voorbereidend en aanvankelijk lezen De nummer 1 in adaptief leesonderwijs

Transcriptie

1 voorbereidend en aanvankelijk lezen De nummer 1 in adaptief leesonderwijs

2 Inhoud Leeslijn herzien! Leeslijn herzien! 3 Meer dan tien jaar geleden maakte de leesmethode Leeslijn Leeslijn groep 1-2: voorbereidend lezen 4 haar entree in het basisonderwijs. Vanaf die tijd heeft Leeslijn een stevige plaats verworven in het Nederlandse Recente ontwikkelingen en Leeslijn groep basisonderwijs en het speciaal onderwijs. Na al die jaren werd Pakketsamenstelling groep het tijd voor een herziening. Leeslijn groep 3: aanvankelijk lezen 11 In deze brochure presenteren wij de herziening van Leeslijn groep Een les uitgelicht 14 Didactische bijzonderheden en 3: voorbereidend en aanvankelijk lezen. We beginnen bij de basis: de didactische uitgangspunten die in de herziening versterkt zijn omdat ze zich in de praktijk hebben Voorbereidend lezen Pakketsamenstelling groep 3 18 bewezen en Leeslijn tot een unieke methode maken. De belangrijkste daarvan zijn: Leesfase 1 Kennismaken met geschreven taal (spelen met letters) Leesfase 2 Ervaringen opdoen met geschreven taal Adaptief onderwijs (onzinwoorden maken) Leeslijn onderscheidt zich van andere (klassikale) leesmethodes Leesfase 3 Met hulp geschreven taal gebruiken door een ontwikkelingsgerichte aanpak. (woorden namaken) Dat betekent dat leerlingen aan het begin van een nieuwe groep doorgaan daar waar ze in de vorige groep geëindigd Aanvankelijk lezen zijn. Kunnen leerlingen bijvoorbeeld al lezen in groep 2, dan Leesfase 4 Zelf woorden maken en lezen (basisniveau) beginnen ze in groep 3 niet opnieuw met het aanleren van de Leesfase 5 Steeds moeilijker woorden lezen letters. Met Leeslijn werkt u niet klassikaal-leerstofgericht, maar (niveau 1, 2, 3 en 4)* individualiserend-ontwikkelingsgericht. Dat is pas écht adaptief onderwijs. Voortgezet technisch lezen Leesfase 6 Steeds moeilijker zinnen lezen (niveau 5, 6 en 7)* Doorgaande lijn door leesfasen Leesfase 7 Leren voorlezen (expressief lezen) (niveau 8 en 9)* Leren lezen verloopt volgens een natuurlijk proces dat kan Leesfase 8 Functioneel leren lezen (niveau 10)* Nieuw Colofon worden onderverdeeld in acht leesfasen. Leeslijn neemt deze leesfasen als uitgangspunt waardoor een doorgaande * niveaus corresponderen met AVI-niveaus ThiemeMeulenhoff 2006 lijn ontstaat, zonder breukvlakken tussen de verschillende Over alle andere sterke punten die Leeslijn te bieden heeft in het illustraties Jan Liefering / Wim Hoogerdijk / jaargroepen. voorbereidend en aanvankelijk lezen, leest u op de volgende Jolet Leenhouts / ivan & ilia / Juliette de Wit / pagina s. Leeslijn is er natuurlijk ook voor het voortgezet technisch Gerard Vroon / Lucy Keijser lezen. Meer informatie daarover vindt u in de betreffende 2 ontwerp: Crossings Communications, Utrecht brochure die u kunt aanvragen met de aanvraagkaart. 3

3 Leeslijn groep 1-2: voorbereidend lezen broertje of zusje krijgen of het verkeer. Bij elk project horen drie prentenboeken voor elke leesfase één, een aantal spelletjes en twee liedjes. Deze liedjes staan allemaal op één cd die in totaal twaalf liedjes bevat plus een instrumentale versie van elk liedje. De taal- en leesontwikkeling van jonge leerlingen wordt het meest gestimuleerd in een betekenisvolle context. Leeslijn biedt in groep 1-2 dan ook een scala aan activiteiten die aansluiten op het ontwikkelingsniveau van de kleuters. Specifieke taalactiviteiten Specifieke taalactiviteiten zijn gericht op het leren van taal en hebben een meer gesloten karakter. Het oefenen met woordkaartjes ter verbetering van de woordenschat is een voorbeeld van een specifieke taalactiviteit. De meeste leerlingen doorlopen in groep 1-2 de eerste drie leesfasen. De projecten en de ideeën bieden echter ook gelegenheid om leerlingen in leesfase 4 en eventueel leesfase 5 actief te laten zijn. Deze activiteiten ter bevordering van de taal-leesontwikkeling zijn in drie categorieën te verdelen: Deze activiteiten bieden u de kans de voortgang van leerlingen gericht te observeren. Project Lot en Jip Thema ongeval, dokter, Prentenboeken een pop voor lot Liedjes Popje, popje Brede taalactiviteiten Bij brede taalactiviteiten gaat het om de ontwikkeling van