Zwitserleven Mix Beleggingsfondsen. Jaarverslag

Transcriptie

1 Zwitserleven Mix Beleggingsfondsen Jaarverslag

2 ALGEMENE INFORMATIE BEHEERDER SNS Beleggingsfondsen Beheer B.V. Croeselaan 1 Postbus RK Utrecht website: BEWAARDER Stichting Bewaarder Zwitserleven Beleggingsfondsen Utrechtseweg 31 d 3811 NA Amersfoort ACCOUNTANT KPMG Accountants N.V. Rijnzathe PV De Meern BANKIER EN BETAALKANTOOR KAS BANK N.V. Nieuwe Zijds Voorburgwal RL Amsterdam DEPOTBANK KAS BANK N.V. Nieuwe Zijds Voorburgwal RL Amsterdam ADMINISTRATEUR SNS Asset Management N.V. Croeselaan 1 Postbus RK Utrecht FISCAAL ADVISEUR SNS REAAL N.V. Afdeling Fiscale Zaken Postbus RK Utrecht JURIDISCH ADVISEUR SNS REAAL N.V. Afdeling Juridische Zaken Postbus RK Utrecht JAARVERSLAG 2013 ZWITSERLEVEN MIX BELEGGINGSFONDSEN 2

3 Inhoud 1 Profiel Inleiding Onze beleggingsfilosofie in het kort Maatschappelijk bewust vermogensbeheer Risicomanagement Juridische structuur Fund Governance Verklaring omtrent de bedrijfsvoering Verslaglegging en overige informatie 7 2 Algemeen Bericht van de Raad van Toezicht Verslag van de beheerder Kerncijfers Beheerontwikkelingen in de verslagperiode Marktontwikkelingen en vooruitzichten Maatschappelijk bewust vermogensbeheer Zwitserleven Mixfonds Zwitserleven Horizonfonds Zwitserleven Horizonfonds Zwitserleven Horizonfonds Zwitserleven Horizonfonds Zwitserleven Horizonfonds Zwitserleven HorizonRentefonds Zwitserleven Selectie Fonds 36 3 Jaarcijfers 2013 Zwitserleven Mix Beleggingsfondsen Toelichting Balans Winst- en verliesrekening Overige toelichtingen 49 4 Jaarrekening 2013 Zwitserleven Mix Beleggingsfondsen Zwitserleven Selectie Fonds Zwitserleven Mixfonds Zwitserleven Horizonfonds Zwitserleven Horizonfonds Zwitserleven Horizonfonds Zwitserleven Horizonfonds Zwitserleven Horizonfonds Zwitserleven HorizonRentefonds 80 5 Overige gegevens Belangen Directie en Raad van Toezicht Statutaire winstbestemmingsregeling Controleverklaring van de onafhankelijke accountant 106 JAARVERSLAG 2013 ZWITSERLEVEN MIX BELEGGINGSFONDSEN 3

4 1 PROFIEL JAARVERSLAG 2013 ZWITSERLEVEN MIX BELEGGINGSFONDSEN 4

5 1.1 INLEIDING Beleggen in Zwitserleven Beleggingsfondsen levert veel voordelen op. Naast gespreid beleggen, op een eenvoudige en overzichtelijke manier, profiteert de belegger van de expertise van de fondsbeheerder. Wij bieden een selectie van goed renderende beleggingen met een gematigd risicoprofiel en lage kosten. Maatschappelijk bewust vermogensbeheer is ons uitgangspunt. In deze profielschets leest u hoe wij werken, hoe we het vermogensbeheer hebben ingericht en met welke partijen wij samenwerken om ervoor te zorgen dat uw belegging in goede handen is. 1.2 ONZE BELEGGINGSFILOSOFIE IN HET KORT Het grootste deel van onze beleggingsfondsen wordt actief beheerd, op basis van een gematigd risicoprofiel en door best in class vermogensbeheerders. Daarnaast zijn er fondsen met (gedeeltelijk) een passieve beheerstijl. Zowel bij de actief als passief beheerde fondsen is sprake van maatschappelijk bewust vermogensbeheer, lage kosten en transparantie. MAATSCHAPPELIJK BEWUST VERMOGENSBEHEER Wij vinden het voor onze klanten van groot belang om maatschappelijk bewust te beleggen. Wij houden ons daarom aan ESG-criteria. ESG staat voor Environment, Social en Governance, die gebaseerd zijn op onze Fundamentele Beleggingsbeginselen. Deze beginselen zijn verankerd in ons beleggingsproces. Traditionele financiële en niet-financiële criteria worden samen gewogen om tot een goed renderende portefeuille te komen. Tegelijk letten we nadrukkelijk op duurzame beleidsaspecten op het gebied van milieu, sociaal verantwoord ondernemen en goed ondernemingsbestuur. Hiervoor werken we samen met twee partijen, het ESG-researchteam van SNS Asset Management (SNS AM) en het Zweedse GES Investment Services (GES). Vrijwel alle Zwitserleven Beleggingsfondsen beleggen uitsluitend in ondernemingen en (overheids)instellingen die voldoen aan onze beleggingsbeginselen voor maatschappelijk bewust vermogensbeheer. BEST IN CLASS VERMOGENSBEHEERDERS De ons toevertrouwde gelden worden op een professionele en verantwoorde manier beheerd. Daarvoor is specialistische beleggingsexpertise noodzakelijk. Het kiezen van de beste vermogensbeheerders is dan ook een belangrijk onderdeel van ons beleggingsbeleid. Wij werken nauw samen met SNS AM, de vermogensbeheerder van SNS REAAL en voortrekker op het gebied van verantwoord vermogensbeheer. Voor specifieke beleggingen selecteren wij indien nodig een externe vermogensbeheerder. Wij zijn verantwoordelijk voor die keuze en voor de bewaking ervan. De geselecteerde partij krijgt een set kwantitatieve maatstaven en spelregels mee om daarbinnen een zo goed mogelijk resultaat te behalen. Tabel 1 (pagina 10) geeft een overzicht van de Zwitserleven Beleggingsfondsen, de beleggingsstrategie en de vermogensbeheerder. Tabel 2 (pagina 10) bevat de namen van de fondsmanager(s) die verantwoordelijk zijn voor het beleggingsbeleid. ACTIEF BEHEER MET GEMATIGD RISICOPROFIEL SNS Beleggingsfondsen Beheer (SBB) gelooft dat actief beheer in combinatie met lage kosten voor beleggers waarde kan toevoegen. Door gedegen onderzoek en analyse zoeken we naar een optimale risico-rendementsafweging. Ons beleid is gericht op stabiele resultaten voor onze klanten. Daarbij willen we beter presteren dan de benchmarks en andere, vergelijkbare fondsen. Voor elk beleggingsfonds is het beleggingsbeleid helder geformuleerd, inclusief restricties, richtlijnen en (risico)limieten. Onze fondsmanagers volgen en monitoren dit continu. Het risicoprofiel van de Zwitserleven Beleggingsfondsen is gematigd; onze fondsen zijn gericht op het behalen van rendement op langere termijn. Voor beleggers in actief beheerde fondsen kan het fondsrendement achterblijven bij de benchmark (index). Beleggers die dit risico willen vermijden en accepteren dat zij dan ook niet langer kans maken op een hoger rendement dan de benchmark, kunnen kiezen voor passief beheerde fondsen. 1.3 MAATSCHAPPELIJK BEWUST VERMOGENSBEHEER Ons maatschappelijk bewust vermogensbeheer is gebaseerd op drie pijlers: Fundamentele Beleggingsbeginselen (uitmondend in uitsluitingscriteria), dialoog tussen vermogensbeheerder en de onderneming ( engagement ), en uitoefening van stemrecht op aandeelhoudersvergaderingen. De Fundamentele Beleggingsbeginselen vormen de basis van het ESG-beleid. Deze beginselen zijn geen subjectieve voorkeuren, maar komen voort uit internationale verdragen, richtlijnen en codes. Doel van het beleid is dat niet wordt belegd in ondernemingen of (overheids) instellingen die onze beleggingsbeginselen voor maatschappelijk bewust vermogensbeheer schenden. UITSLUITINGSCRITERIA Voorafgaand aan de portefeuillesamenstelling worden ondernemingen en (overheids)instellingen die deel uitmaken van de benchmark beoordeeld op de Fundamentele Beleggingsbeginselen. De uitvoering van het uitsluitingenbeleid is, met uitzondering van Zwitserleven Vastgoedfonds, uitbesteed aan SNS AM. Een team van analisten voert de beoordeling uit en rapporteert hierover aan een selectiecomité. JAARVERSLAG 2013 ZWITSERLEVEN MIX BELEGGINGSFONDSEN 5

