Zwitserleven Beleggingsfondsen. Halfjaarbericht

Transcriptie

1 Zwitserleven Beleggingsfondsen Halfjaarbericht

2 ALGEMENE INFORMATIE BEHEERDER SNS Beleggingsfondsen Beheer B.V. Croeselaan 1 Postbus RK Utrecht website: BEWAARDER Stichting Bewaarder Zwitserleven Beleggingsfondsen Herikerbergweg CM Amsterdam Zuidoost ACCOUNTANT KPMG Accountants N.V. Rijnzathe PV De Meern BANKIER EN BETAALKANTOOR KAS BANK N.V. Spuistraat VT Amsterdam DEPOTBANK KAS BANK N.V. Spuistraat VT Amsterdam ADMINISTRATEUR SNS Asset Management N.V. Croeselaan 1 Postbus RK Utrecht FISCAAL ADVISEUR SNS REAAL N.V. Afdeling Fiscale Zaken Postbus RK Utrecht JURIDISCH ADVISEUR SNS REAAL N.V. Afdeling Juridische Zaken Postbus RK Utrecht HALFJAARBERICHT 2013 ZWITSERLEVEN BELEGGINGSFONDSEN 2

3 Inhoud 1 Profiel Inleiding Onze beleggingsfilosofie in het kort Maatschappelijk bewust vermogensbeheer Risicomanagement Juridische structuur Fund Governance Verslaglegging en overige informatie 8 2 Verslag van de beheerder Kerncijfers Beheerontwikkelingen in de verslagperiode Maatschappelijk bewust vermogensbeheer Marktontwikkelingen en vooruitzichten Zwitserleven Aandelenfonds Zwitserleven Europees Aandelenfonds Zwitserleven Obligatiefonds Zwitserleven Geldmarktfonds Zwitserleven Government Bonds 10+ Fonds Zwitserleven Credits Fonds Zwitserleven Wereld Aandelenfonds Zwitserleven Vastgoedfonds 34 3 Halfjaarcijfers 2013 Zwitserleven Beleggingsfondsen Toelichting op de halfjaarcijfers Balans Winst- en verliesrekening Overige toelichtingen 52 4 Halfjaarcijfers 2013 Zwitserleven Beleggingsfondsen Zwitserleven Vastgoedfonds Zwitserleven Aandelenfonds Zwitserleven Europees Aandelenfonds Zwitserleven Wereld Aandelenfonds Zwitserleven Obligatiefonds Zwitserleven Government Bonds 10+ Fonds Zwitserleven Credits Fonds Zwitserleven Geldmarktfonds Overige gegevens Belangen Directie Statutaire winstbestemmingsregeling Beoordelingsverklaring 111 HALFJAARBERICHT 2013 ZWITSERLEVEN BELEGGINGSFONDSEN 3

4 1 PROFIEL HALFJAARBERICHT 2013 ZWITSERLEVEN BELEGGINGSFONDSEN 4

5 1.1 INLEIDING Beleggers die voor beleggingsfondsen kiezen gaan voor de voordelen van op eenvoudige wijze gespreid beleggen en voor de expertise van de fondsbeheerder. Met onze expertise willen wij beleggers toegevoegde waarde leveren op het gebied van selectie van goed renderende beleggingen, maatschappelijk bewust vermogensbeheer in combinatie met een gematigd risicoprofiel. In dit verslag vindt u naast de financiële verantwoording over uw belegging ook informatie over de manier waarop wij de beleggingen hebben beheerd en wie daarbij zijn betrokken. We gaan in op een aantal belangrijke kenmerken. We leggen onze werkwijze uit, hoe wij het vermogensbeheer hebben ingericht en met welke partijen wij samenwerken om ervoor te zorgen dat uw belegging in goede handen is. 1.2 ONZE BELEGGINGSFILOSOFIE IN HET KORT Onze strategie is gebaseerd op fundamentele en kwantitatieve analyse. Ons kostenbeleid betekent transparantie en zekerheid vooraf over de te verwachten beheerkosten en is ook transparant achteraf. MAATSCHAPPELIJK BEWUST VERMOGENSBEHEER Wij nemen onze beleggingsbeslissingen volgens maatschappelijk bewuste beleggingsbeginselen. ESG (Environment, Social, Governance) normen zijn meer dan de poortwachter vooraf, waarbij ondernemingen of overheden op basis van hun ESG-beleid of ESG-prestaties geweerd worden van belegging. Het gaat hierbij om het verankeren van deze aspecten in het beleggingsproces. Traditionele financiële en niet-financiële criteria worden samen gewogen om tot een goed renderende portefeuille te komen. Daarbij nemen wij criteria in aanmerking op het gebied van milieu, sociaal verantwoord ondernemen en goed ondernemingsbestuur. We letten dus nadrukkelijk op duurzame beleidsaspecten. Hiervoor werken we samen met twee partijen, het ESG-researchteam van SNS Asset Management (SNS AM) en het Zweedse GES Investment Services (GES). BEST IN CLASS VERMOGENSBEHEERDERS De ons toevertrouwde gelden worden op een professionele manier beheerd. Daarvoor is specialistische beleggingsexpertise noodzakelijk. Wij maken daartoe gebruik van SNS Asset Management N.V., de asset management organisatie van SNS REAAL N.V. SNS Asset Management richt zich op Europese vastrentende- en aandelenmandaten. Voorzover er bij SNS Asset Management geen expertise is voor een specifieke beleggingscategorie, zoeken wij naar de beste externe vermogensbeheerder op dat specifieke gebied. Het kiezen van de beste vermogensbeheerders is een cru ciaal onderdeel van ons beleggingsbeleid. Wij zijn verantwoordelijk voor die keuze en voor de bewaking ervan. De geselecteerde vermogensbeheerder krijgt een set kwantitatieve maatstaven en spelregels mee om daarbinnen een optimaal resultaat te behalen. In bijlage 1 (pagina 9) wordt een overzicht gegeven van de Zwitserleven Beleggingsfondsen, de daarbij behorende strategie en de vermogensbeheerder van het fonds. In bijlage 2 (pagina 9) wordt een overzicht gegeven van de Zwitserleven Beleggingsfondsen en de namen van de fondsmanager(s) die verantwoordelijk zijn voor het beleggingsbeleid ACTIEF BEHEER MET GEMATIGD RISICOPROFIEL De actief beheerde Zwitserleven beleggingsfondsen hebben een tweeledige doelstelling. Wij streven ernaar benchmarks te verslaan en wij streven naar een rendement dat gemiddeld hoger ligt dan het rendement van andere, vergelijkbare fondsen. Voor elk beleggingsfonds zijn helder geformuleerde mandaten beschreven met relevante restricties, richtlijnen en (risico)limieten die door onze managers beleggingsfondsen ook continu gevolgd en gemonitord worden. Het risicoprofiel van de fondsen is gematigd omdat wij ons bewust zijn dat de meeste financiële markten redelijk efficiënt zijn. Er is een voorkeur voor veel kleine actieve posities in portefeuilles boven een paar grote bets (afwijkingen in positie ten opzichte van de benchmark) die het beleggingsresultaat kunnen maken en breken. 1.3 MAATSCHAPPELIJK BEWUST VERMOGENSBEHEER Ons maatschappelijk bewust vermogensbeheer is gebaseerd op drie peilers: fundamentele beleggingsbeginselen (uitmondend in uitsluitingscriteria), dialoog tussen vermogensbeheerder en de onderneming ( engagement ) en uitoefening van stemrecht op aandeelhoudersvergaderingen. De fundamentele beleggingsbeginselen vormen de basis van het ESG-beleid. De beleggingsbeginselen zijn geen subjectieve voorkeuren. Deze komen voort uit internationale verdragen, richtlijnen en codes. Het doel van dit beleid is dat geen vermogenstitels aangekocht worden of zich in de portefeuille bevinden, die de beleggingsbeginselen schenden. UITSLUITINGSCRITERIA Voorafgaand aan de portefeuillesamenstelling vindt een beoordeling plaats van ondernemingen en (lagere) overheden die deel uitmaken van de benchmark. Deze instellingen worden beoordeeld op de fundamentele beleggingsbeginselen. De uitvoering van het uitsluitingenbeleid wordt, met uitzondering van Zwitserleven Vastgoedfonds, uitbesteed aan SNS Asset Management (SNS AM). De instellingen worden beoordeeld door een team van analisten van SNS AM. Het rapport van dit team wordt voorgelegd aan HALFJAARBERICHT 2013 ZWITSERLEVEN BELEGGINGSFONDSEN 5