taal in alle aspecten: luisteren, begrijpen, uiten, spreken. Alle kleuters, in verschillende stadia van ontwikkeling, kunnen meedoen aan deze open activiteiten. Ze stimuleren meerdere ontwikkelingsgebieden. Specifieke lees-taalactiviteiten Deze activiteiten hebben dezelfde kenmerken als de specifieke taalactiviteiten, maar zijn vooral gericht op de beginnende ontwikkeling van het lees- en taalbewustzijn van kleuters. De spelletjes van Leeslijn voor groep 1-2, zoals Beeldwijs, Woordwijs en Klankwijs zijn voorbeelden van specifieke leestaalactiviteiten. Maar ook de software voor Leeslijn groep 1-2 is een vorm van een specifieke lees-taalactiviteit. Fen en Zip Tom en Pom ziekenhuis een tijdelijke handicap een jong poesje jonge dieren verzorgen de supermarkt een onzichtbare handicap de arm van jip jip mag mee een poesje voor fen fen zorgt voor zip zip gaat op stap pom loopt weg brokken voor pom Goed zo, Lot Een nest jonge poesjes Stoute poes Je ziet het niet In de supermarkt De zes kleuterprojecten De ontwikkelingsbevorderende activiteiten worden geïntegreerd aangeboden binnen zes projecten die de kern vormen van Leeslijn groep 1-2. Lot, Fen, Tom, Jin, Bas en Joep spelen beurtelings een hoofdrol in de projecten. Het zijn levendige personages met wie de kinderen zich goed kunnen identificeren. Ze beleven allerlei avonturen die aansluiten op de belevingswereld van de kleuters. Alle kinderen kunnen met de projecten meedoen. Ze zijn geschikt voor zowel de jongste kleuters als oudste kleuters, met een beginnende of meer gevorderde geletterdheid en zelfs voor de beginnende lezers. In ieder project staat een thema centraal, bijvoorbeeld boodschappen doen, naar de dokter gaan, een Jin en Lin Bas en Bor Joep en Paul Een broertje of zusje krijgen Het gezin een dier als vriend het asiel een nieuwe fiets jarig zijn de lekke band een zusje voor jin jin helpt lin dat kan lin al een baasje voor bor bor en de dief bor helpt bas joep is jarig joep leert fietsen Bolle buik Looples Met een riem aan een boom Lik me maar Wielen Op de straat 4 remmen joep! 5

4 Opbouw van een project Een project neemt in totaal zes weken in beslag en heeft steeds dezelfde, vaste opbouw. U start met de zogenaamde voorweek waarin het project wordt voorbereid. Samen met de kinderen past u het lokaal aan en verzamelt u de nodige materialen. Alle kinderen krijgen bovendien een brief over het project mee voor thuis. Deze week bereidt u ook de tweetalige en taalzwakke kinderen alvast voor op de interactieve voorleesvormen en woorden van de komende weken. In kleine kring leest u ze voor uit het prentenboek zodat ze de betekenis van de kernwoorden leren. De vijf weken die volgen, staan geheel in het teken van het project. Zo leest u de kleuters een aantal keren een verhaal voor uit een prentenboek. Daarnaast voert u met de kinderen interactieve activiteiten (brede en specifieke) uit in grote en kleine kring en in de verschillende werkhoeken. Ook is er voldoende ruimte voor vrij spel. Elk project wordt afgesloten met een poppenkastverhaal rondom de belevenissen van de hoofdpersonages. De kinderen helpen mee met de voorbereidingen van de voorstelling en ze kunnen hun ouders uitnodigen, want publiek mag natuurlijk niet ontbreken. Náást de zes projecten biedt Leeslijn de leerkracht de mogelijkheid om eigen projecten toe te voegen op basis van het Leeslijnprojectmodel. Observatie en registratie Observatie van ontwikkeling kan in groep 1-2, indien gewenst, beperkt blijven. Het is bijvoorbeeld mogelijk alleen te constateren dat een kind zich in leesfase 3 bevindt, omdat het bezig is bij zijn tekening de naam van een vriendje te stempelen (woorden namaken). Leeslijn biedt de leerkracht ook handvatten voor een meer uitgebreide observatie. Dit is met name van belang bij zogenaamde risicoleerlingen : kinderen bij wie sprake is van een taalarme omgeving; van onvoldoende beheersing van het Nederlands; van gehoorproblemen; van spraak/taalontwikkelingsproblemen of van ouders of familie met dyslexie. Zowel binnen als buiten de projecten geeft Leeslijn mogelijkheden om deze leerlingen te observeren, resultaten te registreren en te ondersteunen. Voorbeeld project Tom en Pom In het project Tom en Pom staat boodschappen doen centraal. Tom en Pom doen