6 Dit comité besluit welke instellingen van belegging zijn uitgesloten, respectievelijk welke ondernemingen in aanmerking komen voor engagement. ENGAGEMENT Wanneer er twijfel bestaat of een onderneming wel verantwoord onderneemt, wordt een engagementproces gestart. De vermogensbeheerder gaat hierbij actief in gesprek met het management van de onderneming over waar en hoe de duurzaamheidprestatie kan worden verbeterd. Binnen engagement onderscheiden wij twee vormen: responsief en proactief engagement. Bij responsief engagement wordt de dialoog aangegaan met ondernemingen die op één of meer Fundamentele Beleggingsbeginselen slecht scoren en het risico lopen van belegging te worden uitgesloten, maar waarbij op korte termijn verbetering mogelijk is. Doel is dat het ESG-beleid en de ESG-prestaties voldoen aan onze beleggingsbeginselen. Ondernemingen die geen of onvoldoende vooruitgang laten zien, kunnen van belegging worden uitgesloten. Proactief engagement richt zich op de natuurlijke hulpbronnenindustrie met de focus op ondernemingen in de volgende sectoren: nolie & gas; nmijnbouw; npapier & bosbouw; nvoeding, drank & tabak en nutsbedrijven. Met deze ondernemingen wordt, zonder concrete aanleiding, besproken hoe zij het beleid en de prestaties op ESG-gebied kunnen versterken. De namen van bedrijven waarmee een actieve dialoog wordt gevoerd, maken wij niet bekend. In lijn met onze engagementstrategie kiezen wij voor een positieve benadering door te investeren in een goede relatie, uiteraard met als doel om aanpassingen in het ESG-beleid te zien. UITOEFENING STEMRECHT OP AANDEELHOUDERSVERGADERINGEN Op aandeelhoudersvergaderingen stemmen wij nadrukkelijk op duurzame beleidsaspecten. Ons stembeleid is gebaseerd op onze Fundamentele Beleggingsbeginselen en op erkende internationale best practice richtlijnen voor corporate governance en verantwoord beleggen. De uitvoering van het stembeleid is uitbesteed aan SNS AM. Zij maakt daarbij gebruik van de diensten van een externe adviseur die is gespecialiseerd in het beoordelen van de corporate governance van ondernemingen. ESG-AANPAK BIJ ZWITSERLEVEN VASTGOEDFONDS Voor het ESG-beleid van Zwitserleven Vastgoedfonds maken wij gebruik van de diensten van GES Investment Services (GES). GES screent vastgoedportefeuilles van ondernemingen periodiek op de ESG-criteria. Op basis hiervan wordt een lijst met ondernemingen opgesteld die het laagst scoren. Met de 10% slechtst presterende ondernemingen gaat GES een actieve dialoog aan. SNS Beleggingsfondsen Beheer B.V. (SBB) houdt hierbij toezicht. Ondernemingen die uiteindelijk geen of onvoldoende vooruitgang laten zien, kunnen van belegging worden uitgesloten. 1.4 RISICOMANAGEMENT SBB bewaakt voortdurend dat de beleggingsfondsen en de beleggingsportefeuilles blijven voldoen aan de randvoorwaarden zoals die in het prospectus zijn vastgelegd, aan de wettelijke kaders en aan de interne uitvoeringsrichtlijnen. Deze richtlijnen betreffen onder meer de mate van spreiding van de portefeuille, de kredietwaardigheid van debiteuren, de kwaliteit van marktpartijen waarmee zaken worden gedaan en de liquiditeit van de beleggingen. In het directieverslag wordt in de paragraaf Marktontwikkelingen en vooruitzichten inzicht gegeven in het risicomanagementbeleid en het gebruik van financiële instrumenten ten aanzien van het koersrisico, het renterisico, het kredietrisico en het valutarisico. 1.5 JURIDISCHE STRUCTUUR In de Zwitserleven Mix Beleggingsfondsen zijn gelden uit beleggingsverzekeringen ondergebracht. Zwitserleven is een handelsnaam van SRLEV N.V. SRLEV N.V. (hierna: Zwitserleven ), is een gekwalificeerde belegger die participant is in de beleggingsfondsen. Op 31 december 2013 waren Zwitserleven en KAS BANK N.V. de enige participanten. De Zwitserleven Mix Beleggingsfondsen vallen onder het vrijwillig toezichtregime van de Autoriteit Financiële Markten (AFM). Zwitserleven Mix Beleggingsfondsen heeft een zogenaamde paraplustructuur. Dit houdt in dat het fondsvermogen verdeeld wordt in verschillende series participaties (gezamenlijk de subfondsen of fondsen en elk afzonderlijk een subfonds of fonds ). Voor de paraplustructuur is gekozen omdat dit leidt tot schaalvergroting als gevolg waarvan efficiencyvoordelen kunnen worden behaald. Bovendien kunnen nieuwe fondsen op betrekkelijk eenvoudige wijze worden geïntroduceerd en in een bestaande structuur worden ondergebracht. Hierdoor kan sneller en efficiënter op veranderende marktsituaties worden ingespeeld. Beleggingsbeleid, risicoprofiel en kostenstructuur kunnen per subfonds verschillen. Voorafgaand aan de introductie van een subfonds stellen de beheerder en bewaarder van de beleggingsfondsen, met inbreng van Zwitserleven, de subfondsspecificaties vast. Vanaf de introductie van een subfonds gelden de subfondsspecificaties zoals opgenomen in het betreffende JAARVERSLAG 2013 ZWITSERLEVEN MIX BELEGGINGSFONDSEN 6

7 aanvullende prospectus. Het prospectus van Zwitserleven Mix Beleggingsfondsen inclusief de Voorwaarden van Beheer en Bewaring en de specificaties van de subfondsen zijn kosteloos op te vragen bij de beheerder of op de internetpagina in te zien. Diagram Juridische Structuur Zwitserleven Mix Beleggingsfondsen Zwitserleven Mixfonds Zwitserleven Horizon Rentefonds Zwitserleven Horizonfonds Zwitserleven Horizonfonds Zwitserleven Horizonfonds Zwitserleven Horizonfonds Zwitserleven Horizonfonds 20+ Zwitserleven Selectie Fonds Zwitserleven Obligatiefonds Zwitserleven Europees Aandelenfonds Zwitserleven Credits Fonds Zwitserleven Government Bonds 10+ Fonds Zwitserleven Vastgoedfonds Externe fondsen Per 31 december 2013 bestaan de Zwitserleven Mix Beleggingsfondsen uit acht subfondsen, genaamd: Zwitserleven Mixfonds, Zwitserleven Horizonfonds , Zwitserleven Horizonfonds , Zwitserleven Horizonfonds , Zwitserleven Horizonfonds , Zwitserleven Horizonfonds 20+, Zwitserleven HorizonRentefonds en Zwitserleven Selectie Fonds. DOELSTELLING Zwitserleven Mix Beleggingsfondsen zijn toegankelijk via producten van Zwitserleven. De beleggingsfondsen hebben tot doel het per subfonds afzonderlijk beleggen van vermogen in effecten, afgeleide producten en andere vermogenswaarden, ten behoeve van de participanten. BELEGGING IN DE BELEGGINGSFONDSEN Het aan elk subfonds toe te rekenen vermogen wordt afzonderlijk belegd in de specifieke beleggingsportefeuille van het betreffende subfonds. Naast de algemene beleggingsdoelstellingen en het beleggingsbeleid heeft elk subfonds een eigen beleggingsbeleid en risicoprofiel. De subfondsen onderscheiden zich primair door het in de aanvullende prospectussen geformuleerde beleggingsbeleid. Voor elk subfonds wordt een aparte administratie gevoerd, zodat alle aan een subfonds toe te rekenen opbrengsten en kosten per subfonds worden verantwoord en geadministreerd op een daartoe per subfonds aangehouden rekening. Zowel de positieve als de negatieve waardeveranderingen in de beleggingsportefeuille van een subfonds komen ten gunste respectievelijk ten laste van de participanten in het betreffende subfonds. 1.6 FUND GOVERNANCE Als beheerder hanteert SBB de gedragscode Fund Governance. Deze gedragscode is gebaseerd op de door de Dutch Fund and Asset Management Association (DUFAS) geformuleerde Principles of Fund Governance, die tot doel hebben waarborgen te scheppen voor een integere bedrijfsvoering en een zorgvuldige dienstverlening conform de Wet op het financieel toezicht (Wft). De gedragscode van DUFAS is afgestemd met het Ministerie van Financiën en de Autoriteit Financiële Markten (AFM). De gedragscode Fund Governance van SBB kunt u downloaden op U kunt ook een exemplaar aanvragen bij de beheerder. 1.7 VERKLARING OMTRENT DE BEDRIJFSVOERING Wij beschikken over een beschrijving van de bedrijfsvoering, die voldoet aan de eisen van de Wet op het financieel toezicht en het Besluit gedragstoezicht financiële ondernemingen (Bgfo). Wij hebben gedurende de verslagperiode verschillende aspecten van de bedrijfsvoering beoordeeld. Bij onze werkzaamheden hebben wij geen constateringen gedaan op grond waarvan wij zouden moeten concluderen dat de beschrijving van de opzet van de bedrijfsvoering als bedoeld in artikel 121 van het Bgfo niet voldoet aan de vereisten zoals opgenomen in de Wet op het financieel toezicht en daaraan gerelateerde regelgeving. Op grond hiervan verklaren wij als beheerder te beschikken over een beschrijving van de bedrijfsvoering zoals bedoeld in artikel 121 Bgfo, die voldoet aan de eisen van het Bgfo. Ook hebben wij geconstateerd dat de bedrijfsvoering effectief en overeenkomstig de beschrijving functioneert. Derhalve verklaren wij met een redelijke mate van zekerheid dat de bedrijfsvoering gedurende de verslagperiode effectief en overeenkomstig de beschrijving heeft gefunctioneerd. 1.8 VERSLAGLEGGING EN OVERIGE INFORMATIE JAARVERSLAG EN HALFJAARBERICHT Binnen vier maanden na afloop van elk boekjaar verschijnt het jaarverslag van Zwitserleven Beleggingsfondsen. Binnen negen weken na afloop van het eerste halfjaar van elk boekjaar wordt een halfjaarbericht gepubliceerd. JAARVERSLAG 2013 ZWITSERLEVEN MIX BELEGGINGSFONDSEN 7