6 een selectiecomité. Dit selectiecomité besluit welke instellingen van belegging zijn uitgesloten, respectievelijk welke ondernemingen in aanmerking komen voor engagement. ENGAGEMENT Tijdens het engagement, de dialoog tussen de vermogensbeheerder en het management van de onderneming, wordt besproken waar precies en op welke manier de onderneming de duurzaamheidprestatie kan verbeteren. Binnen engagement onderscheiden wij twee vormen: responsief en proactief engagement. Bij responsief engagement wordt de dialoog aangegaan met individuele ondernemingen die op één of meerdere fundamentele beleggingsbeginselen slecht scoren en het risico lopen van belegging te worden uitgesloten, maar waarbij verwacht wordt op korte termijn verbetering te kunnen realiseren. De doelstelling van responsief engagement is dat ondernemingen verbetering tonen in hun ESG-beleid en ESG-prestaties, zodat zij voldoen aan de fundamentele beleggingsbeginselen. Ondernemingen die geen of onvoldoende voortgang laten zien, kunnen worden uitgesloten van het belegbaar universum. Proactief engagement richt zich op de natuurlijke hulpbronnenindustrie met de focus op ondernemingen in de volgende sectoren: nolie & gas; nmijnbouw; npapier & bosbouw; nvoeding, drank & tabak en nutsbedrijven. Hierbij worden op voorhand thema s of onderwerpen geselecteerd waarover het gesprek wordt aangegaan. De doelstelling van proactief engagement is het creëren van een positieve impact bij ondernemingen en op sectorniveau het realiseren van een verbetering van de ESG-standaard. De namen van bedrijven waarmee een actieve dialoog wordt gevoerd, worden niet gepubliceerd. In lijn met onze engagementstrategie kiezen wij voor een positieve benadering door te investeren in een goede relatie. Daarbij proberen we deze bedrijven te stimuleren hun ESG-beleid en ESG-prestaties te verbeteren. ESG-AANPAK BIJ ZWITSERLEVEN VASTGOEDFONDS De beoordeling van Zwitserleven Vastgoedfonds wordt uitgevoerd door het Zweedse bedrijf GES Investment Services ( GES ). GES monitort de ondernemingen, op halfjaarlijkse basis en de ondernemingen in de benchmark op jaarbasis. Aan de hand van de beoordeling van GES wordt een lijst met ondernemingen opgesteld die het laagst scoren op de ESG-criteria. GES zal met de 10% slechtst presterende ondernemingen uit het fonds een actieve dialoog aangaan. SNS Beleggingsfondsen Beheer B.V. (SBB) houdt toezicht op het engagementproces. Ondernemingen die uiteindelijk geen of onvoldoende voortgang laten zien, kunnen door SBB worden uitgesloten van het belegbaar universum. UITOEFENING STEMRECHT OP AANDEELHOUDERSVERGADERINGEN In het kader van ons maatschappelijk bewust vermogensbeheer maken wij als aandeelhouder gebruik van het daaraan verbonden stemrecht. De uitvoering van het stembeleid is uitbesteed aan SNS AM. Daarbij maakt SNS AM gebruik van de diensten van een externe adviseur, gespecialiseerd op het gebied van het beoordelen van de corporate governance van onderne mingen. Deze adviseur geeft stemadviezen die gebaseerd zijn op richtlijnen waarin tal van internationale codes en best practice aanbevelingen zijn verwerkt. Voor het feitelijk uitbrengen van stemmen wordt, voor zover wettelijk toegestaan, gestemd bij volmacht ( proxy voting ). 1.4 RISICOMANAGEMENT SNS Beleggingsfondsen Beheer B.V. (SBB) bewaakt met behulp van een systeem van risicobeheersingsmaatregelen dat de fondsen in het algemeen en de beleggingsportefeuilles in het bijzonder voortdurend blijven voldoen aan de randvoorwaarden zoals die in het prospectus zijn vastgelegd, aan de wettelijke kaders en aan de meer fondsspecifieke interne uitvoeringsrichtlijnen. Dergelijke richtlijnen zijn onder meer gesteld ten aanzien van de mate van spreiding van de portefeuille, de kredietwaardigheid van debiteuren, de kwaliteit van marktpartijen waarmede zaken worden gedaan en de liquiditeit van de beleggingen. Zo zal een brede en goede spreiding van de beleggingen naar verwachting een dempend effect hebben op onderkende prijsrisico s, terwijl selectie op kredietwaardigheidsniveau en limietbewaking de mogelijkheid scheppen om kredietrisico s te beheersen. Liquiditeitsrisico s kunnen worden beperkt door hoofdzakelijk in courante, beursgenoteerde effecten te beleggen. In het directieverslag wordt in de paragraaf Marktontwikkelingen en vooruitzichten inzicht gegeven in de ontwikkeling van de markten waarbij een groot deel van de risico s samenhangend met het gebruik van financiële instrumenten, zoals het koersrisico, het renterisico, het kredietrisico en het valutarisico zijn behandeld. Het (half)jaarverslag heeft onder meer als functie om inzicht te verschaffen in risico s die zich ultimo verslagperiode voordoen. Dit inzicht is het beste te verkrijgen door het in samenhang beoordelen van het verslag van het fonds en van het paraplufonds waarvan het fonds deel uitmaakt. Het overzicht Effectenportefeuille biedt informatie inzake de mate van spreiding van beleggingen op het gebied van zowel land en sector als per individuele naam, en geeft daarmede onder meer een indicatie van prijs- en valutarisico s. In de jaarrekening is in het geval het fonds in aandelen belegd, informatie opgenomen met betrekking tot de sector- en/of landenspreiding van de portefeuille. Voor HALFJAARBERICHT 2013 ZWITSERLEVEN BELEGGINGSFONDSEN 6

