Onderwerp : Ontwikkelingen omtrent onze antidiscriminatievoorziening

Transcriptie

1 Gemeente Ede Memo Aan : Gemeenteraad Van : College van burgemeester en wethouders Datum : 8 september 2015 In afschrift aan : Afd. Samenleving & Beleid, Afd. Veiligheid Zaaknummer : Bijlage(n) : 2 Onderwerp : Ontwikkelingen omtrent onze antidiscriminatievoorziening In dit memo leest u de belangrijkste ontwikkelingen omtrent onze antidiscriminatievoorziening. Naar aanleiding van de motie Voorkomen en tegengaan van discriminatoir gedrag en het uitkomen van een regionale rapportage informeren we u over de landelijke en lokale ontwikkelingen voor komend jaar. In de bijlage vindt u de Regionale Rapportage Discriminatie Oost-Nederland Het rapport biedt u een volledig overzicht van wat er op dit moment bekend is over discriminatie in de politie- eenheid Oost- Nederland. Het rapport wordt u aangeboden door de gezamenlijke antidiscriminatievoorzieningen (ADV s) uit de regio en is tot stand gekomen met medewerking van de politie (eenheid Oost- Nederland) en het College voor de Rechten van de Mens. De cijfers en informatie van deze 3 bronnen worden in het rapport telkens apart weergegeven. Belangrijkste bevindingen rapport Omvang van gemelde discriminatie-ervaringen In 2014 kwamen er bij de ADV s 1154 meldingen binnen van discriminatie. Vergeleken met voorgaande jaren is dat een enorme stijging, welke toe te schrijven is aan de uitlatingen van Geert Wilders (landelijk kwamen hierover klachten en meldingen binnen, in onze regio waren dat er 428). Laten we deze meldingen buiten beschouwing dan zien we dat de meldingen van discriminatie onder de bevolking in Oost- Nederland ongeveer gelijk gebleven is, namelijk 744 meldingen in 2013 tegenover 726 in Cijfers Ede; 61 meldingen totaal Discriminatie op grond van ras het meest geregistreerd Net als in voorgaande jaren is ras de meest geregistreerde discriminatiegrond. Een hoog of laag aantal meldingen betekend niet direct dat de desbetreffende discriminatievorm daadwerkelijk veel of weinig voorkomt. Discriminatie wordt in de beeldvorming vooral met allochtonen en racisme geassocieerd, terwijl andere gronden als arbeidsduur en handicap/ chronische ziekte minder bekend zijn. Daarnaast speelt ook mee dat er de laatste tijd veel (publiek) debat is rondom dit thema. Cijfers Ede; 33 meldingen (discriminatiegrond ras) Discriminatie van moslims en joden Ook discriminatie van moslims springt in het oog met een groeiend aantal meldingen. Eén op de vier meldingen over discriminatiegrond op grond van geloof gaat over discriminatie op grond van het Islamitisch geloof (in Oost- Nederland).Moslims in Nederland worden aangekeken en aangesproken naar aanleiding van gebeurtenissen omtrent radicale en extremistische groepen in het buitenland. In 2013 waren dit 13 meldingen, in 2014 waren dit 20 meldingen (klachten op grond van geloofsovertuiging, islamitisch). De meldingen op grond van het Joodse ras zijn verdubbeld in In 2013 waren dit 10 meldingen, in 2014 waren dit 23 meldingen (klachten op grond van ras, antisemitisme). Gemeente Ede,Postbus 9022, 6710 HK Ede. Telefoon Bezoekadres: Bergstraat 4, Ede info@ede.nl. Website

2 Gemeente Ede De onrust in het Midden- Oosten, de toename van vluchtelingen en de aanslagen in Frankrijk en België, kunnen ook in Nederland tot onverdraagzaamheid, conflicten en discriminatie van groepen mensen in onze samenleving leiden of negatieve beeldvorming aanwakkeren. Cijfers Ede; 33 meldingen (discriminatiegrond ras), 3 meldingen (discriminatiegrond geloofsovertuiging) Landelijke ontwikkelingen Maatschappelijk klimaat en publieke discussies De meldingen die gedaan worden bij de ADV s, politie en het OM staan niet los van de maatschappelijke context. Discriminatieklachten kunnen leiden tot een maatschappelijke discussie en omgekeerd kan het publieke debat aanleiding zijn voor een melding van discriminatie. Thema s die van invloed waren op het maatschappelijk klimaat en publieke discussie in 2014 waren; racismedebat (Zwarte Piet), vrije meningsuiting (Wilders uitspraken), onrust in het Midden- Oosten, Homorechten (Olympische Winterspelen Rusland) en gendergelijkheid (onevenredige vertegenwoordiging van vrouwen in hogere posities). Vooruitblik 2015 Voor de aanpak van discriminatie staan in 2015 enkele concrete plannen geagendeerd. De Rijksoverheid komt met een landelijke campagne om bewustwording van discriminatie te bevorderen en de meldingsbereidheid bij discriminatie- incidenten te verhogen. Voorbeeld hiervan is de promotie van de landelijke meldings- App Meld Discriminatie Nu. Daarnaast zal Minister Asscher de eerste resultaten presenteren van zijn aanpak voor de arbeidsmarktdiscriminatie. Om beter zicht te krijgen op het fenomeen islamofobie werken ADV s en politie aan een betere registratie van klachten en aangiften van discriminatie van moslims. In de rapportage over 2015 is het dan mogelijk om moslimdiscriminatie beter te belichten en te duiden. Lokale ontwikkelingen Wat doet het meldpunt Art1. Gelderland- Midden voor de gemeente Ede? Het meldpunt geeft voor de gemeente uitvoer aan de verplichte kerntaken van de Wet gemeentelijke antidiscriminatievoorzieningen (Wga). De stichting is onafhankelijk en voldoet aan de kwaliteitseisen die aan de voorziening worden gesteld. Incidenten komen in veel gevallen als eerste bij het meldpunt of bij de politie binnen en worden indien nodig gezamenlijk opgepakt. Door grondig juridisch onderzoek wordt bij ieder incident de bewijsbaarheid van discriminatiefeiten onderzocht. Zowel vermeende veroorzakers, als slachtoffers worden door het meldpunt bijgestaan met advies. Het meldpunt streeft ernaar de dialoog op gang te brengen en bewustwording te creëren bij beide partijen. Soms wordt hiervoor mediation ingezet. Mocht dit niet lukken dan kan er met de melder worden gekeken naar andere opties. Een voorbeeld hiervan is het begeleiden en ondersteunen van de melder bij een procedure bij het College voor de Rechten van de Mens. (Zie ook de bijlage Wat doet Meldpunt discriminatie en pesten voor uw gemeente ). Scholenonderzoek 2014/ 2015 Eind 2014 heeft er op 4 scholen (voortgezet onderwijs) in Ede een Tolerantieonderzoek plaatsgevonden. Het doel van het onderzoek was om de ervaringen in kaart te brengen van leerlingen, docenten en ouders met betrekking tot alle discriminatiegronden en pesten. De resultaten van het onderzoek kunnen signalen opleveren waar de scholen graag wat mee willen doen. Elke school heeft een individueel rapport ontvangen. Op verzoek van de scholen zijn deze rapporten niet openbaar gemaakt, in plaats daarvan hebben er gesprekken plaatsgevonden. Afspraak was dat scholen samen met de gemeente inventariseren welke behoeftes/ wensen er bestaan en tegelijkertijd kunnen signalen direct tussen de beleidsmedewerkers en scholen gedeeld worden. Deze zomer hebben beleidsmedewerkers van de afdelingen Veiligheid en Samenleving & Beleid individuele gesprekken gevoerd met de scholen naar aanleiding van de schoolrapporten. Alle scholen hebben aangegeven het een waardevol rapport te vinden en deze te gebruiken in het (zorg-) teamoverleg, zorgplan en/of- pestprotocol. De meeste scholen gaven aan dat er geen verassende uitkomsten waren, maar meer een bevestiging van aandachtspunten. Naar aanleiding van specifieke aandacht vanuit de raad en de Gemeente Ede,Postbus 9022, 6710 HK Ede. Telefoon Bezoekadres: Bergstraat 4, Ede info@ede.nl. Website

3 Gemeente Ede afdeling Leerplicht voor de onderwerpen cyberpesten en homodiscriminatie, hebben we met de scholen ingezoomd op deze onderwerpen. Voornamelijk het onderwerp cyberpesten blijkt te leven op de middelbare scholen. Scholen geven aan het o.a. lastig te vinden omdat het pesten ook na schooltijd doorgaat, veelal buiten het zicht van leerlaren. De meeste scholen zetten in op voorlichting voor zowel ouders als leerlingen en samenwerking met de politie. Ook wordt het onderwerp bijvoorbeeld besproken tijdens het vak Mediawijsheid. Daarnaast geven scholen aan dat homodiscriminatie (of lesbienne, bisexueel, transgender) de laatste tijd geen bijzondere aandacht vraagt. De meeste scholen geven aan dat het onderwerp gewoon bespreekbaar is en dat er een tolerant klimaat heerst m.b.t. dit onderwerp. Een enkel school geeft aan hier bijzondere aandacht aan te geven middels een roze week. Wel geven de scholen aan dat de leerlingen op die leeftijd kwetsbaar zijn en er erg mee kunnen worstelen. Speciale aandacht in de gesprekken was er ook voor het onderwerp radicalisering. Scholen zijn voorgelicht over de lokale dreiging en aanpak die Ede hiervoor heeft. Daarnaast heeft elke school het aanbod gekregen trainingen te volgens m.b.t. deskundigheidsbevordering op dit onderwerp. De scholen hebben ervoor gekozen om de trainingen gezamenlijk te volgen. Vooruitblik 2015 Vlak voor de zomervakantie is de motie Voorkomen en tegengaan van discriminatoir gedrag aangenomen. De burgemeester heeft al eerder een toezegging gedaan te komen tot een aanpak tegen discriminatoir gedrag. Wij hebben daar onder meer invulling aan gegeven middels het scholenonderzoek. Daarnaast start na de zomer een groots opgezette landelijke antidiscriminatie campagne. Het gaat om bewustwording en bevordering van de meldingsbereidheid van discriminatie en discriminatoir pesten. Ministeries OCW, BZK, VenJ, SZW, politie, ADV's en Openbaar Ministerie werken allemaal samen in de opzet van de campagne. Dit zorgt voor nieuwe aandacht voor de gemeentelijke antidiscriminatievoorziening en de gezamenlijke aanpak van discriminatie. Ook in Ede zal deze campagne te zien zijn. Er wordt gebruik gemaakt van lokale partners om extra aandacht voor de campagne te genereren (scholen etc.). Extra aandacht zullen we de komende tijd geven aan discriminatie op de arbeidsmarkt. Hiertoe willen we een programma ontwikkelen met name gericht op Edese werkgevers. Dit financieren we uit het integratie- en participatiebudget. We houden u hiervan op de hoogte. Tot slot zal de regionale rapportage (en de eerder ontvangen lokale rapportage) betrokken worden bij de verdere uitwerking van het Integrale Veiligheidsplan Uiteraard blijven we daarbij alle signalen serieus nemen en houden we, samen met onze ketenpartners, een vinger aan de pols als het gaat om het preventief bestrijden van discriminatoir gedrag. Gemeente Ede,Postbus 9022, 6710 HK Ede. Telefoon Bezoekadres: Bergstraat 4, Ede info@ede.nl. Website

4 Wat doet Meldpunt discriminatie en pesten voor uw gemeente? Wet gemeentelijke antidiscriminatievoorziening (Wga) Het Meldpunt geeft voor de gemeente uitvoer aan de verplichte kerntaken van de Wet gemeentelijke antidiscriminatievoorzieningen (Wga). De stichting is onafhankelijk, is verbonden met het lokale netwerk in uw gemeente, en omliggende gemeenten en voldoet aan de kwaliteitseisen die aan de voorziening worden gesteld. Laagdrempelige voorziening Het is volgens de Wga een verplichting om een laagdrempelige voorziening in te richten voor de inwoners van uw gemeente. Door de taken bij een onafhankelijke stichting neer te leggen wordt er al een eerste stap gezet. Daarnaast merken we dat het belangrijk is dat de voorziening digitaal goed vindbaar en herkenbaar is. Inwoners van uw gemeente kunnen via mobiele telefoon of tablet melding maken bij het Meldpunt. Daarnaast is het mogelijk per gemeente informatie over het lokale netwerk en activiteiten (burger initiatieven en projecten van organisaties) rondom discriminatie en pesten te vermelden op de website. Het Meldpunt is te bereiken via een landelijke website en telefoonnummer (welke via het Rijk gecommuniceerd wordt). Tevens heeft het Meldpunt een eigen website met lokale informatie en telefoonnummers. Hulp bij incidenten Het belang van een laagdrempelig lokaal meldpunt krijgt door nieuwe incidenten met een grimmiger karakter, steeds meer prioriteit. De impact van incidenten wordt de laatste jaren vergroot door het gebruik van sociale media. Een integrale en adequate werkwijze wordt steeds belangrijker om incidenten vroegtijdig te signaleren en aan te pakken. Een antidiscriminatievoorziening vervult daarin een zeer belangrijke rol. Incidenten komen in veel gevallen als eerste bij het Meldpunt of bij de politie binnen en worden indien nodig gezamenlijk opgepakt. Op deze wijze wordt de bufferfunctie van een gemeentelijke voorziening beter benut. Want alleen door het melden bij een officiële instantie (ADV, College voor de Rechten van de Mens of Politie) kunnen degenen die zich schuldig maken aan discriminatie ter verantwoording worden geroepen. Expertise De medewerkers van het Meldpunt zijn allen hbo of wo geschoold en zijn expert op het gebied van antidiscriminatiewetgeving. De medewerkers volgen jaarlijkse scholing op het gebied van wetgeving, cliëntbegeleiding, voorlichting en bemiddeling. Het Meldpunt heeft in 2013 de landelijke richtlijn Klachtbehandeling ADV's herschreven. De richtlijn waarborgt een uniforme werkwijze en is inmiddels landelijke vastgesteld. Landelijke uniforme registratie Het Meldpunt is aangesloten bij het landelijk registratiesysteem voor discriminatie incidenten. De consulenten zijn opgeleid om met het systeem te werken. Het systeem wordt jaarlijks uitgelezen ten behoeve van de verplichte rapportage aan het ministerie van BZK. Tevens worden de cijfers van de ADV's gebruikt voor de Nederlandse rapportages ten behoeve van de European Union Agency for Fundamental Rights en de European Commission against Racism and Intolerance van de Raad van Europa. Burgers die zich verantwoordelijk voelen voor en actief betrokken zijn bij de samenleving waarin ze leven, vormen een verdedigingswal tegen vooroordeel, uitsluiting en extremisme en dragen bij aan een sterke democratie.