8 INFORMATIE OVER DE SUBFONDSEN Informatie per subfonds is vermeld in het prospectus en eventueel addendum behorend bij het prospectus, in de jaarverslagen en halfjaarberichten en in de Essentiële Beleggersinformatie (EBi). Deze documenten liggen ter inzage ten kantore van de beheerder en zijn te downloaden van de website Participanten worden geadviseerd hiervan kennis te nemen. SNS BELEGGINGSFONDSEN BEHEER B.V. SBB is statutair gevestigd en houdt kantoor in Utrecht. SBB is een 100% deelneming van SNS REAAL N.V. te Utrecht. De aandelen SNS REAAL N.V. zijn na de nationalisatie volledig in het bezit gekomen van de Nederlandse Staat. SBB voert directie over en is beheerder van SNS Beleggingsfondsen N.V., Zwitserleven Beleggingsfondsen, Zwitserleven Mix Beleggingsfondsen en Zwitserleven Institutionele Beleggingsfondsen. Per 1 januari 2013 is SBB ook de beheerder van de institutionele beleggingsfondsen die tot ultimo 2012 door SNS Asset Management N.V. werden beheerd. Het gaat om zes fondsen; SNS Responsible Index Fund - Equity Europe, SNS Responsible Index Fund - Equity Europe A, SNS Responsible Index Fund - Equity North America, SNS Responsible Index Fund - Equity North America-A, SNS Responsible Index Fund - Equity North America-B en SNS Responsible Index Fund - Equity Pacific. Deze fondsen zijn onder beheer van SBB gekomen vooruitlopend op aanpassing van wet- en regelgeving ( Alternative Investment Fund Managers Directive, kortweg AIFMD), waardoor een vergunning voor het beheer van deze fondsen vereist zal zijn. Daarnaast bestaat de wens tot centralisering van expertise op het gebied van het beheer van beleggingsfondsen binnen SNS REAAL N.V. Ultimo 2013 was de omvang van het door SBB beheerde vermogen 12,6 miljard (ultimo 2012: 10,2 miljard). WET- EN REGELGEVING AIFMD Op 22 juli 2013 is AIFMD geïmplementeerd in de Wet op het financieel toezicht (Wft). Nederlandse beleggingsinstellingen kwalificeren vanaf 22 juli 2013 in beginsel als alternatieve beleggingsinstelling ( abi ) of als instelling voor collectieve belegging in effecten ( icbe ). Hierbij geldt voor abi-beheerders, zoals SBB, een overgangsregime tot (uiterlijk) 22 juli Tijdens het overgangsregime gelden de vereisten van de Wft zoals die van kracht waren op 21 juli Met ingang van 22 juli 2014 zal de huidige Wft-vergunning van SBB van rechtswege overgaan in een AIFMD-vergunning. Vanaf deze datum dient SBB als abi-beheerder te voldoen aan alle vereisten die gelden voor een abi-beheerder. Het adres waar de vennootschap kantoor houdt is: SNS Beleggingsfondsen Beheer B.V. Croeselaan BJ Utrecht Het postadres is: Postbus RK Utrecht Telefoon: adres: snsbeleggingsfondsen@snsreaal.nl Website: snsbeleggingsfondsenbeheer.nl JAARVERSLAG 2013 ZWITSERLEVEN MIX BELEGGINGSFONDSEN 8

9 Tabel 1: Beleggingsfonds, strategie en vermogensbeheerder BELEGGINGSFONDS STRATEGIE VERMOGENSBEHEERDER Zwitserleven Mixfonds Zwitserleven HorizonRentefonds Europese aandelen (50%) en Euro obligaties (50%) Euro obligaties (85% Government Bonds 10+, 15% Credits Fonds) Zwitserleven Horizonfonds Wereldwijde aandelen (15%) Euro obligaties (75%) (65% Government Bonds 10+, 10% Credits Fonds) Zwitserleven Selectie Fonds (10%) Zwitserleven Horizonfonds Wereldwijde aandelen (27%) Euro obligaties (60%) (47% Government Bonds 10+, 13% Credits Fonds) Zwitserleven Selectie Fonds (13%) Zwitserleven Horizonfonds Wereldwijde aandelen (52%) Euro obligaties (35%) (22% Government Bonds 10+, 13% Credits Fonds) Zwitserleven Selectie Fonds (13%) Zwitserleven Horizonfonds Wereldwijde aandelen (57%) Euro obligaties (30%) (17% Government Bonds 10+, 13% Credits Fonds) Zwitserleven Selectie Fonds (13%) Zwitserleven Horizonfonds 20+ Wereldwijde aandelen (57%) Euro obligaties (30%) (17% Government Bonds 10+, 13% Credits Fonds) Zwitserleven Selectie Fonds (13%) Zwitserleven Selectie Fonds Europese beursgenoteerde vastgoedaandelen (40%) Wereldwijde High Yield obligaties (30%) Emerging Markets Local Currency Debt (30%). Binnen de afgegeven bandbreedtes binnen het mandaat wordt de asset allocatie van deze strategieën gedaan door SNS Asset Management. SNS Asset Management SNS Asset Management SNS Asset Management SNS Asset Management SNS Asset Management SNS Asset Management LaSalle Investment Management, Pimco en Stone Harbor SNS Asset Management SNS Asset Management LaSalle Investment Management, Pimco en Stone Harbor SNS Asset Management SNS Asset Management LaSalle Investment Management, Pimco en Stone Harbor SNS Asset Management SNS Asset Management LaSalle Investment Management, Pimco en Stone Harbor SNS Asset Management SNS Asset Management LaSalle Investment Management, Pimco en Stone Harbor LaSalle Investment Management Pimco Stone Harbor Een beschrijving van de beleggingsstrategieën vindt u op Tabel 2: Overzicht fondsmanagers BELEGGINGSFONDS FONDSMANAGER(S) VERANTWOORDELIJK VOOR FONDS SINDS BIJ HUIDIGE ASSET MANAGER SINDS IN ASSET MANAGEMENT INDUSTRIE SINDS Zwitserleven Europees Aandelenfonds Hilde Veelaert Niels de Graaff Zwitserleven Vastgoedfonds Ernst-Jan de Leeuw LaSalle is aangesteld sinds Zwitserleven Obligatiefonds Ad Kroot Johan Idema Zwitserleven Credits Fonds Ad Kroot Johan Idema Zwitserleven Government Bonds 10+ Fonds Ad Kroot Johan Idema Zwitserleven Selectie Fonds Ernst-Jan de Leeuw ) In diensttreding bij rechtsvoorgangers van SNS REAAL Andrew Jessop Christian Strake Angus Halkett Een verkorte CV met relevante opleiding en werkervaring van de fondsmanagers vindt u op Kies het Zwitserleven Beleggingsfonds om het CV te bekijken. JAARVERSLAG 2013 ZWITSERLEVEN MIX BELEGGINGSFONDSEN 9