7 uitleg over de verschillende risico s verwijzen wij u graag naar de toelichting op de halfjaarcijfers 2013 Zwitserleven Beleggingsfondsen, zie pagina 41 en verder. 1.5 JURIDISCHE STRUCTUUR In de Zwitserleven Beleggingsfondsen zijn gelden uit beleggingsverzekeringen ondergebracht. Zwitserleven is een handelsnaam van SRLEV N.V. SRLEV N.V. (hierna: Zwitserleven ), de verzekeraar, is een gekwalificeerde belegger die participant is in de beleggingsfondsen. Op 30 juni 2013 waren Zwitserleven, KAS BANK N.V. en Zwitserleven Mix Beleggingsfondsen de enige participanten. De Zwitserleven Beleggingsfondsen vallen onder het vrijwillig toezichtregime van de Autoriteit Financiële Markten (AFM). Zwitserleven Beleggingsfondsen heeft een zogenaamde paraplustructuur. Dit houdt in dat het fondsvermogen verdeeld wordt in verschillende series participaties (gezamenlijk de subfondsen of fondsen en elk afzonderlijk een subfonds of fonds ). Voor de paraplustructuur is gekozen omdat dit leidt tot schaalvergroting als gevolg waarvan efficiencyvoordelen kunnen worden behaald. Bovendien kunnen nieuwe fondsen op betrekkelijk eenvoudige wijze worden geïntroduceerd en in een bestaande structuur worden ondergebracht. Hierdoor kan sneller en efficiënter op veranderende marktsituaties worden ingespeeld. Beleggingsbeleid, risicoprofiel en kostenstructuur kunnen per subfonds verschillen. Voorafgaand aan de introductie van een subfonds stellen de beheerder en bewaarder van de beleggingsfondsen, met inbreng van Zwitserleven, de subfondsspecificaties vast. Vanaf de introductie van een subfonds gelden de subfondsspecificaties zoals opgenomen in het betreffende aanvullende prospectus. Het prospectus van Zwitserleven Beleggingsfondsen inclusief de Voorwaarden van Beheer en Bewaring en de specificaties van de subfondsen zijn kosteloos op te vragen bij de beheerder of op de internetpagina in te zien. Diagram Juridische Structuur Zwitserleven Beleggingsfondsen Zwitserleven Geldmarktfonds Zwitserleven Aandelenfonds Zwitserleven Wereld Aandelenfonds Zwitserleven Obligatiefonds Zwitserleven Europees Aandelenfonds Zwitserleven Credits Fonds Zwitserleven Government Bonds 10+ Fonds Zwitserleven Vastgoedfonds Per 30 juni 2013 bestaan de Zwitserleven Beleggingsfondsen uit acht subfondsen, zijnde Zwitserleven Aandelenfonds, Zwitserleven Europees Aandelenfonds, Zwitserleven Wereld Aandelenfonds, Zwitserleven Vastgoedfonds, Zwitserleven Obligatiefonds, Zwitserleven Credits Fonds, Zwitserleven Government Bonds 10+ Fonds en Zwitserleven Geldmarktfonds DOELSTELLING Zwitserleven Beleggingsfondsen is bedoeld voor alle relaties van Zwitserleven. De beleggingsfondsen hebben tot doel het per subfonds afzonderlijk beleggen van vermogen in effecten, afgeleide producten en andere vermogenswaarden, ten behoeve van de participanten. BELEGGING IN DE BELEGGINGSFONDSEN Het aan elk subfonds toe te rekenen vermogen wordt afzonderlijk belegd in de specifieke beleggingsportefeuille van het betreffende subfonds. Naast de algemene beleggingsdoelstellingen en het beleggingsbeleid heeft elk subfonds een eigen beleggingsbeleid en risicoprofiel. De subfondsen onderscheiden zich primair door het in de aanvullende prospectussen geformuleerde beleggingsbeleid. Voor elk subfonds wordt een aparte administratie gevoerd, zodat alle aan een subfonds toe te rekenen opbrengsten en kosten per subfonds worden verantwoord en geadministreerd op een daartoe per subfonds aangehouden rekening. Zowel de positieve als de negatieve waardeveranderingen in de beleggingsportefeuille van een subfonds komen ten gunste respectievelijk ten laste van de participanten in het betreffende subfonds. 1.6 FUND GOVERNANCE SNS Beleggingsfondsen Beheer B.V. heeft, als beheerder, Fund Governance Principles (verder Principles ) geïmplementeerd. Deze Principles zijn gebaseerd op de door de Dutch Fund and Asset Management Association (DUFAS) geformuleerde Principles of Fund Governance. Deze Principles zijn een gedragscode voor fondsbeheerders die tot doel hebben waarborgen te scheppen voor een integere bedrijfsvoering en een zorgvuldige dienstverlening zoals bedoeld in de Wet op het financieel toezicht (Wft). In de Principles wordt onderscheid gemaakt tussen richtlijnen voor de dagelijkse beheertaken die een nadere uitwerking geven van het beginsel belangenconflicten tegen te gaan en te handelen in het belang van fondsbeleggers en Principles voor het waarborgen van de naleving van deze richtlijnen binnen de organisatie van de beheerder. De gedragscode van DUFAS is afgestemd met het ministerie van Financiën en de AFM. De volledige tekst van de door SNS Beleggingsfondsen Beheer geformuleerde Principles is gepubliceerd op de website van SBB, bereikbaar via: snsbeleggingsfondsenbeheer.nl è Fund Governance. Deze tekst is tevens schriftelijk op te vragen bij de beheerder. HALFJAARBERICHT 2013 ZWITSERLEVEN BELEGGINGSFONDSEN 7

8 1.7 VERSLAGLEGGING EN OVERIGE INFORMATIE JAARVERSLAG EN HALFJAARBERICHT Jaarlijks binnen vier maanden na afloop van elk boekjaar wordt een jaarverslag opgemaakt. Binnen negen weken na afloop van het eerste halfjaar van elk boekjaar wordt een halfjaarbericht opgemaakt. INFORMATIE OVER DE SUBFONDSEN Informatie per subfonds is vermeld in het prospectus en eventueel addendum behorend bij het prospectus, in de jaarverslagen en halfjaarberichten en in de Essentiële Beleggersinformatie (EBi). Deze documenten liggen ter inzage ten kantore van de beheerder en zijn te downloaden van de website Participanten worden geadviseerd hiervan kennis te nemen. NATIONALISATIE SNS REAAL Per 1 februari 2013 is SNS REAAL N.V. genationaliseerd. De aandelen SNS REAAL N.V. zijn daarmee volledig in het bezit gekomen van de Nederlandse Staat. De nationalisatie heeft geen gevolgen voor de bedrijfsvoering van SBB of voor participanten of aandeelhouders van de door SBB beheerde beleggingsinstellingen, waaronder Zwitserleven Beleggingsfondsen en haar (sub)fondsen. In de beleggingsportefeuilles van de door SBB beheerde beleggingsinstellingen is niet belegd in aandelen of - al dan niet achtergestelde - obligaties uitgegeven door SNS REAAL N.V. dan wel door een van haar deelnemingen. SNS BELEGGINGSFONDSEN BEHEER B.V. SBB is statutair gevestigd en houdt kantoor in Utrecht. SBB is een 100% deelneming van SNS REAAL N.V. te Utrecht. In de verslagperiode voert SBB directie over en is beheerder van SNS Beleggingsfondsen N.V., Zwitserleven Beleggingsfondsen, Zwitserleven Mix Beleggingsfondsen, Zwitserleven Institutionele Beleggingsfondsen. Per 1 januari 2013 voert SBB ook de directie over en is beheerder van de institutionele beleggingsfondsen die tot ultimo 2012 door SNS Asset Management N.V. werden beheerd. Deze fondsen zijn onder beheer van SBB gekomen vooruitlopend op aanpassing van wet- en regelgeving ( Alternative Investment Fund Managers Directive, kortweg AIFMD), waardoor een vergunning voor het beheer van deze fondsen vereist zal zijn en de wens tot centralisering van expertise op het gebied van het beheer van beleggingsfondsen binnen SNS REAAL N.V. Deze institutionele fondsen zijn passief beheerde regionale aandelenfondsen met een duurzaamheidsoverlay op basis van ESG criteria (Environment, Social, Governance). Ultimo juni 2013 was de omvang van het door SBB beheerde vermogen 11,8 miljard (ultimo 2012: 10,2 miljard). Het adres waar de vennootschap kantoor houdt is: SNS Beleggingsfondsen Beheer B.V. Croeselaan BJ Utrecht Het postadres is: Postbus RK Utrecht Telefoon: adres: snsbeleggingsfondsen@snsreaal.nl Website: snsbeleggingsfondsenbeheer.nl HALFJAARBERICHT 2013 ZWITSERLEVEN BELEGGINGSFONDSEN 8

9 Bijlage 1 BELEGGINGSFONDS STRATEGIE VERMOGENSBEHEERDER Zwitserleven Aandelenfonds Nederlandse aandelen SNS Asset Management Zwitserleven Europees Aandelenfonds Europese aandelen SNS Asset Management Zwitserleven Wereld Aandelenfonds Wereldwijde aandelen Vanguard Group Zwitserleven Vastgoedfonds Europese beursgenoteerde vastgoed aandelen LaSalle Investment Management Zwitserleven Geldmarktfonds Euro liquiditeiten SNS Asset Management Zwitserleven Obligatiefonds Euro obligaties SNS Asset Management Zwitserleven Credits Fonds Euro obligaties van ondernemingen met een hoge kredietwaardigheid SNS Asset Management Zwitserleven Government Bonds 10+ Fonds Euro staatobligaties SNS Asset Management Een beschrijving van de beleggingsstrategieën vindt u op Bijlage 2 Tabel 1: BELEGGINGSFONDS FONDSMANAGER(S) VERANTWOORDELIJK VOOR FONDS SINDS BIJ HUIDIGE ASSET MANAGER SINDS IN ASSET MANAGEMENT INDUSTRIE SINDS Zwitserleven Aandelenfonds Corne van Zeijl Mariette Maassen Zwitserleven Europees Aandelenfonds Hilde Veelaert Niels de Graaff Mark Engelen (ZL 2001) 1997 Zwitserleven Wereld Aandelenfonds Christine Franquin Zwitserleven Vastgoedfonds Ernst-Jan de Leeuw LaSalle is aangesteld sinds Zwitserleven Geldmarktfonds Bart aan den Toorn Johan Idema Zwitserleven Obligatiefonds Bart aan den Toorn Johan Idema Zwitserleven Credits Fonds Bart aan den Toorn Johan Idema Zwitserleven Government Bonds 10+ Fonds Bart aan den Toorn ) In diensttreding bij rechtsvoorgangers van SNS REAAL Johan Idema Een verkorte CV met relevante opleiding en werkervaring van de fondsmanagers vindt u op Kies het Zwitserleven Beleggingsfonds om het CV te bekijken. HALFJAARBERICHT 2013 ZWITSERLEVEN BELEGGINGSFONDSEN 9

