Handreiking homo-emancipatie. Ondernemerschap in homo- en lesbische organisaties

Transcriptie

1 Handreiking homo-emancipatie Ondernemerschap in homoen lesbische organisaties

2 Ondernemerschap in homoen lesbische organisaties Overheden verwachten van belangenorganisaties steeds meer dat zij zich opstellen als maatschappelijke ondernemingen. Dit betekent dat lokale homoen lesbische organisaties zich opnieuw op hun positie moeten oriënteren. Ook moeten ze nadenken over de manier waarop zij hun basistaken uitvoeren. Ondernemerschap kan een goed hulpmiddel zijn. Van exploitatiesubsidie naar projectsubsidie In de jaren 80 en 90 hebben Nederlandse homoen lesbische organisaties vette jaren meegemaakt. Overheden erkenden dat homo-emancipatiebeleid belangrijk was. Ze gaven belangenen gezelligheidsorganisaties geregeld zogeheten exploitatiesubsidies voor hun basisfuncties. Maar de laatste jaren is daar steeds minder geld voor beschikbaar. Gemeenten zijn bovendien minder bereid geld uit te geven zonder concrete eisen te stellen aan de te behalen resultaten. Traditioneel heeft een lokale homo- of lesbische organisatie vijf functies: 1. informele ontmoeting in de vorm van huiskamerbijeenkomsten, een bar of soms een disco; 2. informatie en opvang, vaak via een website en een telefoonnummer, maar soms ook in de vorm van een informatiewinkel of koffieshop; 3. een groepsaanbod voor persoonlijke empowerment, in de vorm van coming-outgroepen of minder specifiek gerichte kringen ; 4. voorlichting over homoseksualiteit, meestal gericht op het voortgezet onderwijs; 5. collectieve belangenbehartiging, meestal gericht op het beleid van de grotere gemeente waar de organisatie gevestigd is. Omslag naar projectmatig werken De gemeente wil steeds minder exploitatiesubsidies verstrekken, maar is vaak wel bereid om relatief kortlopende projecten te ondersteunen die concrete resultaten bereiken. Hoe gaan lokale homoen lesbische organisaties met deze omslag om? In de praktijk lukt dat niet zo goed. In veel organisaties leidt de noodzaak om financieel te overleven tot een nadruk op het instandhouden en winstgevend maken van de bar of disco. Andere functies die minder of geen geld opleveren, worden vaak het kind van de rekening. Soms proberen lokale organisaties om hun structurele activiteiten te benoemen als project. Dat lukt doorgaans maar voor één keer, niet voor meerdere keren achter elkaar. Men kan wel meerdere projectsubsidies achter elkaar aanvragen, maar dan moeten die projecten op elkaar voortbouwen en iedere keer nieuwe resultaten bereiken. Sommige homoen lesbische organisaties zijn erin geslaagd om zichzelf bij de gemeente te presenteren als een aanbieder van structureel aanbod dat niet door reguliere organisaties kan worden geboden. In dat geval krijgt de organisatie een structurele status. De organisatie kan dan via een convenant of contract afspraken maken over een aantal te leveren producten. Denk bijvoorbeeld aan twee gespreksgroepen per jaar met minimaal tien deelnemers, of vijftig voorlichtingen op scholen voor voortgezet onderwijs. Helaas lukt dat nog niet heel vaak. Strategische analyse voor financiering De overheid vindt dat maatschappelijke groepen hun eigen activiteiten moeten financieren. De overheid wil haar prioriteit leggen bij de zorg voor mensen die (bijna) uitvallen. Die lokale zorgplicht willen gemeenten het liefst concentreren in één instelling per beleidsterrein. Alleen projecten die niet in dit stramien passen, komen in aanmerking voor een opdracht of subsidie. Diversificatie in de activiteiten In de afgelopen jaren is binnen de basisfuncties van lokale homo-organisaties steeds meer diversificatie opgetreden. Niet langer is elke activiteit op álle homo s en lesbo s gericht, maar ontstaan er specifieke versies van het aanbod voor vrouwen, jongeren, ouderen, allochtonen of gehandicapten. Die ontwikkeling is nog niet afgelopen. Er zijn bijvoorbeeld al subactiviteiten voor minderjarige jongeren, 30+ vrouwen en diverse culturele groepen. Het is voorstelbaar dat er in de toekomst ook aanbod komt voor biseksuelen, transgenders en andere groepen met eigen behoeften.