boodschappen in de supermarkt en op de markt. Tom rijdt op een speciale fiets want hij heeft een onzichtbare handicap. Hij wordt soms heel duizelig en kan dan vallen. Tom is namelijk epileptisch en moet elke morgen een pil innemen om een aanval te voorkomen. De extra wieltjes aan zijn fiets zorgen ervoor dat zijn fiets niet omvalt bij een aanval. Ook zijn hond Pom heeft een functie. Hij kan met blaffen de aandacht trekken van mensen als Tom een aanval krijgt. Pom gaat daarom zoveel mogelijk met Tom mee. Maar op een dag krijgt Tom een lekke band... Tijdens de zes weken leren de kinderen spelenderwijs verschillende kernwoorden herkennen, begrijpen en lezen rondom het thema boodschappen doen. Elke kleuter zal elementen uit het project Tom en Pom herkennen: een hond als huisdier, de supermarkt, de markt, boodschappen doen, het verkeer, een lekke band. U leest de kinderen een aantal keer voor over Tom en Pom en laat ze het verhaal meebeleven en meelezen. Vervolgens voert u samen met de kinderen verschillende interactieve activiteiten uit. Ze doen bijvoorbeeld zelf boodschappen in de themahoek, ze maken een eigen portemonnee in de knutselhoek enzovoort. 6 7

5 Recente ontwikkelingen en Leeslijn groep 1-2 streektaal en de schooltaal. De problemen worden groter wanneer de thuistaal volledig afwijkt van het standaard Nederlands. Kinderen uit niet- Pakketsamenstelling groep 1-2 Projecthandleidingen In de projecthandleidingen staat uitgebreid beschreven hoe u de zes kleuterprojecten voor groep 1 en 2 kunt organiseren en Nederlandstalige gezinnen beginnen in groep 1 met een uitvoeren. Er zijn twee projecthandleidingen die elk drie projecten Tussendoelen achterstand van ongeveer 1000 tot 2000 woorden en halen die Materiaal voor de leerkracht toelichten. In Leeslijn groep 1-2 zijn de tussendoelen voor beginnende achterstand bijna nooit in. Integendeel, de achterstand wordt Het leerkrachtmateriaal is in de herziening sterk aangepast aan geletterdheid (Expertise centrum, Nijmegen) volledig vaak nog groter. de hand van verbeterpunten van leerkrachten die de methode Vertelplaten geïntegreerd in het leesfasenmodel. Bij elke leesfase horen twee Woordenschatonderwijs op de basisschool moet ervoor zorgen gebruiken. Het resultaat is praktischer en gebruiksvriendelijker Elk project heeft tien vertelplaten die een samenvatting geven van tussendoelen. Ook de recente voorstellen van het SLO met dat een taalachterstand ingelopen wordt. In de kerndoelen wordt materiaal. het beeldverhaal van het eerste prentenboek. Deze vertelplaten betrekking tot de kerndoelen voor de Nederlandse taal zijn in op dit woordenschatonderwijs terecht de aandacht gevestigd. En zijn opgenomen in de groepsmap. De kinderen kunnen zelf met Leeslijn verwerkt. ook in Leeslijn groep 1-2 neemt woordenschatontwikkeling een Groepsmap de platen het verhaal opbouwen en naspelen. belangrijke plaats in. Ieder project biedt zo n 150 woorden aan. De informatie in de groepsmap Coöperatief leren In totaal worden er in zes projecten 900 woorden aangeboden. ondersteunt leerkrachten bij het Materiaal voor de leerlingen Recent onderzoek heeft duidelijk gemaakt dat kinderen die met Ook didactisch sluit Leeslijn aan bij de nieuwste inzichten voor gebruik van Leeslijn. In de Leeslijn biedt meer dan genoeg leesboekjes, schriften, spelletjes, een achterstand de school binnenkomen, deze achterstand het uitbreiden van de woordenschat. In de projecten zijn deze groepsmap vindt u de werkbladen en software voor elk kind in iedere leesfase. vaak niet inlopen. De gebruikelijke kring- en hoekactiviteiten systematisch verwerkt. pedagogische en didactische schieten dan tekort als werkvorm. Een belangrijke voorwaarde uitgangspunten van Leeslijn en voor taalgroei is interactie. Binnen het coöperatief leren is een informatie over het werken met aantal didactische structuren ontwikkeld, die de interactie tussen Leeslijn in het algemeen, leerlingen zeer bevorderen. Het werken met deze didactische structuren is nieuw in Leeslijn groep 1-2. In de zes projecten zijn Nieuw in Leeslijn groep 1-2: informatie over het werken met Leeslijn in groep 1-2 en een ze systematisch opgenomen. Om het coöperatief leren toe te de integratie van de tussendoelen uitgebreide beschrijving van de