5 College voor de Rechten van de Mens De consulenten van het Meldpunt begeleiden burgers en organisaties tijdens een procedure bij het College in Utrecht. Het begeleiden en vertegenwoordigen van mensen tijdens een proces inzake discriminatiezaken is een verplichting die voortvloeit uit de Wga; het behoort tot het verlenen van onafhankelijke bijstand. Deze procesvertegenwoordiging is statutair vastgelegd in de statuten van de stichting en valt onder de basisdienstverlening. Afhandelen klachten Door de wettelijke taken van de Wga bij het Meldpunt onder te brengen is de gemeente verzekerd van adequate, professionele, onafhankelijke bijstand tijdens incidenten met een discriminatoire grondslag. Door grondig juridische onderzoek wordt bij ieder incident de bewijsbaarheid van discriminatiefeiten onderzocht. Zowel vermeende veroorzakers, als slachtoffers worden door het Meldpunt bijgestaan met advies. Netwerk Het Meldpunt heeft een sterk nationaal en lokaal netwerk. Buurtbemiddeling, woningbouwvereniging, maatschappelijk werk, politie, scholen, belangenorganisaties (gehandicapten, ouderen, allochtonen) zijn allen verbonden met het Meldpunt. Dit netwerk wordt benut bij het bepalen van het plan van aanpak per incident. Door snel te schakelen tussen de juiste contactpersonen worden veel zaken snel en efficiënt aangepakt. Kinderen en pesten Pesten is in iedere gemeente een probleem. Een deel daarvan gebeurt op scholen, maar een overgroot deel gebeurt buiten school. Vanuit de taken van de Wga worden meldingen van discriminatoir pesten door ons in behandeling genomen. Lokaal project sociale veiligheid en leefbaarheid Het project Frank in de buurt, dat onlangs uitgevoerd is in de gemeente Doesburg, is een nieuw project van het Meldpunt, dat bestaande organisaties en mensen verbindt en activeert rondom het thema discriminatie en pesten (zie voor meer informatie De burger wordt geactiveerd om vanaf wijkniveau zelf aan de slag te gaan met signalen uit de eigen omgeving. Bewustwording vooroordelen De inzet van deskundigheidsbevordering is het begin van verandering. Door professionals, werkgevers, burgers en kinderen bewust te maken van de eigen vooroordelen, omgaan met pesten en de wettelijke bescherming tegen discriminatie wordt een belangrijke stap gezet om de sociale cohesie in de eigen omgeving te verbeteren. De trainingen worden door het Meldpunt op aanvraag ingezet, waarbij maatwerk hoog in het vaandel staat. Aanwijzing discriminatie Conform de Aanwijzing discriminatie voeren wij taken uit voor de gemeente die uit de Aanwijzing voortkomen. Zo vertegenwoordigen wij uw gemeente tijdens het circulaire RDO. Regionaal Discriminatie Overleg (RDO) Aan het Regionaal Discriminatie Overleg ligt een convenant met OM, ADV en politie ten grondslag. Het Meldpunt heeft een adviserende en controlerende taak met betrekking tot aangiften met discriminatoire grondslag. Incidenten worden indien noodzakelijk vanuit het RDO doorgespeeld naar de Veiligheidsdriehoek. Burgers die zich verantwoordelijk voelen voor en actief betrokken zijn bij de samenleving waarin ze leven, vormen een verdedigingswal tegen vooroordeel, uitsluiting en extremisme en dragen bij aan een sterke democratie.

6 Politie eenheid Oost-Nederland Vanuit de Aanwijzing discriminatie is er een samenwerkingsverband met de politie en het Openbaar Ministerie. Het Regionaal Discriminatie Overleg is daar een onderdeel van. In Oost-Nederland werken we samen met vier ADV's. Onlangs is het discriminatierapport Politie eenheid Oost-Nederland 2014 verspreid. Hierin worden de discriminatiecijfers weergegeven van 81 gemeenten waar de ADV's werkzaam zijn, de politiecijfers Oost-Nederland en cijfers van het College van de Rechten van de mens. Waaronder ook de cijfers van uw gemeente. ADV verbinden met Participatiewet en Integraal Veiligheidsplan Een aantal kerntaken vanuit de Wga en de Aanwijzing discriminatie sluiten aan bij de Participatiewet en het gemeentelijke Veiligheidsplan. Denk daarbij aan de handhaving, inventarisatie, bijstand en preventie op het gebied van ongelijke behandeling, discriminatie, pesten, sociale veiligheid en leefbaarheid. Landelijk Expertise Centrum Discriminatie Het ADV is ieder kwartaal aanwezig tijdens het overleg met het landelijk parket Openbaar Ministerie en de nationale politie. Door deze korte lijnen is de informatie-uitwisseling maximaal en kan discriminatie zowel landelijk als lokaal effectief bestreden worden. Vertegenwoordiging bij ministeries Sociale veiligheid en leefbaarheid, pesten op het werk, discriminatie. Het zijn thema's die veel besproken worden en media-aandacht krijgen. De ADV's staan op de agenda van het Nationaal Actieplan Discriminatie. Tijdens het interdepartementaal overleg wordt er afstemming gezocht met ADV's, Politie, OM en College voor de Rechten van de Mens. Tevens worden we als ADV als eerste op de hoogte gehouden van ontwikkelingen vanuit de verschillende departementen. Deze informatie geven wij door aan uw gemeente. Landelijke antidiscriminatie campagne Na de zomer start een groots opgezette landelijke antidiscriminatie campagne (vier jaar lang!). Het gaat om bewustwording en bevordering van de meldingsbereidheid van discriminatie en discriminatoir pesten. Ministeries OCW, BZK, VenJ, SZW, politie, ADV's en Openbaar Ministerie werken allemaal samen in de opzet van de campagne. Dit zorgt voor nieuwe aandacht voor de gemeentelijke antidiscriminatievoorziening en de gezamenlijke aanpak van discriminatie. Burgers die zich verantwoordelijk voelen voor en actief betrokken zijn bij de samenleving waarin ze leven, vormen een verdedigingswal tegen vooroordeel, uitsluiting en extremisme en dragen bij aan een sterke democratie.

7 Regionale Rapportage Discriminatie Oost-Nederland 2014

8 Colofon Regionale Rapportage Discriminatie Oost-Nederland Antidiscriminatievoorzieningen Oost-Nederland Datum April 2015 Auteurs Marten Verheijen, Artikel 1 Overijssel Reiny Zondergeld, Meldpunt discriminatie en pesten Contact Meldpunt Discriminatie Deventer Cora-Mieke Lamper Coördinator T: E: coordinatie@mddeventer.nl W: Art.1 Noord Oost Gelderland Ingrid Warners Coördinator T: E: i.warners@mdveluwe.nl W: Ieder1Gelijk (Gelderland-Zuid) Gina Plaggenborg Directeur-bestuurder T: E: gplaggenborg@ieder1gelijk.nl W: Artikel 1 Overijssel Antek Olszanowski Directeur-bestuurder T: E: antek@artikel1overijssel.nl W: Meldpunt discriminatie en pesten (Gelderland-Midden) Marjolein Eeuwes Directeur-bestuurder T: E: m.eeuwes@art1gelderlandmidden.nl W: Dit rapport is tot stand gekomen als onderdeel van een landelijke pilot en is gedeeltelijk gefinancierd door het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Het doel van deze pilot is om gemeenten, politie en andere partijen met interventiebevoegdheid optimaal te informeren over discriminatie. Over negen politie-eenheden zijn jaarrapporten gemaakt door antidiscriminatievoorzieningen. Daarmee is de allereerste stap gezet om te komen tot een regionale standaard voor rapportage over discriminatiegegevens uit verschillende bronnen. 1

9 Voorwoord Sinds de nieuwe politieregioindeling is er gevraagd naar een discriminatiebeeld op politie-eenheidsniveau. Cijfers zijn belangrijk, cijfers laten zien wat er in de samenleving gebeurt, zonder daarbij afbreuk te doen aan de vele verhalen die achter de meldingen schuil gaan. Het rapport laat harde cijfers zien, ieder incident staat voor een gevoel van onrechtvaardigheid. Door de gezamenlijke aanpak wordt er getracht de situaties zo goed mogelijk op te vangen. De cijfers die alle meldingen opleveren geven een belangrijke input voor de aanpak en het voorkomen van discriminatie. Het rapport beschrijft enkele casussen van discriminatiemeldingen. In dit rapport zijn de discriminatiecijfers verzameld van het College voor de Rechten van de Mens, politie en antidiscriminatievoorzieningen in Oost-Nederland in het jaar Graag willen we Stephan Brummelhuis van de politie-eenheid Oost-Nederland bedanken voor zijn bijdrage namens de politie, en ADB Zeeland voor de feedback op het concept van dit rapport. Ook het College voor de Rechten van de Mens bedanken we voor de aanlevering van hun cijfers, evenals Johan van Elst van het Openbaar Ministerie voor zijn inhoudelijke bijdrage. Tot slot danken we Saskia van Bon van Art.1 en Ilse Mink van Radar Rotterdam voor hun ondersteuning vanuit het project Regionale Rapportage over Discriminatiegegevens. Antidiscriminatievoorzieningen Oost-Nederland, Meldpunt Discriminatie Deventer Art.1 Noord Oost Gelderland Ieder1Gelijk (Gelderland-Zuid) Artikel 1 Overijssel Meldpunt discriminatie en pesten (Gelderland-Midden) 2

10 Inhoudsopgave Voorwoord 2 Lijst van afkortingen 4 Samenvatting 5 Inleiding 8 1 Omvang van gemelde discriminatie-ervaringen in politie-eenheid Oost-Nederland Incidenten tegen medewerkers met een publieke taak 10 2 Discriminatiegronden Reguliere klachten bij de ADV s Eigen screening ADV s Meldingen bij de politie-eenheid Oost-Nederland Samenwerking politie-adv s Het College voor de Rechten van de Mens Instroomverzoeken College Oordelen College 18 3 Maatschappelijk terrein Meldingen bij de ADV s Kruistabellen grond-terrein Meldingen bij politie-eenheid Oost-Nederland College voor de Rechten van de Mens Oordelen College naar terrein Kruistabellen grond-terrein oordelen College 25 4 De aard van de ervaren discriminatie De antidiscriminatievoorzieningen Kruistabellen aard-terrein Kruistabellen aard-grond Politie-eenheid Oost-Nederland 31 5 Wijze van klachtbehandeling Behandeling meldingen door ADV s Juridische toetsing College voor de Rechten van de Mens 32 6 De gemeenten nader beschouwd Aantal ADV-meldingen naar regio en gemeente Politie-eenheid Oost-Nederland: registraties per district en gemeente 37 7 Landelijke Ontwikkelingen 40 Bijlagen 45 3

11 Lijst van afkortingen ADV Awgb BVH CBS COC College ECRI GSA IS LBA LECD-politie LHBT OM POLDIS PVV RDO SCP SER Sr. SZW UWV VN Wga Wgbh/cz WGBL WGBMV WOA Wobot antidiscriminatievoorziening Algemene wet gelijke behandeling Basisvoorziening Handhaving Centraal Bureau voor de Statistiek Cultuur- en Ontspanningscentrum, Nederlandse vereniging voor integratie van homoseksualiteit College voor de Rechten van de Mens Europese Commissie tegen Racisme en Intolerantie Gay-Straight Alliance Islamitische Staat Landelijke Branchevereniging van Antidiscriminatiebureaus Landelijk ExpertiseCentrum Diversiteit-politie lesbiennes, homoseksuelen, biseksuelen en transgenders Openbaar Ministerie Criminaliteitsbeeld Discriminatie van de politie Partij Voor de Vrijheid regionaal discriminatieoverleg Sociaal en Cultureel Planbureau Sociaal-Economische Raad Wetboek van Strafrecht Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen Verenigde Naties Wet gemeentelijke antidiscriminatievoorzieningen Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte Wet gelijke behandeling op grond van leeftijd bij de arbeid Wet gelijke behandeling van mannen en vrouwen Wet Onderscheid Arbeidsduur Wet onderscheid bepaalde en onbepaalde tijd 4