10 2 ALGEMEEN JAARVERSLAG 2013 ZWITSERLEVEN MIX BELEGGINGSFONDSEN 10

11 2.1 BERICHT VAN DE RAAD VAN TOEZICHT De Raad van Toezicht ( RvT ) heeft als taak toezicht te houden op het gevoerde beleid van de Beheerder en op de algemene gang van zaken bij SNS Beleggingsfondsen Beheer B.V. (de Beheerder ). Uitgangspunt hierbij is dat de Raad van Toezicht een goed overzicht heeft op de handelswijze van de (directie van de) Beheerder. SAMENSTELLING Over het verslagjaar 2013 is de samenstelling van de RvT ongewijzigd gebleven. De RvT bestaat uit de heren R.G.J. Langezaal (voorzitter), W. Horstmann en B. Janknegt. VERGADERINGEN De RvT heeft in het verslagjaar viermaal regulier vergaderd met de directie van SNS Beleggingsfondsen Beheer B.V. ( SBB ). SBB is de beheerder van de Zwitserleven Beleggingsfondsen. Geen enkel lid van de RvT is herhaaldelijk bij deze vergaderingen afwezig geweest. Tijdens de vergaderingen is een groot aantal terugkerende onderwerpen aan de orde gekomen die betrekking hebben op het beleid, de gang van zaken en de toekomst van de Zwitserleven Beleggingsfondsen. In iedere reguliere vergadering wordt door de directie van SBB ook verslag gedaan van de prestaties van de subfondsen van de Zwitserleven Beleggingsfondsen en van eventuele correspondentie en andere contacten met toezichthouders. Daarnaast is tweemaal vergaderd waarbij de accountant onder meer mondelinge toelichting heeft gegeven bij de accountantsverklaring bij het jaarverslag REALISATIE VAN DE DOELSTELLINGEN VAN DE VENNOOTSCHAP De afzonderlijke subfondsen van de Zwitserleven Beleggingsfondsen kennen, uitgaande van een gematigd risico- en kostenprofiel, hoofdzakelijk een prestatie gedreven doelstelling (beleggingsrendement). De directie van SBB geeft ieder overleg aan welk rendement gerealiseerd is met betrekking tot de betreffende subfondsen en hoe dat rendement zich verhoudt tot het rendement van de benchmark van de betreffende subfondsen. Op basis van deze informatie kan de RvT vaststellen in welke mate de betreffende doelstellingen gerealiseerd worden. WIJZIGING VOORWAARDEN Wanneer SBB voornemens is de voorwaarden van de Zwitserleven Beleggingsfondsen te wijzigen, wordt de voorgenomen wijziging voorgelegd aan de RvT. De RvT toetst in hoeverre met het doorvoeren van de betreffende aanpassing het belang van aandeelhouders wordt gediend. De RvT heeft alle in het verslagjaar voorgenomen wijzigingen in (beleggings-) beleid goedgekeurd. De betreffende wijzigingen staan beschreven in het verslag van de beheerder vanaf pagina 13. STRATEGIE, RISICO S EN INTERNE BEHEERSINGSSYSTEEM Strategie In 2013 is met name overleg gevoerd over de te volgen strategie van de beheerder in relatie tot de marktomstandigheden waarin beleggingsfondsen zich bevinden. Daarbij is tevens rekening gehouden met het feit dat verschillende beleggingsfondsen onderdeel kunnen uitmaken van (verzekerings)producten. Daarnaast zijn in de verslagperiode met de directie van SBB tevens andere onderwerpen besproken. Zo is gesproken over de gevolgen van het met ingang van 2014 geldende provisieverbod voor beleggingsondernemingen. Ook is overleg gevoerd over implicaties en implementatie van andere wijzigingen van toepasselijke wet- en regelgeving, bijvoorbeeld ten aanzien van de consequenties van de invoering van de AIFM-richtlijn en de wijze waarop deze regelgeving door de beheerder wordt doorgevoerd. Risicomanagement Met betrekking tot de opzet en werking van de interne risicomanagement systemen heeft de RvT kunnen vaststellen dat de directie van de Vennootschap iedere reguliere vergadering verslag heeft gedaan en heeft gerapporteerd over de uitkomsten. De rapportagestructuur over het risicobeheersingssysteem is naar de mening van de RvT adequaat opgezet en heeft in het verslagjaar naar behoren gefunctioneerd. Samenstelling directie Zoals in het directieverslag is vermeld heeft Volkert de Klerk zijn functie van statutair directeur van SBB met ingang van 1 augustus 2013 neergelegd. De RvT dankt de heer De Klerk voor zijn inzet ten behoeve van de verdere professionalisering van het fondsenbeheer. In maart 2014 heeft de RvT in een bijeenkomst met SBB en in aanwezigheid van KPMG, overleg gevoerd over het jaarverslag van Tevens is het accountantsverslag besproken, evenals de kwaliteit van de interne risicomanagement en beheersingssystemen. De RvT is van mening dat de jaarrekening en het directieverslag een getrouw beeld geven van de positie van de Zwitserleven Beleggingsfondsen. De RvT stelt voor dat de participanten de jaarrekening 2013 vaststellen en SBB als bestuurder décharge verlenen voor het gevoerde beleid en de RvT voor het in 2013 uitgeoefende toezicht. JAARVERSLAG 2013 ZWITSERLEVEN MIX BELEGGINGSFONDSEN 11

12 Namens de Raad van Toezicht, R.G.J. Langezaal, voorzitter W. Horstmann B. Janknegt Utrecht, 14 april VERSLAG VAN DE BEHEERDER SAMENSTELLING DIRECTIE SBB Het beheer over Zwitserleven Mix Beleggingsfondsen wordt gevoerd door SNS Beleggingsfondsen Beheer B.V. (SBB). De directie van SBB bestaat uit twee leden. De samenstelling van de directie van SBB is in 2013 gewijzigd. Per 1 augustus 2013 heeft Volkert de Klerk zijn functie van statutair directeur van SBB neergelegd. Hij zet zijn loopbaan buiten SNS REAAL voort. Volkert de Klerk is ruim vier jaar bij SBB werkzaam geweest. In die periode heeft hij leiding gegeven aan een verdere professionalisering van het fondsenbeheer. Door zijn vertrek is een vacature ontstaan, die per 1 augustus 2013 is vervuld door de aanstelling van Bernard Lind als directielid. Bernard Lind vormt samen met Ben Blocq de directie van SBB KERNCIJFERS ONTWIKKELING ZWITSERLEVEN MIX BELEGGINGSFONDSEN IN 2013 In 2013 is het fondsvermogen van de Zwitserleven Mix Beleggingsfondsen met 451,0 miljoen toegenomen tot miljoen, een stijging van 20,3% ten opzichte van 31 december Tabel 3: Fondsvermogen per 31 december 2013 In duizenden euro s Zwitserleven Mixfonds Zwitserleven Horizonfonds Zwitserleven Horizonfonds Zwitserleven Horizonfonds Zwitserleven Horizonfonds Zwitserleven Horizonfonds Zwitserleven HorizonRentefonds Zwitserleven Selectie Fonds Tabel 4: Rendement 2013 Op basis van intrinsieke waarde FONDS BENCHMARK Zwitserleven Mixfonds 12,08% 10,74% Zwitserleven Horizonfonds 20+ 7,73% 8,23% Zwitserleven Horizonfonds ,57% 0,90% Zwitserleven Horizonfonds ,29% 2,77% Zwitserleven Horizonfonds ,36% 5,85% Zwitserleven Horizonfonds ,90% 7,45% Zwitserleven HorizonRentefonds -1,68% -1,45% Zwitserleven Selectie Fonds -1,86% -0,68% 1) Voor zover van toepassing is het rendement inclusief herbelegging van in 2013 uitgekeerd dividend. 2) De benchmark van het fonds kan worden teruggevonden in het prospectus van Zwitserleven Mix Beleggingsfondsen. JAARVERSLAG 2013 ZWITSERLEVEN MIX BELEGGINGSFONDSEN 12

