1 Resultaten in beeld (factsheet) 3. 2 Samenvatting 4. 3 Opbouw respondenten 7

Transcriptie

1

2 Inhoudsopgave 1 Resultaten in beeld (factsheet) 3 2 Samenvatting 4 3 Opbouw respondenten 7 4 Personeelstekort overal voelbaar 10 Meer diensten draaien met minder mensen, meer oproepkrachten 10 Werkdruk neemt aanzienlijk toe 11 5 Gevolgen personeelstekorten 13 Invloed op gezondheid en privéleven 13 Meer stress, meer schuldgevoelens, minder privétijd 14 Wat voor invloed op gezondheid of privéleven 14 Minder tijd voor patiënten/cliënten 15 De patiëntveiligheid is afgenomen 16 6 Oplossingen korte termijn - zonder extra personeel aan te trekke 18 Vermindering administratieve taken favoriet, hoger salaris op twee 18 Opvangen tekorten 19 7 Oplossingen: Hoe behouden we jou voor de zorg 21 Meer salaris, meer collega s, meer waardering 21 8 Oplossingen: Hoe zorgen we voor meer personeel? 22 Meer salaris en beter beeld van beroep in de samenleving 22 9 Hoe zie jij de toekomst van de zorg? 24 Mensen blijven in de zorg, maar twijfels nemen toe 24 Blijf jij in de zorg werken? 25 Iets meer pessimisten 25 Jongeren optimistischer 25 Januari

3 1 Resultaten in beeld Januari

4 2 Samenvatting Ook na een jaar vol initiatieven om de personeelstekorten aan te pakken, zien verpleegkundigen en verzorgenden in de praktijk nog geen verbetering. Dit zeggen bijna leden van Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland die aan deze peiling hebben meegedaan. Slechts 3% merkt dat de werkdruk is afgenomen. 69% zegt dat de werkdruk in het afgelopen jaar juist hoger is geworden. Niet alleen door personeelstekorten, maar ook door een groeiende administratielast, haperende ICT, de inzet van onbekwame collega s, een groeiende complexiteit van zorg en een hoog ziekteverzuim. De roep om een hoger salaris en betere arbeidsvoorwaarden zwelt aan, net als de behoefte aan meer waardering, inspraak en zeggenschap. Tegelijkertijd geeft een groeiende groep aan de zorg te willen verlaten. Verkleinen uitstroom hoogste prioriteit Sonja Kersten, directeur van V&VN: Vrijwel nergens ziet men de situatie verbeteren door de huidige aanpak. Er wordt veel gedaan om nieuwe mensen te vinden, maar dat zet te weinig zoden aan de dijk als er tegelijkertijd sprake is van een torenhoge uitstroom. De zorg in ons land is nu nog van een hoog niveau. Maar dát en de veiligheid van patiënten komen door de personeelstekorten in gevaar. Er moet veel meer geld en aandacht komen voor het behoud van zorgprofessionals, en snel ook. Zodat ze weer met plezier naar hun werk gaan en niet het gevoel hebben patiënten tekort te doen. Dan is ook de kans dat nieuwkomers in de zorg willen blijven veel groter dan nu. Dat begint met eindelijk luisteren naar wat medewerkers nodig hebben. Ook aan de tafels waar de regionale arbeidsmarktplannen worden gemaakt. Werkgevers, luister! Kersten: Verpleegkundigen en verzorgenden weten als geen ander wat er op de werkvloer werkt en wat niet. Maar zij worden door werkgevers nog te weinig betrokken. Terwijl het juist de werkgevers zijn die nog onvoldoende in actie zijn gekomen. Hier is werk aan de winkel voor bestuurders om verpleegkundigen te betrekken. Er is ook werk aan de winkel voor verpleegkundigen en verzorgenden om hun stem krachtig te laten gelden! Beloon goed werkgeverschap (omdat het werkt) Kersten: Werkgevers steken hun energie voornamelijk in het, soms op zeer creatieve wijze, aantrekken van nieuwe medewerkers. Dat is op zich goed, maar als die net geworven medewerkers weer pijlsnel de zorg verlaten omdat ze niet goed begeleid worden, taken moeten uitvoeren waar ze niet voor bevoegd zijn, of het beeld rooskleuriger blijkt dan de realiteit ben je aan het dweilen met de kraan open. Wij willen daarom dat werkgevers die goed werkgeverschap tonen daarvoor financieel worden beloond. Je ziet dat het goede werkgevers wél lukt om nieuwe verpleegkundigen en verzorgenden aan te trekken en te behouden. En dat ziekteverzuim en verloop er afnemen. Mooi vak, maar Verpleegkundigen en verzorgenden houden van hun vak, maar er moet echt iets veranderen. Negen van de tien deelnemers aan het onderzoek heeft dagelijks last van de personeelstekorten. De enige sector waar men minder Januari

