Mucocutane manifestaties van amyloïdose
|
|
- Jozef Desmet
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 capita selecta Mucocutane manifestaties van amyloïdose L.Timmer-de Mik, R.I.F.van der Waal, M.R.Canninga-van Dijk, W.J.Dikland, C.J.Rodenburg en C.A.F.M.Bruijnzeel-Koomen Zie ook de artikelen op bl en Amyloïdose is de verzamelnaam voor een groep zeldzame stapelingsziekten waarbij onoplosbare amyloïde fibrileiwitten in weefsels en organen neerslaan. Bij deze aandoening worden frequent mucocutane afwijkingen gevonden. De verschillende soorten amyloïdose worden ingedeeld in een systemische en een niet-systemische groep. Systemische amyloïdose wordt gekenmerkt door amyloïddeposities in diverse organen. Bij de meest voorkomende vorm van systemische amyloïdose, namelijk die van het lichteketentype (AL), is de huid in 29-40% van de gevallen aangedaan. Soms vormen deze huidafwijkingen het eerste aanknopingspunt voor het ontdekken van systemische betrokkenheid. In de niet-systemische groep vinden we met name gelokaliseerde afwijkingen in de huid en de mucosa. De behandeling van de gelokaliseerde mucocutane afwijkingen bij amyloïdose richt zich op de afwijkingen zelf. Mucocutane afwijkingen als gevolg van een systemische amyloïdose kunnen verbeteren wanneer het mogelijk is de onderliggende aandoening succesvol te behandelen. Ned Tijdschr Geneeskd. 2007;151: Amyloïdose is de verzamelnaam voor een groep zeldzame stapelingsziekten met onbekende oorzaak, waarbij in één of meerdere organen extracellulaire depositie plaatsvindt van een fibrillair opgebouwd eiwit, amyloïd genoemd. 1 2 De aard van het proamyloïd- en het amyloïdeiwit kan sterk verschillen, waardoor ook de organen die aangedaan zijn en de symptomen die het ziektebeeld kan geven uiteen kunnen lopen. 3 In dit artikel geven wij een overzicht van de verschillende vormen van amyloïdose, met daarbij speciale aandacht voor het vóórkomen, de diagnostiek en de behandeling van de mucocutane manifestaties. indeling van amyloïdose Universitair Medisch Centrum Utrecht, Postbus , 3508 GA Utrecht. Afd. Dermatologie: mw.l.timmer-de Mik, assistent-geneeskundige; mw.prof.dr.c.a.f.m.bruijnzeel-koomen, dermatoloog. Afd. Pathologie: mw.dr.m.r.canninga-van Dijk, patholoog. St. Antonius Ziekenhuis, afd. Dermatologie, Nieuwegein. Hr.dr.R.I.F.van der Waal, dermatoloog. Meander Medisch Centrum, Amersfoort. Afd. Dermatologie: mw.w.j.dikland, dermatoloog. Afd. Interne Geneeskunde: hr.dr.c.j.rodenburg, internist-oncoloog. Correspondentieadres: mw.l.timmer-de Mik (l.timmer@umcutrecht.nl). Amyloïdose ontstaat doordat een eiwit, dat normaal oplosbaar is, zich anders vouwt en neerslaat als onoplosbare fibrillen. Er is in de literatuur een aantal theorieën over waarom de fibrillen zich anders vouwen (figuur 1), 4 maar de precieze pathogenese is onbekend. Tot nu toe zijn er circa 20 onverwante eiwitten bekend die tot amyloïdose kunnen leiden. Amyloïdose is niet één unieke ziekte, maar is de verzamelnaam voor een aantal verschillende pathologische processen die resulteren in de depositie van die diverse soorten amyloïde fibrileiwitten Amyloïd kan de samenstelling en daarmee ook de functie van het betreffende weefsel verstoren. Diverse amyloïdeiwitten. De amyloïdeiwitten zijn een diverse groep moleculen die naast de fibrillaire een nonfibrillair eiwit bevatten, het amyloïd P. 5 6 Het type amyloïd wordt bepaald door de eiwitten die de fibrillaire component vormen. De meest voorkomende typen zijn lichteketenamyloïd (AL), dat afgeleid is van lichteketenimmuunglobuline; amyloïd A (AA), dat afgeleid is van het serumamyloïd A-eiwit (een acutefase-eiwit); en amyloïdkeratine (AK), die in de huid te vinden is en eiwitten bevat die afgeleid zijn van keratine. 6 De grote diversiteit van de amyloïde fibrileiwitten heeft nogal eens problemen gegeven bij de classificatie van amyloïdose. 1 7 Het is belangrijk om te weten dat er bij het stijgen van de leeftijd ook asymptomatische amyloïddeposities in verschillende weefsels plaatsvinden. 5 Systemische en gelokaliseerde amyloïdose. De groep van amyloïdosen laat zich verder opdelen in systemische amyloïdosen en non-systemische, gelokaliseerde amyloïdosen. In beide groepen komen mucocutane afwijkingen voor. Vaak kunnen deze een eerste aanknopingspunt zijn voor het ontdekken van systemische betrokkenheid. 1 Anderzijds kunnen mucocutane afwijkingen bij een patiënt met systemische klachten die kunnen passen bij amyloïdose het vermoeden van amyloïdose versterken of bevestigen. Achtereenvolgens bespreken wij de gelokaliseerde cutane amyloïdose, de mucosale amyloïdose, de overige vormen van gelokaliseerde amyloïdose en de systemische amyloïdose Ned Tijdschr Geneeskd september;151(37)
2 A B A B figuur 1. Schematische weergave van 2 amyloïdfibrillen (A, B) en van de karakteristieke rangschikking van de eiwitten: het zogenaamde cross-β-pleated sheet arrangement. 4 gelokaliseerde cutane amyloïdose De gelokaliseerde cutane amyloïdose kan onderverdeeld worden in een primaire en een secundaire groep. Binnen de primaire groep zijn 3 vormen te onderscheiden: lichen amyloidosus ofwel papuleuze amyloïdose, maculaire amyloïdose en nodulaire amyloïdose. Bij sommige patiënten zijn er zowel papuleuze als maculaire kenmerken aanwezig. Hiervoor wordt de term bifasische amyloïdose gebruikt. 8 Lichen amyloidosus of papuleuze amyloïdose. Deze vorm van amyloïdose komt binnen de groep van primaire gelokaliseerde cutane amyloïdosen het frequentst voor (figuur 2). De aandoening kan zich op verschillende leeftijden manifesteren. De patiënt presenteert zich meestal met jeukende huidafwijkingen, vaak op de extensorzijde van de onderste extremiteiten, maar ook op die van de bovenste extremiteiten of op de romp. De huidafwijkingen zijn soepele of hyperkeratotische papels die kunnen samenvloeien tot grote plaques. 9 De amyloïddeposities zijn van het AK-type. 6 Maculaire amyloïdose. Deze vorm komt vooral voor in Azië, de mediterrane landen en Zuid- en Midden-Amerika, met name rond de evenaar. Vrouwen van jaar zijn vaker aangedaan. 1 De onscherp begrensde, gehyperpigmenteerde, vaak jeukende maculae zijn met name te vinden op het bovenste deel van de rug en op de extensorzijde van de extremiteiten. De amyloïddeposities bij deze vorm van amyloïdose zijn ook van het AK-type. 6 Nodulaire amyloïdose. Deze vormt een aparte groep binnen de groep primair gelokaliseerde cutane amyloïdosen (figuur 3). 