13 Tabel 5: Rendement 3 en 5 jaar per Op basis van intrinsieke waarde en meetkundig gemiddelde 3 JAAR 5 JAAR FONDS 1 BENCHMARK 2 FONDS 1 BENCHMARK 2 Zwitserleven Mixfonds 8,06% 7,39% 9,36% 8,67% Zwitserleven Horizonfonds 20+ 6,97% 6,88% 9,48% 9,34% Zwitserleven Horizonfonds ,56% 5,93% 6,65% 7,22% Zwitserleven Horizonfonds ,19% 6,57% 7,32% 7,47% Zwitserleven Horizonfonds ,97% 7,08% 8,62% 8,76% Zwitserleven Horizonfonds ,21% 7,22% Zwitserleven HorizonRentefonds 5,37% 5,91% 4,97% 5,42% Zwitserleven Selectie Fonds ) Voor zover van toepassing is het rendement inclusief herbelegging van uitgekeerd dividend. 2) De benchmark van het fonds kan worden teruggevonden in het prospectus van Zwitserleven Mix Beleggingsfondsen. DIVIDENDVOORSTEL OVER HET BOEKJAAR 2013 Een dividenduitkering door de fondsen uit de paraplu Zwitserleven Mix Beleggingsfondsen is gezien de fiscale status van de fondsen niet noodzakelijk. SNS Beleggingsfondsen Beheer B.V., de beheerder van de fondsen, heeft besloten over het boekjaar 2013 geen dividend uit te keren. De behaalde resultaten worden daarmee toegevoegd aan de reserves van de fondsen. Voor meer informatie over de fiscale status van de fondsen uit de paraplu Zwitserleven Mix Beleggingsfondsen wordt verwezen naar paragraaf Fiscale aspecten in dit verslag BEHEERONTWIKKELINGEN IN DE VERSLAGPERIODE In de verslagperiode zijn een aantal wijzigingen doorgevoerd en aangekondigd bij de Zwitserleven Beleggingsfondsen. Omdat de Zwitserleven Mix Beleggingsfondsen doorbeleggen in de Zwitserleven Beleggingsfondsen is het van belang deze wijzigingen te bespreken. Deze zaken worden hieronder puntsgewijs besproken. WIJZIGING BELEGGINGSBELEID ZWITSERLEVEN WERELD AANDELENFONDS Per 5 februari 2013 is het beleggingsbeleid van Zwitserleven Wereld Aandelenfonds aangepast. Het fonds belegde tot die datum volledig in het Vanguard Global Stock Index Fund. Na de aanpassing belegt het fonds in een mix van de drie SNS Responsible Index Funds Equity (SRIFE s) en het Vanguard Emerging Markets Stock Index Fund (zie voor de verdeling tabel XX). De benchmark van Zwitserleven Wereld Aandelenfonds is een samengestelde index op basis van de benchmark van de beleggingsfondsen waarin het fonds belegt. Er wordt geen tactisch spreidingsbeleid tussen de fondsen onderling gevoerd. Maandelijks wordt de verdeling teruggezet naar de strategische gewichten. WIJZIGING BELEGGINGSBELEID ZWITSERLEVEN HORIZONFONDSEN Op 12 maart 2013 is het beleggingsbeleid van de Horizonfondsen gewijzigd. De fondsen beleggen vanaf deze datum in Zwitserleven Wereld Aandelenfonds, Zwitserleven Selectie Fonds, Zwitserleven Government Bonds 10+ Fonds en Zwitserleven Credits Fonds. Er wordt niet meer belegd in Zwitserleven Europees Aandelenfonds en niet meer direct in Zwitserleven Vastgoedfonds. De aandelenbeleggingen in de Horizonfondsen zijn na deze wijziging wereldwijd gespreid door het Zwitserleven Wereld Aandelenfonds. INTRODUCTIE ZWITSERLEVEN SELECTIE FONDS Op 12 maart 2013 is het fondsenaanbod uitgebreid met Zwitserleven Selectie Fonds. Dit fonds belegt in emerging market debt (local currency), high yield obligaties en vastgoedondernemingen (zie tabel xx). De benchmark van Zwitserleven Selectie Fonds is een samengestelde index op basis van de benchmark van de beleggingsfondsen waarin het fonds belegt. Er wordt geen tactisch spreidingsbeleid tussen de fondsen onderling gevoerd. Maandelijks wordt de verdeling teruggezet naar de strategische gewichten. Er is voor gekozen om te beleggen in een hedged variant van het Pimco fonds. Dat betekent dat binnen dit fonds alle valuta anders dan euro worden afgedekt naar euro. WIJZIGING BELEGGINGSBELEID EN BENCHMARK ZWITSERLEVEN GOVERNMENT BONDS 10+ FONDS Op 1 april 2013 is het beleggingsbeleid van Zwitserleven Government Bonds 10+ Fonds gewijzigd. Vanaf deze datum heeft minimaal 75% van de portefeuille een resterende looptijd van meer dan 7 jaar. In het oude beleggingsbeleid stond dat minimaal 75% van de portefeuille een resterende looptijd had van meer dan 10 jaar. Ook de benchmark van het fonds is gewijzigd: de iboxx EUR Sovereign 10+ is vervangen JAARVERSLAG 2013 ZWITSERLEVEN MIX BELEGGINGSFONDSEN 13

14 door de iboxx Eur Sovereign 7+ AAA/AA/A Total Return Index. Door deze twee wijzigingen is de gewogen gemiddelde looptijd van het fonds gewijzigd van ongeveer 12,5 jaar naar ongeveer 11 jaar. Zwitserleven Government Bonds 10+ Fonds is vooral bedoeld om in te beleggen in de fase kort voorafgaand aan de pensioendatum. Met deze wijzigingen sluit het beleggingsbeleid hier beter op aan. WIJZIGING BELEGGINGSBELEID ZWITSERLEVEN CREDITS FONDS Om het fonds in staat te stellen het universum van bedrijfsobligaties na te bootsen is per 1 augustus 2013 de gemiddelde rating gewijzigd naar minimaal Baa1/BBB+/BBB+. Bedrijfsobligaties hebben de afgelopen jaren te maken gehad met verlaging van ratings. De gemiddelde rating van het universum bedroeg Baa1/BBB+/BBB+. De gemiddelde rating van de portefeuille van de fondsen moet echter minimaal A3/A-/A-(Moody s/ Standard & Poors/Fitch) zijn. Door de verschillen in voornoemde ratings was het fonds niet in staat een evenwichtige portefeuille samen te stellen. Voor beleggers is tevens van belang dat in het lagere ratingsegment meer mogelijkheden worden gezien in lijn met het beleggingsbeleid van de fondsen. AANPASSING ESG-BELEID: WAPENCRITERIUM Vrijwel alle Zwitserleven Beleggingsfondsen beleggen uitsluitend in ondernemingen die voldoen aan de beleidsuitgangspunten voor maatschappelijk bewust vermogensbeheer. Leidraad hierbij zijn de ESG-criteria. Met ingang van 28 augustus 2013 is aan de bestaande criteria het wapencriterium toegevoegd. Hierdoor wordt bij beleggingsbeslissingen voortaan ook beoordeeld of ondernemingen investeren in bedrijven die controversiële wapens produceren of ontwikkelen (waaronder clustermunitie), die diensten leveren voor de ontwikkeling, gebruikmaken van en het onderhoud plegen op deze wapensystemen, of die betrokken zijn bij controversiële wapenhandel. Wanneer het aandeelhoudersbelang groter is dan 10%, wordt niet in deze onderneming belegd. WIJZIGING ESG-BELEID ZWITSERLEVEN VASTGOEDFONDS Op 29 november 2013 is aangekondigd dat vanaf 1 januari 2014 de uitvoering van het ESG-beleid van Zwitserleven Vastgoedfonds zal worden uitbesteed aan SNS Asset Management N.V. ( SNS AM ). Dat gebeurde daarvoor door het Zweedse GES. Uitvoering door SNS AM leidt tot een effectievere aanpak en leidt daarom naar verwachting tot meer effect op het gebied van ESG. Naast de algemeen geldende uitsluitingscriteria wordt ook een nieuwe vastgoed-specifieke aanpak ingevoerd. SNS AM gaat gebruikmaken van Global Real Estate Sustainability Benchmark (GRESB), een Nederlandse dataleverancier die gespecialiseerd is in de meting van ESG-prestaties van vastgoedondernemingen. Jaarlijks worden vastgoedondernemingen waarin door het fonds wordt belegd, getoetst op de duurzaamheidprestaties van hun onroerendgoedportefeuille. Met een selectie van vastgoedondernemingen die geen informatie verstrekken over hun duurzaamheidprestaties of hierop beter kunnen scoren, start SNS AM een engagementproces om het ESG-beleid en de ESG-prestaties beter te begrijpen en waar nodig te helpen verbeteren MARKTONTWIKKELINGEN EN VOORUITZICHTEN ECONOMISCHE ONTWIKKELINGEN Het geleidelijke herstel van de wereldeconomie zette zich in 2013 voort na de eerdere tussentijdse dip. Daarbij was de leidende rol weggelegd voor de Verenigde Staten. Die economie werd in het eerste gedeelte van het jaar nog geremd door het aflopen van stimuleringsmaatregelen en de stopzetting van een aantal overheidsuitgaven, maar kon later in het jaar geholpen door het aanhoudende stimuleringsbeleid van het stelsel van centrale banken, de Federal Reserve (Fed) weer aan vaart winnen. Een belangrijke aandrijver voor de economie vormde de woningbouw, die ondanks een stijging van de hypoheekrente sterk opveerde. In de eurozone keerde de groei na anderhalf jaar recessie terug in het tweede kwartaal. Binnen de zone bleven de groeiverschillen groot. Duitsland stak gunstig af, hoewel het land minder dan voorheen kon profiteren van vraag uit opkomende markten en dan met name uit China. De aantrekkende werkgelegenheidsgroei stimuleerde de binnenlandse vraag. De uitstraling hiervan naar de rest van de eurozone was beperkt. Vooral de Franse en Italiaanse economieën konden door achterblijvende concurrentiekracht onvoldoende profiteren. De Spaanse economie had het ook zwaar te verduren, maar leek zich wel sneller aan te passen, resulterend in een duidelijk herstel van de export. Voor Nederland kwamen er in de zomer indicaties van een stabiliserende huizenmarkt. In het derde kwartaal hervatte de groei van de economie. De Japanse economie kwam flink op gang door forse fiscale en monetaire stimulansen. Dit hield niet alleen de rentes laag, maar zorgde ook voor een bijzonder sterke daling van de yen. Japanse bedrijven kwamen hierdoor in een gunstige positie ten opzichte van buitenlandse concurrenten. De groeivertraging in China zette in de eerste helft van het jaar door. Daarna volgde een stabilisatie door een gerichte investeringsimpuls die de overheid in de zomer toediende. Toch blijft het een feit dat de Chinese regering ernaar streeft de investeringsafhankelijkheid van de groei terug te dringen vanwege de risicovolle neveneffecten en het accent te verleggen naar een meer duurzame groei. Veel andere opkomende markten verloren gedurende het jaar aan dynamiek, onder andere door onder druk staande grondstofprijzen en oplopende kosten van levensonderhoud door stijgende invoerprijzen. JAARVERSLAG 2013 ZWITSERLEVEN MIX BELEGGINGSFONDSEN 14