5 last heeft van de tekorten, zijn de huisartsenposten met 64%. Ruim driekwart van de respondenten geeft aan dat de tekorten invloed hebben op hun gezondheid en privéleven. 60 procent draait extra diensten, vaak met minder mensen in een team dan nodig is om de vereiste kwaliteit te kunnen bieden. Volgens 40 procent van de respondenten is in de instelling waar zij werken de patiëntveiligheid verslechterd. De helft voelt zich schuldig tegenover patiënten, collega s of familie. Kwaliteit en veiligheid onder druk De personeelstekorten hebben volgens 65 procent invloed op de kwaliteit van de door hen geleverde zorg. De veiligheid voor de patiënt/bewoner is het afgelopen jaar nog verder afgenomen binnen mijn organisatie als gevolg van de personeelstekorten, zegt 40 procent. Vertrekbereidheid stijgt, honkvastheid daalt Het percentage dat zichzelf over vijf jaar nog hetzelfde werk ziet doen is het afgelopen jaar gedaald van 41 naar 35%. Tegelijkertijd is de groep die zegt de zorg te willen verlaten juist gegroeid van 11 naar 13%. Dat is een relatieve stijging van een vijfde. Dit is zorgelijk, omdat alleen al in 2017 één op de twaalf medewerkers de zorg voorgoed vaarwel zei. Het grootste verschil met 1 jaar geleden: er is minder gekwalificeerd personeel tegen een lagere salarisschaal. Managers en directie hebben wel salarisverhoging gekregen, verpleegkundigen niet. Roep om hoger salaris zwelt aan, en om meer zeggenschap Gevraagd naar oplossingen op de korte termijn (dus afgezien van aannemen nieuwe medewerkers) blijft de aanpak van administratieve lasten favoriet (57%), maar de roep om een beter salaris stijgt naar 53% (was in 2017 nog 35%). De helft wil dat bestuur en management meer oog hebben voor de problemen van de werkvloer en beter luisteren naar wat er volgens zorgprofessionals nodig is. Medewerkers behouden voor de zorg Ook bij de vraag naar hoe we mensen voor de zorg kunnen behouden, stijgt een beter salaris vergeleken met een jaar geleden van de tweede plek naar plek één (62%). Daarna volgt de behoefte aan meer collega s (60%), meer waardering door leidinggevenden (53%), meer tijd en geld voor scholing (45%), meer waardering van de samenleving (24%) en meer professionele autonomie (23%). Hoe komen we aan nieuwe collega s? We vroegen tot slot wat er nodig is om nieuwe collega s te werven. Ook daar is een beter salaris inmiddels het meest genoemde antwoord met 70% (was een jaar geleden nog 64%). Op twee komt een beter beeld van de Januari

6 samenleving van wat het beroep inhoudt (60%), gevolgd door een betaalde opleiding voor zij-instromers (41%), meer stageplaatsen (32%), verbeterde opleidingen (25%) en meer na- en bijscholing na je opleiding (23%). Jongeren: hoger salaris onmisbaar voor oplossen tekorten Opvallend is dat jongeren (18-34 jaar) een hoger salaris relatief veel vaker als de belangrijkste maatregel zien. Als het gaat om korte termijn maatregelen, zegt 67% van de jongeren een hoger salaris nodig te vinden. Dat is flink hoger dan het gemiddelde van 53%. Ook bij de hierna volgende vraag hoe huidige medewerkers behouden kunnen worden, scoren jongeren met de keus voor een hoger salaris behoorlijk hoger (80%) dan het gemiddelde (62%). Oplossingen werkvloer liggen voor het oprapen! De personeelstekorten in de zorg hebben grote invloed op werkdruk, kwaliteit en patiëntveiligheid. V&VN heeft de aanpak van de personeelstekorten en de torenhoge werkdruk geagendeerd en oplossingen aangedragen vanaf de werkvloer. Helaas moesten we najaar 2018 al vaststellen dat werkgevers nog onvoldoende in actie kwamen. Nu, ruim een jaar na ons eerste grote arbeidsmarktonderzoek, zien onze leden geen verbetering. Integendeel. De aandacht gaat vrijwel uitsluitend naar de instroom, terwijl de snelle uitstroom die inspanningen voor een groot deel weer teniet doet. Wij vragen nogmaals aandacht voor de oplossingen van de werkvloer en om een grotere inspanning van werkgevers om medewerkers voor de zorg te behouden. Zonder verpleegkundigen en verzorgenden zelf veel nauwer te betrekken bij de aanpak van werkdruk en tekorten, krijgen we het probleem niet opgelost. Januari

