Meerjarenprogramma Grondexploitaties 2018 Stand van zaken grondexploitaties en gebiedsontwikkeling

Transcriptie

1 Meerjarenprogramma Grondexploitaties 2018 Gemeente Oegstgeest Team Ruimte/Gebiedsontwikkeling 22 februari 2018

2 Inhoud 1 Inleiding Pagina 3 2 Beleid Pagina Grondbeleid Pagina Ruimtelijke ordening Pagina Woningbouwprogramma Pagina Economie Pagina Financiële kaders en beleid Pagina Risicomanagement en weerstandsvermogen Pagina 11 3 Projecten Pagina Overzicht Pagina Algemene toelichting Pagina Financiële voortgang projecten Pagina 14 2

3 1. Inleiding Nieuwe grondexploitaties worden de eerste keer altijd afzonderlijk behandeld en vastgesteld. Daarmee wordt ook expliciet het besluit genomen een gebied in exploitatie te nemen. Hierna wordt de grondexploitatie opgenomen in het MPG. Voor u ligt het derde Meerjarenprogramma grondexploitaties (MPG). Daarmee is invulling gegeven aan een bestuurlijke wens de rapportage over projecten overzichtelijker te maken. Doelstelling Het doel van dit document is de rapportage over gebieds-ontwikkelingsprojecten te bundelen, zodat beleid, uitvoering en financiën in hun samenhang inzichtelijk worden. Vorm Het rapport is ook een bijlage bij de jaarrekening 2017, waarin de projectinformatie uit de programma s, de paragraaf grondbeleid en de paragraaf risico en weerstandsvermogen gebundeld is. Daarnaast zijn ook de grondexploitaties in het document opgenomen. Het Meerjarenprogramma Grondexploitaties 2018 is een openbaar document met geheime bijlagen, de grondexploitaties. Inhoud Het document bevat de volgende onderdelen: Een beschrijving van het voor de projecten relevante beleid: - grondbeleid - ruimtelijke ordening - volkshuisvesting - economie De financiële kaders die gelden voor grondexploitaties: - wettelijke kaders - grondexploitaties in relatie tot de gemeentelijke financiële huishouding - beleid over risicomanagement en weerstandsvermogen Mutaties financieel resultaat en risicoprofiel op hoofdlijnen, en stand van de Voorzieningen en de Risicoreserve. Een toelichting per project in woord en beeld. Bestuurlijke behandeling Door vaststelling van dit document worden alle grondexploitaties en bijbehorende werkkredieten in één besluit goedgekeurd. Het document dient dan ook voorafgaand aan (of uiterlijk gelijktijdig met) de jaarrekening in procedure te worden gebracht. Via het MPG worden jaarlijkse de actualisatie van grondexploitaties behandeld. Ook bijvoorbeeld eventuele plan- en/of scopewijzigingen en het afsluiten van een grondexploitatie lopen via het MPG. 3

4 2. Beleid 2.1 Grondbeleid De nota grondbeleid is vastgesteld in maart De geactualiseerde gemeentelijke grondprijzennota is op 1 maart 2011 in werking getreden. In 2015 is de nota ongewijzigd geactualiseerd. De raad heeft in juni 2017 in afwachting van de inwerkingtreding van de nieuwe Omgevingswet, en als onderdeel daarvan, de aanvullingswet Grondeigendommen, technische wijzigingen vastgesteld en als addendum toegevoegd aan de nota. Grondtransacties en grondexploitaties worden uitgevoerd met inachtneming van dit beleid. Hetzelfde geldt voor exploitatieplannen en/of exploitatieovereenkomsten die op grond van de Wet ruimtelijke ordening afgesloten worden. Het grondbeleid heeft een grote invloed op en samenhang met de realisatie van de programma s en projecten. De in deze programma s en projecten geformuleerde ambities vertalen zich in een vraag naar ruimte en daarmee in een vraag naar verdeling van grond. Het grondbeleid richt zich op de grondmarkt, waar de grond wordt gekocht, geëxploiteerd, ontwikkeld en verkocht. De gemeente heeft gekozen voor een faciliterend grondbeleid. Alleen indien een door de gemeente gewenste ontwikkeling op basis van het toepassen van faciliterend grondbeleid niet mogelijk is, gaat de gemeente over tot het toepassen van sturend grondbeleid. Economische onzekerheden maken projectgerichte oplossingen gewenst, waarbij mogelijke vormen van samenwerking en samenwerkingsverbanden in de meest brede zin mede overwogen moeten worden. Grondbeleid is niet zonder financiële risico s. Ten aanzien van de risico s wordt verwezen naar de paragraaf weerstandsvermogen in de jaarrekening Voor grondbeleid en grondexploitaties zijn voor 2018 en verder de volgende doelstellingen geformuleerd: In onze grondpolitiek zijn wij ondersteunend. Door wel kaders te stellen bewaken wij het algemeen belang. Risicomanagement van het grondbeleid en de uitvoering is volgens de grondprijzennota. We streven naar samenwerkingsvormen als actieve grondpolitiek noodzakelijk is. We willen vlot kunnen inspelen op markontwikkelingen bij verwerving en uitgifte. Ons uitgangspunt is de nota Grondprijzenbeleid, waarbij we bij definitieve prijsbepaling in principe marktconforme prijzen hanteren. In november 2017 heeft de raad ter vervanging van de nota Grondprijzen de Grondprijzenbrief vastgesteld. We willen positief renderende dan wel kostendekkende grondexploitaties en exploitatieovereenkomsten. De kosten en opbrengsten die niet onder een grondexploitatie vallen en die zijn gemoeid met de uitvoering van het grondbeleid, komen ten laste en ten gunste van de algemene middelen. 2.2 Ruimtelijke ordening Om de kwaliteit van de bestaande leefomgeving en ontwikkelingen zoals Nieuw Rhijngeest, Poelgeest en andere gebieden te realiseren worden kaders vastgelegd in bestemmingsplannen, stedenbouwkundige visies en beeldkwaliteitsplannen. 4