passen, vindt u in de handleidingen verschillende werkvormen, meer aandacht voor taal- en lees-taal activiteiten. Deze activiteiten kunt u zowel binnen als ideeën en suggesties. woordenschatontwikkeling buiten de projecten uitvoeren. U bepaalt zelf in hoeverre u de Bij elk kleuterproject horen drie prentenboeken die geschikt zijn andere werkvormen projecten volgt. Ook de kopieerbladen, de voortgangs- en voor de leesfasen 1, 2 en 3. In de handleiding leest u hoe u deze Woordenschatontwikkeling (coöperatief leren) beheersingsoverzichten en de liedjes-cd zijn opgenomen in de prentenboeken inzet. In totaal biedt Leeslijn groep 1-2 de leerling Vóórdat kinderen naar school gaan, verwerven ze al een nieuwe vormen voor de inrichting groepsmap. achttien prentenboeken. behoorlijke woordenschat. Het grootste deel van deze van de klas (leesmuur, vertelkoffer) woordenschat is het gevolg van ervaringsleren thuis en op meer en uitgebreidere projecten straat. Wanneer de thuistaal geen standaard Nederlands is, en aandacht voor preventie van daardoor afwijkt van de schooltaal, ontstaan er vaak problemen. lees-taalproblemen Voor kinderen die opgroeien met een streektaal valt dat soms nog mee, omdat er vaak een taalverwantschap bestaat tussen de 8 9

6 Letterklankstempels Met de set letterklankstempels kunnen kinderen in totaal 48 letters en lettercombinaties stempelen. De stempels zijn bedoeld voor kinderen die leesfase 3 bereikt hebben en met wat hulp geschreven taal willen (na)stempelen. Leespad leesboekjes basisniveau Leessterke kinderen die leesfase 4 bereiken in groep 1-2, kunnen verder met leesboekjes op basisniveau (niveau a en b). De personages uit de kleuterprojecten, Lot, Fen, Tom, Jin, Bas en Joep, spelen de hoofdrol in deze veertien leesboekjes. Spelletjes Leeslijn biedt kinderen in elke leesfase leuke spelletjes. Het spelelement stimuleert en motiveert kinderen tot het vinden van de juiste oplossing. Per leesfase zijn er de volgende spelletjes: Leesfase 1: Beeldwijs 1 Beeldwijs 1 bestaat uit een aantal beeldkaarten die elk een voorbeeldzin plus afbeelding bevatten. De kinderen zoeken op kleur de vier of vijf kaarten van een verhaaltje bij elkaar. Vervolgens ordenen ze de kaarten op oorzaak/gevolg of tijdsverloop. De zinnen vormen samen een verhaaltje dat u kunt voorlezen. Leesfase 2: Beeldwijs 2 Bij Beeldwijs 2 zijn de kaarten onderverdeeld in drie, vier of vijf puzzelstukken. Op ieder puzzelstuk staat een woord met een stukje van een afbeelding. De kinderen zoeken de puzzelstukken bij elkaar die samen één afbeelding vormen. Onder deze afbeelding is dan weer een voorleeszin te lezen. Leesfase 3: Woordwijs 1, 2 en 3 en Klankwijs In Woordwijs maken kinderen rijmparen met eindrijm (1) en beginrijm (2). In Woordwijs 3 zoeken kinderen woordparen bij elkaar waarbij een drieletterwoord deel uitmaakt van een vierletterwoord (bijvoorbeeld rat-krat). Klankwijs is een klanksorteerspel waar behalve het plaatje ook de letter getoond wordt met de goede letterpositie in het woord. Voor de leessterke kinderen die leesfase 4 bereiken zijn er extra spelletjes, zoals Letterbingo en Letterwijs. Software Bij de herziene versie van Leeslijn hoort ook een cd-rom waarmee de kinderen de voorleesverhalen bij de prentenboeken nog eens kunnen beluisteren. Bij elk prentenboek kunnen ze vervolgens interactieve spelletjes doen op de computer. Leeslijn groep 3: aanvankelijk lezen In groep 3 loopt de leesvaardigheid van kinderen vaak al sterk uiteen. Om aan de individuele ontwikkeling van alle leerlingen tegemoet te komen, werkt Leeslijn met twee leerwegen: Leesweg is de leerweg voor de instructieafhankelijke leerlingen. Leespad is er voor de taalvaardige instructie-onafhankelijke leerlingen die zonder problemen zelfontdekkend leren lezen. Lezen met Leeslijn in groep 3 Aan het begin van groep 3 bepaalt u welke leerlingen met Leespad gaan werken en welke met Leesweg. U kunt dat overigens ook wat later in het jaar doen en uiteraard kunnen kinderen gedurende het jaar overstappen op een andere leerweg. De Leespad-leerlingen zijn de leerlingen met een brede actieve letterkennis en een beginnende leesvaardigheid. Zij zullen in groep 3 in hoge mate zelfstandig op verschillende niveaus aan de De doorgaande lijn en het tempoverschil