7 3 Opbouw respondenten Respondenten: Looptijd onderzoek: Opbouw respondenten leden van V&VN tussen november 2019 Beroep Werkzaam in de directe patiëntenzorg Januari

8 Opleidingsniveau Sector Januari

9 Contractvorm Aantal uur werkzaam per week Leeftijd Januari

10 4 Personeelstekort overal voelbaar 88 procent antwoordt 'ja' op de vraag: Ervaar jij in je dagelijks werk een tekort aan verpleegkundigen en verzorgenden? Dat is 3% meer dan een jaar eerder. Meer diensten draaien met minder mensen, meer oproepkrachten Van de mensen die personeelstekorten ervaren, moet 60 procent extra diensten draaien en geeft 51 procent aan dat er per dienst minder mensen aan het werk zijn.46% zegt dat er meer met oproepkrachten wordt gewerkt, 45% moet plotseling invallen en 44% dat de teams kleiner zijn, doordat vacatures open blijven staan. Langdurig zieken die terug integreren worden te snel teveel taken gegeven. Door fusie bijna verdubbeling in aanbod van patiënten en we werken verder met nagenoeg hetzelfde aantal medewerkers. Ik word geacht meer avond- en nachtdiensten te draaien, omdat invalkrachten overdag makkelijker te verkrijgen zijn. Januari

11 Bij zwangerschapsverlof is er geen vervanger. Bij ziekte is er geen vervanger. En ik heb geen grip op mijn overuren. Ik kan ze niet opnemen, dus laat ik ze toch maar uitbetalen. Werkdruk neemt aanzienlijk toe De vraag die we stelden was: Voel jij meer werkdruk door de personeelstekorten dan 1 jaar geleden? Slechts 3% van alle respondenten ziet verbetering. Bij 69% is de toch al hoge werkdruk in het afgelopen jaar juist toegenomen. Volgens 50 procent van alle respondenten komt dit door de personeelstekorten. De andere 20% voert andere oorzaken aan voor de toename van de werkdruk, zoals bijvoorbeeld: een groeiende administratielast, haperende ICT, de inzet van onbekwame collega s, een groeiende complexiteit van zorg en een hoog ziekteverzuim. Januari

12 Januari

13 5 Gevolgen personeelstekorten De personeelstekorten hebben negatieve gevolgen voor verpleegkundigen en verzorgenden persoonlijk. 77 procent van de respondenten geeft aan dat de personeelstekorten invloed hebben op hun gezondheid of privéleven. Invloed op gezondheid en privéleven De vraag die we stelden was: Heeft het personeelstekort invloed op je gezondheid of jouw privéleven? Alles moet snel. Er is minder tijd en aandacht voor patiënten. En meer stress voor zowel verpleegkundigen, als artsen en patiënten. Ik ervaar veel stress tijdens de overvolle routes en op kantoor om de planning rond te krijgen. We proberen collega s tevreden te houden, maar veel collega s stappen over naar een ander werkveld dan de thuiszorg. Januari

14 Meer stress, meer schuldgevoelens, minder privétijd 71 procent van de respondenten ervaart meer stress door de personeelstekorten. Ook voelt meer dan de helft van de respondenten zich schuldig tegenover patiënten/cliënten en kunnen ze moeilijker een vrije dag of vakantie opnemen. De helft van alle respondenten voelt zich schuldig tegenover hun privéomgeving. 46% heeft minder privétijd door extra en/of gebroken diensten. Ruim een derde heeft gezondheidsklachten. Wat voor invloed op gezondheid of privéleven De vraag die we hebben gesteld: Op welke manier heeft het personeelstekort invloed op je gezondheid of privéleven? De mensen die geen persoonlijke negatieve invloed ervaren, geven daarvoor onder meer de volgende verklaringen: 1. Ik kan mijn grenzen goed aangeven en bewaken. 2. Ik werk parttime en daardoor kan ik voldoende rust nemen tussendoor. Ik voel wel veel meer onrust op mijn werkdagen. 3. Doordat ik geen extra diensten werk. 4. Ik werk als zzp-er en ik kan zelf mijn grenzen stellen. 5. Ik ben van baan veranderd. Januari