10 2 VERSLAG VAN DE BEHEERDER HALFJAARBERICHT 2013 ZWITSERLEVEN BELEGGINGSFONDSEN 10

11 2.1 KERNCIJFERS ONTWIKKELING ZWITSERLEVEN BELEGGINGSFONDSEN EERSTE HALFJAAR 2013 In de eerste zes maanden van 2013 is het fondsvermogen van de Zwitserleven Beleggingsfondsen met 23,1 miljoen toegenomen tot miljoen, een stijging van 0,8% ten opzichte van 31 december Tabel 2: Ontwikkeling fondsvermogen Zwitserleven Aandelenfonds Zwitserleven Europees Aandelenfonds Zwitserleven Obligatiefonds Zwitserleven Geldmarktfonds Zwitserleven Government Bonds 10+ Fonds Zwitserleven Credits Fonds Zwitserleven Wereld Aandelenfonds Zwitserleven Vastgoedfonds Fondsvermogen per 30 juni Tabel 3: Verdeling fondsvermogens naar categorie BEDRAG % VAN TOTAAL BEDRAG % VAN TOTAAL Vastrentende fondsen % % Aandelenfondsen % % Vastgoedfonds % % Totaal % % Tabel 4: Rendement eerste zes maanden 2013 Op basis van intrinsieke waarde FONDS 1 BENCHMARK 2 Zwitserleven Aandelenfonds 1,45% 2,72% Zwitserleven Europees Aandelenfonds 4,00% 3,64% Zwitserleven Obligatiefonds 0,02% 0,14% Zwitserleven Geldmarktfonds 0,16% 0,33% Zwitserleven Government Bonds 10+ Fonds -2,79% -2,64% Zwitserleven Credits Fonds -0,23% 0,06% Zwitserleven Wereld Aandelenfonds 5,74% 6,28% Zwitserleven Vastgoedfonds -1,33% -2,22% 1) Voor zover van toepassing is het rendement inclusief herbelegging van in 2013 uitgekeerd dividend. 2) De benchmark van het fonds kan worden teruggevonden in de individuele fondspagina s beginnend op pagina 21 en verder. HALFJAARBERICHT 2013 ZWITSERLEVEN BELEGGINGSFONDSEN 11

12 Tabel 5: Rendement 3 en 5 jaar per OP BASIS VAN INTRINSIEKE WAARDE 3 JAAR 5 JAAR FONDS 1 BENCHMARK 2 FONDS 1 BENCHMARK 2 Zwitserleven Aandelenfonds 4,72% 6,52% -2,23% -0,49% Zwitserleven Europees Aandelenfonds 8,27% 7,89% 2,25% 1,83% Zwitserleven Obligatiefonds 4,63% 4,53% 5,69% 6,10% Zwitserleven Geldmarktfonds 1,09% 0,97% 1,50% 1,39% Zwitserleven Government Bonds 10+ Fonds 4,51% 5,27% 6,72% 7,22% Zwitserleven Credits Fonds 5,11% 5,35% 5,99% 6,46% Zwitserleven Wereld Aandelenfonds 10,03% 10,22% 6,11% 6,01% Zwitserleven Vastgoedfonds 6,80% 9,15% -1,13% 1,92% 1) Voor zover van toepassing is het rendement inclusief herbelegging van uitgekeerd dividend. 2) De benchmark van het fonds kan worden teruggevonden in de individuele fondspagina s beginnend op pagina 21 en verder. 2.2 BEHEERONTWIKKELINGEN IN DE VERSLAGPERIODE In de verslagperiode is een aantal wijzigingen doorgevoerd en aangekondigd bij de Zwitserleven Beleggingsfondsen. Deze zaken worden hieronder puntsgewijs besproken. WIJZIGING BELEGGINGSBELEID ZWITSERLEVEN WERELD AANDELENFONDS Per 5 februari 2013 is het beleggingsbeleid van Zwitserleven Wereld Aandelenfonds aangepast. Het fonds belegde tot die datum volledig in het Vanguard Global Stock Index Fund. Na de aanpassing belegt het fonds in een mix van de drie SNS Responsible Index Funds Equity (SRIFE s) en het Vanguard Emerging Markets Stock Index Fund volgens de verdeling onderstaande tabel 6. Tabel 6: Beleggingen binnen Zwitserleven Wereld Aandelenfonds. REGIO SOORT BELEGGING STRATEGISCH GEWICHT IN % BANDBREEDTE Europa SRIFE Europa 37,5 +/- 5% Noord-Amerika SRIFE Noord-Amerika 35 +/- 5% Pacific SRIFE Pacific 12,5 +/- 5% Opkomende landen Vanguard Emerging Markets Stock Index Fund 15 +/- 5% De benchmark van Zwitserleven Wereld Aandelenfonds is een samengestelde index op basis van de benchmark van de onderliggende beleggingsfondsen, waarin het fonds belegt. Er wordt geen tactisch allocatiebeleid tussen de fondsen onderling gevoerd. Maandelijks wordt gerebalanced naar de strategische gewichten. WIJZIGING BELEGGINGSBELEID ZWITSERLEVEN HORIZONFONDSEN Op 12 maart 2013 is het beleggingsbeleid van de Horizonfondsen gewijzigd. De assetallocatie van de Horizonfondsen is gewijzigd waardoor de fondsen vanaf deze datum doorbeleggen in Zwitserleven Wereld Aandelenfonds, Zwitserleven Selectie Fonds, Zwitserleven Government Bonds 10+ Fonds en Zwitserleven Credits Fonds. De Horizonfondsen beleggen vanaf 12 maart niet meer in Zwitserleven Europees Aandelenfonds en niet meer direct in Zwitserleven Vastgoedfonds. De aandelenbeleggingen in de Horizonfondsen zijn na deze wijziging wereldwijd gespreid door het Zwitserleven Wereld Aandelenfonds. INTRODUCTIE ZWITSERLEVEN SELECTIE FONDS Op 12 maart 2013 is het fondsenaanbod uitgebreid met Zwitserleven Selectie Fonds. Zwitserleven Selectie Fonds belegt in emerging market debt (local currency), high yield obligaties en vastgoedondernemingen zoals getoond in bijgaande tabel. Tabel 7: Beleggingen binnen Zwitserleven Selectie Fonds. ASSET CATEGORIE SOORT BELEGGING STRATEGISCH GEWICHT IN % BANDBREEDTE Vastgoed Zwitserleven Vastgoedfonds 40 +/- 5% High Yield Pimco Global High Yield Bond Fund EUR (Hedged) 30 +/- 5% Emerging Market Debt Stone Harbor Emerging Markets Local Currency Debt Fund 30 +/- 5% HALFJAARBERICHT 2013 ZWITSERLEVEN BELEGGINGSFONDSEN 12