12 Samenvatting Discriminatie kan iedereen treffen. Deze rapportage geeft een beeld van de ervaringen op dit gebied binnen de eenheid Oost- Nederland in het jaar Op basis van informatie van de vijf antidiscriminatievoorzieningen (ADV's) in Oost-Nederland, de politie Oost-Nederland en het College voor de Rechten van de Mens (het College) beschrijven we het aantal en soort meldingen over discriminatie. Het aantal meldingen is onderhevig aan de meldingsbereidheid van mensen en de aanwezigheid van kennis over niet toegestane ongelijke behandeling. Niet alleen bij de burger, maar ook bij professionals die contact hebben met de burgers op lokaal niveau is hier winst te behalen. Het aantal meldingen dat in deze rapportage wordt weergegeven is slechts een indicatie van wat er daadwerkelijk binnen onze samenleving speelt. In 2014 kwamen er bij de ADV's 1154 meldingen binnen van ervaren discriminatie. Onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau 1 toont aan dat bijna één op de vier inwoners van Nederland minstens éénmaal te maken had met een discriminatieervaring. In 2014 heeft slechts 1 op de 2738 inwoners van Oost-Nederland discriminatie gemeld bij de ADV's. Hieruit blijkt dat slechts een klein percentage van de mensen die discriminatie ervaren ook daadwerkelijk meldt. Het aantal geregistreerde meldingen bij de ADV's en de politie in Oost-Nederland is in vergelijking met vorig jaar aanmerkelijk gestegen. Er werden meer discriminatieklachten door burgers gemeld en er werden meer incidenten tegen medewerkers met een publieke taak geregistreerd, waaronder ook politieambtenaren. De stijging is voor een groot gedeelte exceptioneel en toe te schrijven aan de meldingen die zijn binnengekomen over de uitlatingen van Wilders over "minder Marokkanen". Discriminatiegronden Op grond van de Wet gemeentelijke antidiscriminatievoorzieningen (Wga) dient iedere gemeente een meldpunt voor discriminatie te hebben. Hier worden meldingen geregistreerd en kunnen melders onafhankelijke bijstand krijgen. Ook geven ADV's gevraagd en ongevraagd advies en informatie. De Algemene wet gelijke behandeling (Awgb) vormt de basis voor de werkzaamheden van de ADV's. Daarnaast is aanvullende gelijkebehandelingswetgeving van belang en de strafrechtartikelen 137c tot en met 137g, 90quater en 429quater Sr. De ADV's vermelden ook zaken waarbij geen wettelijke grond aangetoond kan worden. Hier gaat het bijvoorbeeld over sociale status en uiterlijke kenmerken. Antidiscriminatievoorzieningen De meeste meldingen bij de ADV's gingen in 2014 over de gronden ras en leeftijd. Van de 693 meldingen op grond van ras zijn 428 meldingen toe te schrijven aan de hierboven genoemde uitspraak van Wilders. Zonder de Wilders-meldingen is dit aantal meldingen licht gedaald ten opzichte van 2013, maar nog altijd staat deze discriminatiegrond ruim bovenaan. De grond leeftijd laat een stijging zien ten opzichte van het vorige jaar. Het aantal meldingen op basis van niet-wettelijke gronden (107) is ongeveer gelijk aan het aantal op grond van leeftijd (102). De meldingen op grond van godsdienst laten een sterke stijging zien ten opzichte van vorig jaar. 34% van deze meldingen gaat over het islamitische geloof en 9% gaat over het joodse geloof. Mensen met een Joodse achtergrond melden vaker op grond van het Joodse ras. Deze meldingen zijn verdubbeld in Politie De politiecijfers voor het jaar 2013 op eenheidsniveau zijn afkomstig uit de POLDIS rapportage 2013 (Verwey-Jonker Instituut november 2014). De cijfers voor het jaar 2014 zijn verwerkt op basis van de zaaksoverzichten van de politie, omdat ten tijde van het schrijven van dit rapport POLDIS 2014 nog niet beschikbaar was. De politiecijfers over beide jaren omvatten zowel meldingen/aangiften van burgers als van politieambtenaren en andere medewerkers met een publieke taak. 1 SCP, Ervaren discriminatie, Den Haag januari

13 De cijfers over 2014 zijn niet officieel door de politie vastgesteld en dienen daarom als indicatie te worden gelezen. Het is mogelijk dat het Verwey-Jonker Instituut onder de subgrond antisemitisme in 2013 zowel registraties verwerkt heeft met betrekking tot het Joodse geloof als het Joodse ras. Doordat het mogelijk is hier verwerkingsverschillen te krijgen, kunnen we over het begrip antisemitisme in vergelijking met 2014 geen uitspraken doen. Wel is duidelijk dat het aantal registraties op grond van ras flink gestegen is. Zonder de klachten over de uitspraken van Geert Wilders is het aantal gelijk gebleven. Het aantal registraties op grond van seksuele gerichtheid is gedaald in vergelijking met het vorige jaar. Opvallend is het grote aantal meldingen (439) waarbij de discriminatiegrond als onbekend is geregistreerd. 130 van deze meldingen/aangiften betreffen de zaak Wilders. College voor de Rechten van de Mens Het aantal ingestroomde verzoeken om een oordeel bij het College is gebaseerd op de gegevens uit een databestand waarin enkel afgehandelde verzoeken om een oordeel zijn opgenomen. Het is daarom alleen voor de jaren 2012 en 2013 bekend op grond van welke discriminatiegrond een verzoek is ingediend. In 2013 zijn er bij het College vooral verzoeken ingediend door of namens mensen uit Oost-Nederland op grond van geslacht, ras en leeftijd. De oordelen die het College in 2014 heeft uitgesproken gaan het meest over de gronden nationaliteit, leeftijd en geslacht. Maatschappelijk terrein Antidiscriminatievoorzieningen Net als voorgaande jaren kwamen er bij de ADV s veel meldingen binnen op het terrein arbeid. In 2014 is dit aantal meldingen duidelijk gestegen. Veel meldingen op dit terrein gaan over werving en selectie, maar er komen ook zaken binnen die gaan over arbeidsomstandigheden, interne opleidingen en gebeurtenissen op de werkvloer. 30% van de meldingen op dit terrein gaat over de grond ras en een bijna even groot deel gaat over leeftijd. De grootste stijging in 2014 betrof het terrein publieke/politieke opinie. Dit staat in verband met de grote hoeveelheid klachten over de genoemde uitspraak van Geert Wilders. Zonder de Wilders-klachten komt het terrein collectieve voorzieningen op de tweede plaats na het terrein arbeid. De grond ras (25%) en de grond handicap/chronische ziekte (24%) zijn de twee meest voorkomende gronden op het terrein collectieve voorzieningen. De meldingen op de terreinen openbare ruimte en buurt/wijk verdienen extra aandacht. Discriminatie in de openbare ruimte is lastig te bestrijden omdat de dader doorgaans onbekend is. 61% van de meldingen op het terrein openbare ruimte gaat over de grond ras. Vergeleken met andere terreinen valt hier het aantal meldingen op grond van seksuele gerichtheid op (17%). Zaken met betrekking tot het terrein buurt/wijk vragen om een goede afstemming tussen de betrokken partijen zoals ADV, politie, gemeente en de woningbouwstichting. Bij veel buurtconflicten verhuist het slachtoffer terwijl mensen vaak van mening zijn dat de dader had moeten verhuizen. Binnen Oost-Nederland hebben we echter in 2014 ook een voorbeeld van een zaak waarbij de dader is verhuisd. Hierdoor werd de woonomgeving voor de melder en buurtgenoten weer leefbaar. Het is tevens een mooi voorbeeld van een succesvolle samenwerking tussen genoemde professionele partijen. Politie Bij de politie is vooral het aantal meldingen van voorvallen in de openbare ruimte en in de directe woonomgeving opvallend hoog. Registraties van beide locaties zijn aan het stijgen. In vergelijking met de ADV's registreerde de politie verhoudingsgewijs veel horeca-gerelateerde discriminatie-incidenten. College voor de Rechten van de Mens Het College voor de Rechten van de Mens krijgt veel verzoeken om een oordeel die over het terrein arbeid gaan. Zowel landelijk als met betrekking tot Oost-Nederland daalde het aantal verzoeken en oordelen op dit terrein. Daarentegen laat met name het 6

14 sub-terrein werving en selectie een opvallende stijging van klachten over geloofsdiscriminatie zien. Het aantal klachten over het terrein goederen en diensten ging voor de helft over de grond nationaliteit. De aard van ervaren discriminatie Antidiscriminatievoorzieningen Discriminatie kent verschillende uitingsvormen. Bij vijandige bejegening worden mensen bijvoorbeeld op discriminerende wijze beledigd. Een andere uitingsvorm is omstreden behandeling, wat van toepassing is wanneer iemand zonder objectieve rechtvaardiging op grond van leeftijd afgewezen wordt voor een baan. Het aantal meldingen bij de ADV s over vijandige bejegening is aanmerkelijk gestegen. De explosieve stijging staat in verband met de zaak Wilders. Zonder deze meldingen zien we dat de aard omstreden behandeling het grootst is. Ten opzichte van 2013 is het aantal meldingen waarbij sprake is van deze uitingsvorm gestegen. Ook het uiten van discriminatie door middel van geweld is in 2014 gestegen. Mensen die discriminatie melden op grond van seksuele gerichtheid hebben vergeleken met andere gronden het meest te maken met geweld (6%) en bedreiging (16%). Bedreiging en vijandige bejegening worden ook steeds vaker gemeld in relatie tot discriminatie op grond van godsdienst. Politie De politie registreert de manier waarop discriminatie heeft plaatsgevonden op basis van het strafrecht. Zij maakt hier verschil tussen registraties op grond van directe discriminatiemisdrijven en registraties op grond van misdrijven met een discriminatoire component. De indeling die de ADV's gebruiken is breder georiënteerd en verschilt dus met die van de politie. Het aantal meldingen van directe discriminatie en beledigingen met een discriminatoire component zijn beide behoorlijk gestegen. Deze stijgingen zijn voor een groot gedeelte terug te voeren naar de uitspraak van Wilders. Het aantal registraties van vernielingen en overige vormen van discriminatie loopt terug. Het betreft hier vaak doelbekladdingen met hakenkruizen of discriminerende teksten op openbare gebouwen of plekken. Gemeenten De politie-eenheid Oost-Nederland omvat alle 81 gemeenten in de provincies Gelderland en Overijssel. Bijna 3,2 miljoen inwoners kunnen een discriminatie-ervaring melden bij één van de vijf antidiscriminatievoorzieningen in dit gebied. Gemeenten zijn niet eenvoudig te vergelijken met elkaar. Naast de demografische en infrastructurele verschillen, is de naamsbekendheid van de ADV een andere factor. Uit het rapport Discriminatieklimaat Gelderland en Overijssel uit 2012 bleek dat bijna 90% van de inwoners van Oost-Nederland niet bekend was met een ADV. Inwoners van stedelijke gebieden zijn vaker op de hoogte van de aanwezigheid van een ADV dan inwoners van landelijke gebieden. Wanneer het aantal meldingen bij de ADV's per gemeente per inwoners wordt weergegeven ontstaat een ander beeld van de omvang van discriminatie, dan wanneer alleen absolute aantallen worden genoemd. Verhoudingsgewijs was de omvang van discriminatie in regio Gelderland-Zuid het grootst in de gemeenten Nijmegen, Tiel en Millingen aan de Rijn. Als we kijken naar het aantal geregistreerde discriminatie-incidenten bij de politie valt gemeente Tiel op wat betreft het aantal en het soort registraties. In Gelderland-Midden ging het om de gemeenten Arnhem, Rozendaal en op de derde plaats Westervoort. Arnhem heeft verhoudingsgewijs ook de meeste geregistreerde discriminatie-incidenten bij de politie. Opvallend is dat in zes van de zestien gemeenten in dit district geen incidenten geregistreerd zijn door de politie. In de regio Noordoost-Gelderland stond gemeente Hattem in relatieve zin bovenaan, gevolgd door Zutphen en Apeldoorn en in Overijssel staat Zwolle in 2014 bovenaan, waarna Deventer en Enschede volgen. Met betrekking tot de politiecijfers in Overijssel loopt Hengelo voorop. 7