tussen Leesweg slag gaan in de speciaal voor vlotte lezers ontwikkelde Leespadwerkschriften. Leespad-leerlingen volgen daarbij hun eigen tempo. In de leespromotie-les doen Leesweg- en Leespadleerlingen gezamenlijk activiteiten die gericht zijn op de bevordering van leesplezier en begrijpend luisteren. Leesweg-leerlingen leren in kleine stapjes lezen en krijgen daarbij meer begeleiding en instructie. Deze leerweg is specifiek gericht op het voorkomen van leesuitval. Leesweg is ontwikkeld in samenspraak met een groot aantal basisscholen en scholen voor het sbo en kan als een op zichzelf staande methode voor zwakkere lezers prima gebruikt worden in het speciaal basisonderwijs. 10 en Leespad in schema 11

7 Leerstofopbouw De leesontwikkeling in Leeslijn is onderverdeeld in leesfasen. Het aanvankelijk lezen beslaat de leesfases 4 en 5. Leesfase 4 wordt het basisniveau genoemd. Het basisniveau is weer verdeeld in een blok a en een blok b. Om beter het eerste overstapmoment tussen Leesweg en Leespad te markeren, is blok a nog opgedeeld in a1 en a2. Leesfase 5 kent een onderverdeling in blokken, die corresponderen met de AVI-niveaus (de ILO-niveaus). Ieder niveau heeft een eigen toets. Leesfase 4: Zelf woorden maken en lezen Basisniveau a (leerstofblok a): korte klinkers en medeklinkers Blok a1: de basiswoorden dik-rik-dik en rik-jos-pappa-mamma Blok a2: letters t-h-l-z-g-w-u-b-v-f Basisniveau b (leerstofblok b): lange klinkers en tweetekenklanken Leesfase 5: Steeds moeilijker woorden lezen Leesniveau 1 (leerstofblok 1): eenvoudige eenlettergrepige woorden Leesniveau 2 (leerstofblok 2): eenlettergrepige woorden en eenvoudige tweelettergrepige woorden Leesniveau 3 (leerstofblok 3): tweelettergrepige woorden Leesniveau 4 (leerstofblok 4): drielettergrepige woorden De Leespad-groep verwerkt alle leerstofblokken tot en met blok 3. Elk blok vraagt ongeveer een verwerkingstijd van twee maanden. Kleuters die in groep 2 al een beginnende leesvaardigheid hebben verworven, kunnen in groep 3 met (Leespad) blok b of zelfs met blok 1 beginnen. Zij bereiken dan vanzelfsprekend het streefdoel van Leespad, ILO-niveau 3, of zelfs hoger. Leespad heeft voor deze leerlingen vooral tot doel het leesplezier te vergroten. Naast de streefdoelen voor de Leespad-leerlingen en de instructiedoelen voor de Leesweg-leerlingen, kent de methode ook nog minimumdoelen voor leerlingen die het tempo van de Leesweg niet aankunnen. In de handleiding wordt vanaf het begin rekening gehouden met deze leerlingen. De Leesweg-groep verwerkt in groep 3 de leerstofblokken a, b en 1. Het instructiedoel van deze groep is de beheersing van het AVI-niveau 1. Leesweg is onderverdeeld in drie periodes van ongeveer twaalf weken en elke periode heeft een eigen specifiek aanbod: periode 1: augustus december blok a1: basiswoorden blok a2: korte klinkers en medeklinkers periode 2: januari maart blok b: lange klinkers en tweetekenklanken periode 3: april juli blok 1: eenvoudige eenlettergrepige woorden In blok a1 en a2 worden iedere week één of meer letters geïntroduceerd. Na de introductie gaan Leesweg-leerlingen aan automatiseringslessen of als ze eerder klaar zijn met hun opdrachten mogen doen. de slag met de zelfstandige verwerking in de werkblokken en het werkschrift. De spelletjes, de software, flitskaarten en de meeleescd van Leeslijn worden gebruikt in de automatiseringslessen. Nieuw zijn de werkkaarten voor de leerlingen, waarop aangegeven wordt welke activiteiten ze in de Afhankelijk van de schoolpopulatie kan het aangegeven aanbiedingstempo van de letters bij Leesweg worden versneld, of vertraagd. Bij een versneld aanbiedingstempo wordt in het laatste kwartaal van groep 3 leesniveau 2 bereikt. Weekoverzicht blok b; week 13 letter aa maandag dinsdag woensdag donderdag vrijdag Les 1 Les 2 Les 4 Les 5 Les 7 ochtend Introductie van de aa Verwerking van de aa Tweetal lezen Tweetal lezen Leespromotie 50 minuten 50 minuten 50 minuten 50 minuten 50 minuten Les 3 Les 6 middag Lezen en automatisering Lezen en automatisering 40 minuten 40 minuten 12 13

8 Een les uitgelicht De introductie van de letter aa Letterplaat aa Leesweg leerboek b Handleiding Leeslijn: lesbeschrijving Letterklankstempel aa Leesweg werkblok b 14 15