3 Het Anna Blaman Huis, het Friese deel van het Internationaal Homo- en Lesbisch Informatiecentrum en Archief (IHLIA), heeft zich in de provincie Friesland een stevige plaats veroverd door een coalitie van lokale homoen lesbische organisaties te organiseren. Met dit uitgangspunt zou het bestuur van een lokale homoen lesbische organisatie zichzelf de volgende strategische vragen kunnen stellen: Welke activiteiten zijn intern (op leden) en welke extern gericht? Hoeveel van de interne activiteiten kan ik financieren uit de contributie van de leden? Welke andere inkomsten kan ik daarvoor genereren, bijvoorbeeld uit drankverkoop, introductiekaarten, fondsenwerving voor specifieke activiteiten? Welke externe activiteiten kan ik benoemen als diensten en tegen kostprijs, of misschien zelfs met een kleine winst, verkopen? Welke externe activiteiten zijn verliesgevend? Hoe kunnen we die ombouwen tot populaire diensten of producten die wel wat opbrengen? Als de afnemers de verbeterde diensten of producten niet (geheel) kunnen betalen, hoe kunnen we die dan laten (co)financieren? Interne projecten In principe zal een strategische analyse opleveren dat de interne, op leden gerichte activiteiten zichzelf moeten kunnen betalen. De meeste homo s en lesbo s zijn ook prima in staat om de onkosten van leuke activiteiten op te brengen, of ze kunnen (deels) uit drankopbrengsten worden betaald. In de praktijk zijn homoen lesbische organisaties niet altijd gewend zo te werken. Het betekent dat je een berekening maakt van de totale kosten en die deelt door het aantal deelnemers of de verwachte inkomsten. Sommigen beweren dat het maken van een dergelijk miniondernemingsplan niet past bij het ideologische karakter van de activiteiten. Dit is echter een drogredenering. Het feit dat je een maatschappelijke organisatie bent, betekent niet dat de maatschappij daar klakkeloos geld voor geeft. Je moet kunnen aantonen dat je activiteiten organiseert waar behoefte aan is, en dat de gebruikers er naar vermogen aan willen bijdragen. Bekruipt je nu de vrees dat je iets organiseert en dat er te weinig mensen op af komen? Dat is het risico van ondernemen! Mensen zullen alleen op je activiteit afkomen als die écht aan hun behoeften voldoet en als je er goede pr voor hebt gemaakt. Veel zelfhulp- of ontmoetingsactiviteiten worden door de jaren heen exact hetzelfde aangeboden. Dat is geen goed idee; het concept raakt dan sleets en er komen geen nieuwe mensen op af. Het is dus nodig om niet goed lopende interne activiteiten geregeld aan te passen aan de tijdgeest en aan nieuwe potentiële afnemers.

