergem Zottegem Zulte Zw alm Oost-Vlaanderen Vlaanderen België Bron: RSVZ. Verwerking: Studiedienst Huis van de economie 26

28 HOOFDSTUK 3: FINANCIËLE ANALYSE In het derde hoofdstuk worden de Oost-Vlaamse KMO's financieel doorgelicht aan de hand van tien ratio's. De berekeningen en kwalitatieve analyse hebben betrekking op de liquiditeit, solvabiliteit, rendabiliteit, de verdeling van de toegevoegde waarde over de productiefactoren en de investeringsinspanningen van de onderneming BRON Voor de financiële analyse van de Oost-Vlaamse KMO's is beroep gedaan op gegevens verstrekt door Bureau van Dijk Electronic Publishing (BvDEP). BvDEP verzamelt bedrijfsinformatie, economische en andere data over ondernemingen die vallen onder de verplichting tot bekendmaking van hun jaarrekening. De analyse is gebeurd op basis van de BEL-FIRST cd-rom update (oktober 2009). Deze cd-rom bevat gedetailleerde financiële informatie van onder meer Belgische en Luxemburgse bedrijven die hun jaarrekening in de laatste 10 boekjaren hebben neergelegd. Voor het boekjaar 2008 werden alle jaarrekeningen opgenomen die bij de Balanscentrale van de Nationale Bank van België (NBB) zijn neergelegd vóór 15 oktober 2009; dit is ongeveer 93% van het totaal aantal ondernemingen. Voor de eerdere boekjaren wordt met een volledig staal aan ondernemingen gewerkt ZOEKSTRATEGIE De analyse is gebeurd op de gegevens uit de jaarrekeningen 2004, 2005, 2006, 2007 en 2008 van de ondernemingen met maatschappelijke zetel in Oost-Vlaanderen én met een maximale tewerkstelling tot 100 personen. Het spreekt vanzelf dat enkel ondernemingen in gewone rechtstoestand en die onder de verplichting van de wetgeving met betrekking tot de jaarrekening vallen, en dus hun jaarrekening openbaar moeten maken, in de populatie zijn opgenomen. De jaarrekening moet binnen zeven maanden na de datum van afsluiting van het boekjaar bij de Balanscentrale van de NBB worden neergelegd. Bovendien zijn een aantal bedrijfstakken uit de analyse geweerd, omdat het grotendeels openbare instellingen betreft en zij dus niet als KMO kunnen worden beschouwd. 27

29 Het gaat om de instellingen met volgende NACE-BEL codes (2008): (84.1) Openbaar bestuur (84.2) Algemene overheidsdiensten (84.3) Verplichte sociale verzekeringen (85.1) Kleuteronderwijs (85.2) Lager onderwijs (85.3) Secundair onderwijs (85.4) Hoger onderwijs en post-secundair niet-hoger onderwijs (94.1) Bedrijfs-, werkgevers- en beroepsorganisaties (94.2) Vakverenigingen (94.9) Overige verenigingen (98.1) Niet-gedifferentieerde productie van goederen door particuliere huishoudens voor eigen gebruik (98.2) Niet-gedifferentieerde productie van diensten door particuliere huishoudens voor eigen gebruik (99) Extraterritoriale organisaties en lichamen Dit heeft zo zijn invloed op de tabellen en figuren die in het verder verloop van de studie zijn opgenomen. Steeds zijn bovengenoemde bedrijfstakken uitgesloten, opdat de KMO-populatie zo goed mogelijk zou worden benaderd. Door deze selectiecriteria te hanteren, komen we tot de volgende ondernemingspopulatie. Tabel 5: aantal ondernemingen in Oost-Vlaanderen totale populatie, boekjaren KMO GO Totaal Bron: BvDEP. Verwerking: Studiedienst Huis van de economie Het aantal Oost-Vlaamse ondernemingen, zowel kleine en middelgrote ondernemingen als grote bedrijven, neemt gestaag toe. Let wel: in boekjaar 2008 wordt met een beperkt staal van bedrijven gewerkt, vandaar de lichte daling van het aantal Oost-Vlaamse bedrijven. Dit zal de financiële ratio's voor 2008 positief beïnvloeden, omdat men kan veronderstellen dat de financieel gezondste ondernemingen het vlugst hun jaarrekening neerleggen. In het boekjaar 2008 hebben ruim Oost-Vlaamse bedrijven hun jaarrekening bij de Balanscentrale neergelegd. De KMO's maken 99,2% uit van de totale populatie. Oost-Vlaanderen is dus, net zoals Vlaanderen en België trouwens, een typische KMO-regio. Evenwel mag de invloed van (het beperkt aantal) grote ondernemingen op onder meer werkgelegenheid, export en toegevoegde waarde niet onderschat worden. 28