1 9 Er zijn meestal rubberachtige nodi aanwezig, met name op de romp, de genitalia en het gelaat, die niet of nauwelijks jeuken. Nodulaire amyloïdose verschilt van papuleuze en van maculaire amyloïdose doordat de amyloïddeposities van het type lichteketenamyloïd (AL) zijn; dit is ook het geval bij het merendeel van de patiënten met systemische amyloïdose. 1 Dit type amyloïdeiwit hangt samen met monoklonale gammopathie. Bij nodulaire amyloïdose is langdurige follow-up geïndiceerd, omdat zich bij 10-50% van de patiënten op termijn systemische amyloïdose ontwikkelt Secundaire gelokaliseerde cutane amyloïdose. Naast de primaire gelokaliseerde cutane amyloïdose, waarbij er amyloïddeposities zijn in het kader van amyloïdose, bestaan er ook amyloïddeposities die samenhangen met benigne en maligne cutane neoplasmata. Bij deze secundaire gelokaliseerde cutane amyloïdose is het type amyloïd dat in deze huidafwijkingen gevonden wordt van het AK-type. Het wordt met name gevonden in het kader van basaalcelcarcinomen, en minder vaak bij plaveiselcelcarcinomen, adnextumoren, actinische keratosen, dermatofibromen en na therapie met psoraleen in combinatie met uva-straling (puva) figuur 2. Voorbeeld van papuleuze amyloïdose: hyperkeratotische papels aan de voorzijde van de onderbenen. Ned Tijdschr Geneeskd september;151(37) 2033
3 figuur 3. Voorbeeld van nodulaire amyloïdose: erythemateuze tot huidkleurige papels en nodi verspreid over de rug. mucosale amyloïdose Amyloïd kan eveneens mucosale afwijkingen en klachten induceren. Daarbij kunnen alle soorten slijmvlies betrokken zijn Amyloïdstapeling in de mucosa kan een geïsoleerde bevinding zijn, maar is vaker onderdeel van een systemische amyloïdose. Meestal leiden amyloïddeposities tot een rubberachtig aspect van het slijmvlies en er kunnen, net als in de huid, petechiën, ecchymosen, papels en nodi ontstaan. 17 Zeldzamere mucosale manifestaties van amyloïd zijn onder andere hemorragische bullae en oppervlakkige erosies. 18 In de mond zijn amyloïddeposities vaak multipel voorkomend en op de tong gelokaliseerd (figuur 4). Op deze wijze of door meer diffuse afzetting kan macroglossie ontstaan, die soms aanleiding kan geven tot spraakproblemen of slikstoornissen. Orale amyloïdose is meestal van het AL-type amyloïd en heeft een duidelijke samenhang met monoklonale gammopathie, met name met multipel myeloom (ziekte van Kahler). Deze relatie is zo opvallend, dat de amyloïdose in dat geval zelfs te duiden is als een paraneoplastische manifestatie. 19 De systemische betrokkenheid van mucosale amyloïdose van andere slijmvliezen is veel minder eenduidig. 14 Uiteraard dient men hiernaar volledigheidshalve wel steeds onderzoek te doen. figuur 4. Als gevolg van amyloïddeposities opgetreden macroglossie met impressies van de gebitselementen Ned Tijdschr Geneeskd september;151(37)
4 overige vormen van gelokaliseerde amyloïdose Naast gelokaliseerde amyloïddeposities in de huid en de mucosa kunnen er ook interne lokalisaties zijn die beperkt blijven tot één orgaan. Dit geldt bijvoorbeeld voor deposities in de ureter, de blaas, de urethra of de prostaat, en ook voor tracheobronchiaal amyloïd en voor pulmonaire noduli die verband houden met amyloïd Wanneer een van deze lokalisaties is aangedaan, is de kans dat er tevens lokalisaties elders in het lichaam zijn niet groot. Hiernaar dient men echter wel onderzoek te verrichten. systemische amyloïdose Systemische amyloïdose wordt gekarakteriseerd door amyloïddeposities in diverse organen. De incidentie is acht patiënten per miljoen inwoners per jaar. 19 Deze vorm van amyloïdose kan verworven of hereditair zijn. De systemische amyloïdose wordt tegenwoordig ingedeeld op grond van de biochemische samenstelling van het betreffende amyloïdeiwit. Hierbij worden de symptomen bepaald door het type amyloïdeiwit en de lokalisatie. 3 In de tabel worden de 5 belangrijkste typen naast elkaar gezet, te weten AL- of AH-amyloïdose, AA-amyloïdose, transthyretineamyloïdose (ATTR-amyloïdose), β 2 -microglobulineamyloïdose (Aβ 2 M- amyloïdose) en amyloïd β-amyloïdose (Aβ-amyloïdose). 12 Ook worden daarin de met de amyloïdose samenhangende ziekten en de betrokken organen genoemd. Bij het merendeel van de patiënten met systemische amyloïdose is het AL-type amyloïd aanwezig. Bij AA-amyloïdose, ATTR-amyloïdose, Aβ 2 M-amyloïdose en Aβ-amyloïdose is de huid slechts incidenteel aangedaan Bij AL-amyloïdose is de huid bij 29-40% van de patiënten aangedaan De huidafwijkingen die gevonden kunnen worden, zijn purpura, petechiën, ecchymosen, plaques en soms bulleuze afwijkingen. Deze ontstaan spontaan of na minimaal trauma. Deze huidafwijkingen zijn het resultaat van capillaire fragiliteit, die veroorzaakt wordt door amyloïddeposities in de vaatwanden van de dermis en de subcutis. Verder kunnen papels, nodi of plaques met vaak een hemorragisch aspect aanwezig zijn. De huidafwijkingen zijn met name gelokaliseerd in de plooien, te weten die van de oogleden, achter de oorschelpen, in de nek en de oksels, en rond de navel, in de liezen en in het anogenitale gebied. 1 Bij AL-amyloïdose raken de nieren door amyloïddeposities vaak beschadigd, maar ook andere organen kunnen hierdoor worden aangedaan. 1 9 Deze vorm van amyloïdose heeft de slechtste prognose binnen de groep van de 5 genoemde, meest voorkomende systemische vormen. 20 In het algemeen wordt de prognose van systemische amyloïdose met name bepaald door de mogelijke betrokkenheid van hart en nieren diagnostiek Cutane afwijkingen passend bij papuleuze amyloïdose of maculaire amyloïdose kunnen herkend worden op basis van het klinische beeld. Cutane of mucosale afwijkingen die kunnen passen bij nodulaire of systemische amyloïdose kunnen bevestigd worden door onderzoek van een biopt (figuur 5a). Amyloïd kleurt in de congoroodkleuring rood aan (zie figuur 5b) en onder gepolariseerd licht als typische appelgroene deposities. 2 Door middel van voorbewerking met kaliumpermanganaat of middels immunohistochemi- Classificatie van de 5 belangrijkste typen systemische amyloïdose amyloïdeiwit pro-amyloïdeiwit samengaande ziekte of andere kliniek/betrokken organen samenhang AL of AH Ig-lichte keten of monoklonale gammopathie cardiomyopathie, hepatomegalie, Ig-zware keten nefrotisch syndroom, autonome neuropathie, ernstige diarree AA SAA chronische inflammatoire proteïnurie en nierfunctiestoornissen, aandoeningen (infectieuze verder deposities in lever, milt, en non-infectieuze) bijnieren en hart ATTR transthyretine familiaire amyloïdotische polyneuropathie perifere sensorimotorische en seniele systemische amyloïdose autonome neuropathie, hart, nieren, ogen Aβ 2 M β 2 -microglobuline hemodialyse carpaletunnelsyndroom, botcysten, destructieve spondylartropathie Aβ Aβ- precursor -proteïne (AβPP) ziekte van Alzheimer hersenen AL = amyloïd bestaande uit lichte ketens van immuunglobuline; AH = amyloïd bestaande uit zware ketens ( heavy chain ) van immuunglobuline; Ig = immuunglobuline; AA = amyloïd A; SAA = serumamyloïd A; ATTR = transthyretineamyloïd; Aβ 2 M = β 2 -microglobulineamyloïd; Aβ = amyloïd β. Ned Tijdschr Geneeskd september;151(37) 2035