13 De benchmark van Zwitserleven Selectie Fonds is een samengestelde index op basis van de benchmark van de onderliggende beleggingsfondsen, waarin het fonds belegt. Er wordt geen tactisch allocatiebeleid tussen de fondsen onderling gevoerd. Maandelijks wordt gerebalanced naar de strategische gewichten. Er is voor gekozen om te beleggen in een hedged variant van het Pimco fonds. Dat betekent dat binnen dit fonds alle valuta anders dan euro worden afgedekt naar euro. WIJZIGING BELEGGINGSBELEID EN BENCHMARK ZWITSERLEVEN GOVERNMENT BONDS 10+ FONDS Op 1 april 2013 is het beleggingsbeleid van Zwitserleven Government Bonds 10+ Fonds gewijzigd. Vanaf deze datum heeft minimaal 75% van de portefeuille een resterende looptijd van meer dan 7 jaar. In het oude beleggingsbeleid stond dat minimaal 75% van de portefeuille een resterende looptijd had van meer dan 10 jaar. De benchmark van de fondsen is tevens gewijzigd. De huidige iboxx EUR Sovereign 10+ is vervangen door de iboxx Eur Sovereign 7+ AAA/AA/A Total Return Index. Door deze twee wijzigingen is de modified duration van de fondsen gewijzigd van ongeveer 12,5 jaar naar ongeveer 11 jaar. Zwitserleven Government Bonds 10+ Fonds is vooral bedoeld om in te beleggen in de fase kort voorafgaand aan de pensioendatum. Met deze wijzigingen sluit het beleggingsbeleid hier beter op aan. SAMENSTELLING DIRECTIE Per 1 augustus 2013 heeft Volkert de Klerk zijn functie van statutair directeur van SBB neergelegd. Hij zal zijn loopbaan buiten SNS REAAL voortzetten. In de ruim vier jaar dat hij bij SBB werkzaam is geweest, heeft hij leiding gegeven aan een verdere professionalisering van het fondsenbeheer. Door zijn vertrek is een vacature ontstaan, die naar verwachting op korte termijn zal worden vervuld. 2.3 MAATSCHAPPELIJK BEWUST VERMOGENSBEHEER Hierna volgt de weergave van de ontwikkelingen in het eerste halfjaar van 2013 op het gebied van engagement, uitsluitingen en toelating van ondernemingen voor de beleggingsportefeuilles en het gevoerde stembeleid. ENGAGEMENTONTWIKKELINGEN Engagement is een langdurig proces dat inzet op veranderingen in beleid, prestaties en strategie bij ondernemingen. Het vergt geduld om verandering teweeg te brengen. Beleggers zijn als mede-eigenaar, in een positie om thema s met ondernemingen te bespreken. De winst zit in vele kleine stapjes: vragen om een mensenrechtenbeleid, verzoeken om meer transparantie over milieubeheersystemen, of bestuursverantwoordelijkheid voor maatschappelijke prestaties ter sprake brengen. OVERZICHT ENGAGEMENTS EN TOELICHTING OP ONTWIKKELINGEN In de verslagperiode is met twaalf ondernemingen engagement gestart of gevoerd. Tabel 8: Engagements eerste halfjaar 2013 Responsief engagement 4 Proactief engagement 8 Totaal 12 TOTAAL Een aantal ontwikkelingen op het gebied van engagement worden hieronder toegelicht. MEER TRANSPARANTIE IN DE NATUURLIJKE HULPBRONNENINDUSTRIE Ondernemingen in olie, gas en mijnbouw zijn erg belangrijk voor grote Europese beleggers omdat ze een belangrijk gewicht aan veel internationale beurzen kennen. Daarnaast zijn zij belangrijk voor de landen die deze natuurlijke bronnen in de grond hebben omdat productie voor inkomsten zorgt. Waar geld wordt verdiend, bestaat ook een kans dat het op de verkeerde plek terechtkomt. Het is opvallend hoe arm de mensen vaak zijn in landen die juist rijk zijn aan bodemschatten. Olie-, gas- en mijnbouwbedrijven worden al enkele jaren aangemoedigd om bekend te maken hoeveel belasting en andere gelden ze gastlanden betalen. Belangrijke ontwikkelingen in de Amerikaanse en Europese wetgeving zijn hierbij van grote invloed. In de Europese Unie werd bijna twee jaar lang gewerkt aan wetten die ervoor moeten zorgen dat olie-, gas- en mijnbouwbedrijven die in het buitenland actief zijn transparanter worden. In juni 2013 werden de voorgestelde veranderingen definitief. Grote olie-, gas- en mijnbouwbedrijven moeten vanaf nu openbaar maken hoeveel ze precies aan landen betalen. Wij geloven dat de druk van beleggers heeft bijgedragen aan deze nieuwe regels over transparantie en zijn ervan overtuigd dat dit een belangrijke stap is naar de wereldwijde strijd tegen omkoping en corruptie. HALFJAARBERICHT 2013 ZWITSERLEVEN BELEGGINGSFONDSEN 13

14 RECHTEN VAN INHEEMSE VOLKEREN BESCHERMEN De term inheemse volkeren wordt gebruikt voor afstammelingen van bevolkingsgroepen die in een gebied woonden toen mensen van andere culturen of etnische afkomst naar hun gebied kwamen. Deze bevolkingsgroepen hebben culturele kenmerken die zich duidelijk van andere groepen onderscheiden. Ze hebben een sterke culturele, economische en spirituele band met hun geboortegronden en de natuur. Vaak hebben ze ook waardevolle traditionele kennis en ervaring in het op een duurzame manier beheren van het milieu. Mijnbouw kan een grote bedreiging zijn voor de cultuur van inheemse volkeren. De kans is groot dat inheemse volkeren die in het gebied wonen zo benadeeld worden dat ze het land dat ze vaak al vele honderden jaren bewonen opeens moeten verlaten. De grond waar generaties lang werd geleefd van de jacht of visvangst en waar de bewoners een diepe verbintenis voelen met de natuur moet plotseling plaatsmaken voor moderne graafmachines en vrachtwagens. De internationale aandacht voor de kwetsbaarheid van inheemse volkeren en de druk van verantwoorde beleggers dwingen ondernemingen ertoe nog eens goed na te denken op welke wijze ze het best met deze gemeenschappen kunnen samenwerken. Geschillen over het gebruik van land en water, milieuvervuiling en bedreigingen van landrechten van inheemse volkeren brengen trouwens ook risico s met zich mee voor de ondernemingen, en de beleggers die hun aandelen kopen. Het zou kunnen dat een project door de rechtbank wordt gestopt met alle financiële gevolgen van dien. Of de betrokken onderneming wordt verboden om gebruik te maken van lokale waterbronnen waardoor de kosten van het project sterk oplopen. VERANTWOORDE WINNING VAN SCHALIEGAS STIMULEREN De wereldwijde vraag naar energie blijft stijgen. Olie- en gasmaatschappijen gaan steeds ingewikkelder technieken gebruiken om olie- en gasreserves aan te boren. Zolang het winnen van olie- en gas voldoende winstgevend is, zullen de ondernemingen wel risico s willen nemen. Voorbeelden daarvan zijn boringen in het Noordpoolgebied en diepzeeboringen, maar ook de ontwikkeling van oliezanden en schaliegas. Aan de ene kant zien de voorstanders, vooral in de Verenigde Staten, de voordelen van dit aardgas. Schaliegas zou minder schadelijk zijn voor het klimaat dan veel andere energievormen en de VS is hierdoor niet meer afhankelijk van andere landen voor de levering van energie. Aan de andere kant zijn tegenstanders bezorgd over de eventuele sociale en milieueffecten van fracking (breken). In de barsten die ontstaan wordt een mix van water en chemicaliën gespoten. Het gas dat daarbij vrijkomt wordt gewonnen. Dit hele proces zou zelfs meer schade aan het milieu kunnen toebrengen dan de meest vervuilende vorm van energie, steenkolen. Het winnen van schaliegas is omstreden. Lokale gemeenschappen maken zich zorgen over de vervuiling van het drinkwater door nabijgelegen schaliegasprojecten. Milieuactivisten hebben fracking ook aangewezen als de oorzaak van verontreinigde waterbronnen en hebben hun zorg geuit over de grote hoeveelheid water en energie die bij het breekproces gebruikt worden. Terwijl de regering van de Amerikaanse President Barack Obama deze nieuwe ontwikkeling heeft omarmd, zijn andere regeringen, zoals de Franse en Britse, veel terughoudender. BANGLADESH: LEREN VAN RAMP IN TEXTIELFABRIEK Op 24 april 2013 stortte in Dhaka, de hoofdstad van Bangladesh, een gebouw van acht verdiepingen in. In het gebouw waren meerdere textielfabrieken gehuisvest waar in totaal zo n mensen werkten. Meer dan mensen vonden de dood en nog veel meer mensen raakten gewond. Het is een van de grootste industriële rampen in bijna 30 jaar. In één klap werd duidelijk hoe slecht de werkomstandigheden in het land zijn. Het zorgde over de hele wereld voor verontwaardiging. De regering heeft al plannen aangekondigd voor een aantal verbeteringen, maar de vraag is of hier iets van komt. De internationale modemerken die hun kleding in Bangladesh laten maken moeten nu in actie komen. Zij moeten ervoor zorgen dat textielfabrikanten zich daadwerkelijk gaan houden aan regels op het gebied van veiligheid, gezondheid en werkomstandigheden. Helaas is een grote ramp zoals die in Bangladesh soms nodig om belangrijke verbeteringen door te kunnen voeren. UITSLUITINGEN Met ingang van 1 januari 2013 is het wettelijk verbod op investeren in ondernemingen die betrokken zijn bij de productie van clustermunitie van kracht geworden. Het verbod vraagt investeerders om investeringen te vermijden in ondernemingen die te maken hebben met de productie van clustermunitie, en ook in beleggingsinstellingen en indexen waar clustermunitie-ondernemingen meer dan 5 procent van uitmaken. Op basis van deze wet is door de AFM een indicatieve lijst met gewraakte ondernemingen opgesteld. Alle ondernemingen die binnen het beleggingsuniversum vallen, staan al op de uitsluitingenlijst. Om compleet te zijn en mogelijke fouten in de toekomst te vermijden, zijn de ondernemingen die buiten het universum vallen ook per 31 maart formeel uitgesloten. Het gaat om de volgende ondernemingen: Aeroteh S.A., Aryt Industries Ltd., Ashot Ashkelon, Kaman Corporation, Norinco International Cooperation Ltd. en Splav SRPA (geen beursnotering ). Goodrich Corporation is verwijderd van de uitsluitingenlijst omdat de onderneming werd overgenomen door United Technologies. Deze onderneming is al uitgesloten. TOELATINGEN In de verslagperiode is een eerder uitgesloten onderneming opnieuw opgenomen in het beleggingsuniversum. HALFJAARBERICHT 2013 ZWITSERLEVEN BELEGGINGSFONDSEN 14