15 Inleiding Discriminatiebestrijding vindt in toenemende mate plaats in samenwerking tussen antidiscriminatievoorzieningen (ADV s), politie en Openbaar Ministerie (OM). De basis voor deze samenwerking is beschreven in de Aanwijzing discriminatie. Sinds 2013 zijn de verschillende politieregio s samengevoegd tot 10 nieuwe politie-eenheden als gevolg van het ontstaan van de nationale politie. Voor ons werkgebied betekent dit dat vijf voormalige politieregio s opgegaan zijn in politie-eenheid Oost-Nederland. Deze vijf voormalige politieregio's betreffen de huidige districten Noordoost-Gelderland, Gelderland-Midden, Gelderland-Zuid, IJsselland en Twente. Samen beslaan zij de twee provincies Gelderland en Overijssel. Daarmee is deze eenheid verreweg de grootste van het land, met 81 gemeenten die in totaal ongeveer 3,2 miljoen 2 inwoners huisvesten. Qua oppervlakte en inwonertal bestrijkt de eenheid daarmee ongeveer 20% van Nederland. Ook het OM en de rechterlijke macht hebben een vergelijkbare ontwikkeling doorgemaakt. Vier arrondissementsparketten (Zutphen, Arnhem, Almelo en Zwolle) zijn opgegaan in arrondissementsparket Oost Nederland, dat gevestigd is in Arnhem. Bij de rechtspraak zijn de arrondissementsrechtbanken Almelo en Zwolle samengevoegd tot de arrondissementsrechtbank Overijssel en de arrondissementsrechtbanken Zutphen en Arnhem tot de arrondissementsrechtbank Gelderland. De ADV s binnen deze eenheid werken op uitvoeringsniveau al veel samen. De organisaties streven een uniforme registratie van meldingen na en hebben dit geborgd binnen de landelijke Richtlijn Klachtbehandeling. De wijze waarop klachten worden behandeld, wordt door de consulenten klachtbehandeling regelmatig besproken tijdens intervisiebijeenkomsten. Door deze nauwe samenwerking en afstemming tussen de ADV's worden interpretatieverschillen van de klachten geminimaliseerd. Dit is van belang voor de consistentie van de cijfers en een betrouwbaar discriminatiebeeld. Voor dit rapport hebben de auteurs de beschikbare data over discriminatie in de hele eenheid Oost-Nederland verzameld. Deze gegevens gaan over: de meldingen bij de vijf ADV s, geregistreerde discriminatie-incidenten bij de politie en de verzoeken om een oordeel, en oordelen van het College voor de Rechten van de Mens (het College) in zaken van inwoners uit deze regio. Al die cijfers bij elkaar zijn indicatief voor het fenomeen discriminatie. Het geeft een indruk van de omvang van discriminatie, waar het voorkomt en welke gronden ten grondslag liggen aan het discrimineren van mensen in Oost-Nederland. Dit rapport biedt informatie aan lokale bestuurders en iedereen die geïnteresseerd is in het onderwerp discriminatie. Het rapport kan dienen als startdocument voor het maken van beleid. Leeswijzer In het rapport zijn veel cijfers te vinden: in de tekst en in grafieken. Alle gebruikte cijfers zijn terug te vinden in de tabellen in bijlage 2. Bijlage 1 geeft informatie over de aard van de cijfers en de manier waarop die verzameld zijn. Het eerste hoofdstuk geeft informatie over het totaal aantal meldingen bij de verschillende instellingen die data hebben aangeleverd en over hoe dit is verspreid over de regio. De volgende hoofdstukken geven informatie over discriminatiegrond, maatschappelijk terrein en de wijze van discriminatie, telkens weergegeven voor de 3 bronnen, namelijk cijfers van de ADV s, politie en het College. De tekst gaat over de meest opvallende en belangrijke bevindingen. In hoofdstuk 5 is informatie te vinden over de behandeling van discriminatieklachten en -meldingen. Wat weten we over discriminatie in de afzonderlijke gemeenten? En met welke regionale en landelijke context moeten we rekening houden? Dit wordt beschreven in hoofdstukken 6 en 7. 2 Op 1 januari 2014 telden provincie Gelderland en Overijssel samen inwoners. Bron: CBS StatLine 8

16 1) Omvang van gemelde discriminatie-ervaringen in politie-eenheid Oost-Nederland Discriminatie kan iedereen treffen. Maar hoe vaak komt het voor? Wie wordt erdoor geraakt? En op welke plek? Die vragen zijn niet eenvoudig te beantwoorden. Discriminatie is namelijk niet altijd zichtbaar, wordt niet altijd herkend én wordt lang niet altijd gemeld. Niet alleen bij de burger maar ook bij professionals die contact hebben met de burgers op lokaal niveau, is hier winst te behalen. In dit rapport wordt zoveel mogelijk beschikbare data uit de politie-eenheid Oost-Nederland gepresenteerd. Het gaat om cijfers van de ADV's in het werkgebied, van de politie-eenheid Oost-Nederland en van het College waar inwoners uit dit deel van het land bij betrokken zijn. Al die cijfers bij elkaar geven een indruk van de omvang van discriminatie, van de plekken waar het voorkomt en van de mensen die er kwetsbaar voor zijn. Het is slechts een indicatie van wat er daadwerkelijk binnen onze samenleving speelt. Tel in uw hoofd steeds alle voorvallen die onzichtbaar, niet herkend en niet gemeld bleven bij de cijfers op. En realiseert u zich dat achter ieder cijfer een mens schuilt die is beledigd, uitgesloten, genegeerd of mishandeld Omvang van gemelde discriminatie - ervaringen ADV's in Eenheid Oost Nederland, klachten/meldingen ADV's in Eenheid Oost Nederland, eigen screening (1) College voor de Rechten van de Mens, instroom verzoeken om oordeel (2) Politie, geregistreerde discriminatie-incidenten (Eenheid Oost Nederland) Politie, geregistreerde discriminatie-incidenten tegen politie-ambtenaren in functie Politie, geregistreerde discriminatie-incidenten tegen overige werknemers met een publieke taak 57 De politiecijfers voor 2013 zijn overgenomen uit POLDIS rapportage 2013, Verwey-Jonker Instituut november 2014 De politiecijfers voor 2014 zijn herleid uit de aangeleverde zaaksoverzichten van de politie In 2014 kwamen er bij de ADV's 1154 meldingen binnen van ervaren discriminatie. Vergeleken met het voorgaande jaar is dat een enorme stijging, welke toe te schrijven is aan de uitlatingen van Geert Wilders (zie verder hoofdstuk 2). Laten we deze meldingen buiten beschouwing dan zien we dat de meldingen van discriminatie onder de bevolking in Oost-Nederland ongeveer gelijk gebleven is, namelijk 744 meldingen in 2013 tegenover 726 in Onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau 3 toont aan dat bijna één op de vier inwoners van Nederland minstens éénmaal te maken had met een discriminatie-ervaring. In 2014 heeft slechts 1 op de 2738 inwoners van Oost-Nederland discriminatie gemeld bij de ADV's. Hieruit blijkt dat slechts een klein percentage van de mensen die discriminatie ervaren ook daadwerkelijk meldt. 3 SCP, Ervaren discriminatie, Den Haag januari

17 Naast klachten en meldingen van inwoners registreren drie ADV s in het werkgebied ook situaties of voorvallen van discriminatie die door medewerkers van de ADV zelf worden gevonden, getiteld eigen screening (1). Bijvoorbeeld door het screenen van vacaturesites op ongegronde functie-eisen als geslacht en leeftijd. Dit aantal fluctueert jaarlijks en is erg afhankelijk van de capaciteit die er binnen de ADV s voor vrijgemaakt kan worden. Het aantal ingestroomde verzoeken om een oordeel bij het College (2) is gebaseerd op de gegevens uit een databestand waarin enkel afgehandelde verzoeken om een oordeel zijn opgenomen. Dit betekent dat verzoeken om een oordeel die nog niet zijn afgehandeld, niet in deze tabellen voorkomen. Om die reden zijn de aantallen ingestroomde verzoeken om een oordeel uit 2014 niet weergegeven in de tabellen; veel daarvan zijn op het moment van schrijven nog niet afgehandeld. De gegevens van de verschillende organisaties zijn te divers om bij elkaar op te tellen. Bovendien is niet uitgesloten dat we dan incidenten dubbel tellen, bijvoorbeeld als iets zowel bij de politie als bij een ADV is gemeld. De ervaring leert overigens dat die overlap maar beperkt is; de gegevens vullen elkaar vooral goed aan. Bijlage 1 bevat een uitgebreide toelichting op de aard van de registraties van elke instantie. 1.1 Incidenten tegen medewerkers met een publieke taak Mensen hebben op uiteenlopende plekken last van discriminatie. Ze worden op straat uitgescholden, aan de deur van een café geweigerd of aan de balie anders behandeld dan de rest. Discriminatie overkomt mensen ook tijdens hun werk, bijvoorbeeld wanneer zij steeds maar niet in aanmerking komen voor een promotie, wanneer zij gepest worden door collega's óf wanneer zij door een klant worden beledigd. Wat betreft die laatste situatie heeft de overheid speciale aandacht voor werknemers met een publieke taak. Dit zijn werknemers die werken voor organisaties in dienst van de overheid of die namens de overheid taken uitvoeren, denk aan politieagenten, docenten, ambulancepersoneel en medewerkers in het openbaar vervoer. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties heeft zich ten doel gesteld om het aantal gevallen van geweld en agressie tegen deze werknemers met 25 procent te verminderen. 4 De politiedistricten binnen de huidige politie-eenheid Oost-Nederland registreerden in discriminatie-incidenten die gericht waren tegen politieagenten in functie. In 2014 steeg dit aantal naar 244. Discriminatie tegen andere werknemers met een publieke taak werd in 2013 nog niet apart geregistreerd, in 2014 zijn 57 van dit soort incidenten genoteerd. Het is mogelijk dat politieagenten vaker met discriminerende bejegening en agressie worden geconfronteerd vanwege de aard van hun werk. Politieagenten kunnen relatief eenvoudig melding of aangifte doen van iets dat hen is overkomen (zij kunnen zelf een mutatie opnemen in het politie-registratiesysteem BVH), terwijl de drempel om dit te doen voor andere werknemers met een publieke taak wellicht hoger ligt. Voor alle werknemers met een publieke taak geldt dat wij niet weten hoe hoog de onderrapportage is. Verreweg de meeste registraties gaan over belediging op grond van ras en seksuele gerichtheid. Inhoudelijke bestudering van de incidenten op grond van seksuele gerichtheid laat zien dat het vooral zaken betreft waarbij de werknemer is uitgescholden voor 'homo' (in 2013 gaat driekwart van de registraties op grond van seksuele gerichtheid over schelden met de woorden '(kanker-)homo' of bijvoorbeeld 'flikker'). Deze discriminerende termen zijn in veel gevallen als 'regulier' scheldwoord gebruikt. Soms treft het een werknemer persoonlijk vanwege zijn of haar homoseksualiteit. Het (veelvuldig) gebruik van deze woorden als scheldwoord duidt op een negatieve waardering van deze groep en heeft op die manier ook een negatieve uitwerking. Het is daarom relevant om hiervan op de hoogte te zijn. Hoewel het de vraag is in hoeverre er hier sprake is van (gericht) discrimineren, geven deze incidenten wel een maatschappelijk signaal af. In de overige gevallen is er bij de beledigingen op grond van ras en op grond van godsdienst sprake van gericht discrimineren: een werknemer wordt dan bijvoorbeeld uitgescholden vanwege zijn huidskleur of vermeende (allochtone) afkomst. De registraties 4 Zie voor meer informatie de website van het Expertisecentrum Veilige Publieke Taak, 10

18 laten ook zien dat politieagenten wel eens als nazi of racist worden uitgescholden, vooral wanneer een verdachte het gevoel heeft dat hij of zij wordt opgepakt of bekeurd omdat hij allochtoon is. 11

19 2) Discriminatiegronden In de Algemene wet gelijke behandeling (Awgb) zijn bepalingen opgenomen die discriminatie verbieden en trachten te voorkomen. Deze bepalingen gaan over de gronden ras/afkomst, nationaliteit, godsdienst en levensovertuiging, geslacht, hetero- of homoseksuele gerichtheid, levensovertuiging, burgerlijke staat en politieke overtuiging. Daarnaast bestaat andere gelijkebehandelingswetgeving die specifiek op de arbeidsmarkt gericht is en in het bijzonder de gronden leeftijd (WGBL), handicap/chronische ziekte (Wgbh/cz), geslacht (WGBMV), arbeidsomvang (Wobot) en arbeidsduur (WOA) beschermen. Discriminatie wordt strafbaar gesteld in het Wetboek van Strafrecht. Het gaat om de artikelen 137c tot en met 137g Sr. en artikelen 90quater en 429quater Sr. De genoemde gelijkebehandelingswetgeving is het voornaamste werkterrein van de ADV s, zoals ook staat omschreven in de Wet gemeentelijke antidiscriminatievoorzieningen (Wga). In het registratiesysteem LBA-net worden dezelfde discriminatiegronden gebruikt als benoemd in de Awgb. Daarnaast wordt er ook geregistreerd op niet-wettelijke gronden, zoals uiterlijk. Door het registreren en analyseren van deze gronden worden ontwikkelingen gemonitord. In onderstaande grafiek zijn alleen de zeven meest gemelde gronden expliciet benoemd, de rest is samengevat onder de noemer Overige. Het totaal aantal geregistreerde discriminatiegronden wijkt af van het totaal aantal klachtmeldingen. In de registratie van een melding kunnen soms meerdere gronden aan de orde zijn, omdat soms voor de melder zelf ook niet helemaal duidelijk is op welke grond hij/zij discriminatie heeft ervaren. Een hoog of laag aantal meldingen betekent niet direct dat de betreffende discriminatievorm daadwerkelijk veel of weinig voorkomt. Het aantal meldingen heeft, zoals in het eerste hoofdstuk genoemd, te maken met de meldingsbereidheid van mensen. Daarnaast wordt discriminatie in de beeldvorming vooral met allochtonen en racisme geassocieerd, terwijl andere gronden als arbeidsduur en handicap/chronische ziekte minder bekend zijn. In bijlage 2 treft u de gehele tabel aan. 2.1 Reguliere klachten bij de ADV s reguliere klachten bij ADV's, naar discriminatie -grond Ras/afkomst "Wilders" grond ras Nationaliteit Godsdienst Leeftijd Handicap/Chronische ziekte Geslacht Seksuele gerichtheid Niet-wettelijke gronden Overige 12