5 epidermis collageen haarfollikel amyloïddeposities talgklier a b Bij de gelokaliseerde cutane amyloïdose kan op beperkte schaal behandeling geboden worden, met wisselend succes. De belangrijkste klacht van patiënten met papuleuze amyloïdose en maculaire amyloïdose is jeuk. Deze jeukklachten kunnen verminderd worden door middel van een onderhoudsbehandeling met lokaal toegepaste dimethylsulfoxide. 30 Dit is echter geen causale behandeling, want er is geen afname van het amyloïd in de huid. Verder kunfiguur 5. Histopathologische beelden van cutane amyloïdose: (a) in de dermis zijn conglomeraten van amyloïd zichtbaar (HE-kleuring), die (b) fletsrood aankleuren in de congoroodkleuring (beide beelden zijn circa 40 maal vergroot). sche kleuringen kan vervolgens het specifieke type amyloïd worden geïdentificeerd. Wanneer er aanwijzingen zijn voor nodulaire of systemische amyloïdose dient men, naast het afnemen van een biopt, ook de systemische betrokkenheid na te gaan. Dit doet men door een aanvullend biopt te nemen uit het tandvlees of het rectumslijmvlies, ook als daar geen slijmvliesafwijkingen zichtbaar zijn Een praktische reden hiervoor is dat de genoemde slijmvliezen eenvoudig toegankelijk zijn voor diagnostiek en ze, waarschijnlijk op grond van hun goede doorbloeding, in geval van systemische amyloïdose frequent amyloïddeposities bevatten. Voorts dient men onderzoek te doen naar de aanwezigheid van een monoklonale gammopathie en moet het beenmerg onderzocht worden. 27 SAP-scintigrafie. Een onderzoek waarin men gebruikmaakt van het eerdergenoemde feit dat alle amyloïddeposities serumamyloïd P (SAP) bevatten (evenals amyloïd A een acutefase-eiwit) dat zich op specifieke wijze aan de fibrillaire eiwitten bindt, is de SAP-scintigrafie. Het SAP maakt het neergeslagen amyloïdcomplex stabieler en vertraagt de opruiming van amyloïd. SAP kan gelabeld worden met radioactief jodium en hiermee kunnen de lokalisatie en de uitbreiding van amyloïddepositie gedetecteerd worden. Scintigrafie met radioactief gelabeld SAP is een zeer spe cifieke, kwantitatieve screeningsmethode voor detectie van systemische amyloïddeposities In Nederland kan SAP-scintigrafie op dit moment alleen in het Universitair Medisch Centrum Groningen uitgevoerd worden. behandeling 2036 Ned Tijdschr Geneeskd september;151(37)
6 nen de huidafwijkingen eventueel behandeld worden door middel van CO 2 -lasertherapie. Hierbij dient echter wel het risico op littekenvorming genoemd te worden. Ook kan een lokale behandeling met tretinoïne of een systemische behandeling met acitretine gegeven worden. 31 Bij de nodulaire vorm kan men bij een beperkt aantal afwijkingen of bij afwijkingen op een storende plaats excisie of CO 2 -lasertherapie overwegen. 12 Bij gelokaliseerde mucosale amyloïdose kan excisie of chirurgische correctie plaatsvinden. Een enkele keer is dit zelfs noodzakelijk om het spreken, het slikken en de passage van voeding te vergemakkelijken. Voor systemische amyloïdose dan wel mucocutane amyloïdose als onderdeel van systemische amyloïdose is geen specifieke therapie beschikbaar. Het is van belang om na te gaan of er een onderliggende aandoening aantoonbaar is die de productie van proamyloïdeiwit veroorzaakt, zodat deze aandoening behandeld kan worden. Wanneer er AL-amyloïdose is in het kader van een multipel myeloom kan chemotherapie in combinatie met stamceltransplantatie geboden worden. Deze sinds kort toegepaste therapie heeft bij multipel myeloom geleid tot een stijging van de kans op complete remissie van 5 naar 50%. 32 Ook wordt chemotherapie in combinatie met dexamethason en thalidomide genoemd. 3 Vaak verbeteren of verdwijnen de huidafwijkingen wanneer de onderliggende aandoening succesvol behandeld wordt. Dit hangt samen met een afname van de productie van het desbetreffende proamyloïdeiwit en van de daaruit ontstane amyloïddeposities, hetgeen met SAP-scintigrafie kan worden geobjectiveerd. 31 Huidig onderzoek richt zich onder meer op medicatie die de oorspronkelijke eiwitstructuur stabiel oplosbaar houdt. Ook wordt naar mogelijkheden gezocht om amyloïd en SAP te dissociëren, teneinde de amyloïde fibrileiwitten sneller te kunnen laten opruimen. 33 conclusie Amyloïdose is het gevolg van abnormale extracellulaire deposities van amyloïdeiwitten en wordt gekenmerkt door een heterogene klinische expressie. De mucocutane vorm is de meest voorkomende. Extracutane deposities kunnen leiden tot orgaanschade en tot functieverlies. Men spreekt dan van systemische amyloïdose. Er zijn verschillende typen amyloïddeposities, waarvan het AL-type het vaakst voorkomt en gerelateerd is aan monoklonale gammopathie. Belangenconflict: geen gemeld. Financiële ondersteuning: geen gemeld. Aanvaard op 19 maart 2007 Literatuur 1 Steciuk A, Dompmartin A, Troussard X, Verneuil L, Macro M, Comoz F, et al. Cutaneous amyloidosis and possible association with systemic amyloidosis. Int J Dermatol. 2002;41: Touart DM, Sau P. Cutaneous deposition diseases. Part I. J Am Acad Dermatol. 1998;39(2 Pt 1): Gertz MA, Lacy MQ, Dispenzieri A, Hayman SR. Amyloidosis: diagnosis and management. Clin Lymphoma Myeloma. 2005;6: Glenner GG. Amyloid deposits and amyloidosis. The beta-fibrilloses (first of two parts). N Engl J Med. 1980;302: Tan SY, Pepys MB. Amyloidosis. Histopathology. 1994;25: Venus MR, Mahaffey PJ, Monk BE, Rytina E. An uncommon mimic of a common condition. Clin Exp Dermatol. 2005;30: Westermark P, Benson MD, Buxbaum JN, Cohen AS, Frangione B, Ikeda S, et al. Amyloid fibril protein nomenclature Amyloid. 2002;9: Wang WJ. Clinical features of cutaneous amyloidoses. Clin Dermatol. 1990;8: Breathnach SM. Amyloid and amyloidosis. J Am Acad Dermatol. 1988;18(1 Pt 1): Woollons A, Black MM. Nodular localized primary cutaneous amyloidosis: a long-term follow-up study. Br J Dermatol. 2001;145: Moon AO, Calamia KT, Walsh JS. Nodular amyloidosis: review and long-term follow-up of 16 cases. Arch Dermatol. 2003;139: Black MM, Albert S. Amyloidosis. In: Bolognia JL, Jorizzo JL, Rapini RP, editors. Dermatology. Ch 48. Londen: Mosby; p Zundel RS, Pyle GM, Voytovich M. Head and neck manifestations of amyloidosis. Otolaryngol Head Neck Surg. 1999;120: Patel A, Pambuccian S, Maisel R. Nasopharyngeal amyloidosis. Am J Otolaryngol. 