15 FINANCIËLE MARKTEN Aandelenmarkten De aandelenmarkten van de ontwikkelde landen lieten een zeer goede performance zien. Onder aanvoering van de Verenigde Staten gingen de koersen omhoog. Monetaire stimuleringsmaatregelen legden een basis onder de stijging. Al snel echter gingen ook betere economische cijfers een rol spelen. De vrees voor een minder ruimhartig beleid van de Fed leidde vanaf mei af en toe tot terugslagen. Per saldo bleven de gevolgen echter beperkt, temeer omdat de monetaire beleidsmakers al snel aangaven uitermate behoedzaam te werk te zullen gaan. De uiteindelijke aankondiging van afbouw in december had een positief effect op de beurs. Het verminderde namelijk de onzekerheid over de afbouwoperatie. Bovendien onderstreepte de Fed dat de korte rente nog lang laag blijft. De Europese beurzen presteerden in de eerste helft van het jaar minder dan die van de Verenigde Staten. De economische cijfers bleven aanvankelijk zwak en vooral de Spaanse en Italiaanse beurzen hadden last van de crisis rond Cyprus. De indrukwekkendste stijging deed zich voor in Japan, waar de Bank of Japan de economie sterker stimuleerde dan in enig ander ontwikkeld land. De Nikkei boekte een winst van niet minder dan 57%. De prestaties van veel beurzen in opkomende landen waren teleurstellend. Het aanhouden van minder gunstige economische signalen deed de gedachte postvatten dat de groeiterugval een structureel karakter had en dat trok een wissel op de beurskoersen. Ook renteverhogingen die een aantal centrale banken om uiteenlopende redenen doorvoerden, hielpen niet. Over het gehele jaar steeg de MSCI USA gemeten in euro s met 26%. De Europese beurzen stegen wat minder, maar nog altijd fors. De MSCI Europe won 20%. De MSCI Pacific werd gedrukt door de waardedaling van de yen en klom met 13%. De MSCI Emerging Markets stak ongunstig bij bovengenoemde indices af, met een daling van 7%. Vastrentende markten Het jaar 2013 stond vooral in het teken van een mogelijke afbouw van het steunbeleid van de Fed. Iedere maand koopt het stelsel van centrale banken ter waarde van 85 miljard dollar aan Amerikaanse staatsleningen en hypotheekleningen. Het doel hiervan is de rente laag te houden om zo de economie te stimuleren. Dit beleid heeft zijn vruchten afgeworpen. De Amerikaanse economie laat al enige tijd bestendige groei zien en ook de werkgelegenheid is flink toegenomen. Deze sterke cijfers gaven medio december de Fed voldoende vertrouwen dat er met de afbouw van het steunbeleid, de zogeheten tapering, begonnen kan worden zonder schade aan de economie toe te brengen. In januari 2014 zijn de aankopen met 10 miljard dollar verminderd. In de aanloop hiervan is de rente in de Verenigde Staten fors opgelopen. De Europese Centrale Bank (ECB) verlaagde in twee stappen van 0,25% haar belangrijkste rentetarief, de herfinancieringsrente (REFIrente), naar 0,25%. De sterke daling van de inflatie in de eurozone maakte dit mogelijk. Bovendien hoopt de ECB door de verlaging van de REFI-rente het economisch herstel een extra steun in de rug te geven. De Duitse 10-jaarsrente steeg (van 1,32% naar 1,93%) tot vrijwel het hoogste niveau van het jaar. Dit als gevolg van goede macro-economische data en het meeliften op een hogere rente in de Verenigde Staten. De stijging van de Duitse rente werd niet volledig gevolgd door andere landen in de eurozone. De rentes in bijvoorbeeld Italië (van 4,50% naar 4,08%) en Spanje (van 5,26% naar 4,13%) daalden dit jaar zelfs. De spread tussen deze landen en Duitsland is hard afgenomen, wat aangeeft dat de financiële markten vertrouwen hebben in de eurozone. De spreads van bedrijfsobligaties daalden eveneens. Het toevoegen van risico door beleggers en door de bank genomen goede bedrijfscijfers en positieve macro-economische vooruitzichten waren drijfveren voor lagere risicovergoedingen. Vooral de spreads op de meest offensieve obligaties en leningen van financiële dienstverleners namen flink af. Tabel 6: Rendementen in euro s MSCI Europe 19,82% MSCI USA 26,10% MSCI Pacific 13,16% MSCI Emerging Markets -6,81% MSCI World 21,20% Vastgoed Europa 6,02% 2013 Tabel 7: Geld- en kapitaalmarktrente DEC 2012 DEC 2013 Duitsland 10-jaarsrente 1,32% 1,93% Nederland 10-jaarsrente 1,50% 2,23% Italië 10-jaarsrente 4,50% 4,08% Spanje 10-jaarsrente 5,26% 4,13% JAARVERSLAG 2013 ZWITSERLEVEN MIX BELEGGINGSFONDSEN 15

16 VOORUITZICHTEN Verenigde Staten De wereldeconomie wint onder leiding van de Verenigde Staten aan kracht. Daar zorgt de aanhoudende banengroei voor een versnelling van de loonstijging, waardoor de consumptie de economische activiteit blijft aandrijven en zo een positieve cyclus in gang zet. De investeringen werden tot voor kort geremd door de sluiting van de overheid van afgelopen oktober en een dreigende nieuwe sluiting begin 2014, maar door het gesloten begrotingsakkoord is deze bron van onzekerheid weggevallen. Meer in het algemeen wordt in 2014 het remmende effect van het overheidsbeleid op de economie fors minder. Europa De groei in Europa houdt aan. Veel harde indicatoren laten nog te wensen over, maar het vertrouwen onder ondernemers veert op en ook consumenten worden minder somber. De Duitse economie levert de beste prestaties. De sterke groei van de export naar landen buiten de eurozone resulteert al langere tijd in meer werkgelegenheid en recent ook in een hogere loongroei. In combinatie met stijgende huizenprijzen legt dat de basis voor hogere binnenlandse bestedingen. Daarmee wordt Duitsland in toenemende mate een trekker voor andere eurolanden, waarbij Frankrijk voorlopig onvoldoende profiteert. In de perifere economieën zoals Italië en Spanje nemen de herstelkansen toe, met duidelijk oplopende vertrouwensindicatoren. Japan Dankzij de inzet van monetaire en fiscale stimuleringsmiddelen is de Japanse economie goed op gang gekomen. Dit blijkt onder andere uit een (voorzichtige) stijging van de werkgelegenheid. De inflatie is inmiddels niet meer negatief en dat is belangrijk, omdat daarmee de spiraal van lagere prijzen - uitstel van consumptie - wordt doorbroken. De consumentenbestedingen zitten duidelijk in de lift. Cruciaal is wel dat bedrijven ook de lonen verhogen, want een hogere inflatie tast alleen de koopkracht aan en remt de bestedingen. Bovendien krijgen consumenten vanaf april 2014 sowieso al met koopkrachtaantasting te maken door de 3%-punt verhoging van de btw. Een positief signaal is dat ook bedrijven meer investeren. Afgaande op de ontwikkeling van de binnenlandse machineorders mag voor de komende tijd op verdere investeringsgroei worden gerekend. Zekerheid over de uiteindelijke richting van de Japanse economie is er niet, maar voorlopig is het oordeel positief. China en andere opkomende landen In de economieën van de opkomende landen neemt de economische groei af. In China gaat de terugval in een zeer gematigd tempo, wat in overeenstemming lijkt met het streven van beleidsmakers naar een meer houdbare groei. In Zuid-Amerika koelt de Braziliaanse economie af, met zelfs een kwartaal-op-kwartaal krimp van het bruto binnenlands product in het derde kwartaal. De vooruitzichten zijn niet goed. Het hoge rentetarief van de centrale bank (ter bestrijding van de inflatie) remt de groei. Ook is er door de verslechterde overheidsfinanciën geen ruimte voor een bestedingsimpuls MAATSCHAPPELIJK BEWUST VERMOGENSBEHEER BELANGRIJKE ENGAGEMENTSONTWIKKELINGEN Engagement is een langdurig proces, dat inzet op veranderingen in beleid, prestaties en strategie bij ondernemingen. Beleggers zijn als mede-eigenaar in een positie om duurzaamheidthema s met ondernemingen te bespreken. MEER TRANSPARANTIE IN DE NATUURLIJKE HULPBRONNENINDUSTRIE De Europese Unie heeft bijna twee jaar lang gewerkt aan nieuwe wetgeving die olie-, gas- en mijnbouwbedrijven die in het buitenland actief zijn verplicht tot meer transparantie en verantwoording. In juni 2013 werden de voorgestelde veranderingen definitief. Grote olie-, gas- en mijnbouwbedrijven moeten vanaf nu openbaar maken hoeveel ze precies aan landen betalen. Al vroeg in het derde kwartaal werd deze vooruitgang door een Amerikaanse rechtbank weer ongedaan gemaakt. Corruptie is een wereldwijd probleem en vraagt om een wereldwijde oplossing. Een groep van meer dan dertig vooraanstaande internationale beleggingsinstellingen met een gezamenlijk vermogen van bijna $ 6 biljoen liet zich winnen voor dit idee en heeft - als collectief - een open brief gestuurd aan de Amerikaanse beurswaakhond Securities and Exchange Commission (SEC) en het Canadese ministerie voor de grondstoffensector. In deze brief wordt aangedrongen op een strenge nieuwe rapportageplicht voor olie-, gas- en mijnbouwbedrijven in Canada. De Canadese overheid gaf aan dat de brief een belangrijke steun in de rug is bij het vormgeven van passende wetgeving. RECHTEN VAN INHEEMSE VOLKEREN BESCHERMEN De internationale aandacht voor de kwetsbaarheid van inheemse volkeren en de druk van verantwoorde beleggers dwingen ondernemingen ertoe goed na te denken op welke wijze ze het best met deze gemeenschappen kunnen samenwerken. BANGLADESH: LEREN VAN RAMP IN TEXTIELFABRIEK Op 24 april 2013 stortte in Dhaka, de hoofdstad van Bangladesh, een textielfabriek van acht verdiepingen in. Meer dan mensen vonden de dood en nog veel meer mensen raakten gewond. In één klap werd duidelijk hoe slecht de werkomstandigheden in het land zijn. JAARVERSLAG 2013 ZWITSERLEVEN MIX BELEGGINGSFONDSEN 16