20 Ras/afkomst Ras is een juridische term die in overeenstemming met internationale verdragen en jurisprudentie breed dient te worden uitgelegd en huidskleur, afkomst en/of etnische afstamming omvat. Dat het grootste deel van de klachten rassendiscriminatie betreft betekent niet dat rassendiscriminatie daadwerkelijk (veel) vaker voorkomt dan discriminatie op andere gronden. Hier kan een rol spelen dat discriminatie in de beeldvorming vooral met allochtonen en racisme geassocieerd wordt. Mogelijk wordt discriminatie op grond van ras daarom eerder herkend en/of eerder gemeld. In 2014 steeg het aantal klachten op grond van ras of afkomst sterk. Dit is veroorzaakt door het grote aantal meldingen die de ADV s kregen naar aanleiding van de minder, minder -uitspraken van Geert Wilders. Bij de politie (zie 2.2) is een vergelijkbaar beeld zichtbaar. Lawine aan klachten en aangiften na uitspraken Wilders Op een PVV-bijeenkomst tijdens de uitslagenavond van de gemeenteraadsverkiezingen in maart 2014 vroeg PVV-leider Wilders zijn aanwezige aanhangers in een toespraak of zij meer of minder Marokkanen willen, waarop de zaal in koor minder, minder riep. Dit inmiddels beruchte incident leidde tot een stortvloed aan klachten bij ADV's en aangiften bij de politie. Alleen al bij de ADV s in Oost-Nederland kwamen 428 klachten en meldingen binnen van burgers die de toespraak van Wilders discriminerend vinden. Landelijk zijn hierover bij de antidiscriminatiebureaus klachten en meldingen geregistreerd. Deze zijn aan het Openbaar Ministerie in Den Haag aangeboden als signaal voor discriminatie en worden meegenomen in de voorbereiding op de vervolging van Geert Wilders op grond van de ruim aangiften die landelijk zijn binnengekomen bij de politie. Naast de aangiften zijn ook nog ruim meldingen bij de politie geregistreerd. Het is ongeëvenaard dat één zaak in zo'n korte tijd tot zoveel meldingen en aangiften leidt. De ADV s registreren onder de grond ras meerdere subcategorieën om zicht te houden op bijvoorbeeld het aantal meldingen van antisemitisme. Dit aantal specifiek op joodse mensen gerichte discriminatie-incidenten of discriminerende bejegeningen wegens het deel uitmaken van het joodse ras, bedroeg in 2013 in totaal 10 meldingen en een jaar later 23 meldingen. Overigens wordt een deel van de klachten over antisemitische incidenten ook weggeschreven onder de grond Godsdienst. Dit betreft met name de meldingen van discriminerende incidenten tegen joodse geloofshuizen en als zodanig herkenbare woningen en begraafplaatsen klachten op grond van ras, antisemitisme antisemitisme

21 Nationaliteit De grond nationaliteit gaat over onderscheid op grond van het staatsburgerschap en verschilt daarmee van de grond ras. Klachten op deze grond worden met name op het terrein commerciële dienstverlening gedaan, waarbij het gaat om het niet kunnen afsluiten van een afbetalingsregeling, telefoonabonnement of huurovereenkomst wegens paspoort of verblijfsdocument. Godsdienst Geregeld vinden er in ons werkgebied incidenten plaats van mensen die wegens hun geloofsovertuiging vijandig worden bejegend of problemen ondervinden bij het vinden van werk, woning of het recreëren. Dat kan gaan om de katholieke, protestantschristelijke, maar ook de joodse of islamitische geloofsovertuiging. Om die reden worden deze subcategorieën ook geregistreerd. Voor met name de laatste twee categorieën is de laatste jaren steeds meer beleidsaandacht: klachten op grond van geloofsovertuiging islamitisch joods Discriminatie van moslims Het laatste jaar is discriminatie van moslims (vaak 'islamofobie' genoemd) meer op de politieke agenda komen te staan. Minister Asscher organiseerde een ronde tafelbijeenkomst met maatschappelijke organisaties over dit onderwerp. Om beter zicht te krijgen op dit fenomeen werken ADV s en politie aan een betere registratie van klachten en aangiften van discriminatie van moslims. Hierdoor zal het naar verwachting in de rapportage over 2015 mogelijk zijn moslimdiscriminatie beter te belichten en te duiden. Uit de klachtregistraties van de ADV s en de politie-eenheid Oost- Nederland blijkt dat anti-islamsentimenten en uitspraken, gericht tegen etnische minderheidsgroepen waarvan een groot deel moslim is (zoals Marokkanen), door elkaar kunnen lopen. ADV's in de politie-eenheid Oost-Nederland ontvingen in meldingen over discriminatie op grond van godsdienst. Van elke tien meldingen over discriminatie op grond van geloof bij de ADV s, gaan er vier over discriminatie op grond van het islamitische geloof. In 2014 is er bijna een verdubbeling van het aantal meldingen over discriminatie van moslims ten opzichte van voorgaande jaren. De meldingen hebben vooral betrekking op discriminatie op de arbeidsmarkt. Vrouwen krijgen tijdens een sollicitatie te horen dat zij niet bij het bedrijf kunnen werken als zij hun hoofddoek dragen of mogen met een hoofddoek niet sporten. Andere meldingen hebben te maken met ongelijke behandeling of onheuse bejegening in relatie tot de uitoefening van hun geloofsbelijdenis, zoals het bidden en niet eten van varkensvlees, en islamitische gebruiken, zoals het niet schudden van handen en het dragen van een baard. Ook zijn er meldingen over negatieve bejegening, uitsluiting en stigmatisering van moslims in het algemeen. Ook de politie registreert discriminatie op grond van godsdienst. In 2014 zijn in totaal 23 meldingen van godsdienstdiscriminatie geregistreerd. Acht meldingen hadden betrekking op het joodse geloof en zeven op het islamitische geloof. 14

22 Leeftijd Hoewel de Wet gelijke behandeling op grond van leeftijd bij de arbeid (WGBL) al sinds 2004 van kracht is, komt leeftijdsdiscriminatie op de arbeidsmarkt nog steeds veelvuldig voor. Onze eigen screening van vacaturesites (zie 2.2) toont dat aan, waarbij met name bij de werving en selectie op deze grond onderscheid wordt gemaakt. Maar ook bij de arbeidsvoorwaarden, de uitstroom en de bejegening op de werkvloer komen bij ADV s geregeld meldingen binnen. Seksuele gerichtheid Het aantal meldingen op grond van seksuele gerichtheid is hoog. Evenals bij de grond ras betekent een hoog aantal meldingen niet direct dat dit soort discriminatie vaker voorkomt. Het kan ook te maken hebben met bijvoorbeeld een hogere meldingsbereidheid. Het merendeel van deze klachten gaat over conflicten in de woonomgeving, waarbij mensen het gevoel hebben te worden weggepest door omwonenden. Het slachtoffer is vaak degene die uiteindelijk verhuist in plaats van de dader. In 2014 is het in ons werkgebied éénmaal voorgekomen dat de dader heeft moeten verhuizen. Dit incident had betrekking op een andere grond, maar het is wel een signaal dat het mogelijk is. Meer hierover in hoofdstuk 3: Maatschappelijk terrein. Ook op de arbeidsmarkt en in de privésfeer komt discriminatie op grond van seksuele gerichtheid voor: Geslacht Een jongen van Turkse afkomst heeft ontdekt dat hij homoseksuele gevoelens heeft. Hij besluit hierover te praten met zijn familie maar die reageert geschokt. Het onderwerp is onbespreekbaar. Als zijn broers zelfs gaan dreigen hem wat aan te doen vlucht hij naar de politie. Deze houdt hem uit de wind en in samenspraak met de ADV wordt een organisatie benaderd die gespecialiseerd is in het opvangen en begeleiden van allochtone jonge homo s, lesbiënnes, biseksuelen en transgenders. Hier vindt de jongen een veilige plek. In 2014 werd discriminatie op grond van geslacht 62 keer gemeld bij de ADV s in Oost-Nederland. Het merendeel van die klachten heeft betrekking op zwangere vrouwen van wie het arbeidscontract niet verlengd wordt. Dit is helaas niet altijd aantoonbaar. Onder deze grond worden ook klachten weggeschreven van mensen die gediscrimineerd worden wegens transgenderisme. Handicap/chronische ziekte Op grond van handicap/chronische ziekte ontvangen de ADV s ook geregeld klachten. In het merendeel van de gevallen spelen deze klachten zich af op het terrein arbeid/beroepsonderwijs, omdat voor die terreinen de Wgbh/cz specifiek ontwikkeld is. Dat houdt in dat bij het aanbieden van een betrekking (of andere deelterreinen van de arbeid) en bij het treffen van aanpassingen in het beroepsonderwijs (en derhalve de toegang tot die vorm van onderwijs) er wetgeving en jurisprudentie voorhanden is om discriminatie op grond van handicap/chronische ziekte succesvol te bestrijden. Tot op heden is het terrein het aanbieden van goederen en diensten nog niet in de Nederlandse wetgeving afgedekt. Het VN-verdrag inzake de rechten van personen met een handicap is in 2007 wel door Nederland ondertekend, maar is nog altijd niet geratificeerd. Het Rijk streeft ernaar het verdrag in 2015 in werking te laten treden. Niet-wettelijke gronden Mensen voelen zich regelmatig gediscrimineerd op gronden die niet in de gelijkebehandelingswetgeving beschermd zijn, zoals sociale status, uiterlijk en lichamelijk voorkomen. Hoewel deze kwesties niet juridisch te bestrijden zijn, geeft het wel aan dat er meerdere gronden zijn waarop mensen zich gediscrimineerd kunnen voelen dan de gronden die in de Awgb zijn benoemd: Een vrouw meldt dat haar verhuizing naar een andere wijk is tegengehouden door haar wijkagent die uit het aantal meldingen op haar oude adres concludeert dat zij mogelijk crimineel is. Dat het hierbij gaat om haar ex die de klachten heeft veroorzaakt en van wie zij inmiddels is gescheiden mag niet baten, noch het feit dat zij een alarmkastje heeft omdat zij voor haar ex doodsbang is. Dit is juist de reden waarom zij wil verhuizen. 15

23 2.1.1 Eigen screening ADV s Klachtbehandelaars bij ADV s zijn niet alleen maar afwachtend van klachten die bij hen gemeld worden. Zij signaleren en onderzoeken zelf ook actief. Zo voeren drie van de aan dit rapport deelnemende ADV s (Artikel 1 Overijssel, Meldpunt discriminatie en pesten (Gelderland-Midden) en Ieder1Gelijk (Gelderland-Zuid)) een doorlopende screening uit van vacaturesites op zoek naar discriminerende functie-eisen, zoals leeftijd. ADV s treffen naast leeftijd ook regelmatig discriminerende geslachtseisen aan. Het screenen van vacaturesites en het aanschrijven van de desbetreffende werkgevers en uitzendbureaus is een tijdrovende klus, omdat zij actief geïnformeerd en verzocht worden om hun wervingsbeleid aan te passen. Ook mediaberichten over discriminatieincidenten in het werkgebied worden geregistreerd en in deze categorie opgenomen. De hoeveelheid registraties uit deze eigen screening is daarom in onderstaande grafiek apart gepresenteerd. Het aantal registraties is erg afhankelijk van de capaciteit die op de verschillende bureaus kan worden vrijgemaakt. Deze screening is een aanvulling op de cijfers in dit rapport. De methodiek waarmee wordt gewerkt is in de afgelopen jaren doorontwikkeld. Dit leidt overwegend tot positieve reacties van aangeschreven organisaties en bedrijven. Een ADV-klachtbehandelaar signaleerde een vacature waarin een bedrijf op zoek was naar een jonge verkoopmedewerker tot 30 jaar. De ADV schreef het bedrijf aan volgens de ontwikkelde methodiek waarin ook uitleg wordt gegeven over het wettelijk kader. Het bedrijf reageerde positief, wijzigde de vacature in neutrale bewoordingen en bedankte de ADV voor deze benadering. Daarnaast zegde het bedrijf toe deze kennis in haar beleid te verankeren. Een maand later verzond het haar gewijzigde interne vacatureprotocol, waaruit dit bleek. De bijbehorende tabellen treft u in bijlage 2 aan. Eigen Screening ADV's Arbeidsmarkt ( werving/ selectie) naar Grond Leeftijd Geslacht Handicap/chronische ziekte Ras 20 16