2002;23: Ritter M, Nawab RA, Tannenbaum M, Hakky SI, Morgan MB. Localized amyloidosis of the glans penis: a case report and literature review. J Cutan Pathol. 2003;30: Northcutt AD, Vanover MJ. Nodular cutaneous amyloidosis involving the vulva. Case report and literature review. Arch Dermatol. 1985;121: Younai F, Sciubba JJ. Nodular amyloidosis. J Oral Pathol Med. 1993;2: Wong CK. Mucocutaneous manifestations in systemic amyloidosis. Clin Dermatol. 1990;8: Waal RIF van der, Scheur MR van de, Huijgens PC, Starink TM, Waal I van der. Amyloidosis of the tongue as a paraneoplastic marker of plasma cell dyscrasia. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod. 2002;94: Gertz MA, Lacy MQ, Dispenzieri A, Hayman SR. Amyloidosis. Best Pract Res Clin Haematol. 2005;18: Gertz MA. The classification and typing of amyloid deposits. Am J Clin Pathol. 2004;121: Rubinow A, Cohen AS. Skin involvement in generalized amyloidosis. A study of clinically involved and uninvolved skin in 50 patients with primary and secondary amyloidosis. Ann Intern Med. 1978;88: Rubinow A, Cohen AS. Skin involvement in familial amyloidotic polyneuropathy. Neurology. 1981;31: Hoshii Y, Takahashi M, Ishihara T, Uchino F. Immunohistochemical classification of 140 autopsy cases with systemic amyloidosis. Pathol Int. 1994;44: Janssen S, Elema JD, Rijswijk MH van, Limburg PC, Meijer S, Mandema E. Classification of amyloidosis: immunohistochemistry versus the potassium permanganate method in differentiating AA from AL amyloidosis. Appl Pathol. 1985;3: Ned Tijdschr Geneeskd september;151(37) 2037
7 26 Persoons JH, Sutorius FJ, Koopman RJ, Schaafsma MR, Doorn GA van. Vulvar paraneoplastic amyloidosis with the appearance of a vulvar carcinoma. Am J Obstet Gynecol. 1999;180: Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg (CBO). Richtlijn Monoklonale gammopathie (paraproteinemie). Utrecht: CBO; Hazenberg BP, Gameren II van, Bijzet J, Jager PL, Rijswijk MH van. Diagnostic and therapeutic approach of systemic amyloidosis. Neth J Med. 2004;62: Pepys MB. Pathogenesis, diagnosis and treatment of systemic amyloidosis. Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci. 2001;356: Özkaya-Bayazit E, Kavak A, Güngör H, Özarmagan G. Intermittent use of topical dimethyl sulfoxide in macular and popular amyloidosis. Int J Dermatol. 1998;37: Hernandez-Nunez A, Dauden E, Moreno de Vega MJ, Fraga J, Aragues M, Garcia-Diez A. Widespread biphasic amyloidosis: response to acitretin. Clin Exp Dermatol. 2001;26: Barlogie B, Shaugnessy J, Munshi N, Epstein J. Plasma cell myeloma. In: Beutler E, Lichtman MA, Coller BS, Kipps TJ, Seligsohn U, editors. Williams hematology. 6th ed. New York: McGraw-Hill; p Pepys MB, Herbert J, Hutchinson WL, Tennant GA, Lachmann HJ, Gallimore JR, et al. Targeted pharmacological depletion of serum amyloid P component for treatment of human amyloidosis. Nature. 2002;417: Abstract Mucocutaneous manifestations of amyloidosis Amyloidosis is the collective term for a group of uncommon metabolic disorders in which insoluble amyloid protein-fibres are deposited in tissues and organs. Mucocutaneous manifestations are frequently found in this disease. The different types of amyloidosis are divided into a systemic and a non-systemic group. Systemic amyloidosis is characterised by amyloid deposits in several organs. In the most frequent type, amyloid light chain (AL) systemic amyloidosis, the skin is involved in 29-40% of the cases. These mucocutaneous manifestations are sometimes the first clue to the discovery of systemic involvement. The non-systemic group comprises primarily localised amyloid deposits in skin and mucosa. The treatment of localised mucocutaneous amyloidosis is aimed at the local changes themselves. The mucocutaneous manifestations due to systemic amyloidosis may improve when it is possible to treat the underlying disease successfully. Ned Tijdschr Geneeskd. 2007;151: Ned Tijdschr Geneeskd september;151(37)
ATTR amyloïdose mogelijke behandeling
ATTR amyloïdose mogelijke behandeling Patiëntendag 9 januari 2016, Utrecht Bouke Hazenberg, UMCG Onderwerpen Amyloïd en amyloïdose Onderverdeling in verschillende typen Orgaanbetrokkenheid en vooruitzichten
Nadere informatieKlinische Dag. 3 oktober 2013 Disclosure belangen spreker. (potentiële) belangenverstrengeling
Klinische Dag 3 oktober 2013 Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Geen Papiloedeem als eerste presentatie van het POEMS syndroom Dieneke Breukink, ANIOS Interne Geneeskunde R.
Nadere informatieAL amyloïdose oorzaak, behandeling en nieuwe ontwikkelingen
AL amyloïdose oorzaak, behandeling en nieuwe ontwikkelingen Monique Minnema, internist-hematoloog Patientendag 9 jan 2016 AL (en AH) amyloidose AL = Amyloid Light chain AH = Amyloid Heay chain + serum
Nadere informatieKlinische Dag. 3 oktober 2013 Disclosure belangen spreker. (potentiële) belangenverstrengeling
Klinische Dag 3 oktober 2013 Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Geen Reversibele cardiale betrokkenheid bij multipel myeloom met AL-amyloidose Klinische hematologiedag 2013
Nadere informatieOntwikkelingen voor de behandeling van AL amyloïdose
Ontwikkelingen voor de behandeling van AL amyloïdose Reinier Raymakers, internist-hematoloog Patientendag 17 feb 2018 Plasmacellen in Multipel Myeloom, MGUS en AL amyloidose (voorloper) kwaadaardige plasmacellen
Nadere informatieDisease morbidities 1; Polyneuropathy, Bing Neel, Amyloid
International Waldentrom s Patient Meeting 9 oct 2016, Amsterdam Disease morbidities 1; Polyneuropathy, Bing Neel, Amyloid Monique Minnema, internist-hematoloog Morbus Waldenström Kankercellen : Waldenström
Nadere informatieDermatologie. Lichen sclerosus
Dermatologie Lichen sclerosus 1 Wat is lichen sclerosus? Lichen sclerosus is een (goedaardige) huidaandoening, waarbij de huid langzaam zijn elasticiteit verliest waardoor deze vast en strak aanvoelt en
Nadere informatieKlinische Dag NVvH 2 oktober 2014 Claudia Ootjers
Dhr O., 60 jaar Klinische Dag NVvH 2 oktober 2014 Claudia Ootjers Klinische Dag NVvH 2 oktober 2014 Disclosure belangen Claudia Ootjers Geen (potentiële) belangenverstrengeling Klinische Dag NVvH 2 Relevante
Nadere informatieOntwikkelingen in de behandeling van ATTR amyloïdose
Ontwikkelingen in de behandeling van ATTR amyloïdose Amyloïdose informatiedag Hans Nienhuis Inhoud Amyloïd en amyloïdose ATTR amyloïdose Ontstaanswijze Erfelijke versus ouderdoms vorm Behandelopties: Huidige
Nadere informatieCentraal zenuwstelsel betrokkenheid in cutaan T-cel lymfoom. MDO-praatje