17 De internationale modemerken die hun kleding in Bangladesh laten maken, moeten nu in actie komen en ervoor zorgen dat textielfabrikanten zich daadwerkelijk gaan houden aan regels voor veiligheid, gezondheid en werkomstandigheden. In de verslagperiode is met zevenentwintig ondernemingen engagement gestart of gevoerd: zeventien Europese ondernemingen, zes ondernemingen uit de Verenigde Staten en Canada en met vier uit ontwikkelde Aziatische landen. Vier nieuwe ondernemingen werden geselecteerd voor engagement. Bij twee ondernemingen gaat het om positieve selectie en met de twee andere ondernemingen is responsief engagement opgestart. Met twee ondernemingen werd het engagement afgesloten omdat nu aan de meeste doelstellingen wordt voldaan. Tabel 8: Overzicht actieve engagements EUROPA NOORD-AMERIKA PACIFIC TOTAAL Responsief engagement Proactief engagement Positieve selectie Totaal Het succes van engagementinspanningen wordt o.a. beoordeeld op de kwaliteit van de relatie met het bedrijf: stelt het zich voldoende open op en is het bereid om in gesprek te gaan met aandeelhouders. Tijdens een engagement worden de volgende fases doorlopen: Fase 0 Nieuw engagement Fase 1 Eerste contact gelegd en bevestigd door het bedrijf Fase 2 Doelstellingen in detail besproken met het bedrijf Fase 3 Bedrijf reageert met relevante engagement informatie of committeert zich aan het intern vaststellen van actiepunten Fase 4 Bedrijf ontwikkelt en openbaart (rechtstreeks of publiekelijk) een geloofwaardige strategie of stelt duidelijke doelen om actiepunten af te handelen Fase 5 Bedrijf toont aan dat de strategie wordt geïmplementeerd of dat de doelstellingen zijn gerealiseerd Engagement afgesloten Bedrijf wordt regulier gemonitord op voortgang en voldoet aan richtlijnen Voortgang engagements naar sector Kwaliteit engagement Start engagement Milestone 1 Milestone 2 Milestone 3 Milestone 4 Milestone 5 60% 20% 20% Slecht Gemiddeld Goed VOORTGANG ENGAGEMENTS Het aanhoudende gevecht tegen corruptie Engagementinspanningen met regeringen zijn gericht op het voorkomen van corruptie. Bij bedrijven die al zijn beschuldigd van corruptie, wordt als basis voor engagement een reeks van best practices gebruikt, gericht op anticorruptie. Daaronder vallen bijvoorbeeld een antiomkopingsbeleid en een klokkenluidersprogramma. Het Japanse bedrijf Olympus heeft zijn beleid en procedures aangescherpt om corruptie tegen te gaan. Zoals het aanstellen van een externe klokkenluider om de onafhankelijkheid te garanderen, het in het duurzaamheidsverslag rapporteren van het aantal keren dat de klokkenluider een melding heeft gedaan en het creëren van een speciale commissie met een onafhankelijke bestuurder als voorzitter. Het Canadese bedrijf SNC Lavalin heeft zich tot op het hoogste managementniveau opengesteld om bezorgdheid over corruptie te bespreken. Sinds de start van het engagement heeft het bedrijf zijn klokkenluiderbeleid beschikbaar gesteld in de talen van de landen waarin het actief is. Daarnaast zijn nieuwe regionale anticorruptie-officieren aangesteld en is een nieuwe anticorruptie-handleiding voor medewerkers opgesteld. Ook is een amnestieprogramma uitgerold om medewerkers te stimuleren ethische schendingen te rapporteren, zodat deze kunnen worden aangepakt. Water: bron van het leven Water is van levensbelang voor iedereen, dagelijks wordt per persoon 130 liter leidingwater gebruikt. De op het oog overvloedige beschikbaarheid in Nederland maskeert een sluipende crisis. In andere delen van de wereld toont de watercrisis zich al door ernstig vervuild drinkwater, de woestijn die steeds meer terrein wint en zelfs door oorlogen die gevochten worden om toegang tot water. JAARVERSLAG 2013 ZWITSERLEVEN MIX BELEGGINGSFONDSEN 17