4 het verhogen van de tolerantie en acceptatie; het verminderen van discriminatie; het bewerkstelligen van homoen lesbospecifieke aandacht in reguliere organisaties; het ontwikkelen van homoen lesbospecifieke diensten en producten door reguliere organisaties. De traditionele externe functies van lokale homoen lesbische organisaties zijn voorlichting en collectieve belangenbehartiging. Voorlichting is gericht op het bevorderen van individuele acceptatie. Belangenbehartiging gaat over homospecifieke aandacht en diensten, zowel van overheden als van reguliere organisaties waar homo s en lesbo s gebruik van maken. Empowerment Lifestyle Services is in de afgelopen 13 jaar ontwikkeld van een kleine vrijwilligersgroep tot een kenniscentrum voor homo-emancipatie in het onderwijs. Het ondernemerschap van Empowerment komt voort uit een systematisch opgebouwde inhoudelijke deskundigheid en advisering over mainstreaming. Een dergelijke innovatie zou je overigens wel als een project kunnen benoemen. Een opfrissingsproject is immers een soort methodiekontwikkelingsproject. Mogelijk kun je de gemeente, de provincie of een fonds ervan overtuigen dat die vernieuwing een prikkel kan gebruiken. Een andere vorm van methodiekontwikkeling is het proef- of pilotproject. In dat geval gaat het om het ontwikkelen van een geheel nieuwe dienst of product. Zowel bij opfrissingsprojecten als bij proefprojecten is het essentieel dat je aangeeft hoe de methodiek na het project doorloopt als reguliere en kostendekkende activiteit. Houd hier dus al tijdens de ontwikkeling rekening mee. Externe projecten Activiteiten die niet gericht zijn op eigen leden of bezoekers, maar op heteroseksuelen of reguliere organisaties, kun je heel goed als project opzetten. Bij zulke activiteiten gaat het bijna altijd om: Naast deze traditionele externe functies kunnen homoen lesbische organisaties overwegen hun aanbod uit te breiden naar bijvoorbeeld lichte vormen van hulpverlening of preventieprojecten. Bij hulpverlening kun je denken aan het opvangen en begeleiden van mensen die (nog) niet terecht kunnen bij de reguliere hulpverlening. Of aan een buddyformule naast professionele hulpverlening. Hiervoor moet je wel goed opgeleide vrijwilligers of professionals inzetten. Bij preventieprojecten gaat het om projecten die sociale uitsluiting en discriminatie structureel voorkomen. Het gaat dan dus niet meer om voorlichting die gericht is op individuele tolerantie, maar om activiteiten die scholen, verzorgingstehuizen, de politie of het welzijnswerk mobiliseren om zélf de verantwoordelijkheid te nemen en een plan van aanpak te maken. De meeste extern gerichte activiteiten hebben pas op een langere termijn meetbare resultaten. Het werkelijk voorkomen van homonegativiteit lukt immers niet binnen een korte periode, zeker niet als het gaat om het aanpassen van diensten van een organisatie. Het is daarom zaak om zorgvuldig te bedenken via welke kleinere stappen en met welke tussenresultaten je de langetermijndoelen kunt bereiken. Elk tussenresultaat zou een projectdoel kunnen zijn. Het langetermijnplan is dan in feite een programma, dat een reeks van projecten met elkaar verbindt. Mainstreaming Soms is het beter als een homo- of lesbische organisatie het aanbod niet (helemaal) zelf ontwikkelt. In dat geval werk je binnen een project samen met een organisatie die het aanbod daarna gaat overnemen. Dit noem je mainstreaming: homospecifieke aandacht wordt integraal onderdeel van het aanbod van een reguliere organisatie. Als het ontwikkelen en mainstreamen veel tijd of geld kost, en als projectfinanciering beperkt is in budget of tijd, kun je de ontwikkelfase en de mainstreamfase benoemen als aparte projecten.