15 Minder tijd voor patiënten/cliënten 65 procent van de respondenten geeft aan dat het personeelstekort invloed heeft op de kwaliteit van zorg die ze leveren. Voorbeelden van invloed op de kwaliteit van zorg: 1. Door tijdsdruk slordiger werken 2. Kwaliteit daalt door te weinig tijd voor de cliënt. 3. Cliënten moeten langer wachten op zorg. 4. Er worden fouten gemaakt, bijv. verkeerde medicatie. 5. Veel haastwerk. 6. Ook te weinig tijd voor de familie van de patiënt. 7. Veel tijd kwijt aan nieuwe onbekende krachten inwerken 8. Door onderbezetting worden Ik werk me werkelijk uit de naad om de patiënten toch de minimale nodige aandacht te geven waar ze recht op hebben. De zorg die ik nog kan geven is helaas minimaal. En dat zou niet moeten. uitzendbureaus ingeschakeld. Vreemde invallers geven onrust bij de bewoners. 9. Geen tijd voor echte zorg, want te veel tijd kwijt aan administratie. 10. Geen tijd om stagiaires in te werken. Voorbeelden van respondenten die aangeven dat de personeelstekorten geen invloed hebben de kwaliteit van zorg: 1. We proberen te doen wat we kunnen dan blijven de administratietaken maar liggen 2. Ik werk als ambulance verpleegkundige en dat is zorg gericht op één patiënt per keer. 3. Bij ons is er voldoende personeel. 4. Ik werk als zelfstandige en dan kan ik gemakkelijker nee zeggen. 5. Met het hele team zetten we de schouders eronder. We rennen nog een stukje harder. Januari

16 De patiëntveiligheid is afgenomen 40 procent van de respondenten geeft aan dat de patiëntveiligheid in het afgelopen jaar is afgenomen door de personeelstekorten. Invloed op Veiligheid Is door de personeelstekorten de veiligheid van de patiënt/bewoner in het afgelopen jaar afgenomen in de organisatie waar jij voor werkt? Er is soms niet eens tijd om de controles te doen bij patiënten. Voorbeelden van zorgen om patiëntveiligheid: Vaker dan voorheen (kleine) fouten met name op het gebied van medicatie Geen tijd of collega s beschikbaar voor controle van medicatie en of patiënten Geen vervangingen voor zieke of afwezige collega s waardoor verzorgenden en verpleegkundigen met te weinig personeel moeten werken Leerlingen worden niet tot nauwelijks begeleid en krijgen (te) veel verantwoordelijkheid. Onervaren collega s worden niet tot nauwelijks begeleid en krijgen (te) veel verantwoordelijkheid. Januari

17 Ik heb minder tijd om handelingen goed uit te voeren. Je weet dat er nog vele andere op je wachten. Je doet je ding en gaat dan snel weer weg. Maar even aandacht geven of vragen hoe het gaat zit er dan niet bij. Terwijl je dan waardevolle informatie krijgt. Ik moest insuline geven aan een client, door de vermoeidheid heb ik die wel afgetekend en de medicatieapp gedaan, maar niet gegeven. Door onvoldoende personeel toch een patiënt voor operatie laten gaan en uiteindelijk moest de patiënt met spoed naar ander ziekenhuis worden gebracht! Een collega die niet voldoende gekwalificeerd is om dit werk te doen verzorgd hoog complexe patiënten. Gedurende zulke diensten houd ik mijn hart vast of er niet iets ergs gebeurt. Januari