18 In de mijnbouwsector is waterbeheer een belangrijk onderwerp. Het water is na gebruik door afvalstoffen vervuild. Wat als reststof overblijft, is vaak te giftig. Mijnbouwbedrijven gebruiken zulke grote hoeveelheden water dat hergebruik noodzakelijk is. Het Canadese Goldcorp kan van al haar mijnen volgen waar mogelijk waterlekken ontstaan. Goldcorp rapporteert nu beter over het gebruik van water en probeert op deze manier te voorkomen dat de activiteiten nadelige gevolgen hebben voor de omgeving. Aan één van de grootste producenten van aardgas in de Verenigde Staten, Chesapeake Energy, is gevraagd meer inzicht te geven in het waterverbruik en in de verwerking van afvalwater. Namens een internationale groep beleggers zal in 2014 een dialoog gevoerd worden met diverse bedrijven, waaronder Chesapeake Energy. Betere rapportages over het kraken bij winning van schaliegas en de gevolgen daarvan voor de kwaliteit en beschikbaarheid van water staan daarbij hoog op de agenda. UITSLUITINGEN EN TOELATINGEN Ondernemingen die geen of onvoldoende vooruitgang laten zien in engagement, kunnen van belegging worden uitgesloten. Uitsluitingen Sinds 1 januari 2013 is het wettelijk verboden om te investeren in ondernemingen die direct of indirect betrokken zijn bij de productie, verkoop of distributie van clustermunitie. Op basis van deze wet heeft de AFM een indicatieve lijst opgesteld van ondernemingen waarop het investeringsverbod van toepassing is. Alle ondernemingen die binnen het beleggingsuniversum vallen, staan al op onze uitsluitingenlijst. Om compleet te zijn en fouten in de toekomst te vermijden, zijn ook de ondernemingen die buiten het universum vallen per 31 maart 2013 formeel uitgesloten. Goodrich Corporation is verwijderd van de uitsluitingenlijst, omdat de onderneming is overgenomen door United Technologies. Deze laatste onderneming was al uitgesloten. Op 30 september 2013 is Wal-Mart Stores, Inc. (Walmart) uitgesloten. Deze Amerikaanse supermarktketen handelt in strijd met de fundamentele arbeidsrechten. Walmart heeft al jaren een slechte reputatie door het negeren van het recht op vakbondsvrijheid en collectieve onderhandeling van zijn werknemers, vooral in de Verenigde Staten. Daarnaast kwam het bedrijf in opspraak wegens een corruptiezaak in Mexico. Lange tijd is actief geprobeerd om met de directie van Walmart in gesprek te gaan over vakbondsvrijheid en corruptie. Het bedrijf reageerde in eerste instantie positief, maar gaf vervolgens geen gehoor aan herhaaldelijke verzoeken om ook echt een afspraak te plannen. Hieruit is afgeleid dat Walmart niet bereid is om het beleid en de prestaties op fundamentele arbeidsrechten te verbeteren. Dit heeft de doorslag gegeven om het bedrijf uit te sluiten. Toelatingen In het tweede kwartaal is aangekondigd dat Daimler AG, een eerder uitgesloten onderneming, met ingang van 28 augustus 2013 opnieuw wordt opgenomen in het beleggingsuniversum. Daimler AG is bekend van het automerk Mercedes. In 2012 werd de onderneming uitgesloten van belegging omdat Daimler mede-eigenaar was van defensiebedrijf EADS en daardoor ook betrokken raakte bij de productie van kernwapens. Dit jaar zijn er twee belangrijke ontwikkelingen geweest, waardoor besloten is om Daimler weer te accepteren voor belegging. Ten eerste is het sinds 1 januari 2013 wettelijk verboden om in ondernemingen te beleggen die betrokken zijn bij de productie van clustermunitie. Dit investeringsverbod was reden voor reflectie en hernieuwde afweging. De vraag is hoe om te gaan met een onderneming zoals Daimler, die een klein belang heeft in EADS. Besloten is dat alle ondernemingen die meer dan 10% aandelen hebben in een dergelijke wapenfabrikant nog steeds worden uitgesloten. Daimler is voor minder dan 10% eigenaar van EADS, dus wordt de onderneming niet meer uitgesloten. De tweede ontwikkeling is de toezegging van Daimler om het eigendom in EADS in de loop van dit jaar verder te verkopen en de aandacht volledig te richten op het maken van auto s. Per 31 december 2013 zijn in totaal 41 ondernemingen uitgesloten. Twintig Noord-Amerikaanse ondernemingen, vijftien Europese ondernemingen en zes ondernemingen uit ontwikkelde Aziatische landen staan op de uitsluitingenlijst. De lijst van uitgesloten ondernemingen en uitgesloten landen per 31 december 2013 is opgenomen als in tabel 11, zie pagina 21. MARKTIMPACT UITGESLOTEN ONDERNEMINGEN Op basis van de Fundamentele Beleggingsbeginselen worden ondernemingen uitgesloten van belegging en daarmee lijken de beleggingsmogelijkheden te worden beperkt. De marktkapitalisatie van uitgesloten bedrijven uitgedrukt in percentage van de benchmark bedraagt gemiddeld circa 3%. Voor de MSCI Europe Net TR Index is dit 2,4%, voor de S&P 500 Net TR Index 4,5% en voor MSCI AC Asia Pacific TR Index 0,9%. Uitsluitingen op basis van de Fundamentele Beleggingsbeginselen hebben dus een beperkte impact op de beleggingsmogelijkheden. Er blijven meer dan voldoende mogelijkheden over. UITVOERING STEMRECHT OP AANDEELHOUDERSVERGADERINGEN Veel ondernemingen in onze beleggingsportefeuille houden hun jaarlijkse algemene aandeelhoudersvergadering (AVA) tussen maart en mei. Tijdens de AVA stemmen aandeelhouders over bestuursvoorstellen en aandeelhoudersvoorstellen. JAARVERSLAG 2013 ZWITSERLEVEN MIX BELEGGINGSFONDSEN 18

19 OVERZICHT UITGEBRACHTE STEMMEN EN TOELICHTING THEMA S In de verslagperiode zijn 162 aandeelhoudersvergaderingen bijgewoond. In 51% van de gevallen is in lijn met het bestuur gestemd en in 49% van de gevallen is op ten minste één voorstel tegen het bestuur gestemd. In totaal zijn voorstellen bekeken, waarvan bestuursvoorstellen en 26 aandeelhoudersvoorstellen. Tabel 9: Tabel stemoverzicht 2013 Aantal vergaderingen waar is gestemd 162 Stemmen voor het Bestuur 82 Stemmen tegen het Bestuur 80 Totaal aantal bestuursvoorstellen Stemmen voor Stemmen tegen 172 Stemonthoudingen 9 Totaal aantal aandeelhoudersvoorstellen 26 Stemmen voor 8 Stemmen tegen 17 Stemonthoudingen 1 Totaal aantal voorstellen BELANGRIJKSTE STEMTHEMA S: BESTUURSSAMENSTELLING EN -BELONING Bestuurlijke kwesties stonden ook in 2013 weer hoog op de agenda in Europa, Azië-Pacific en Noord-Amerika. Het is niet zo vreemd dat de meeste aandacht uitgaat naar beloning, onafhankelijkheid en verantwoordelijkheid van bestuurders. Hoe goed een bedrijf loopt, hangt sterk af van hoe goed het bedrijf wordt geleid. Dat geldt niet alleen voor de financiële resultaten, maar ook voor de prestaties op het gebied van duurzaamheid. In de Verenigde Staten bereikte het aantal aandeelhoudersvoorstellen over duurzaamheidonderwerpen in 2013 een recordhoogte. Meer dan 400 voorstellen over mens of milieu werden ingediend. De belangrijkste onderwerpen waren: bijdragen aan politieke partijen en organisaties, diversiteit op zowel de werkvloer als in het bestuur en duurzaamheidrapportage. POSITIEVE SELECTIE EUROPEES AANDELENFONDS Bij Zwitserleven Europees Aandelenfonds maken we gebruik van zogenoemde positieve selectie. Ondernemingen die nu net buiten het universum van de 40 procent meest verantwoorde ondernemingen vallen, komen voor positieve selectie in aanmerking wanneer ze zeer goed scoren op een of twee van de drie criteria: milieu, sociaal of governance. Tabel 10: In 2013 geselecteerde bedrijven voor positieve selectie ONDERNEMING Air Liquide ARM Holdings Enel Green Power S.p.A. Nutreco N.V. Svenska Cellulosa Aktiebolaget (SCA) Wacker Chemie AG GEA Group Kemira Chemische industrie Halfgeleiders Nutsbedrijven Voeding Huishoudelijke producten Chemische industrie Industrie Chemische industrie SECTOR JAARVERSLAG 2013 ZWITSERLEVEN MIX BELEGGINGSFONDSEN 19

20 Tabel 11: Lijst van uitgesloten ondernemingen per 31 december 2013 BEDRIJF SECTOR REGIO REDEN Aeroteh 1 Capital Goods Europa Controversiële Wapens Alliant Techsystems 1 Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Alpha Natural Resources 1 Energy Amerika Milieuvervuiling Arch Coal 1 Energy Amerika Milieuvervuiling Aryt Industries 1 Capital Goods Europa Controversiële Wapens Ashot Ashkelon 1 Capital Goods Europa Controversiële Wapens Babcock & Wilcox 1 Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Babcock International Group Capital Goods Europa Controversiële Wapens BAE Systems Capital Goods Europa Controversiële Wapens Barrick Gold Materials Amerika Milieuvervuiling Boeing Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Bridgestone Automobiles & Components Pacific Fundamentele Arbeidsrechten Computer Sciences Corp Diversified Financials Amerika Controversiële Wapens CONSOL Energy Energy Amerika Milieuvervuiling EADS Capital Goods Europa Controversiële Wapens Exelis 1 Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Finmeccanica Capital Goods Europa Controversiële Wapens Freeport-McMoRan Materials Amerika Milieuvervuiling, Mensenrechten GenCorp 1 Capital Goods Amerika Controversiële Wapens General Dynamics Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Hanwha 1 Materials Pacific Controversiële Wapens Honeywell International Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Jacobs Engineering Group Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Lockheed Martin Corp Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Norinco International Cooperation 1 Capital Goods Pacific Controversiële Wapens Northrop Grumman Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Poongsan Corp 1 Materials Pacific Controversiële Wapens Raytheon Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Rheinmetall 1 Capital Goods Europa Controversiële Wapens Rio Tinto Materials Europa Milieuvervuiling Rolls-Royce Group Capital Goods Europa Controversiële Wapens Safran Capital Goods Europa Controversiële Wapens Serco Group Commercial & Professional Services Europa Controversiële Wapens Splav SRPA 1 Capital Goods Europa Controversiële Wapens ST Engineering Capital Goods Pacific Controversiële Wapens TEPCO Utilities Pacific Mensenrechten Textron Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Thales Capital Goods Europa Controversiële Wapens United Technologies Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Wal-Mart Stores, Inc. Retail Amerika Fundamentele Arbeidsrechten Vedanta Resources Materials Europa Mensenrechten, Milieuvervuiling 1) We hebben niet in deze bedrijven geïnvesteerd voordat zij werden uitgesloten omdat ze niet in ons beleggingsuniversum waren opgenomen daar ze in strijd bleken met onze Fundamentele Beleggingsbeginselen. Ze werden preventief uitgesloten om de kans uit te sluiten dat we erin zouden beleggen als ze op enig moment in de toekomst in het beleggingsuniversum zouden worden opgenomen. JAARVERSLAG 2013 ZWITSERLEVEN MIX BELEGGINGSFONDSEN 20