24 2.2 Meldingen bij de Politie-eenheid Oost-Nederland De politiecijfers voor 2013 zijn overgenomen uit de POLDIS rapportage 2013 (Verwey-Jonker Instituut november 2014). De cijfers voor het jaar 2014 zijn verwerkt op basis van de aangeleverde regionale zaaksoverzichten door de politie, omdat ten tijde van het schrijven van dit rapport POLDIS 2014 nog niet beschikbaar was. De verwerkte cijfers zijn niet officieel door de politie vastgesteld en dienen daarom als indicatie te worden gelezen. De registratie van discriminatie-incidenten en van commune delicten met een discriminatoire component vindt bij de politie in de eenheid Oost-Nederland nog plaats op het niveau van de voormalige vijf politiedistricten. De in dit rapport getoonde politiecijfers betreffen een onderregistratie van meldingen/aangiftes, dit heeft te maken met de volgende feiten: voor één district is alleen het eerste kwartaal 2014 beschikbaar, in een aantal districten is het exacte aantal meldingen/aangiftes m.b.t. de Wilders-uitspraak niet genoemd in de overzichten en tot slot is er sprake van een algemeen bekende lage meldings- of aangiftebereidheid bij de burger. In onderstaande grafiek is het totaal aantal geregistreerde discriminatie-incidenten verwerkt. Deze cijfers zijn inclusief de incidenten tegen politieambtenaren en andere werknemers met een publieke taak. geregistreerde discriminatie-incidenten politie-eenheid Oost-Nederland, naar Grond Geslacht Godsdienst (3) Antisemitisme Handicap Ras Ras mbt "Wilders" Seksuele gerichtheid Onbekend Onbekend mbt "Wilders" (3): 8 registraties m.b.t. godsdienst Jodendom, 7 registraties m.b.t. godsdienst Islam. In totaal 201 geregistreerde discriminatie-incidenten betreffen een melding of aangifte van de Wilders-uitspraak. Deze zaken zijn geregistreerd onder discriminatiegrond: "Ras" (71) of "Onbekend" (130). Van de overige ruim 300 geregistreerde en aangeleverde zaken in de categorie onbekend is in de overzichten geen discriminatiegrond benoemd Samenwerking politie-adv s De Aanwijzing discriminatie, dat opgesteld is door het College van procureurs-generaal van het OM, stelt regels omtrent de opsporing en vervolging van strafbare discriminatie. Daarnaast is in deze aanwijzing de samenwerking tussen OM, het lokaal bestuur, de politie en de ADV s omschreven. Minstens twee maal per jaar vindt het regionaal discriminatieoverleg (RDO) plaats. Het RDO heeft zowel een zaaksbevorderende taak als een beleidsvormende, adviserende en signalerende taak, onder andere ten behoeve van het driehoeksoverleg 6. De Aanwijzing discriminatie en de komst van de Wga hebben geleid tot nauwere contacten en een effectieve samenwerking tussen betrokken partijen. Wanneer een aangifte van discriminatie vanuit strafrechtelijk oogpunt niet vervolgbaar is, kan een ADV de zaak in overleg met de aangever verder oppakken in een civiel(rechtelijk) kader. Ook verbetert de samenwerking de doorverwijzing van ADV s naar politie en vice versa. In overleg kunnen afspraken worden gemaakt over het doen van aangifte en worden de politiemedewerkers die 6 Gezagsdriehoek: OM, lokaal bestuur en politie 17

25 deze aangifte opnemen vooraf actief geïnformeerd. Zo wordt vanaf het begin optimaal ingezet op een volledige registratie en aanpak van discriminatie. 2.3 Het College voor de Rechten van de Mens Het College onderzoekt en beoordeelt op verzoek in individuele gevallen of een discriminatieklacht in strijd is met de bepalingen in de Awgb en aanverwante wetgeving. ADV s in Oost-Nederland ondersteunen melders bij het indienen van een verzoek tot oordeel bij het College. Daarnaast zijn ADV s statutair ook gerechtigd zelfstandig een verzoek aan het College te richten. Dit komt voor indien de melder anoniem is of wenst te blijven, maar ook bij onze eigen screeningsactiviteiten. Het College doet overigens meer dan oordelen vellen over casuïstiek. Het signaleert en rapporteert over mensenrechten in de gehele breedte. Voor dit verslag echter is vooral de functie van toetser aan de gelijkebehandelingswetgeving van belang Instroomverzoeken College In 2012 ontving het College nog 108 verzoeken om een oordeel van inwoners van Oost-Nederland, in 2013 waren dat er 72. De grafiek hieronder toont de verdeling van deze verzoeken naar discriminatiegrond. In een aantal gevallen zijn deze burgers door de ADV s in dit werkgebied begeleid. Maar het is ook mogelijk als burger of onderneming zelfstandig een verzoek om een oordeel bij het College neer te leggen. Wat opvalt in 2012 is dat relatief veel verzoeken werden ingediend over ervaren discriminatie op grond van handicap/chronische ziekte, geslacht, nationaliteit en leeftijd, terwijl in 2013 juist de grond ras weer in toenemende mate aan de orde was. In beide jaren zijn vanuit Oost-Nederland verzoeken om een oordeel ingediend over situaties waarbij geen sprake was van een discriminatiegrond die is opgenomen in de gelijkebehandelingswetgeving. instroom verzoeken uit Oost- Nederland bij het College, naar Grond Oordelen College Uiteindelijk komt een zitting bij het College doorgaans tot een oordeel. Het komt echter geregeld voor dat een verzoeker op een andere grond een verzoek indient dan uit het onderzoek van het College naar voren komt. Het kan dus gebeuren dat een verzoek op grond van nationaliteit uitmondt in een oordeel op grond van ras. 18

26 19 Het totaal aantal ingestroomde verzoeken bij het College is teruggelopen. In die zin is de stijging van het aantal oordelen op grond van nationaliteit een opvallende ontwikkeling Oordelen College inzake klachten uit Oost - Nederland, naar Grond

27 3) Maatschappelijk terrein Instanties die discriminatiemeldingen registreren, geven aan op welk maatschappelijk terrein of welk type locatie de melding betrekking heeft. De terreinen dan wel locaties die in de verschillende registratiesystemen worden onderscheiden, hangen samen met de wettelijke basis waarop de instanties opereren en de taken die zij vervullen. Zo dienen voor het College de terreinen die zijn vastgelegd in de gelijkebehandelingswetgeving als uitgangspunt, terwijl de politie met name concrete locaties registreert. ADV s noteren meer verschillende terreinen dan het College, omdat voor hun werkzaamheden zowel de gelijkebehandelingswetgeving als het strafrecht van toepassing is. In dit hoofdstuk wordt besproken op welke terreinen de meldingen betrekking hebben die in de rapportageperiode zijn ontvangen door de ADV s, de politie-eenheid Oost- Nederland en het College. 3.1 Meldingen bij de ADV s Los van wat de ADV s op de arbeidsmarkt zelf in hun eigen screening signaleren, worden op dit terrein ook regulier veel klachten gemeld. Dat heeft ten dele te maken met de economische crisis, maar ook met het feit dat een aantal discriminatiegronden vooral zijn gericht op dit terrein. Overigens gaat het in deze zaken lang niet altijd om een klacht over het wervings- en selectiebeleid. Ook over arbeidsomstandigheden, interne opleidingen en gebeurtenissen op de werkvloer worden meldingen gedaan. Verder valt het hoge aantal klachten op het terrein publieke/politieke opinie op. Deze stijging komt vooral door klachtregistraties over de uitlatingen van Geert Wilders ( minder, minder ). Bij de ADV s in Oost-Nederland zijn hierover in totaal 428 klachten gemeld. Daarvan zijn er een aantal op een ander terrein geregistreerd. 20

28 De ADV s in Oost-Nederland registreren gemiddeld rond de 100 meldingen per jaar op het terrein collectieve voorzieningen. Het is een opvallend hoog aantal. Collectieve voorzieningen zijn bijvoorbeeld medische instanties, maar ook lagere overheden (gemeenten, UWV) en gemeentelijke diensten als een Werkplein. Indien een klacht over een overheidsinstantie gaat is het zinvol om vast te stellen of het gaat om beleid of om de uitvoering of toepassing van het beleid. Stelregel is dat de Awgb niet van toepassing is op éénzijdig overheidshandelen, maar wel indien (vertegenwoordigers van) de organisatie zich als partij in het publieke domein begeven. Dat kan bijvoorbeeld gaan over arbeidsrelaties, maar ook als een gemeente bijvoorbeeld woningen verhuurt of een openbaar toegankelijk zwembad in beheer heeft en er komt een klacht over het toewijzings- of toelatingsbeleid. Daarnaast is ook het beleid zelf van overheidsorganisaties te toetsen aan de Awgb als de sociale zekerheid op grond van ras in het geding is (vgl. oordeel van het College voor de Rechten van de Mens). Op het terrein commerciële dienstverlening is een stijging van klachten zichtbaar. Dit terrein behelst niet alleen winkeliers, maar ook andere aanbieders van goederen en diensten met winstoogmerk, zoals verzekeraars en kredietverleners. Een man wil een televisie kopen en daarbij gebruik maken van de mogelijkheid in termijnen te betalen. Daartoe moet in de winkel online een formulier worden ingevuld. Als hij zijn nationaliteit wil invullen blijkt zijn moederland niet in de lijst met opties te staan, en zijn voorlopige vergunning tot verblijf wordt niet herkend. De kredietverstrekker van deze winkel blijkt een bank in een ander land te zijn, waar andere wetgeving van toepassing is. Ten slotte verdient de stijging van klachtregistraties over discriminatie in de openbare ruimte en in de buurt/wijk extra aandacht. Veel van deze klachten behelzen scheldpartijen in het verkeer of op openbare plekken als parkeergarages of op straat. Daarbij is het verschil tussen deze twee maatschappelijke terreinen niet altijd duidelijk vast te stellen. Immers: een hakenkruis, dat in de lak van een auto met een Turks vlaggetje achter het raam wordt gekrast, kan een actie zijn van een buurtbewoner maar ook van een toevallige passant. Of deze stijging veroorzaakt is door maatschappelijke verruwing, de uitlatingen van Geert Wilders of een toegenomen meldingsbereidheid bij de burger is niet vast te stellen. Wat we wel kunnen stellen is dat discriminatie in de openbare ruimte erg lastig te bestrijden is, omdat de dader doorgaans een onbekende is en men niet de tijd heeft om van zo n voorval opnames e.d. te maken. In buurt- en wijkregistraties heeft men vaak een vermoeden van een dader, maar ontbreekt ook vaak enig bewijsmateriaal. Bij burenruzies waarbij de partijen duidelijk in beeld zijn, wordt steeds meer samengewerkt tussen verschillende ketenpartners als wijkagent, ADV s, welzijnswerk en wijkregisseurs vanuit de gemeenten. Door nauwe afstemming van acties en gezamenlijke gesprekken kan vaak erger worden voorkomen en weet het slachtoffer zich in ieder geval gehoord en gesteund: Bij de ADV komt een klacht binnen van discriminatie op grond van ras. Melder, van Turkse herkomst, wordt stelselmatig door haar buurvrouw lastig gevallen, uitgescholden en gediscrimineerd. De ADV neemt contact op met politie, gemeente en de woningbouwstichting. Terwijl de zaak in behandeling is, loopt de situatie verder op tussen buren en melder wordt geadviseerd om aangifte te doen van bedreiging en discriminatie. Alle betrokken professionele partijen zijn van mening dat de dader degene is die zou moeten verhuizen. Door een succesvolle samenwerking tussen politie, ADV, gemeente en woningbouwstichting wordt een dossier opgebouwd. Twee maanden nadat de melding bij de ADV binnengekomen is, verhuist de dader naar een ander adres en wordt de woonomgeving voor melder en buurtgenoten weer leefbaar. 21

29 3.1.1 Kruistabellen grond-terrein Voor de terreinen arbeid, collectieve voorzieningen, commerciële dienstverlening en openbare ruimte kunnen we erachter komen op welke grond mensen een discriminatiemelding deden. Daaruit blijkt dat op elk genoemd terrein mensen op andere gronden discriminatie ervaren. Onderstaande grafieken maken dat inzichtelijk: 26% Arbeidsmarkt % Collectieve voorzieningen % 7% 25% 24% 12% 3% 12% Ras/afkomst Godsdienst/levensovertuiging Seksuele gerichtheid Leeftijd 6% 11% Nationaliteit Geslacht Handicap/chronische ziekte 1% 12% Ras/afkomst Godsdienst/levensovertuiging Seksuele gerichtheid Leeftijd 18% 7% Nationaliteit Geslacht Handicap/chronische ziekte Burgerlijke staat Commerciële dienstverlening % 32% 17% Openbare ruimte % 2% 21% 4% 9% 61% 1% 5% 11% 4% Ras/afkomst Godsdienst/levensovertuiging Seksuele gerichtheid Leeftijd 17% Nationaliteit Geslacht Handicap/chronische ziekte Ras/afkomst Godsdienst/levensovertuiging Seksuele gerichtheid Leeftijd Nationaliteit Geslacht Handicap/chronische ziekte Discriminatie op grond van ras komt op alle terreinen voor, maar vooral in de openbare ruimte. Op dit terrein worden ook opvallend veel klachten over discriminatie op grond van seksuele gerichtheid gemeld. 22

30 Discriminatiegronden als leeftijd en handicap/chronische ziekte zijn in de gelijkebehandelingswetgeving alleen beschermd bij arbeidsaangelegenheden. Maar discriminatie op die gronden wordt ook veelvuldig gemeld op de terreinen commerciële dienstverlening en collectieve voorzieningen. Met name ten aanzien van de grond handicap is dit een signaal dat de ratificering en in werking treding van het VN-verdrag inzake de rechten van personen met een handicap nodig is. ADV s pakken deze zaken wel op maar kunnen over deze kwesties nog geen oordeel vragen aan het College. Verder valt op dat niet alleen op de arbeidsmarkt, maar ook op de terreinen collectieve voorzieningen en commerciële dienstverlening relatief veel klachten gemeld worden over discriminatie op grond van geslacht. 3.2 Meldingen bij politie-eenheid Oost-Nederland In de rapportageperiode vond het overgrote deel van de door de politie geregistreerde discriminatie-incidenten plaats op de openbare weg (de locaties "Openbare weg/verkeer" en "Openbare weg" zijn samengevoegd). Daarnaast spelen veel van de geregistreerde incidenten zich af in de directe woonomgeving. Het gaat hierbij om incidenten die zich binnenshuis afspelen (ook in de privésfeer) of buitenshuis (veelal tussen buurtgenoten). Voor beide locaties geldt dat ze aan een stijging onderhevig zijn. De categorie "overige" behelst in toenemende mate meldingen van discriminatie via (sociale) media en hieronder zijn ook veel Wilders-meldingen weggeschreven. In vergelijking met de ADV s registreerde de politie verhoudingsgewijs veel horecagerelateerde discriminatie-incidenten. Politie Oost-Nederland, geregistreerde discriminatie -incidenten naar Terrein Overige/Onbekend/n.v.t. 263 Werksituatie / werkgerelateerd 53 Sportcomplex (in relatie tot sportbeoefening) 7 School/schoolgerelateerd 19 Openbare weg (incl. verkeer) 210 Openbaar vervoer (incl. haltes en stations) 31 Horeca/festival/uitgaan 94 Homo-ontmoetingsplaats Gebedshuis (kerk, moskee, synagoge, e.d.) 0 2 Directe woonomgeving (binnen en buiten) 100 Commerciële dienstverlening (o.a. winkel)