5 Homoprojecten in de Wmo Een kans om zowel interne als externe projecten gefinancierd te krijgen, ligt in aansluiting op de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Deze wet die het lokale welzijn regelt, beschrijft negen prestatievelden waarop de gemeente iets moet doen. In zes van deze velden zit ruimte voor homospecifieke aandacht. 1. Sociale samenhang en leefbaarheid in wijken, buurten en dorpen. Het aanknopingspunt voor homo-emancipatie is dat homo s en lesbo s het nu eenmaal minder prettig hebben in sommige wijken waarin zij leven. Daar zou de gemeente iets aan moeten doen. 2. Preventieve ondersteuning van de jeugd. Het gaat hier om het voorkomen van uitval of van psychische en sociale problemen bij jongeren. Hier zouden ook homojongeren onder moeten vallen, bijvoorbeeld allochtone homojongeren of homotieners. 3. Informatie en ondersteuning voor cliënten. De gemeente heeft een loket waar zorgcliënten terechtkunnen voor hun zorgbehoeften en voor maatschappelijke ondersteuning. Een onderwijsprogramma Een voorbeeld van een meerjarig preventieprogramma op het gebied van onderwijs zou de volgende projecten kunnen omvatten: 1. verkenning naar stand van zaken op scholen; 2. agendasetting bij schoolleiders door gesprekken en een verkenning per school; 3. ontwikkelen ondersteuningsaanbod voor scholen en opfrissen voorlichtingsaanbod; 4. uitvoeren docententrainingen en coaching; 5. scholen ondersteunen bij het betrekken van leerlingen en beleidsontwikkelling; 6. een helpdesk voor scholen die bij hun kwaliteitsbeleid van tijd tot tijd advies en ondersteuning nodig hebben. Financiering van elk van deze projecten is apart vaak makkelijker te vinden dan voor een groot en duur meerjarenproject. Maar schets zeker ook de grote lijnen. Het presenteren van een visie en een structurele aanpak kan namelijk soms juist aanleiding zijn voor de gemeente of provincie om eens stevig te investeren. Mainstreaming is de ruggengraat van meerjarige programma s. Structurele samenwerking met reguliere organisaties is dus in alle gevallen essentieel. Voorbeeld van mainstreaming In Nijmegen, Rotterdam en Amsterdam worden scholen met gemeentelijke financiering op maat begeleid bij het integreren van homo-emancipatie binnen het veiligheidsbeleid. Lokale homobelangenverenigingen hebben gepleit voor dergelijke aandacht en voor projecten die dat konden bereiken. De gemeente gaf vervolgens opdracht voor projecten waarin gesprekken met schoolleiders en een begeleidings- en trainingsaanbod op maat centraal staan. In Amsterdam is voorgesteld dat vrijwilligers in hun voorlichting ook aandacht besteden aan de rol en verantwoordelijkheid die jongeren zelf hebben in het schoolklimaat. Op die manier past de voorlichting nog beter in een integrale aanpak die alle geledingen van de school mobiliseert. Om dat goed te kunnen doen, moeten gemeenten hun contact met maatschappelijke organisaties op een goede manier organiseren. Daarbij zou ook aandacht voor homospecifiek aanbod door welzijns- en gezondheidsorganisaties aan de orde kunnen zijn. En bijvoorbeeld het maken van een roze sociale kaart. Als er lacunes in het aanbod zitten en dat is ongetwijfeld het geval kan dat aanleiding zijn voor aanvullende maatregelen. 4. Ondersteuning van mantelzorg en vrijwilligers. Om de zorg goedkoper te maken, worden steeds meer zorgtaken afgewenteld van professionele hulpverleners naar vrijwilligers of mantelzorgers. Ook homoseksuelen worden al op tal van punten door vrijwilligers en mantelzorgers ondersteund, denk aan buddy s en maatjesprojecten. Homo- en lesbische organisaties verrichten vaak mantelzorgtaken of kunnen deze ontwikkelen, als aanbieder of als makelaar. Je moet er wel rekening mee houden dat als de overheid aan mantelzorg denkt, men vooral familie en buren op het netvlies heeft. Homoseksuelen hebben echter niet altijd een wederzijds ondersteunend contact met familie of buren. Het is dus zaak om het homoen lesbische perspectief op dit onderwerp te bewaken. 5. Het bevorderen van de deelname aan het maatschappelijk verkeer van mensen met psychosociale problemen. Ook bij dit prestatieveld kunnen we denken aan bepaalde subgroepen onder homo s en lesbo s: denk aan allochtonen en gehandicapten. In een aantal regio s zet men ontmoetingsgelegenheden of opvangpunten op. Dat kan in de vorm van een gespreksgroep of thema-avond. Maar denk ook aan innovatieve vormen, zoals een telefoonlijn, een chatroom, een digitale huiskamer of netwerken van vertrouwenspersonen.