15 Daimler De Duitse automobielgroep Daimler AG is bekend van het automerk Mercedes. In 2012 werd de onderneming uitgesloten van belegging omdat Daimler mede-eigenaar was van defensiebedrijf EADS en daardoor ook betrokken raakte bij de productie van kernwapens. Voordat deze grote beslissing genomen is, werd Daimler vaak gevraagd om EADS te bewegen om met de productie van kernwapens te stoppen. Dit jaar zijn er twee belangrijke ontwikkelingen geweest, waardoor besloten is om Daimler weer te accepteren voor belegging. De eerste ontwikkeling is een wet die verbiedt in ondernemingen te beleggen die betrokken zijn bij de productie van clustermunitie. Clustermunitie is wel iets anders dan kernwapens maar het zijn ook wapens die uit principe niet acceptabel zijn. Dat verbod was reden voor reflectie en hernieuwde afweging. De vraag is hoe om te gaan met een onderneming zoals Daimler die een klein belang heeft in EADS. In maart werd de beslissing genomen. Om te voorkomen dat ondernemingen worden uitgesloten die maar voor een klein gedeelte eigenaar zijn van een wapenbedrijf zoals EADS wordt een grens gehanteerd. Alle ondernemingen die meer dan tien procent aandelen hebben in een dergelijke wapenfabrikant worden nog steeds uitgesloten. Daimler is voor minder dan tien procent eigenaar van EADS, dus wordt de onderneming niet meer uitgesloten. De tweede ontwikkeling is de toezegging van Daimler om het eigendom in EADS in de loop van dit jaar verder te verkopen en de aandacht volledig te richten op het maken van auto s. Per 30 juni 2013 zijn in totaal elf (Europese) ondernemingen uitgesloten. De lijst van uitgesloten ondernemingen en uitgesloten landen per 30 juni 2013 is opgenomen als bijlage, zie paginanummer 19. UITVOERING STEMRECHT OP AANDEELHOUDERSVERGADERINGEN Veel ondernemingen in onze beleggingsportefeuille houden hun jaarlijkse algemene aandeelhoudersvergadering (AVA) tussen maart en mei. Tijdens de vergadering worden meestal onderwerpen besproken die van de onderneming zelf komen, de bestuursvoorstellen. Ook aandeelhouders mogen punten aan de agenda toevoegen, de aandeelhoudersvoorstellen. Tijdens de AVA wordt er door aandeelhouders over gestemd. Een veelvoorkomend onderwerp is behoorlijk ondernemingsbestuur (corporate governance). Op basis van de Fundamentele Beleggingsbeginselen en best practices op het gebied van corporate governance is een verantwoord stembeleid opgesteld. Dat beleid helpt bij het uitbrengen van onze stem. OVERZICHT UITGEBRACHTE STEMMEN EN TOELICHTING THEMA S In de verslagperiode zijn 76 aandeelhoudersvergaderingen bijge woond. In 53% van de gevallen is in lijn met het bestuur gestemd en in 47% van de gevallen is op ten minste één voorstel tegen het bestuur gestemd. In totaal zijn 727 voorstellen bekeken, waarvan 704 bestuursvoorstellen en 23 aandeelhoudersvoorstellen. Tabel 9: Tabel stemoverzicht eerste halfjaar 2013 Aantal vergaderingen waar is gestemd: 76 Gestemd voor het bestuur 40 Gestemd tegen het bestuur 36 Totaal aantal voorstellen: 727 Stemmen voor 660 Stemmen tegen 65 Stemonthoudingen 2 Totaal aantal bestuursvoorstellen: 704 Stemmen voor 641 Stemmen tegen 62 Stemonthoudingen 1 Totaal aantal aandeelhoudersvoorstellen: 23 Stemmen voor 19 Stemmen tegen 3 Stemonthoudingen 1 TOTAAL BELANGRIJKSTE STEMTHEMA S: BESTUURSSAMENSTELLING EN -BELONING Veel van de onderwerpen waar aandeelhouders over stemmen gaan over de vraag wie bestuurder mag worden en hoeveel salaris de bestuurders moeten ontvangen. De onderwerpen lijken ingewikkeld of saai. Toch zegt dit veel over de vraag wie de onderneming leidt en hoe dat gebeurt. Bestuurders hebben bijvoorbeeld invloed op de wijze waarop men met werknemers omgaat, hoe milieurisico s worden beheerst en hoe verantwoord men onderneemt. Het bestuur leidt de ondernemingen waarin geïnvesteerd wordt en bepaalt de richting. HALFJAARBERICHT 2013 ZWITSERLEVEN BELEGGINGSFONDSEN 15