30 3.3. DE POPULATIE NAAR DIMENSIE Een eerste financiële analyse van de Oost-Vlaamse KMO's bekijkt de ratio's al naargelang de grootte van de ondernemingen qua tewerkstelling. Wat het aantal werknemers betreft, hebben wij ons gebaseerd op de gegevens vermeld in de sociale balans 5 (bron: Bureau van Dijk Electronic Publishing, 2009). Eerder hebben wij een KMO gedefinieerd als een onderneming die tot 100 werknemers tewerkstelt; een grote onderneming telt 100 of meer werknemers. Tabel 6: aantal ondernemingen in Oost-Vlaanderen naar dimensieklasse, boekjaren absolute aantallen relatief werknemers ,9% 1-4 werknemers ,2% 5-9 werknemers ,0% werknemers ,2% werknemers ,9% KMO's ,2% GO ,8% Totaal ,0% Bron: BvDEP. Verwerking: Studiedienst Huis van de economie Dergelijke onderverdeling naar dimensieklasse laat ons toe analyses uit te voeren op niveau van de micro-, kleine en middelgrote onderneming. 44,2% van de ondernemingen stellen 1 tot 4 werknemers tewerk. Ook de ondernemingen zonder personeel zijn relatief sterk aanwezig, namelijk 36,9%. 5 Daar waar geen directe gegevens in verband met de tewerkstelling worden vermeld, wordt het aantal werknemers geschat door sectorale vergelijking en balanstotaal. 29

31 Figuur 5: aantal antal ondernemingen in Oost-Vlaanderen naar dimensie, boekjaar % 1% 1% 9% 37% 44% 0 werknemers werknemers 1-4 werknemers 5-9 werknemers werknemers 100 werknemers of meer Bron: BvDEP. Verwerking: Studiedienst Huis van de economie 3.4. DE POPULATIE NAAR LEEFTIJD Uit onderzoek naar falingen is gebleken dat bepaalde leeftijdsklassen gevoeliger zijn voor faillissementen dan andere. Vandaar dat het ook interessant is na te gaan of de financiële indicatoren verschillend zijn naargelang de leeftijd van de onderneming. Om de leeftijd van een bedrijf te bepalen, wordt uitgegaan van de oprichtingsdatum zoals aangegeven in de jaarrekening. Tabel 7: aantal antal KMO's in Oost-Vlaanderen naar leeftijd, boekjaar jaar (oprichtingsjaar ) jaar (oprichtingsjaar ) jaar (oprichtingsjaar ) 8438 >= 11 jaar (oprichtingsjaar vóór 1998) ,1% 13,8% 21,1% 53,0% totaal Bron: BvDEP. Verwerking: Studiedienst Huis van de economie 100,0% 30

32 Er worden vier leeftijdsklassen gehanteerd. Uit tabel 7 blijkt dat ruim de helft van de Oost- Vlaamse KMO's, namelijk 53,0%, meer dan 11 jaar oud zijn. 12,1% van de Oost-Vlaamsantal KMO's in Oost-Vlaanderen naar leeftijd, boekjaar KMO's zijn opgericht na Figuur 6: aantal % 14% 53% 21% 1-2 jaar 3-5 jaar 6-10 jaar >= 11 jaar Bron: BvDEP. Verwerking: Studiedienst Huis van de economie 31

33 3.5. DE POPULATIE NAAR SECTOREN Zoals eerder vermeld zijn een aantal bedrijfstakken uit de analyse geweerd, omdat het grotendeels publieke instellingen betreft. Bijgevolg ziet de verdeling van de Oost-Vlaamse KMO's naar sector er als volgt uit (tabel 8). Tabel 8: aantal KMO's (< 100 wn.) in Oost-Vlaanderen naar bedrijfstak, boekjaar 2008 Primaire sector 607 Secundaire sector 9294 Energie en water 26 Winning van delfstoffen 16 Industrie 3333 Basismetaal en metaalverwerking 885 Bouwmateriaal 155 Chemie en kunststoffen 206 Voeding, drank en tabak 546 Textiel, leer en kleding 352 Hout en meubelen 332 Papier en drukkerij 605 Diverse 252 Bouw 5919 Tertiaire sector Handel en reparatie 9291 Horeca 1789 Transport en verkeer 1580 Financiële instellingen 1159 Diensten en huur Quartaire sector 3171 Privé-onderwijs 117 Gezondheid en sociale diensten 1970 Afvalwater- en afvalverzameling; straatreiniging 20 Recreatie, cultuur en sport; diversen 1064 Totaal aantal KMO's Bron: BvDEP. Verwerking: Studiedienst Huis van de economie 32