9 Didactische bijzonderheden De leerstofopbouw van Leeslijn groep 3 biedt een aantal voordelen. Door in blok a de korte klinkers en de medeklinkers en pas in blok b de lange klanken en tweeteken-klanken aan te bieden, worden letters die voor verwarring kunnen leiden bij leerlingen (i ie) uit elkaar getrokken. Een ander voordeel van deze opbouw is, dat leerlingen in de Leesweg-groep snel kunnen beginnen met lezen. Door te beginnen met de basiswoorden DIK, RIK, DIK en RIK kunnen in de eerste leesboekjes al zinnetjes gelezen worden. Dat is de reden, dat de oorspronkelijke volgorde JOS, DIK en RIK aangepast is. Observatie, toetsing en speciale leerhulp U observeert de leesontwikkeling van de leerlingen tijdens de lessen. Op deze manier krijgt u snel zicht op de voortgang van Week 13, les 1: Introductie van de letter aa Leesweg (de deelvaardigheden van) het leren lezen. Een ideaal instrument voor effectieve observatie van uw leerlingen zijn de nieuwe ik ken al - bladzijden in de leesboeken a en b van zowel Leesweg als Leespad. Deze bladzijden geven achterin het leesboekje een overzicht van de belangrijkste letters en woorden met illustraties Leespad 5 minuten Opening en werkverdeling 40 minuten Letterherkenning (leerboek a, letterplaat) Zelfstandig werken vanuit het Klankherkenning (woorden bedenken) Leespad-werkschrift Letter aa zoeken (werkblad 9) Klank aa zoeken (werkblad 10) Letter aa schrijven (werkblaad 11) Woorden zoeken (werkblad 12) 5 minuten Afsluiting en opruimen De activiteiten in het lesoverzicht, die cursief zijn afgebeeld, worden door de leerlingen zelfstandig gemaakt. om het leesbegrip te bevorderen die in het boekje aan bod zijn gekomen. Wanneer een leerling de letters en woorden op deze bladzijden beheerst, kan hij of zij verder met een volgend leesboekje. De observatiegegevens worden vastgelegd in een voortgangsoverzicht. Deze voortgangsoverzichten gaan mee naar groep 4 en verder. Zo wordt de leesontwikkeling stapsgewijs in kaart gebracht. Naast het voortgangsoverzicht voor de groep als geheel hanteert Leeslijn ook een individueel overzicht voor de zorgleerlingen die extra aandacht en hulp vragen. In het individueel voortgangsoverzicht zijn naast de tussendoelen voor beginnende geletterdheid ook alle instructieaspecten opgenomen. Toetsing Na de afsluiting van een leerstofblok worden de leerlingen getoetst. Bij de Leespad-leerlingen vindt de toets plaats na het doorwerken van een werkschrift. Zij hebben dan een blok afgesloten. De toetsmomenten variëren bij Leespad dus per leerling en vinden plaats wanneer het individuele kind er klaar voor is. Voor de Leesweg-leerlingen zijn er in de drie leerstofblokken vier toetsmomenten: blok a heeft twee toetsen: a1 en a2. Deze zijn in tegenstelling tot de overige toetsen niet landelijk genormeerd. Toets a1 wordt halverwege blok a afgenomen en kan uitstekend dienen als herfstsignalerings-toets. Toets a2 sluit het leerstofblok a2 af. Blok b wordt afgesloten met de basistoets die het basisniveau (blok a en b) afrondt. Deze toets is de eerste ILO-toets. In totaal heeft Leeslijn tien van deze ILO-toetsen. Elke toets correspondeert met een ILO-niveau. De ILO-niveaus komen nagenoeg overeen met de AVI-niveaus. De basistoets is dus een genormeerde toets ónder ILO 1, na blok 1 wordt ILO-toets 1 afgenomen en zo volgen er nog eens acht toetsen, tot en met ILO-niveau 9. Alle ILO-toetsen beschikken over subtoetsen, waardoor u een goed zicht krijgt op de mogelijke leesproblemen. De toetsen zijn genormeerd door het ISOR (Universiteit Utrecht). Speciale leerhulp Tijdens de automatiseringslessen is er tijd beschikbaar voor speciale leerhulp aan kleinere groepjes leerlingen. Speciale leerhulp wordt gepland naar aanleiding van observatie of toetsing van de leesontwikkeling. In de groepsmap van Leeslijn worden de daarvoor bedoelde activiteiten uitgebreid beschreven. Nieuw in Leeslijn groep 3: volledige uitwerking van de twee leerwegen, Leespad en Leesweg handleidingen met lesbeschrijvingen per week de leerboeken a en b met aandacht voor woordherkenning werkschriften voor de instructie onafhankelijke leerlingen extra aandacht voor leespromotie en begrijpend luisteren 16 17