Centraal zenuwstelsel betrokkenheid in cutaan T-cel lymfoom MDO-praatje Casus Patient CutaanT-cel lymfoom, type mycosis fungoides met aanwijzingen voor lymfeklierbetrokkenheid (niet PA-bewezen). Buikproblemen
Nadere informatieDermatologie. Lichen sclerosus. Het Antonius Ziekenhuis vormt samen met Thuiszorg Zuidwest Friesland de Antonius Zorggroep
Dermatologie Lichen sclerosus Het Antonius Ziekenhuis vormt samen met Thuiszorg Zuidwest Friesland de Antonius Zorggroep Wat is lichen sclerosus? Lichen sclerosus is een (goedaardige) huidaandoening,
Nadere informatieNeoplastische proliferatie van mestcellen
Mastocytose 4580403 Mastocytose Neoplastische proliferatie van mestcellen Symptomen : Constitutioneel: moe gewichtsverlies koorts, zweten Huid (pruritus, urticaria, dermatografie) Buikpijn, GI-problemen,
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 147 148 Maligne lymfomen zijn kwaadaardige woekeringen van verschillende typen witte bloedcellen. Deze aandoeningen ontstaan meestal in lymfklieren, maar in ongeveer 40% van de
Nadere informatieBiopteren in de eerste lijn. Christiane Hebeda mmv Enny Beverdam dermatologen, locatie Hengelo en Almelo
Biopteren in de eerste lijn. Christiane Hebeda mmv Enny Beverdam dermatologen, locatie Hengelo en Almelo Wat gaan we doen? -techniek van het biopteren -plaats van het biopt in het stappenplan werkwijze
Nadere informatieErythematosquameuze laesies De 11 belangrijkste differentiaal diagnosen Dr. Michael Florack, dermatoloog PROVOKE P = plaats R = rangschikking O = omvang V = vorm O = omtrek K = kleur E = efflorescentie
Nadere informatieOntwikkelingen in de behandeling van AL amyloïdose. Monique Minnema, internist-hematoloog UMC Utrecht Patiëntendag 9 maart 2019
Ontwikkelingen in de behandeling van AL amyloïdose Monique Minnema, internist-hematoloog UMC Utrecht Patiëntendag 9 maart 2019 Inhoud Algemene inleiding AL amyloïdose Behandeling en symptoombestrijding
Nadere informatieZeldzame juveniele primaire systemische vasculitis
https://www.printo.it/pediatric-rheumatology/nl/intro Zeldzame juveniele primaire systemische vasculitis Versie 2016 2. DIAGNOSE EN THERAPIE 2.1 Wat voor types vasculitis zijn er? Hoe wordt vasculitis
Nadere informatieOntwikkelingen in de behandeling van ATTRamyloïdose
Ontwikkelingen in de behandeling van ATTRamyloïdose Informatiedag 2019 Hans Nienhuis Expertisecentrum Amyloïdose Amyloïd ATTR-amyloïdose Inhoud Ontstaanswijze Erfelijke versus verworven (wild type) vorm
Nadere informatieErfelijke ATTR-amyloïdose Een erfelijke aandoening nader bekeken
Een erfelijke aandoening nader bekeken Voorlichtingsbrochure Wat is erfelijke ATTR-amyloïdose? wordt veroorzaakt door een verandering in een gen (mutatie) die de werking van een eiwit in het bloed verandert.
Nadere informatieZeldzame Juveniele Primaire Systemische Vasculitis
www.printo.it/pediatric-rheumatology/be_fm/intro Zeldzame Juveniele Primaire Systemische Vasculitis Versie 2016 2. DIAGNOSE EN THERAPIE 2.1 Wat voor types vasculitis zijn er? Hoe wordt vasculitis geclassificeerd?
Nadere informatieAmyloïd-bindende eiwitten bij de ziekte van Alzheimer
Amyloïd-bindende eiwitten bij de ziekte van Alzheimer Introductie onderzoeksproject De ziekte van Alzheimer De ziekte van Alzheimer is een neurologische aandoening en is de meest voorkomende vorm van dementie.
Nadere informatieUw behandelend arts heeft lichen planus bij u geconstateerd. In deze folder vindt u informatie over deze aandoening en de behandelingsmogelijkheden.
Lichen planus Uw behandelend arts heeft lichen planus bij u geconstateerd. In deze folder vindt u informatie over deze aandoening en de behandelingsmogelijkheden. Wat is het? Lichen planus (ook wel: lichen
Nadere informatieGranuloma annulare. Dermatologie. Beter voor elkaar
Granuloma annulare Dermatologie Beter voor elkaar 2 Wat is granuloma annulare? Granuloma annulare is een onschuldige huidafwijking, gekenmerkt door huidkleurige bultjes die een ring vormen (annulare betekent
Nadere informatiep a t i ë n t e n i n f o r m a t i e 2
Lichen Sclerosus Lichen Sclerosus Lichen sclerosus is een (goedaardige) huidaandoening, waarbij de huid langzaam zijn elasticiteit verliest waardoor deze vast en strak aanvoelt en wit van kleur wordt.
Nadere informatieanemie 1.1 Overzicht van de anemieën 1.2 Congenitale anemieën 1.3 Verworven anemieën
I N H O U D hoofdstuk 1 anemie 13 1.1 Overzicht van de anemieën 13 1.2 Congenitale anemieën 16 1.2.1 De thalassemieën 16 1.2.2 Sikkelcelanemie 19 1.2.3 Andere hemoglobinopathieën 22 1.2.4 Aangeboren membraanafwijkingen
Nadere informatieWat zijn de verschijnselen
Lichen sclerosus Wat is lichen sclerosus Lichen sclerosus is een (goedaardige) huidaandoening, waarbij de huid langzaam zijn elasticiteit verliest. Hierdoor voelt deze vast en strak aan en wordt wit van
Nadere informatieKanker: klinisch beeld,
Kanker: klinisch beeld, epidemiologie, biologie en pathofysiologie Prof. Patrick Schöffski, M.D., M.P.H. Dienst Algemene Medische Oncologie Universitair Ziekenhuis Gasthuisberg Leuvens Kanker Instituut
Nadere informatieActinische keratosen en niet-chirurgische behandelingen van oppervlakkige huidcarcinomen
Actinische keratosen en niet-chirurgische behandelingen van oppervlakkige huidcarcinomen DERMATOLOGIE GROEP BRUGGE Dr Joke Leyn Dermatologie Brugge Sint Kruis Huidkanker in België 37000 nieuwe gevallen/jaar
Nadere informatieMaligne hematologie. Asia Ropela, internist-oncoloog St.Jansdal ziekenhuis 22 maart 2014
Maligne hematologie Asia Ropela, internist-oncoloog St.Jansdal ziekenhuis 22 maart 2014 Indeling Leukemie acuut AML (acute myeloïde leukemie) ALL (acute lymfoïde leukemie) chronisch CML (chronische myeloïde
Nadere informatieRichtlijn voor diagnostiek en behandeling van premaligne afwijkingen van de bovenste adem- en voedingsweg
V Richtlijn voor diagnostiek en behandeling van premaligne afwijkingen van de bovenste adem- en voedingsweg naar Algemeen 526 Epidemiologie 527 1. Screening 527 2. Diagnostiek 527 2.1 Anamnese 527 2.2
Nadere informatieFamiliaire Mediterrane Koorts
www.printo.it/pediatric-rheumatology/nl/intro Familiaire Mediterrane Koorts Versie 2016 2. DIAGNOSE EN BEHANDELING 2.1 Hoe wordt het gediagnosticeerd? Over het algemeen wordt de volgende aanpak gehanteerd:
Nadere informatieLichen sclerosus. Inleiding. Epidemiologie. Dr. W.I. van der Meijden
148 15 Samenvatting Richtlijnen Dermatologie 2015 Lichen sclerosus Dr. W.I. van der Meijden Onderstaande samenvatting is herzien in 2014, zonder dat de essentie van de richtlijn is gewijzigd. De richtlijn
Nadere informatieRed Man Syndroom bij vancomycine. Emmy Janssen, 5 maart 2019