31 3.3 College voor de Rechten van de Mens Veel verzoeken om een oordeel die worden ingediend bij het College hebben betrekking op de arbeidsmarkt. Bij de verzoeken vanuit Oost-Nederland daalde het aantal met betrekking tot dit terrein van 47 in 2012 naar 38 in Ook landelijk was in deze periode sprake van een daling van verzoeken met betrekking tot arbeid. 7 In ons werkgebied hadden deze verzoeken vaak te maken met ervaren ongelijke behandeling bij werving en selectie, met name op grond van leeftijd (18 in de rapportageperiode). In dezelfde periode daalde ook het aantal verzoeken op het terrein goederen en diensten van 44 naar instroom verzoeken aan College, inwoners Oost - Nederland Oordelen College naar terrein oordelen College, inwoners Oost - Nederland College voor de Rechten van de Mens (2013) Jaarverslag 2012, Utrecht: College voor de Rechten van de Mens. 24

32 3.3.2 Kruistabellen grond-terrein oordelen College Ook het College houdt bij welke discriminatiegronden op welke terreinen voorkomen. Onderstaande grafieken verduidelijken dit. Daarbij is de subcategorie Werving en Selectie bij de Arbeid apart belicht, omdat in deze subcategorie met name ook oordelen over casussen uit de eigen screening van vacatures door ADV s zijn opgenomen. Arbeidsmarkt Werving en Selectie 2013 Arbeidsmarkt Werving en Selectie % 7% 10% 10% 7% 10% 33% 10% 27% 40% 20% 13% Ras/afkomst Leeftijd Ras/afkomst Leeftijd Godsdienst/levensovertuiging Geslacht Godsdienst/levensovertuiging Geslacht Handicap/chronische ziekte Meerdere gronden Handicap/chronische ziekte Meerdere gronden Arbeidsmarkt totaal 2014 Goederen en diensten totaal % 7% 6% 8% 8% 17% 7% 13% 40% 17% 20% 50% Ras/afkomst Godsdienst/levensovertuiging Handicap/chronische ziekte Meerdere gronden Leeftijd Geslacht Arbeidsduur Ras/afkomst Geslacht Meerdere gronden Nationaliteit Handicap/chronische ziekte Uit dit overzicht blijkt dat ook bij het College discriminatie op grond van nationaliteit jegens inwoners van Oost-Nederland voornamelijk gemeld en beoordeeld wordt in relatie tot het terrein Goederen en diensten. Het gaat hier om het niet kunnen 25

33 afsluiten van een afbetalingsregeling, telefoonabonnement of huurovereenkomst wegens paspoort of verblijfsdocument. Bij werving en selectie worden steeds meer verzoeken om een oordeel ingediend op grond van leeftijd en geloofsovertuiging. 26

34 4) De aard van de ervaren discriminatie Discriminatie kent verschillende uitingsvormen. Om meer zicht te krijgen op incidenten die zich voordoen in Oost-Nederland, is het zinvol om nader te kijken naar deze uitingsvormen die bij de verschillende instanties worden gemeld. Discriminatie kan zich voordoen als vijandige bejegening, wat betekent dat mensen op discriminerende wijze beledigd worden. Een andere vorm van discriminatie is omstreden behandeling, wat bijvoorbeeld speelt als iemand vanwege zijn leeftijd wordt afgewezen voor een baan. Ook is er soms sprake van geweld of bedreiging waarbij discriminatie een rol speelt, bijvoorbeeld wanneer iemand met geweld bedreigd wordt, omdat hij homo is. Dit hoofdstuk laat zien welke uitingsvormen in meer of mindere mate gemeld worden bij ADV s, politie en het College. 4.1 De antidiscriminatievoorzieningen registraties bij de ADV's, naar Aard Bedreiging Geweld Omstreden behandeling Vijandige bejegening Overig Antidiscriminatievoorzieningen onderscheiden verschillende wijzen van discriminatie. In 2013 ging ruim 60% van de meldingen bij de ADV s in Oost-Nederland over omstreden behandeling. In datzelfde jaar ging ongeveer 30% van de meldingen over een (discriminerende/beledigende) vijandige bejegening. Tien procent viel in 2013 onder de noemers bedreiging, geweld en overig. In 2014 zien wij een verandering. De meldingen over omstreden behandeling bedragen dan 43% van het totaal, terwijl de aard vijandige bejegening bijna 50% van de meldingen betreft. Dit is te verklaren door het feit dat de "minder Marokkanen" uitlatingen van Geert Wilders allemaal onder deze aard zijn geregistreerd. De situatie in 2013 benadert meer het normale beeld van de registraties bij ADV s. Omstreden behandeling Deze registraties hebben betrekking op mensen die ervaren hebben dat zij van diensten zijn uitgesloten of dat hen de toegang tot een voorziening is geweigerd, omdat zij tot een bepaalde groep behoren. Het merendeel van de meldingen over omstreden behandeling gaat over ras, maar de laatste jaren ervaren ook steeds vaker mensen deze vorm van discriminatie op grond van leeftijd, geslacht en handicap of chronische ziekte. De gelijkebehandelingswetgeving met betrekking tot deze specifieke discriminatiegronden op de arbeidsmarkt heeft bijgedragen aan een betere registratie en monitoring van deze zaken. Het aantal meldingen over niet toegestane eisen bij werving van personeel is in 2014 toegenomen: 27

35 Een vrouw meldt bij een supermarkt aan de deur een vacature te hebben aangetroffen, waarbij men op zoek is naar een flinke jongeman. De vrouw, werkzoekende, spreekt de bedrijfsleider aan op dit verboden onderscheid naar geslacht, maar de bedrijfsleider reageert dermate laconiek dat zij de klacht voorlegt aan een ADV. Registraties naar aanleiding van eigen screening van de ADV s in Oost-Nederland zijn voorbeelden van omstreden behandeling die gesignaleerd wordt in vacatureteksten en media-uitingen. Vijandige bejegening Vijandige bejegening is in 2014 explosief gestegen door de meldingen en klachten over de uitspraak van Wilders. Deze meldingen staan met name in verband met de discriminatiegrond ras. Normaliter wordt vijandige bejegening met name gemeld door mensen met een homo- of biseksuele geaardheid. Zij melden vaker vijandige bejegening in de woonomgeving of tijdens het uitgaan. Ook op grond van geloofsovertuiging komen regelmatig meldingen over vijandige bejegening bij ADV s binnen: Een vrouw met een hoofddoek bezoekt haar huisarts omdat zij langdurig last heeft van migraine. Terwijl zij in de wachtkamer zit te wachten komt er een andere vrouw binnen met 3 kleine kinderen die zeer luidruchtig zijn en de hele wachtkamer als hun speelterrein gebruiken, zonder dat de moeder ingrijpt. De eerste vrouw spreekt de moeder aan: zou u uw kinderen willen kalmeren, ik heb migraine. Het antwoord luidt dat zij zich er niet mee moet bemoeien, dat die moslims moeten ophouden met Nederlanders voor te schrijven hoe ze zich moeten gedragen en dat als het haar niet bevalt, ze dan maar moet opzouten naar haar eigen land. Gelukkig hoort de assistente deze tirade ook en de moeder wordt na een aantal onbevredigende gesprekken gevraagd een andere praktijk te zoeken. Geweld, Bedreiging, Overig Discriminatie kan ook samengaan met geweld of bedreiging. Het aantal meldingen van discriminatoir geweld dat onder de aandacht van ADV s gebracht werd is in 2014 met 100% toegenomen, meestal in combinatie met vijandige bejegening of omstreden behandeling. Grotendeels vonden deze incidenten plaats in de buurt of wijk, maar ook in de privésfeer wordt deze uitingsvorm vaak gemeld. Daarnaast worden bedreiging en geweld ook gemeld op het terrein arbeid. Meestal hebben de gemelde bedreigingen betrekking op de grond ras of (in mindere mate) seksuele gerichtheid, maar in toenemende mate ook op geloofsovertuiging. In de kruistabellen hierna wordt weergegeven welke vorm van discriminatie op de belangrijkste maatschappelijke terreinen en op de meest gemelde discriminatiegronden werden geregistreerd. Hiervoor hebben wij de meldingen uit 2014 onderzocht. Voor de volledigheid treft u alle tabellen aan in bijlage 2. 28

36 4.1.1 Kruistabellen aard-terrein arbeidsmarkt 2014 buurt/wijk/openbare ruimte % 1% 13% 10% 11% 11% 7% 83% 61% Bedreiging Geweld Bedreiging Geweld Vijandige bejegening Omstreden behandeling Vijandige bejegening Omstreden behandeling Overig Overig collectieve voorzieningen 2014 publieke/ politieke opinie % 6% 1% 1% 88% 96% Bedreiging Geweld Bedreiging Geweld Vijandige bejegening Omstreden behandeling Vijandige bejegening Omstreden behandeling Overig Overig Op de arbeidsmarkt en bij de collectieve voorzieningen zien we met name veel meldingen van omstreden behandeling. Op de terreinen buurt/wijk, openbare ruimte en publieke/politieke opinie registreerden de ADV s in Oost-Nederland voor het merendeel meldingen van vijandige bejegening. Opvallend is ook dat met name op straat en in de woonomgeving het aantal meldingen van bedreiging en geweld vaak wordt gemeld, terwijl die vormen van discriminatie op de andere terreinen minimaal geregistreerd worden. 29

37 4.1.2 Kruistabellen aard-grond ras % 2% 2% seksuele gerichtheid % 16% 21% 22% 6% 70% 52% Bedreiging Geweld Bedreiging Geweld Vijandige bejegening Omstreden behandeling Vijandige bejegening Omstreden behandeling Overig Overig godsdienst 2014 nationaliteit % 5% 1% 5% 1% 3% 25% 31% 58% 66% Bedreiging Geweld Bedreiging Geweld Vijandige bejegening Omstreden behandeling Vijandige bejegening Omstreden behandeling Overig Overig Een groot gedeelte van de klachten op grond van ras in 2014 nam de vorm aan van vijandige bejegening. De uitlatingen van Geert Wilders en zijn achterban bij de gemeenteraadsverkiezingen in maart zijn hieronder geregistreerd. Bij de grond godsdienst stijgt het aantal vijandige bejegeningen en ook bedreiging door de jaren heen, terwijl mensen die een klacht deden op grond van hun nationaliteit vooral last hadden van omstreden behandeling. Beleidsaandacht lijkt nodig voor de grond seksuele gerichtheid; in meer dan de helft van de gevallen was hier sprake van vijandige bejegening, maar ook het aantal meldingen van bedreiging en geweld op deze grond zijn opvallend hoog. 30

38 4.2 Politie-eenheid Oost-Nederland De politie registreert discriminatie in een zogenoemd zaaksformulier. In dit zaaksformulier onderscheidt men 7 uitingsvormen van discriminatie: bedreiging, belediging, diefstal, discriminatie, mishandeling, vernieling en overige. Het doel van dit zaaksformulier is om zicht krijgen op discriminatie (met name meldingen en aangiften op grond van art. 137c t/m g, dan wel 429quater Sr.) en commune delicten met een discriminatoire component. Het overzicht wordt gebruikt als instrument voor de regionale discriminatieoverleggen (RDO), waarin OM, politie en ADV s bijeenkomen om zowel tendensen als individuele casussen te bespreken. In de rapportageperiode steeg het aantal meldingen van directe discriminatie van 23% naar 30%. In dezelfde periode steeg het aantal meldingen over belediging (met een discriminatoire component) van 45% naar 55%. Bij belediging gaat het hoofdzakelijk om uitschelden, al dan niet in het openbaar. Vermoedelijk is de stijging van beide vormen van discriminatie terug te voeren op de aangiften tegen Geert Wilders. Ongeveer 10% van de registraties bevat een vorm van bedreiging. Het aantal registraties van discriminatoire vernielingen loopt terug. Het betreft hier doelbekladdingen met hakenkruizen, white-power tekens of discriminerende teksten op openbare gebouwen of op openbare plekken politie: aard van de discriminatie 0 Bedreiging Belediging Diefstal Discriminatie Mishandeling Vernieling Overige