6 Het Pink Point in Amsterdam is ruim tien jaar geleden ontstaan als vrijwilligersinitiatief. Tijdens de Gay Games organiseerden vrjwilligers een informatiepunt in de vorm van een ijscokar. Het initiatief was zo succesvol, dat zij steeds verder professionaliseerden. De ijscokar werd een container en later een professioneel vormgegeven kiosk. Pink Point is inmiddels zelfvoorzienend door de verkoop van souveniers. 6. Opvang na huiselijk geweld. Ook onder homoseksuele en lesbische stellen komt huiselijk geweld voor. Opvang en hulpverlening staan echter nog in de kinderschoenen, omdat het probleem vaak niet herkend wordt. De ontwikkeling van een projectvoorstel De meeste lokale homoen lesbische organisaties hebben nog niet veel ervaring met projectontwikkeling. Een goed projectvoorstel bestaat doorgaans uit acht paragrafen: 1. schets van knelpunten en behoeften (probleemanalyse) 2. doelen 3. doelgroepen 4. aanpak of methode 5. producten 6. resultaten en evaluatie 7. planning 8. begroting De eerste vier paragrafen vormen de pilaren waarop het plan rust. De andere vier zijn praktische uitwerkingen, die de uitvoering controleerbaar maken. In de praktijk heb je bij de start van een project meestal nog geen volledig beeld van hoe je alle vier pilaren moet invullen. Doorgaans heb je wel een idee voor een van de pilaren. Op het terrein van onderwijs zien we bijvoorbeeld dat organisaties vaak wel een beeld van knelpunten hebben, maar moeite hebben om aan te geven wat de eerste stap zou moeten zijn om die knelpunten op te lossen (projectdoelen). Ook vindt men het vaak ingewikkeld om te beslissen wie wat zou moeten doen voor wie (doelgroepen) en welke methode het meest geschikt is. Hier ligt dan een uitdaging: de ontwikkeling van een goed project begint met het invullen van alle vier de pilaren. Zoiets doe je het beste stap voor stap.

7 Stappenplan voor een project Stap 1 Een project ontwikkelen begint vaak met een brainstorm. Het maakt bij een brainstorm nog niet uit met welk idee je in je hoofd zit: een knelpunt, een doel, een doelgroep of een concrete, leuke activiteit. Zet het idee gewoon in trefwoorden op papier en begin dan vrij te associëren rond dat idee. Laat je gedachten de vrije loop! Stap 2 Schrijf dan de acht kopjes van een projectvoorstel op, en neem alle woorden die je in de brainstorm heb opgeschreven over in de relevante paragrafen. Dus: onderzoeksgegevens of anekdotes onder probleemanalyse, ideaalbeelden van wat je wilt bereiken onder doelen, mogelijke betrokkenen en bereikbaarheid onder doelgroepen en ideeën over uitvoering onder aanpak of methode. Op deze manier heb je al een eerste grove opzet voor een project. Vat het samen op één A4 en doe het zo dat je anderen ermee enthousiast kunt maken. Werk dit eerste concept nog niet meteen uit en bijt jezelf er ook nog niet in vast. Het voorstel gaat zeker nog veranderen als je er met anderen over praat! De Stichting L.A. Ries Huis ontstond om homospecifieke aanleunwoningen te laten bouwen in Amsterdam. Toen dit gerealiseerd was, kwam de stichting met het idee om een Roze Makelaar op te richten. De Roze Makelaar bemiddelt tussen homoen lesbische ouderen en zorgaanbieders om te zorgen dat de ouderen een op hun toegesneden aanbod krijgen. Stap 3 In de derde stap inventariseer je waar je nog kennis en ideeën mist. Maak een actielijstje waarin ook staat waar of bij wie je meer informatie of steun gaat verzamelen. Risico: eenzijdige focus op een product Op de terreinen van ouderen, tieners en allochtone jongeren zien we dat een organisatie vaak iets wil met een doelgroep. In de praktijk weet men vaak niet echt wat de behoeften van die doelgroep zijn. Ook is het lastig om te bedenken wat men precies zou willen verbeteren (doel) en hoe men dat wil aanpakken (methode). Wel