18 6 Oplossingen korte termijn - zonder extra personeel aan te trekken Wat als het niet meteen lukt om extra mensen aan te trekken? Wat moet er dan gebeuren om de tekorten op te vangen? Vermindering administratieve taken favoriet, hoger salaris op twee De top 5 reacties van de respondenten: 1. Administratieve taken zo snel mogelijk verminderen voor verpleegkundigen en verzorgenden. (57%) 2. Salarisverhoging of extra toeslag (dan neemt het werk niet af, maar is wel duidelijk dat mijn extra inzet wordt gewaardeerd). (53%) 3. Meer aandacht van bestuur en management voor problemen op de werkvloer.(51%) 4. Beter luisteren naar wat er volgens mij en mijn collega s nodig is en hier acties op uitzetten.(48%) 5. Zorgen dat de collega s die er zijn vakbekwaam blijven. (38%) Belang salaris neemt toe Vorig jaar stond salarisverhoging met 35% nog op de vijfde plaats. Januari

19 'In de wijkverpleging kiezen jongeren vaak voor continudiensten. En in de wijk draaien we allemaal korte, niet aaneengesloten diensten. Luisteren naar wat nieuwe collega s graag willen hieraan tegemoet komen. De één wil liever avonden en weekenden werken. Luister daar na in plaats van te zeggen: je moet flexibel zijn! Jongeren: hoger salaris onmisbaar voor oplossen tekorten Opvallend is dat jongeren (18-34 jaar) een hoger salaris relatief veel vaker als de belangrijkste maatregel zien. Als het gaat om korte termijn maatregelen, zegt 67% van de jongeren een hoger salaris nodig te vinden. Dat is flink hoger dan het gemiddelde van 53%. Ook bij de hierna volgende vraag, hoe huidige medewerkers behouden kunnen worden, scoren jongeren met de keus voor een hoger salaris behoorlijk hoger (80%) dan het gemiddelde (62%). Ideeën van leden als het niet lukt om extra personeel aan te trekken: 1. Taken weghalen bij de zorg zoals bijvoorbeeld boodschappen bestellen, dweilen, e.d. 2. Andere disciplines vaker inschakelen. De directie een hand uit laten steken in een taak wat niet zorg gericht is, bijvoorbeeld de roostering. 3. Meer aandacht voor behoud van mensen. 4. Afspraken maken waarin familie kan ondersteunen. 5. Meer geld om nieuwe verpleegkundigen en specialistische verpleegkundigen op te leiden. Opvangen tekorten Stel dat het jouw werkgever niet meteen lukt om nieuwe collega's aan te trekken, wat moet er gebeuren om het tekort aan verpleegkundigen en/of verzorgenden op te vangen? De antwoordmogelijkheden Administratieve taken zo snel mogelijk verminderen voor verpleegkundigen en verzorgenden. Patiëntenstop instellen. Zorgen dat de collega s die er zijn vakbekwaam blijven. Betere relatie met de artsen/andere professionals rondom zorg. Meer support van de direct leidinggevende. Meer aandacht van bestuur en management voor problemen op de werkvloer. Meer tijd en geld om opleidingen te volgen. Beter samenwerken binnen de instelling (tussen teams). Betere samenwerking in de regio (tussen instellingen). Salarisverhoging of extra toeslag (dan neemt het werk niet af, maar is wel duidelijk dat mijn extra inzet wordt gewaardeerd). Januari

20 Beter luisteren naar wat er volgens mij en mijn collega s nodig is en hier acties op uitzetten. Andere taken weghalen die niet door een verpleegkundige gedaan hoeven worden, namelijk Meer ruimte om werk zelf in te delen. Beter luisteren naar wat de patiënt wil, voordat er begonnen wordt met handelen (onnodige handelingen voorkomen). Diensten anders indelen, namelijk Iets anders, namelijk Januari

21 7 Oplossingen: Hoe behouden we jou voor de zorg Meer salaris, meer collega s, meer waardering De top 5 van de respondenten: 1. Meer salaris. 2. Meer collega's. 3. Meer waardering van leidinggevende/werkgever/bestuurder. 4. Meer tijd en geld om mijn kennis bij te houden en te vergroten. 5. Meer waardering van de samenleving. Ook hier is een hoger salaris in het afgelopen jaar in belang toegenomen en de belangrijkste wens geworden. Het belang dat aan een betere waardering wordt gehecht, is eveneens groeiende. Ideeën van leden uit de open antwoorden: Kleinere teams en meer bevoegdheden als verzorgende IG. Meer mensen blijven opleiden. Niet meer als zelfsturend team werken, maar gewoon een manager die de dingen regelt zodat ik meer aan het bed kan werken. Meer oprechte betrokkenheid vanuit mijn leidinggevende. Leidinggevende mag beter luisteren om zo beter signalen op te pikken van de dingen die niet goed gaan. Januari