10 Pakketsamenstelling groep 3 Materiaal voor de leerkracht Groepsmap De informatie uit de groepsmap biedt u ondersteuning bij het gebruik van Leeslijn. In de groepsmap vindt u onder andere: de pedagogische en didactische uitgangspunten van Leeslijn en informatie over het werken met Leeslijn in het algemeen uitgebreide informatie over het werken met Leeslijn in groep 3 observatie- en toetsmateriaal (ILO-pakket) aanwijzingen voor speciale leerhulp liedjes-cd met liedjes over Lot, Fen, Tom, Jin, Bas en Joep, de hoofdpersonen uit de kleuterprojecten en de Leespad leesboekjes basisniveau Handleiding In de nieuwe handleiding staan heldere beschrijvingen van alle lessen. Per blok vindt u de uitgewerkte week- en lesmodellen. Voorbeelden vindt u in deze brochure op pagina 13 en 16. Kopieermap In deze map vindt u kopieerbladen voor de nieuwe werkkaarten, extra oefening, speciale leeshulp, de verwerkingsopdrachten bij de leesboeken enzovoort. Taalmap De Taalmap bij groep 3 is gloednieuw en uniek. Deze map bevat activiteiten die een goede voorbereiding vormen op het werken met een taalmethode in groep 4. Antwoordenboek Zowel voor Leesweg als Leespad is er een antwoordenboek. Hierin vindt u alle antwoorden op de verwerkingsopdrachten bij de Leesweg- en Leespad-leesboeken. De vragen bij de leesboeken vindt u in de kopieermap. Materiaal voor de leerlingen Leeslijn biedt meer dan genoeg leesboekjes, schriften, spelletjes, werkbladen en software voor elk kind in iedere leesfase. Leesweg Voor de instructie-afhankelijke kinderen zijn er de volgende materialen: leerboeken met instructies voor elk leesniveau werkblokken als verwerkingsmateriaal in het basisniveau werkschrift als verwerkingsmateriaal in blok 1 leesboekjes: een leesserie voor niveau a (tien leesboekjes), een leesserie voor niveau b (veertien leesboekjes) en een leesserie voor niveau 1 (twaalf leesboekjes). Leerlingen die vlot door niveau 1 gaan, kunnen aan de slag met de leesboekjes van niveau 2 meelees-cd s bij elk leesboekje letterplaten met alle letters van blok a en b klassenplaten met alle basiswoorden van blok a flitskaarten voor blok a, b en 1 Leespad Leerlingen die zelfstandig leren lezen, kunnen aan de slag met: leesboekjes tot niveau 3: zes leesboeken op niveau a; acht leesboeken op niveau b; zestien leesboeken op niveau 1; acht leesboeken op niveau 2 en acht leesboeken op niveau 3 vijf werkschriften voor blok a tot en met 3 waarin leerlingen zelfstandig kunnen werken letterklankstempels waarmee kinderen in totaal 48 letters en lettercombinaties kunnen stempelen plaatjesstempels waarmee kinderen plaatjes bij de woordjes stempelen Het materiaal van de herziene Leeslijn heeft een nieuwe vormgeving gekregen. De twee leerwegen hebben ieder hun eigen kleur, zo is al het materiaal duidelijk herkenbaar. Alle lees- en leerboeken verschijnen in een duurzame, gebonden 18 uitvoering. 19

11 Een Leespad werkschrift uitgelicht Zelfstandig aan de slag met Leespad. Hoe werkt dit in de praktijk? De Leespad-leerlingen lezen eerst een Leespad leesboekje en gaan vervolgens aan de slag met de bijbehorende opdrachten in het werkschrift. Zij worden gestuurd door de pictogrammen in het werkschrift. Hier staat de voorzijde van het boek afgebeeld zodat de kinderen zich niet kunnen vergissen. Kleur of omcirkel het juiste woord Kleur het juiste plaatje Spelletjes In leesfase 4 en 5 zijn er de volgende spelletjes: Leesfase 4: Letterwijs, Letterbingo en Drietal. Letterwijs bestaat uit twee memoriespellen waarmee kinderen (1) korte en lange klinkers, (2) alle medeklinkers behalve c-q-x-y (3) en tweetekenklanken leren benoemen. Letterbingo is een bingospel met letters en plaatjes. Kinderen leren hiermee letters aan een klank te koppelen. Drietal bestaat uit zes kwartetspellen waarmee kinderen leren om drieklankwoorden te analyseren en de klank aan een letter te koppelen. Doel van deze spellen is automatisering van de vaardigheden. Leesfase 5: Viertal en Lettergroepkwartet. Viertal bestaat uit drie kwartetspellen waarmee kinderen leren (1) vierklankwoorden te analyseren en (2) klanken en letters te koppelen. Lettergroepkwartet bestaat uit twaalf kwartetspellen waarmee kinderen bijzondere letter- en klankgroepen leren analyseren en verletteren. Doel van deze spellen is automatisering. Er zijn twee soorten pictogrammen: Vul de hokjes in opdrachtspictogrammen: op elke bladzijde geven deze aan welke type opdracht de leerling gaat doen. verwijzingspictogrammen: onder aan elke bladzijde geven deze aan wat de leerling gaat doen als de laatste opdracht van de bladzijde af is. Activiteitenschema Achter in het werkschrift staat het activiteitenoverzicht met alle opdrachten die bij de leesboekjes horen. De pictogrammen en cijfers in dit overzicht verwijzen naar het specifieke leesboekje, het spelletje of de module van de software De onderste rij verwijzingspictogrammen: 1 Oefen met letters (Leespadsoftware) 2 Oefen nu met Klankwijs 3 Oefen nu met Letterwijs 4 Ga verder met de keuzekaart De keuzekaart biedt de leerlingen de mogelijkheid om een keuze te maken uit verrijkende activiteiten

12 Software Extra bij de methode Voor groep 3 zijn er twee softwareprogramma s: een Leesweg programma en een Leespad programma. Leespad software De Leespad software ondersteunt de Leespad-leerlingen bij het zelfontdekkend leren lezen met de werkschriften. De leesboeken, die het uitgangspunt vormen voor het werken met de schriften, zijn in de software gedigitaliseerd. Met de gedigitaliseerde Leespad leesboeken kunnen leerlingen allerlei oefeningen doen en maken ze op een betekenisvolle manier kennis met alle aspecten van het aanvankelijk leesproces. Er zijn luisteroefeningen, meeleesoefeningen, visuele oefeningen met woorden en oefeningen met letters. Bij al deze oefeningen worden dezelfde symbolen gebruikt als in het werkschrift zodat het duidelijk is wanneer welke oefening het beste aansluit bij de leesontwikkeling van de leerlingen. Leesweg software De Leesweg software is direct gekoppeld aan de leerstofopbouw van de Leesweg. Het programma bestaat uit 27 verschillende oefeningen. In clusters gaat het om basiswoordenschat, fonologische vaardigheden, letter-klankrelaties en woordherkenning. Met de woordenschatoefeningen worden ongeveer 300 woorden geoefend en getoetst. Andere oefeningen rond de basiswoordenschat zijn woorden en zinnen bouwen. Leerkrachtmodule Om de oefeningen te plannen en de resultaten van de kinderen te volgen, wordt bij de software voor groep 3 een uitgekiend leerkrachtgedeelte ontwikkeld. Dit bestaat uit een toetsmodule, een registratiemogelijkheid en een planningcomponent. Uiteraard zijn de nieuwe softwarepakketten geschikt voor het gebruik op netwerken. U schaft afhankelijk van de schoolgrootte een pakket aan en kunt dit op alle computers van de school installeren en gebruiken. Er is geen beperking van het aantal werkstations en er is geen sprake van jaarlijks opnieuw aan te schaffen licenties. Na de aanschaf bent u vrij het pakket voor onbepaalde tijd in te zetten op zoveel computers als er maar zijn op school. Servicebulletin Gebruikers van Leeslijn ontvangen twee keer per jaar gratis het servicebulletin. Hiermee blijft u op de hoogte van de laatste ontwikkelingen op het gebied van lezen en Leeslijn. Bovendien vindt u in het servicebulletin extra opdrachten die u met de kinderen kunt uitvoeren. Website Op de website vindt u informatie over de laatste ontwikkelingen binnen Leeslijn. Ook kunt u suggesties uit de praktijk van Leeslijn lezen en toevoegen. Verder vindt u hier links naar interessante sites op het gebied van lezen. Kortom, allemaal informatie waarvan u gebruik kunt maken bij het vormgeven van uw leesonderwijs. Handig Startplan Om ervoor te zorgen dat leerkrachten (en invaller) snel goed met de herziene Leeslijn aan de slag kunnen gaan, is er een handig Startplan. Elke school die kiest voor dé nummer één in adaptief leesonderwijs krijgt kosteloos een exemplaar

13 Leeslijn De nummer 1 in adaptief leesonderwijs Een complete leesmethode met een doorgaande lijn van groep 1 t/m 8 Kindgericht, adaptief leesonderwijs door twee leerwegen Een complete lees-taaloplossing voor groep 1 t/m 3 Echte leesboeken voor elke stap in de leesontwikkeling Leerkrachtvriendelijke en heldere handleidingen Wilt u meer weten? Bent u nieuwsgierig naar het lesmateriaal? Heeft u nog vragen over de structuur, de leerstofverdeling of de software van de herziene Leeslijn? Bel of mail dan naar onze Informatielijn of stuur de antwoordkaart op. Informatielijn T (030) E info.bao@thiememeulenhoff.nl Kijk ook op ThiemeMeulenhoff Nieuwekade 1 Postbus DE Utrecht