Red Man Syndroom bij vancomycine Emmy Janssen, 5 maart 2019 Vancomycine Glycopeptide-antibioticum, sinds 1958 Remt bacteriële celwandsynthese Tast permeabiliteit celmembraan aan Blokkeert RNA synthese
Nadere informatieEen patiente met acute leukemie Bloed en beenmerg Acute leukemie Chronische leukemie
Thema: Leukemie Een patiente met acute leukemie Bloed en beenmerg Acute leukemie Chronische leukemie Prof.dr. Hanneke C. Kluin-Nelemans Afdeling Hematologie Samenstelling van onstolbaar gemaakt bloed Bloedcellen
Nadere informatiebelangrijke cijfers over hematologische kankersoorten
belangrijke cijfers over hematologische kankersoorten Een overzicht van het voorkomen, de behandeling en overleving van hematologische kankersoorten gebaseerd op cijfers uit de Nederlandse Kankerregistratie
Nadere informatieDr. E.J. van Zuuren, drs. M.M.D. van der Linden, drs. R.J. Borgonjen, drs. M.F.E. Leenarts
Rosacea 22 223 Rosacea Dr. E.J. van Zuuren, drs. M.M.D. van der Linden, drs. R.J. Borgonjen, drs. M.F.E. Leenarts De richtlijn dateert uit 2010 en is geherformuleerd in 2012. Onderstaande samenvatting
Nadere informatieDe stamboom van uw familie
De stamboom van uw familie Stamboom Breng de geschiedenis van erfelijke ATTR-amyloïdose in uw familie in kaart : de ziektegeschiedenis van uw familie in kaart brengen is belangrijk Met dit werkblad kunt
Nadere informatieAL AMYLOIDOSE. Annemiek Broyl ErasmusMC
AL AMYLOIDOSE Annemiek Broyl ErasmusMC AMYLOIDOSE OVERVIEW Amyloïdose wordt gekenmerkt door extracellulaire neerslag van eiwitten in abnormale fibrillaire structuren AL amyloidose > neerslagen bestaan
Nadere informatieJuveniele spondylartropathie/enthesitis gerelateerde artritis (SpA-ERA)
www.printo.it/pediatric-rheumatology/nl/intro Juveniele spondylartropathie/enthesitis gerelateerde artritis (SpA-ERA) Versie 2016 1. WAT IS JUVENIELE SPONDYLARTROPATHIE/ENTHESITIS GERELATEERDE ARTRITIS
Nadere informatieCryopyrine-Geassocieerd Periodiek Syndroom (CAPS)
www.printo.it/pediatric-rheumatology/be_fm/intro Cryopyrine-Geassocieerd Periodiek Syndroom (CAPS) Versie 2016 1. WAT IS CAPS 1.1 Wat is het? Cryopyrine-geassocieerde periodieke syndromen (CAPS) omvatten
Nadere informatie22. Multipele Endocriene Neoplasie Type 2 (MEN2)
22. Multipele Endocriene Neoplasie Type 2 (MEN2) Expert opinion Diagnostische criteria Vaststelling van een mutatie in het RET-proto-oncogen Er zijn drie subtypen beschreven: MEN2A, MEN2B en Familiair
Nadere informatieFamiliaire Mediterrane Koorts
https://www.printo.it/pediatric-rheumatology/be_fm/intro Familiaire Mediterrane Koorts Versie 2016 2. DIAGNOSE EN BEHANDELING 2.1 Hoe wordt het gediagnosticeerd? Over het algemeen wordt de volgende aanpak
Nadere informatiehoofd-hals kanker in Nederland
hoofd-hals kanker in Nederland introductie Een overzicht van het voorkomen, de behandeling en overleving van hoofd-halskanker gebaseerd op cijfers uit de Nederlandse Kankerregistratie Deze informatiefolder
Nadere informatiewww.printo.it/pediatric-rheumatology/be_fm/intro De Ziekte van Behçet Versie 2016 2. DIAGNOSE EN THERAPIE 2.1 Hoe wordt het gediagnosticeerd? De diagnose is voornamelijk klinisch. Het kan een tot vijf
Nadere informatieAD Vroegtijdige diagnostiek en Immunotherapie. F. Vanhee Neurologie AZG
AD Vroegtijdige diagnostiek en Immunotherapie F. Vanhee Neurologie AZG Epidemiologie Geschat aantal dementerenden 1990:90.000 2010: 170.000 2030: 230.000 Epidemiologie 3 4 5 Economics 6 Neuropathologie
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting nederlandse samenvatting Algemene inleiding Primair bot lymfoom is een zeldzame aandoening. Het is een extranodaal subtype van het grootcellig B non Hodgkin lymfoom, dat zich
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 137 138 Het ontrafelen van de klinische fenotypen van dementie op jonge leeftijd In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, komt dementie ook op jonge leeftijd voor. De diagnose
Nadere informatieRichtlijn Lichen Planus samengevat. Samenvatting Lichen planus Dermatologie Drs. C.L.M. van Hees
Richtlijn Lichen Planus samengevat In het voorjaar van 2013 was het eindelijk zover: de Richtlijn Lichen Planus werd door de Algemene Ledenvergadering van de Nederlandse Vereniging van Dermatologen en
Nadere informatieKlinische Dag. 3 oktober 2013 Disclosure belangen spreker. (potentiële) belangenverstrengeling
Klinische Dag 3 oktober 2013 Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Geen 14:30-15:15 dr. Monique Minnema - amyloïdose en andere gevaarlijke kleine klonen: pathogenese en behandeling
Nadere informatieHOVON-Hematologie scholingsdag donderdag 1 okt 2015
HOVON-Hematologie scholingsdag donderdag 1 okt 2015 Josée Zijlstra VUMC www.hematologie.nl/ j.zijlstra@vumc.nl Thomas Hodgkin 1798-1866 Hodgkin lymfoom Diagnostiek Pathologie Epidemiologie Symptomen Beeldvorming
Nadere informatieChapter 10. Samenvatting
Chapter 10 Samenvatting 123 Samenvatting Samenvatting De term atopische dermatitis (AD) is voor de kat in 1982 geïntroduceerd door Reedy, die bij een groep katten met recidiverende jeuk en huidproblemen
Nadere informatieKenmerken Overervingspatroon: Autosomaal dominant, penetrantie vrijwel 100%
6. PTEN Hamartoom Tumor Syndroom (PHTS) Voorheen Cowden syndroom en Bannayan-Riley-Ruvalcaba syndroom (BRRS) Richtlijn 2015 Diagnostische criteria Vaststelling van een mutatie in het PTEN-gen Daarnaast
Nadere informatieInzicht krijgen in interferentie van Darzalex (daratumumab) met bloedcompatibiliteitstesten
risico minimalisatie materiaal versie 2.0 19OKT2016 concentraat voor oplossing voor infusie Dit geneesmiddel is onderworpen aan aanvullende monitoring. Inzicht krijgen in interferentie van Darzalex (daratumumab)
Nadere informatieUMCG Rheumatology & Clinical Immunology
Eosinifiele granulomatosis met Polyangiitis voorheen Churg-Strauss Syndroom Cees G.M. Kallenberg, MD, PhD, Afd. Reumatologie en Klinische Immunologie, Universitair Medisch Centrum Groningen Ede,10 mei
Nadere informatieBehandeling van huidkanker in de huisartsenpraktijk. Maartje Spit, verpleegkundig specialist
Behandeling van huidkanker in de huisartsenpraktijk Maartje Spit, verpleegkundig specialist Inhoud NHG Standaard verdachte huidafwijkingen Behandelopties huidkanker 1 e lijn Verrichten van een stansbiopt
Nadere informatieVrije lichte ketens in serum svlk. Joke Boonstra Corrie de Kat Angelino Janneke Ruinemans-Koerts Ina Klasen. 13 oktober 2009
Vrije lichte ketens in serum svlk Joke Boonstra Corrie de Kat Angelino Janneke Ruinemans-Koerts Ina Klasen 13 oktober 2009 1 Inhoud Wat zijn vrije lichte ketens(-bepalingen) Toepassingsgebieden VLK bepalingen