22 8 Oplossingen: Hoe zorgen we voor meer personeel? Meer salaris en beter beeld van beroep in de samenleving De volgorde is niet veranderd vergeleken met een jaar geleden. Wel is het percentage dat kiest voor een beter salaris gestegen: van 64% naar 70%. 1. Meer salaris. 2. Een beter beeld in de samenleving van wat het beroep inhoudt. 3. Betaalde opleiding voor zij-instromers. 4. Meer stageplaatsen. 5. Verbeterde opleiding. Januari

23 Ideeën van leden uit de open antwoorden: Voor jongeren zijn de korte diensten in de wijkverpleging niet aantrekkelijk, dus geen gebroken en korte diensten aanbieden. Flexibeler zijn in het aanbieden van roosters, zodat er rekening gehouden kan worden met een voorkeur van iemand voor de avond, nacht of een dagdienst. Mogelijkheid om je te kunnen ontplooien binnen een organisatie, zodat ze je niet alleen als een werkpaard zien. De jeugd meer voorlichting geven over dit prachtige beroep! Betere carrière mogelijkheden bieden! Als je mensen willen laten zijinstromen dan moet je wel met betere salarissen komen! Januari

24 9 Hoe zie jij de toekomst van de zorg? We hebben mensen gevraagd of zij in hun huidige functie willen blijven werken en hoe ze de toekomst van de zorg zien. Mensen blijven in de zorg, maar twijfels nemen toe 35 procent van de respondenten ziet zichzelf over vijf jaar nog in dezelfde functie. Dat is een daling, want een jaar geleden koos nog 41% voor dat antwoord. 13% wil de zorg verlaten, en dat is juist een stijging vergeleken met een jaar geleden (was 11%). 33 procent twijfelt nog (was 31%). 10% ambieert een andere functie bij hun werkgever, 6% een andere sector binnen de zorg en 3% een andere werkgever in hun sector. Deze laatste drie percentages zijn nagenoeg gelijk aan die van een jaar geleden. Januari

25 Blijf jij in de zorg werken? Ga uit van de huidige situatie op je werk: zie jij jezelf over 5 jaar nog in deze baan? Iets meer pessimisten 49 % van de respondenten is optimistisch over de toekomst. 51% is pessimistisch. Een jaar geleden was dat precies andersom. Jongeren optimistischer Jongeren (18-34 jaar) zijn optimistischer over de toekomst van het vak dan gemiddeld: 58% ziet de toekomst optimistisch tegemoet. Ik ben optimistisch. Ik hoop dat de ziekenhuisbestuurders gaan inzien dat je met een beter salaris en betere arbeidsomstandigheden meer verpleegkundigen behoudt en krijgt. Ik ben optimistisch. Werken in de zorg blijft altijd zinvol. Ik nooit hoef te denken dat de dag nutteloos of onzinnig was. Ik ben pessimistisch. Want er komt echt geen personeel op de vacatures af. Januari

26 Ik ben pessimistisch. Er komt alleen maar meer zorg bij. En ik zie nog niet direct dat er collega s bij komen. Met het salaris dat een verpleegkundige ontvangt kan diegene geen hypotheek bekostigen. Daarnaast moeten we af van de gebroken diensten. Anders krijg je nooit genoeg medewerkers die voor de zorg kiezen. Ik ben pessimistisch, de hoge werkdruk en het lage salaris zullen het beroep niet aantrekkelijk maken. Ik ben optimistisch, het vak is volop in ontwikkeling en die ontwikkeling leidt ertoe dat het vak nog mooier wordt. Ik ben optimistisch. Het is een mooi en boeiend vak. Volop in ontwikkeling. Ik heb goede hoop dat het in de, nabije toekomst beter wordt. Ik hoop dat V&VN en de politiek eindelijk inzien dat de salarissen te laag zijn. Om jongeren te boeien en binden moet er echt een hoger basis salaris komen. Ik ben pessimistisch, er is weinig waardering, men blijft bezuinigen en er wordt nog altijd te weinig betaald Ik ben pessimistisch, het is een prachtig vak, maar je krijgt niet de waardering die je nodig hebt om dit werk je leven lang met plezier uit te kunnen voeren. Januari