39 5) Wijze van klachtbehandeling In dit rapport wordt steeds gesproken over meldingen van discriminatie die door verschillende instanties worden geregistreerd. Vaak blijft het niet bij die registratie, maar wordt door de instanties actie ondernomen. Slachtoffers worden gehoord, bijgestaan of doorverwezen, zaken worden onderzocht en soms juridisch getoetst. In dit hoofdstuk wordt kort ingegaan op de wijze waarop geregistreerde discriminatiemeldingen zijn afgehandeld. Afhandeling door de politie blijft hier buiten beschouwing aangezien de politieregistraties te weinig informatie over afhandeling bieden. 5.1 Behandeling meldingen door ADV s Mensen die discriminatie ervaren of die getuige zijn van discriminatie kunnen bij een ADV terecht voor advies, informatie en/of ondersteuning. In samenspraak wordt gekeken welke acties wenselijk en haalbaar zijn. Welke stappen genomen kunnen worden hangt sterk af van de aard van de klacht, de wensen en verwachtingen van de melder en, indien tot nadere stappen wordt overgegaan, van de juridische mogelijkheden. ADV s werken volgens het hoor-wederhoor model, wat inhoudt dat de vermeende veroorzaker de kans krijgt om zijn/haar visie op het gebeuren te geven. Op basis van wat er uit dit hoor-wederhoor naar voren komt wordt beoordeeld of en op welke wijze een klacht kan worden opgepakt. De ADV's streven ernaar de dialoog op gang te brengen en bewustwording te creëren bij beide partijen. Soms is het nodig om hiervoor mediation in te zetten. Mocht dit niet lukken of zijn partijen hiertoe niet bereid aan mee te werken, dan kan er samen met de melder gekeken worden naar andere opties. Een voorbeeld hiervan is het begeleiden en ondersteunen van de melder bij een procedure bij het College. Daarnaast kunnen ADV s ook ondersteuning bieden bij het doen van aangifte bij de politie wijze van klachtbehandeling door ADV's in Oost -Nederland Juridische toetsing College voor de Rechten van de Mens In 2014 sprak het College 29 oordelen uit naar aanleiding van verzoeken die waren ingediend door inwoners van de provincies Overijssel en Gelderland. De Collegetabellen in bijlage 2 tonen op welke gronden en terreinen deze oordelen betrekking hadden. Leeftijd en nationaliteit kwamen het meest voor als grond in de oordelen (beiden 6 oordelen), gevolgd door geslacht (5 maal). Oordelen gingen vooral om situaties bij het aanbieden van goederen en diensten (12), gevolgd door werving en selectie (10). 32

40 In 15 zaken oordeelde het College dat er sprake was van strijd met de wet (minstens een uitspraak verboden onderscheid / strijd met de wet, zie de bijbehorende tabel in bijlage 2). Niet alle verzoeken om een oordeel leiden tot een oordeel. Het College is bevoegd om situaties te toetsen aan de gelijkebehandelingswetgeving. Dit betekent dat de situatie waarover een oordeel wordt gevraagd betrekking moet hebben op de discriminatieterreinen en discriminatiegronden die in deze wetgeving zijn opgenomen. Als dit niet het geval is dan zal het College uitspreken niet bevoegd te zijn om over de voorgelegde casus te oordelen. Het kan ook voorkomen dat het College besluit dat de verzoekende partij niet-ontvankelijk is in zijn of haar verzoek. De laatste jaren is dat met name in arbeidsgeschillen aan de orde, waarbij werkgever en (voormalige) werknemer een vaststellingsovereenkomst hebben gesloten. Daarnaast komt het ook geregeld voor dat een verzoeker zelf geen belang heeft bij een uitspraak. Als het College het verzoek wel mag behandelen (en het verzoek is ontvankelijk) wordt een onderzoek gestart. In veel situaties volgt daarna een zitting, waarna de verzoekende partij en verweerder het oordeel van het College ontvangen. Hierin staat of naar het oordeel van het College er al dan niet sprake was van discriminatie. Het kan voorkomen dat een zitting niet plaatsvindt, bijvoorbeeld omdat er mediation ingezet wordt of omdat het verzoek wordt ingetrokken. Ook kan het College besluiten een klacht schriftelijk af te doen. Organisaties hebben de mogelijkheid het College te verzoeken om een oordeel te geven over hun eigen handelen. Doorgaans wordt dit middel ingezet om voorgenomen beleid te toetsen aan de wet. In 2014 werd door één organisatie in Oost-Nederland van dit middel gebruik gemaakt. Daarbij zocht en kreeg deze organisatie van de ADV begeleiding. In vergelijking met 2013 heeft het College minder uitspraken gedaan over situaties die inwoners van Oost-Nederland hebben voorgelegd. Die daling vond zowel op het terrein arbeid als op het terrein goederen en diensten plaats uitspraken College voor de Rechten van de Mens 0 Oordelen met minstens een uitspraak verboden onderscheid / strijd met de wet Oordelen zonder onderscheid / strijd met de wet

41 6) De gemeenten nader beschouwd Gemeenten (en regio's) zijn niet zonder meer met elkaar te vergelijken. Verschillende factoren kunnen ervoor zorgen dat er zich in de ene gemeente meer incidenten voordoen dan in de andere gemeente. Denk bijvoorbeeld aan de aanwezigheid van horecagelegenheden, voortgezet- en beroepsonderwijs en voetbalstadions in grote(re) steden. Een gemeente met een sterke centrum- of regiofunctie heeft daarbij een groter netwerk van openbaar vervoer, organiseert meer (grootschalige) evenementen en trekt een groter publiek. Daarnaast zijn er in het werkgebied Oost-Nederland verschillende gemeenten met een sterke toeristische functie. Ook de bevolkingsopbouw en het bevolkingsaantal zijn factoren, want meer inwoners betekent dat er potentieel meer gedupeerden, melders en aangevers zijn. Omdat gemeenten zich niet op een eiland bevinden en inwoners voor werk, uitgaansgelegenheden en andere voorzieningen vaak buiten hun eigen woonplaats te vinden zijn, is het voor gemeenten ook relevant om te weten wat er zich buiten de eigen grenzen afspeelt. 6.1 Aantal ADV-meldingen naar regio en gemeente De politie-eenheid Oost-Nederland, waarover deze rapportage zich uitstrekt, omvat alle 81 gemeenten in de provincies Overijssel en Gelderland. De Wet gemeentelijke antidiscriminatievoorzieningen (Wga) van 2009 verplicht alle Nederlandse gemeenten om hun inwoners een laagdrempelige, professionele ADV aan te bieden. Dit houdt in dat 3,2 miljoen inwoners van deze eenheid bij de vijf ADV s een discriminatie-ervaring kunnen melden. Die ervaring hoeft zich niet per definitie te hebben afgespeeld in de woonplaats van de melder. Sommige discriminatie-ervaringen zijn helemaal niet te koppelen aan een 'plaats voorval'. Bijvoorbeeld wanneer iemand zich gediscrimineerd voelt door een uitspraak van een politicus in de landelijke media of door een filmpje op een website. In de praktijk zien we grote verschillen tussen de gemeenten. Naast de hierboven genoemde demografische en infrastructurele verschillen, is de naamsbekendheid van de ADV een andere factor. Uit het rapport Discriminatieklimaat Gelderland en Overijssel uit 2012 bleek dat bijna 90% van de inwoners van Oost-Nederland niet bekend was met een ADV. Inwoners van stedelijke gebieden zijn vaker op de hoogte van de aanwezigheid van een ADV dan inwoners van landelijke gebieden. De naamsbekendheid bij burgers en doorverwijsinstanties kan in de grotere gemeenten hoger zijn, doordat de Gelderse en Overijsselse ADV s al langer samenwerkten met deze gemeenten. Veel kleinere gemeenten zijn pas aangesloten bij een ADV sinds het in werking treden van de Wga. Daarnaast zijn sommige gemeenten ook actiever in het doorverwijzen van hun burgers naar de ADV in hun werkgebied. Tot slot hangt de naamsbekendheid van de ADV's nauw samen met de mate van investering die gemeenten doen om discriminatie te voorkomen en te bestrijden. Uit het rapport Discriminatieklimaat Gelderland en Overijssel kwam tevens naar voren dat inwoners van stedelijke gemeenten vaker discriminatie ervaren dan inwoners van landelijke gemeenten. In totaal had één op de zes inwoners van Oost-Nederland in 2011 een discriminatie-ervaring. In de tabellen in bijlage 2 zijn alle meldingen bij de ADV s naar gemeente uitgesplitst. In deze tabellen staat ook het aantal meldingen per inwoners. De grafieken op de komende pagina s zijn een weergave van deze laatste tabellen. Wij presenteren die op alfabetische volgorde, gegroepeerd op regio. Deze wijze biedt een duidelijker beeld van de omvang van discriminatie dan het gebruik van de absolute aantallen klachten. De gegevens van de gemeente Deventer zijn voor het jaar 2014 afkomstig van ADV Meldpunt Discriminatie Deventer (*). 34

42 klachten bij ADV Ieder1Gelijk ( Gelderland Zuid) per gemeente per 1000 inwoners Beuningen Buren Culemborg Druten Geldermalsen Groesbeek Heumen Lingewaal Maasdriel Millingen aan de Rijn Neder Betuwe Neerijnen Nijmegen Tiel klachten bij ADV Meldpunt discriminatie en pesten ( Gelderland Midden) per gemeente per 1000 inwoners Arnhem Barneveld Doesburg Duiven Ede Lingewaard Nijkerk Overbetuwe Renkum Rheden Rijnwaarden Rozendaal Ubbergen Scherpenzeel West Maas en Waal Wageningen Wijchen Westervoort Zaltbommel Zevenaar 0 0,5 1 1, ,5 1 1,

43 klachten bij ADV Artikel 1 Overijssel * per gemeente per 1000 inwoners Almelo klachten bij ADV Artikel 1 Noordoost Gelderland per gemeente per 1000 inwoners Aalten Apeldoorn Berkelland Bronckhorst Brummen Doetinchem Elburg Epe Ermelo Harderwijk Hattem Heerde Lochem Montferland Nunspeet Oldebroek Oost-Gelre Oude IJsselstreek Putten Voorst Winterswijk Zutphen Borne Dalfsen Deventer* Dinkelland Enschede Haaksbergen Hardenberg Hellendoorn Hengelo Hof van Twente Kampen Losser Oldenzaal Olst-Wijhe Ommen Raalte Rijssen-Holten Staphorst Steenwijkerland Tubbergen Twenterand Wierden Zwartewaterland Zwolle 0 0,5 1 1, ,5 1 1,

44 6.2 Politie-eenheid Oost-Nederland: registraties per district en gemeente De politie registreert in het zaaksoverzicht de incidenten die (mogelijk) discriminatoir zijn. Deze registraties zijn bedoeld ter ondersteuning van het regionaal discriminatieoverleg (RDO) en om het zicht te vergroten op (mogelijk) discriminatoire incidenten tegen burgers, politieambtenaren en overige medewerkers met een publieke taak (zoals bijvoorbeeld buschauffeurs, ambulancemedewerkers en treinconducteurs). Discriminatie-incidenten zijn in eenheid Oost-Nederland in 2014 per district geregistreerd. Als we deze klachten herleiden tot de gemeenten waarin het voorval zich heeft afgespeeld dan blijkt dat wij van 4 politiedistricten voldoende informatie hebben ontvangen om hierover cijfers te kunnen weergeven. De voormalige districten IJsselland en Twente zijn voor het gemak in één tabel (Overijssel) ondergebracht. De grafieken op de volgende pagina s zijn een weergave van het aantal registraties per gemeente per inwoners, uitgesplitst naar reguliere meldingen, incidenten tegen politiemedewerkers en overige medewerkers met een publieke taak. Gelderland Zuid 2014, Politie Gelderland-Zuid discriminatie-incidenten per 1000 inwoners Beuningen Buren Culemborg Druten Geldermalsen Groesbeek Heumen Lingewaal Maasdriel Millingen aan de Rijn Neder Betuwe Neerijnen Nijmegen Tiel Ubbergen West Maas en Waal Wijchen Zaltbommel 0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 regulier politie overige mdw. publ. taak In Gelderland Zuid bevindt zich de grootste stad (Nijmegen) in de eenheid Oost-Nederland. Met bijna inwoners is het niet verwonderlijk dat daar ook bij de politie Gelderland-Zuid zowel veel reguliere klachten, als ook klachten tegen politiemedewerkers gemeld werden. Opvallend echter is de hoge score van een middelgrote gemeente als Tiel, vooral vanwege het grote aantal (discriminatoire) beledigingen van politiemedewerkers. Ook een kleinere gemeente als Culemborg valt op vanwege de hoge aantallen incidenten tegen medewerkers met een publieke taak. Of dit komt door een grotere meldingsbereidheid of door een verruwing van de omgangsvormen in die gemeenten is niet te duiden. In Millingen en Lingewaal registreerde de politie geen discriminatie-incidenten. 37

45 Overijssel 2014, Politie Overijssel discriminatie-incidenten per 1000 inwoners Almelo Borne Dalfsen Deventer Dinkelland Enschede Haaksbergen Hardenberg Hellendoorn Hengelo Hof van Twente Kampen Losser Oldenzaal Olst-Wijhe Ommen Raalte Rijssen-Holten Staphorst Steenwijkerland Tubbergen Twenterand Wierden Zwartewaterland Zwolle 0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 regulier politie overige mdw. publ. taak In Dalfsen, Staphorst en Tubbergen werd door de politie geen enkele melding geregistreerd van (mogelijke) discriminatie, niet van burgers noch van medewerkers met een publieke taak. In Twenterand en Wierden werden louter incidenten tegen politiemedewerkers geregistreerd, terwijl in Dinkelland, Losser, Oldenzaal, Olst-Wijhe, Ommen en Steenwijkerland alleen discriminatie-incidenten tegen burgers werden gemeld. Zoals al eerder aangegeven komen in gemeenten met een groot inwoneraantal en een sterke centrumfunctie meer discriminatievoorvallen voor. Dat zien we ook in het overzicht terug. Almelo ( inw.), Deventer (98.000), Enschede ( ), Hengelo (81.000) en Zwolle ( ) voeren de ranglijst aan, gevolgd door de middelgrote gemeenten Hardenberg ( inw.) en Kampen (52.000). Hengelo is daarnaast ook een knooppunt van spoorlijnen en laat dan ook een relatief groot aantal meldingen tegen overige medewerkers met een publieke taak zien, voor het merendeel spoor-medewerkers. 38