Nadere informatieHoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 112
111 Ondervoeding is gedefinieerd als een subacute of acute voedingstoestand waarbij een combinatie van onvoldoende voedingsinname en ontstekingsactiviteit heeft geleid tot een afname van de spier- en vetmassa
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/19745 holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/19745 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Faaij, Claudia Margaretha Johanna Maria Title: Cellular trafficking in haematological
Nadere informatieCutane oncologie. What s new? 13 juni 2013 Bauco van der Wal, Dermatoloog
Cutane oncologie What s new? 13 juni 2013 Bauco van der Wal, Dermatoloog Actinische keratose What s old? What s new? Wat is een actinische keratose? NVDV patiënteninformatie folder 2012 Actinische keratosen
Nadere informatieGroepsspreekuur Urticaria & Angiooedeem. Urticaria = galbulten = netelroos
Groepsspreekuur Urticaria & Angiooedeem Urticaria = galbulten = netelroos Urticaria Urticaria komen veel voor: ¼ volwassenen heeft het wel eens gehad Kenmerkend zijn snel wisselende kwaddels (bleek) daaromheen
Nadere informatiePalveiselcelcarcinomen in Fanconi anemia
Palveiselcelcarcinomen in Fanconi anemia A G P100 B M E F C ub L P24 I D2 UBE2T USP1 ub I ub D2 BRCA1 D1/BRCA2 N/PALB2 J/BRIP1 BRCA1 FA core complex (upstream) downstream Courtesy Johan de Winter and Hans
Nadere informatiePluis en niet pluis! Pluis: goedaardige tumoren. Ouderdomswratten. Neurofibroom. Cysten 31-1-2014. Verruca seborrhoica
Pluis en niet pluis! Pluis: goedaardige tumoren Ouderdomswratten Cysten Lipoom Neurofibroom Moedervlekken Johan Toonstra NGS congres Arnhem 1 febr. 2014 Ouderdomswratten Verruca seborrhoica Verruca seborrhoica
Nadere informatieLichen Sclerosus. Gynaecologie
Lichen Sclerosus Gynaecologie Lichen Sclerosus Lichen sclerosus is een (goedaardige) huidaandoening, waarbij de huid langzaam zijn elasticiteit verliest waardoor deze vast en strak aanvoelt en wit van
Nadere informatieHuidafwijkingen bij monoklonale gammopathieën
Klinische les Huidafwijkingen bij monoklonale gammopathieën C.J. (Karin) Houtman, Roel E. Genders, Peter A. von dem Borne en Maarten H. Vermeer Dames en Heren, Bij een monoklonale gammopathie is een compleet
Nadere informatieJuveniele Spondylartropathie/Enthesitis Gerelateerde Artritis (SPA-ERA)
www.printo.it/pediatric-rheumatology/be_fm/intro Juveniele Spondylartropathie/Enthesitis Gerelateerde Artritis (SPA-ERA) Versie 2016 1. WAT IS JUVENIELE SPONDYLARTROPATHIE/ENTHESITIS GERELATEERDE ARTRITIS
Nadere informatieActinische keratosen
Actinische keratosen ACTINISCHE KERATOSEN Actinische keratosen, ook wel zonlichtbeschadigingen genoemd, zijn meestal kleine veelal ruw aanvoelende verhoornde plekjes van de huid. De kleur varieert van
Nadere informatieDERMATOLOGIE/CHIRURGIE
Zorgpad: Melanoom Algemene informatie U bent door uw huisarts verwezen naar de dermatoloog op verdenking van huidkanker (melanoom). Indien u al onder behandeling bent bij de chirurg, komt u bij de chirurg
Nadere informatieIntroductie in de Dermatoscopie. 30 mei Maartje Spit
Introductie in de Dermatoscopie 30 mei 2018 Maartje Spit EVEN VOORSTELLEN. INHOUD Na afloop Weet je waarom dermatoscopie zinvol kan zijn en wanneer je het kunt inzetten tijdens je spreekuur Heb je een
Nadere informatieGYNAECOLOGIE. Lichen sclerosus
GYNAECOLOGIE Lichen sclerosus Lichen sclerosus Lichen sclerosus (LS) is een goedaardige huidaandoening. De aangedane huid wordt langzaam minder elastisch. Daardoor voelt de huid strak aan en wordt wittig
Nadere informatiemohschirurgie en bassaalcelcarcinoom
mohschirurgie en bassaalcelcarcinoom Jaap Leeman dermatoloog Disclosure Geen sponsering of betaald onderzoek Mohschirurgie en basaalcelcarcinoom Mohschirurgie: Excisietechniek met maximale radicaliteit
Nadere informatieBelangenverklaring. In overeenstemming met de regels van de Inspectie van de Gezondheidszorg (IGZ)
Belangenverklaring In overeenstemming met de regels van de Inspectie van de Gezondheidszorg (IGZ) Naam: Organisatie: AC Abrahams UMC Utrecht Ik heb geen 'potentiële' belangenverstrengeling Ik heb de volgende
Nadere informatie- incidentele bevinding zonder klachten - weigering van chirurgische behandeling - slechte algehele conditie waardoor chirurgie niet verantwoord is
Auteur Soort studie Aantal patiënten Lee 2013 Qurashi Systematic review 1999-2011 Systematic review 1999-2011 Radiotherapie / Chirurgie (meestal gevolgd door ) 377 Conservatief waaronder Inclusiecriteria
Nadere informatieAchtergrond Gerandomiseerde studie om de waarde van autologe stamceltransplantatie aan te tonen bij nieuw gediagnosteerde multipel myeloom.
Samenvatting Hovon 95 Achtergrond Gerandomiseerde studie om de waarde van autologe stamceltransplantatie aan te tonen bij nieuw gediagnosteerde multipel myeloom. Populatie Eerstelijns behandeling bij multipel
Nadere informatie18. Huidkanker (maligne dermatosen)
18. Huidkanker (maligne dermatosen) dermatologie 10 DBC code Omschrijving diagnose Omschrijving behandeling Geprognost. aantal 2008 ZN zorgprofiel 10 11 14 11 maligne dermatosen poliklinisch 12542 poliklinisch
Nadere informatieChronische ontsteking in de buik met bindweefselvorming Retroperitoneale fibrose (RPF)
Chronische ontsteking in de buik met bindweefselvorming Retroperitoneale fibrose (RPF) Albert Schweitzer ziekenhuis januari 2015 pavo 1184 Inleiding U heeft deze folder gekregen, omdat u retroperitoneale
Nadere informatieStudie medicijnen Groningen
Albert Twijnstra Studie medicijnen Huisarts Assistent interne geneeskunde Curaçao Specialisatie Neurologie Promotie onderzoek Academisering Neurologie Maastricht Neuro-traumatologie en Neuro-oncologie
Nadere informatieNucleaire Geneeskunde en Moleculaire Beeldvorming (NGMB) SAP scintigrafie. datum. tijdstip. datum. tijdstip
Nucleaire Geneeskunde en Moleculaire Beeldvorming (NGMB) SAP scintigrafie datum tijdstip en datum tijdstip Nucleaire Geneeskunde en Moleculaire Beeldvorming (NGMB) Door uw behandelend arts is een SAP-scintigrafie
Nadere informatieMelanoom Niet één diagnose, niet één standaardbehandeling
Melanoom Niet één diagnose, niet één standaardbehandeling Wolter J. Mooi VU medisch centrum Amsterdam Melanoomclassificatie Superficieel spreidend melanoom Nodulair melanoom Acrolentigineus melanoom Lentigo
Nadere informatieBASAALCELCARCINOOM 303
BASAALCELCARCINOOM 303 Inleiding De dermatoloog heeft bij u een basaalcelcarcinoom (basalioom) geconstateerd. In deze folder staat meer informatie over een basaalcelcarcinoom en de behandelmogelijkheden.