16 Bij een tegenstem ging het meestal over de (her)verkiezing van bestuurders. Besturen die niet onafhankelijk zijn, gaan soms zonder meer akkoord met beslissingen van het management. Deze beslissingen kunnen echter gericht zijn op korte termijn winsten en te weinig rekening houden met het milieu en de maatschappij. Over de hele wereld wordt tegen beloningsvoorstellen voor bestuurders gestemd. Beleggers en regeringen willen dat ondernemingen bestuurdersbeloningen en bedrijfsresultaten beter op elkaar afstemmen. Niet alleen op financieel gebied, maar ook op het gebied van duurzaamheid. POSITIEVE SELECTIE ZWITSERLEVEN EUROPEES AANDELENFONDS Ondernemingen die nu net buiten het universum van de 40 procent meest verantwoorde ondernemingen vallen, komen voor positieve selectie in aanmerking wanneer ze zeer goed scoren op een of twee van de drie criteria: milieu, sociaal of governance. Tabel 10: In het eerste halfjaar van 2013 geselecteerde bedrijven voor positieve selectie ONDERNEMING ARM Holdings Semi-conductors GEA Group Industrials Kemira Chemicals Nutreco N.V. Food Svenska Cellulosa Aktiebolaget (SCA) Household Products SECTOR Daarmee komt het totale aantal ondernemingen dat voor positieve selectie in aanmerking komt uit op acht. Air Liquide, Enel Green Power S.p.A. en Wacker Chemie AG zijn in 2012 al hiervoor geselecteerd. 2.4 MARKTONTWIKKELINGEN EN VOORUITZICHTEN ECONOMISCHE ONTWIKKELINGEN Het eerste halfjaar van 2013 werd gekenmerkt door een wereldeconomie die langzaam herstellende was van de economische terugval die zich vooral in 2012 voordeed. De traagheid van het herstel wordt verklaard door de niet geringe hobbels die ook in dit eerste halfjaar genomen moesten worden. In de Verenigde Staten begon het jaar onmiddellijk met een opeenstapeling van aflopende stimuleringsmaatregelen en automatisch ingaande bezuinigingsmaatregelen tenzij er een akkoord tussen Democraten en Republikeinen bereikt werd. De dreiging van deze maatregelen had een negatieve invloed op het vertrouwen van consumenten en producenten. Uiteindelijk vielen de gevolgen van deze maatregelen mee, vooral omdat de private sector in de Verenigde Staten een flinke groei kende. De sterk herstellende huizenmarkt en de aanhoudende banengroei vormden een belangrijke bodem onder de economische groei, evenals de sterk groeiende mijnbouw als gevolg van de nieuwe manieren van olie- en gaswinning. De economie van de eurozone bleef gedompeld in recessie, maar de tekenen van een aanstaande opleving, die zich eind 2012 al aandienden, werden steeds sterker. Vooral de landen in de periferie leken langzaam voorbij het dieptepunt van hun langdurige en zeer diepe recessies te komen. Ook in Duitsland was er aan het einde van de verslagperiode enig herstel zichtbaar in de cijfers. Dit alles ondanks de crisis rond Cyprus die in de eerste maanden van het jaar een einde maakte aan de teruggekeerde rust in de eurozone. Belangrijk in deze crisis was dat voor het eerst de lasten niet meer alleen op de belastingbetaler werden afgewenteld, maar ook op direct belanghebbenden. In China bleef het langverwachte herstel uit, na de langdurige groeivertraging van , al stabiliseerde de groei wel rond de 7,5%. De nieuw aangetreden leiding in China verraste met een anticorruptie campagne waarbij partijleden en ambtenaren gemaand werden minder uitbundig hun welvaart tentoon te spreiden. Dit zette een behoorlijke druk op de consumptie. Daarnaast trachtte men een eind te maken aan de uit de hand lopende kredietverlening, waardoor aan het einde van de verslagperiode de interbancaire rente fors opliep en er sprake was van opdrogende kredietmarkten. In hoeverre dit de economische groei later dit jaar onder druk zal zetten, is nog ongewis. Emerging Markets hadden te lijden onder het uitblijvende herstel van China, zeker omdat dit ook impliceert dat de euforie op de grondstoffenmarkt voorlopig zijn beste tijd heeft gehad. De Japanse economie lijkt uit het dal te kruipen, nu zowel op fiscaal als vooral op monetair gebied voortvarend beleid wordt gevoerd. Consumenten reageerden vrijwel onmiddellijk op de aangekondigde plannen door de nieuw aangetreden premier Abe. Toen ook de nieuwe voorzitter van de Bank of Japan nog rigoureuzere plannen aankondigde dan al verwacht, kreeg de economie nog een extra impuls. De forse daling van de yen en de enorme stijging van de aandelenmarkt was hier uiteraard mede debet aan. De al genoemde relatieve zwakte van de grondstoffenmarkten had ook consequenties voor de inflatie. Zowel in Europa als in de Verenigde Staten liep de inflatie behoorlijk terug. Zelfs zodanig dat hier en daar de vrees voor deflatie weer de kop opstak. Dit was voor de Europes Centrale Bank (ECB) een van de redenen om begin mei 2013 de rente opnieuw te verlagen. HALFJAARBERICHT 2013 ZWITSERLEVEN BELEGGINGSFONDSEN 16

17 FINANCIËLE MARKTEN Aandelenmarkten De combinatie van aantrekkende economische groei en een aanhoudend ruim geldbeleid waren de belangrijkste positieve factoren voor de aandelenmarkten. Vooral de cijfers uit de Verenigde Staten toonden een gezond beeld van de economie. Zo behaalde het Amerikaanse consumentenvertrouwen het hoogste niveau sinds juli Groeiende werkgelegenheid en stijgende huizenprijzen liggen hier onder meer aan ten grondslag. In Europa is het economisch vertrouwen, zij het op lage absolute niveaus, aan het verbeteren. De aandelenmarkten kenden tot medio mei een gunstig verloop met vooral sterk stijgende koersen in Japan. Dit laatste werd veroorzaakt door het aangekondigde expansieve beleid van zowel de Japanse regering als de Japanse centrale bank. Vanaf medio mei waren de prestaties van de verschillende beurzen wat meer uiteenlopend en in ieder geval minder gunstig dan de periode daarvoor. De onrust nam vooral toe omdat de Amerikaanse centrale bank (Fed) begon te zinspelen op een einde van het beleid van monetaire stimulering (Quantitative Easing). Voorzitter Ben Bernanke van de Fed liet weten dat het opkoopprogramma van $ 85 miljard per maand later in het jaar kan worden afgebouwd bij een duurzaam goed presterende Amerikaanse economie en dalende werkloosheid. Beleggers hoopten juist dat Bernanke de vrees voor een inperking zou kunnen wegnemen. De macrocijfers in de Verenigde Staten bleven positief maar zorgden tegelijkertijd voor volatiele markten. Beleggers hinkten hierbij op twee gedachten. Een sterke economie zorgt aan de ene kant voor een positieve ontwikkeling van de omzet- en winstcijfers van bedrijven. Aan de andere kant vergroot dit de kans op een snellere afbouw van het opkoopprogramma wat nadelige gevolgen kan hebben voor aandelenmarkten. Het opkoopprogramma van staatsobligaties door de Fed heeft de rente kunstmatig laag gehouden (extra vraag vanuit de Fed naar Amerikaanse staatsobligaties). Nu de Fed bewegingen maakt dit programma af te bouwen is de rente gestegen en is de verwachting dat de rente verder gaat stijgen. Aandelen waren een goed beleggingsalternatief op basis van koerswinstverhoudigen, maar vooral ook op basis van de hoge dividendrendementen van aandelen ten opzichte van de effectieve rendementen van obligaties. Een stijging van de effectieve rendementen van obligaties zou dit positieve argument kunnen neutraliseren. Een bijkomend nadeel van de afbouw van het opkoopprogramma is dat door een hoger renteniveau de leenkosten van bedrijven toenemen. Ook zullen de investeringen in de toekomst hierdoor onder druk kunnen komen te staan, waardoor de groei van de economie terugvalt. Merkwaardig genoeg had de Amerikaanse markt met een daling (van top tot bodem) van 5% hier het minst onder te lijden. De daling van de Japanse beurs was met ruim 20% het grootst maar ook Europese beurzen moesten 10% prijsgeven. Emerging Markets moesten ook een flinke veer laten, aangezien veel van de overtollige liquiditeit in de richting van deze markten was gevloeid. Toen aan het eind van het halfjaar diverse leden van het Fed-rentecomité de nieuwe plannen nuanceerden, ontstond enige rust op de financiële markten. Vastrentende markten In januari nam het vertrouwen in de financiële markten toe en daalden de rentes van periferielanden (Spanje, Italië en Portugal) en stegen de rentes van de kernlanden (Duitsland, Oostenrijk en Nederland) in de eurozone. De woorden van de president van de Europese Centrale Bank (ECB), Mario Draghi, dat de donkerste wolken boven de euro zijn verdwenen vielen in goede aarde. Het optimisme in de markt werd verder versterkt door succesvolle obligatieveilingen in Spanje, Nederland, Oostenrijk, Ierland en België. In de laatste twee weken van maart ontstond rumoer toen op onhandige wijze reddingsplan B voor Cyprus tot stand kwam. De Duitse 10-jaars staatsrente die in januari nog boven de 1,70% noteerde, daalde hard naar een niveau van 1,20% in april. De zoektocht naar rendement door beleggers had vervolgens dalende rentes van de periferielanden tot gevolg, waardoor de rente in Duitsland juist weer steeg. In de twee laatste maanden van het eerste halfjaar waren de centrale banken in de Verenigde Staten (Fed) en Europa (ECB) de grote blikvangers op de financiële markten. De ECB heeft conform de verwachting het herbeleningsrentetarief met 25 basispunten verlaagd naar 0,50%. De gepubliceerde macro-economische data gaven aan dat er aanvullende monetaire stimulering gewenst is. De ECB kan de economie monetair stimuleren door banken meer langere termijn financiering te verstrekken, de kredietmarkten te stimuleren, of de renteverwachtingen van de markt te sturen. Na de publicatie van het verslag van de vergadering van de Fed over het aflopen van de monetaire verruiming nam de volatiliteit toe en schoten de rentes wereldwijd omhoog. Als het opkoopprogramma van Amerikaanse staatsobligaties door de Fed wordt afgebouwd is er een grote koper minder. Minder vraag zorgt voor lagere obligatiekoersen en hogere rentes. De Duitse 10-jaars staatsrente steeg in de verslagperiode per saldo met 41 basispunten naar 1,73%. De vergelijkbare rentes in Nederland en Italië stegen met respectievelijk 62 en 5 basispunten, terwijl de Spaanse rente in dezelfde periode met 49 basispunten daalde. VOORUITZICHTEN Europa De export en het handelsoverschot van de eurozone als geheel is tot recordhoogte gestegen. Het geeft aan dat de eurozone in staat is zich op te trekken aan de beter draaiende economieën elders in de wereld, ondanks de sterke euro. Een en ander biedt ook perspectief voor de toekomst, zeker wanneer in de opkomende landen (en vooral in China) meer consumptiegeoriënteerde vraag ontstaat in plaats van vraag gericht op investeringen. Voor veel landen zal de export binnen Europa een stimulans krijgen van de kant van de Duitse consument. Wanneer bij de beleidsmakers het accent minder op (groeiremmende) bezuinigingen komt te liggen, kan zich later dit jaar of begin volgend jaar een voorzichtig economisch herstel aftekenen. Verenigde Staten Na het goede eerste kwartaal heeft de Amerikaanse economie iets aan kracht verloren. Met name de industrie kent een wat moeilijkere periode. Productiecijfers zijn zwak en de inkoopmanagersindex voor de industrie is onder het neutrale niveau van 50 gezakt. De verzwakking is in onze visie van tijdelijke aard. De ontwikkeling aan de vraagkant van de economie is namelijk gunstig en de negatieve effecten van de Amerikaanse bezuinigingsmaatregelen vallen mee. De gestage banengroei en de lagere inflatie steunen de reële inkomens op HALFJAARBERICHT 2013 ZWITSERLEVEN BELEGGINGSFONDSEN 17