is er meestal een concreet idee voor een product of activiteit, bijvoorbeeld om een festival te organiseren, of een wedstrijd, of een boekje of een ander concreet product. Dat alles is echter alleen maar een invulling van de methodiek. Door het enthousiasme over dat concrete product vergeet je soms om voldoende na te denken over de andere pilaren onder een project. Bijvoorbeeld om uit te zoeken of een website, een brochure of een outreachgesprek eigenlijk wel het de juiste voorlichtingsinstrument is voor allochtone jongeren. Of kritisch te onderzoeken of een praatgroep of een inlooppunt wel tegemoet komt aan de behoefte van holebi-tieners. Stap 4 De vierde stap is om de ontbrekende gegevens bijeen te zoeken. Dit is ook een geschikt moment om te praten met potentiële samenwerkingspartners, waaronder mogelijke financiers. Zij weten vaak meer dan jij! Nu is het idee nog zo open dat anderen ook samenwerkingspartners met mogelijk afwijkende ideeën nog gemakkelijk kunnen aanhaken. Stap 5 tot en met 8 Als alle pilaren zijn ingevuld en je over de inhoud overeenstemming hebt met je partners, vloeit de rest daar logisch uit voort. Producten, planning en begroting volgen immers uit de centrale pilaren. Dit wil niet zeggen dat deze uitwerkfase geen inspanning meer kost. Nu moet je immers heel concreet maken welke stappen je gaat zetten, wie wat gaat doen en welke kosten dat met zich meebrengt. Dat proces kan nog wel het nodige aan nadenken, overleggen en onderhandelen met zich meebrengen. Soms leidt dat ertoe dat bij nader inzien het hele plan bijgesteld moet worden, bijvoorbeeld omdat je eerste ideeën te ambitieus blijken voor het beschikbare budget. Een belangrijke tip voor de begroting: maak ook financieel zichtbaar welke eigen bijdrage je levert. Bijvoorbeeld door uren vrijwilligerswerk op te nemen als kostenpost onder uitgaven, maar tegelijkertijd deze uren ook te noteren als eigen bijdrage onder inkomsten. Neem jezelf als organisatie daarin

8 serieus. Maak met de vrijwilligers die aan het project gaan meewerken concrete afspraken over hun taak en rol. Via een project ga je immers extern verplichtingen aan; dan mag je ook intern wel enige structuur aanbrengen. Amnesty Nederland is een voorbeeld van een organisatie die werkt met vrijwilligersprofielen en vrijwilligerscontracten. Dat geeft ook de vrijwilligers duidelijkheid en het idee dat zij en hun werk echt serieus worden genomen. Homobeweging moet professionaliseren Na een homoprojectenatelier dat COC Nederland en het Kenniscentrum Lesbisch en Homo-emancipatiebeleid (nu MOVISIE) in 2005 organiseerden, werd geconcludeerd dat de lokale homobeweging moet gaan professionaliseren. In het verslag van de bijeenkomst staat daarover het volgende: Lokale organisaties hebben steun nodig om de markt te verkennen, hun positie te analyseren en een ondernemingsplan te maken. De homoen lesbische organisaties moeten duidelijk maken welke concrete resultaten ze willen boeken, wat dat kost en wat zij zelf financieren. Alleen dan zijn zij in staat om daar verantwoord een financiële bijdrage voor te vragen. Ondernemerschap in belangenbehartiging, dát is nodig. Meer informatie Kijk op website van MOVISIE over homo-emancipatiebeleid. Voor advies en ondersteuning bij het professionaliseren van je organisatie of bij projectontwikkeling, neem je contact op met MOVISIE Training & Advies, telefoon of Colofon Deze publicatie is mogelijk gemaakt door financiering van het ministerie van VWS. Auteur Peter Dankmeijer Eindredactie Marc van Bijsterveldt Vormgeving CASE, Kees Wagenaars, Breda Drukwerk Em. de Jong bv Bestellen Downloaden via of Meer exemplaren zijn te bestellen via MOVISIE, kennis en advies voor maatschappelijke ontwikkeling, april 2008 Postbus * 3501 DC Utrecht * T F * * info@movisie.nl