Nadere informatieSeborr hoïsch ecze em
Seborrhoïsch eczeem Wat is seborrhoïsch eczeem Seborrhoïsch eczeem is een huidaandoening die wordt gekenmerkt door roodheid en schilfering, die vooral voorkomt in het gezicht en op het behaarde hoofd.
Nadere informatieHet s&jve hart Cardiale amyloidose. S.Gadgil, anios Intensive Care
Het s&jve hart Cardiale amyloidose S.Gadgil, anios Intensive Care 27-01- 2015 Inhoudsopgave Introduc>e Ziektebeeld Diagnose Behandeling Prognose Take home message Casus Mevrouw G. 54 jaar Vg: niet bijdragend.
Nadere informatieHOVON Educational Hodgkin lymfoom Biologie & Pathologie
HOVON Educational Hodgkin lymfoom Biologie & Pathologie Moderatoren W.J. Plattel, Dr. M. Hoogendoorn Speaker Dr. Arjan Diepstra Belangenverklaring In overeenstemming met de regels van de Inspectie van
Nadere informatieECZEMATEUZE AFWIJKINGEN BIJ OUDEREN
ECZEMATEUZE AFWIJKINGEN BIJ OUDEREN 17 september 2015 Patrick Kemperman, dermatoloog Waterlandziekenhuis Purmerend AMC, Amsterdam ECZEEM Uit het Grieks Betekent overkoken Ontstekingsreactie in de huid
Nadere informatieDe gidsbijprostaatkanker -Uroloog Roderick van den Bergh St Antonius Ziekenhuis, Utrecht
De gidsbijprostaatkanker -Uroloog 4-6-2019 Roderick van den Bergh St Antonius Ziekenhuis, Utrecht Inhoud Wat zijn de stappen die de patiënt doorloopt als mogelijk sprake is van prostaatkanker. 1. Incidentie
Nadere informatieBijwerkingen en kwaliteit van leven tijdens behandeling met Tyrosine Kinase Remmers en Immunotherapie
Bijwerkingen en kwaliteit van leven tijdens behandeling met Tyrosine Kinase Remmers en Immunotherapie Marion Zimmerman Verpleegkundig specialist longkanker Onderwerpen Tki s, Immunotherpie, voor wie? Bijwerkingen
Nadere informatieHPV als ziekteverwekker
HPV als ziekteverwekker Nathalie Reesink-Peters 27 februari 2009 Inhoud Introductie HPV Levenscyclus HPV, ziekte verwekker Oncogenese Therapie (van HPV gerelateerde ziekte) Indicaties moleculaire diagnostiek
Nadere informatieSneldiagnostiek bij verdenking op kanker: de nieuwe norm?
Sneldiagnostiek bij verdenking op kanker: de nieuwe norm? Prof. dr. Paul J van Diest Hoofd afdeling Pathologie, UMC Utrecht p.j.vandiest@umcutrecht.nl De diagnostische keten in de oncologie Anamnese/lichamelijk
Nadere informatieHOVON 114 MM (Multiple Myeloom) / multipel myeloom
HOVON 114 MM (Multiple Myeloom) / multipel myeloom Onderzoek voor patiënten met teruggekeerde of verslechterde multipel myeloom (ziekte van Kahler). Onderzocht wordt of een nieuw medicijn veilig en werkzaam
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 87 88 Inleiding Orgaan transplantatiepatiënten hebben een verhoogd risico op niet-gepigmenteerde huidkankers, in het bijzonder het plaveiselcelcarcinoom, wat gepaard gaat met een
Nadere informatiewww.printo.it/pediatric-rheumatology/nl/intro De Ziekte Van Behçet Versie 2016 2. DIAGNOSE EN THERAPIE 2.1 Hoe wordt het gediagnosticeerd? De diagnose is voornamelijk klinisch. Het kan een tot vijf jaar
Nadere informatieOnderstaande samenvatting is herzien in 2014, zonder dat de essentie van de richtlijn is gewijzigd. De richtlijn dateert uit 2012.
Lichen planus 14 141 Lichen planus Drs. C.L.M. van Hees Onderstaande samenvatting is herzien in 2014, zonder dat de essentie van de richtlijn is gewijzigd. De richtlijn dateert uit 2012. Klinisch beeld
Nadere informatieAnalyse van M-proteïnen - Detectie en kwantificering -
Analyse van M-proteïnen - Detectie en kwantificering - Joke Boonstra Corrie de Kat Angelino Ina Klasen Janneke Ruinemans-Koerts 13 oktober 2009 Gerichte diagnostiek naar M-Proteïnen - Detectie - CBO Richtlijn
Nadere informatieBehandeling van polyneuropathie bij TTR amyloïdose. Dr. Alexander F.J.E. Vrancken, neuroloog
Behandeling van polyneuropathie bij TTR amyloïdose Dr. Alexander F.J.E. Vrancken, neuroloog TTR amyloïddepositie in zenuwstelsel Zenuwen polyneuropathie autonome neuropathie Hersenen (zeer weinig voorkomend)
Nadere informatieHandleiding Morfologiecodering in de LBZ Publicatie februari 2014
Handleiding Morfologiecodering in de LBZ Publicatie februari 2014 Codeerinstructie morfologie in de LBZ Met ingang van het registratiejaar 2014 vindt de morfologiecodering binnen de LBZ plaats aan de hand
Nadere informatieCryopyrine-geassocieerd periodiek syndroom (CAPS)
www.printo.it/pediatric-rheumatology/nl/intro Cryopyrine-geassocieerd periodiek syndroom (CAPS) Versie 2016 1. WAT IS CAPS 1.1 Wat is het? Cryopyrine-geassocieerde periodieke syndromen (CAPS) omvatten
Nadere informatieMyelodysplastisch syndroom
Myelodysplastisch syndroom Dr. A.H.E. Herbers Hematoloog-Oncoloog 7 februari 2018 Myelodysplastisch syndroom Masterclass 7/2/18 Myelodysplastisch syndroom= MDS Opbouw presentatie: Meeste informatie is
Nadere informatieDermatologie. Seborrhoïsch eczeem. Het Antonius Ziekenhuis vormt samen met Thuiszorg Zuidwest Friesland de Antonius Zorggroep
Dermatologie Seborrhoïsch eczeem Het Antonius Ziekenhuis vormt samen met Thuiszorg Zuidwest Friesland de Antonius Zorggroep Wat is seborrhoïsch eczeem? Seborrhoïsch eczeem is een huidaandoening waarbij
Nadere informatieDermatologie. Seborrhoïsch eczeem. Afdeling: Onderwerp:
Afdeling: Onderwerp: Dermatologie Wat is seborrhoïsch eczeem? is een huidaandoening die wordt gekenmerkt door roodheid en schilfering, die vooral voorkomt in het gezicht en op het behaarde hoofd. Geschat
Nadere informatie