18 macroniveau. Ook leidt de stijging van de huizenprijzen tot een betere vermogenspositie van consumenten. Dit alles legt de basis voor een opleving van de consumptie later dit jaar. China Na het goede eerste kwartaal heeft de Amerikaanse economie iets aan kracht verloren. Met name de industrie kent een wat moeilijkere periode. Productiecijfers zijn zwak en de inkoopmanagersindex voor de industrie is onder het neutrale niveau van 50 gezakt. De verzwakking is in onze visie van tijdelijke aard. De ontwikkeling aan de vraagkant van de economie is namelijk gunstig en de negatieve effecten van de Amerikaanse bezuinigingsmaatregelen vallen mee. De gestage banengroei en de lagere inflatie steunen de reële inkomens op macroniveau. Ook leidt de stijging van de huizenprijzen tot een betere vermogenspositie van consumenten. Dit alles legt de basis voor een opleving van de consumptie later dit jaar. Japan In Japan is sprake van een duidelijke conjunctuuropleving. De export veert op dankzij de lagere yen, maar de sterkste groei zien we bij de consumptieve bestedingen. De belofte van de regering en de centrale bank om een einde te maken aan de deflatiespiraal via ongekende monetaire stimuleringsmaatregelen, heeft de Japanse burger moed gegeven. Intussen beginnen consumentenprijzen maand op maand inderdaad te stijgen. In het gunstigste geval leidt dat tot een spiraal van hogere consumptie en verder stijgende prijzen, maar het is de vraag of een inflexibele economie als die van Japan via conjunctuurbeleid langdurig op een hoger groeipad kan komen. Veeg teken is dat de investeringen in het eerste kwartaal gewoon verder daalden en de cijfers voor de machineorders voor de komende tijd niet wijzen op een verbetering. Het nieuwe beleid vormt een nooit vertoond experiment met een uiterst onzekere afloop. Tabel 11: Aandelenmarkten % IN EERSTE HELFT 2013 AEX-index 344,59 342,71 0,55% Dow Jones Industrials , ,14 13,78% Nasdaq 3.403, ,51 12,71% Nikkei , ,18 31,57% MSCI Europe in 1.112, ,57 1,44% MSCI USA in 1.178, ,95 14,11% MSCI Pacific in 1.725, ,58 7,89% MSCI Japan 703,12 530,30 32,59% MSCI Emerging Markets in 723,44 800,34-9,61% Tabel 12: Geld- en kapitaalmarktrente VERANDERING IN EERSTE HELFT 2013 Eurozone 3-maandsrente 0,22 0,19 0,03 basispunten Duitsland 10-jaarsrente 1,73 1,32 0,41 basispunten Verenigd Koninkrijk 3-maandsrente 0,50 0,53-0,03 basispunten 10-jaarsrente 2,44 1,82 0,62 basispunten Italië 10-jaarsrente 4,55 4,50 0,05 basispunten Spanje 10-jaarsrente 4,77 5,26-0,49 basispunten Verenigde Staten 3-maandsrente 0,27 0,31-0,04 basispunten 10-jaarsrente 2,48 1,75 0,73 basispunten Japan 3-maandsrente 0,23 0,31-0,08 basispunten 10-jaarsrente 0,83 0,79 0,04 basispunten Valuta /$ 1,30 1,32-1,5% / 0,86 0,81 6,0% $/ 99,34 86,46 14,9% Utrecht, 3 september 2013 SNS Beleggingsfondsen Beheer B.V. HALFJAARBERICHT 2013 ZWITSERLEVEN BELEGGINGSFONDSEN 18

19 Bijlage 3 Tabel 13: Lijst van uitgesloten ondernemingen per 30 juni BEDRIJF SECTOR REGIO OVERTREDEN PRINCIPE Alliant Techsystems Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Alpha Natural Resources Energy Amerika Milieuvervuiling Arch Coal Energy Amerika Milieuvervuiling Babcock & Wilcox Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Babcock International Group Capital Goods Europa Controversiële Wapens BAE Systems Capital Goods Europa Controversiële Wapens Barrick Gold Materials Amerika Milieuvervuiling Boeing Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Bridgestone Automobiles & Components Pacific Kinderarbeid, Dwangarbeid Computer Sciences Corp Diversified Financials Amerika Controversiële Wapens CONSOL Energy Energy Amerika Milieuvervuiling Daimler AG Automobiles & Components Europa Controversiële Wapens EADS Capital Goods Europa Controversiële Wapens Exelis Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Finmeccanica Capital Goods Europa Controversiële Wapens Freeport-McMoRan Materials Amerika Milieuvervuiling, Mensenrechten GenCorp Capital Goods Amerika Controversiële Wapens General Dynamics Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Hanwha Materials Pacific Controversiële Wapens Honeywell International Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Jacobs Engineering Group Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Lockheed Martin Corp Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Northrop Grumman Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Poongsan Corp Materials Pacific Controversiële Wapens Raytheon Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Rheinmetall Capital Goods Europa Controversiële Wapens Rio Tinto Materials Europa Milieuvervuiling Rolls-Royce Group Capital Goods Europa Controversiële Wapens Safran Capital Goods Europa Controversiële Wapens Serco Group Commercial & Professional Services Europa Controversiële Wapens ST Engineering Capital Goods Pacific Controversiële Wapens TEPCO Utilities Pacific Mensenrechten Textron Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Thales Capital Goods Europa Controversiële Wapens United Technologies Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Vedanta Resources Materials Europa Mensenrechten, Milieuvervuiling HALFJAARBERICHT 2013 ZWITSERLEVEN BELEGGINGSFONDSEN 19

20 Tabel 14: Lijst van uitgesloten landen per 30 juni LAND China Finland Griekenland Mexico Polen Turkije Verenigde Staten Zuid Korea OVERTREDEN PRINCIPE Controversiële Wapens Controversiële Wapens Controversiële Wapens Mensenrechten Controversiële Wapens Controversiële Wapens Controversiële Wapens Controversiële Wapens HALFJAARBERICHT 2013 ZWITSERLEVEN BELEGGINGSFONDSEN 20