5 Het gemeentelijk beleid moet daarbij voldoen aan de kaders die door de Rijksoverheid en provincie Zuid-Holland worden gesteld. In 2017 zijn de volgende bestemmingsplannen vastgesteld: Kamphuizerpolder-Buitenlust Realiseren stedelijk groen, fietsbrug, haven en buitenplaats Rijnweide. Poelgeest Brug Poelgeest In samenwerking met gemeente Leiden vaststellen ruimtelijk kader voor de ontwikkeling van een tweede ontsluiting van de wijk Poelgeest. Vanuit hier kan data gedestilleerd worden voor verschillende doeleinden, zoals bijvoorbeeld: Ten behoeve van de provincie in het kader van afspraken over woningcontingenten. Ramingen woningbouwbehoefte in combinatie met het woningbehoefteonderzoek. Informatie voor begroting en jaarrekening. Voor het Meerjarenprogramma grondexploitaties zijn in de tabellen 1a en 1b de gerealiseerde woningaantallen en geraamde woningbouwprogramma s opgenomen van de vastgestelde grondexploitaties en van de overige woningbouwprojecten zonder grondexploitaties. In voorbereiding zijn de bestemmingsplannen voor de gebieden: Frederiksoord Zuid Realisering woningbouwprogramma conform afspraken Knoop Leiden West. Nieuw Rhijngeest Zuid (wonen) Realiseren woningbouw en haven op basis van afspraken uit Knoop Leiden West en om uitvoering te geven aan de overeenkomst met Universiteit Leiden. Woningen Oude Rijnsburgerweg Realisatie 35 woningen in Oegstgeest aan de Rijn. Deelgebied 10 Actualiseren van het planologisch kader van het resterend stukje bestemmingsplan Rijnfront ten zuiden van de N206. Woningbouwprogramma Nieuw Rhijngeest en Poelgeest Voor Nieuw Rhijngeest staat in de planning in de periode woningen te realiseren. In de periode worden nog 397 woningen gerealiseerd. In totaal dus woningen. In Poelgeest staan nog 87 woningen in de planning voor realisatie. Overige projecten zonder grondexploitatie In de woningbouwplanning staat daarnaast de realisatie van 50 woningen aan de Duivenvoordestraat in de planning voor 2019, 80 woningen in Frederiksoord-Zuid voor 2020 en 80 woningen in Overgeest voor Woningbouwprogramma Binnen de gemeentelijke organisatie wordt wat betreft de aantallen van het geprognosticeerde bouwprogramma gewerkt met één moederbestand. Dit bestand wordt centraal bijgehouden. 5

6 Woningbouwplanning Gemeente Oegstgeest & per begin 2018 Totaal Sociaal Onder voorbehoud van marktopnamecapaciteit Totaal Sociaal id projectnaam 2017 (bruto) (bruto) (bruto) (bruto) gereed* gepland** gepland** 3692 Poelgeest Huur Eengezins Sociaal 3692 BP Poelgeest Markt 3692 Meergezins Markt 3692 Sociaal 3692 Koop Eengezins Markt Sociaal 3692 Meergezins Markt Sociaal 3692 Sloop Totaal Poelgeest (bruto) Duivenvoordestraat Huur Eengezins Sociaal 7319 BP Oranje Nassau Markt 7319 Meergezins Markt 7319 Sociaal 7319 Koop Eengezins Markt Sociaal 7319 Meergezins Markt 7319 Sociaal 7319 Sloop Totaal Duivenvoordestraat (bruto) Frederiksoord-Zuid Huur Eengezins Sociaal BP Frederiksoord Markt Knoop Leiden West Meergezins Markt Sociaal Koop Eengezins Markt Sociaal Meergezins Markt Sociaal Sloop Totaal Frederiksoord-Zuid (bruto) Nieuw Rhijngeest 1 Huur Eengezins Sociaal BP Rijnvaert Markt Knoop Leiden West Meergezins Markt Sociaal Koop Eengezins Markt Sociaal Meergezins Markt Sociaal Sloop Totaal NRG 1 (bruto) Nieuw Rhijngeest 2 Huur Eengezins Sociaal Kamphuizer Polder Markt 7321 BP Kamphuizer Polder - Buitenlust Meergezins Markt 7321 Sociaal 7321 Koop Eengezins Markt Sociaal 7321 Meergezins Markt 7321 Sociaal 7321 Sloop Totaal NRG 2 Langenakker (bruto) Tabel 1a: Woningbouwplanning 6

7 Totaal Sociaal Onder voorbehoud van marktopnamecapaciteit Totaal id projectnaam 2017 (bruto) (bruto) (bruto) 7323 Nieuw Rhijngeest 6 en 7 Huur Eensgezins Sociaal 7323 Plangebied Oost Markt BP Oegstgeest a/d Rijn Meergezins Markt 7323 Vak 1,2,3,4,5,6,7,20,21,22 Sociaal Knoop Leiden West Koop Eengezins Markt Vak 21 = Oude Rijnsburgerweg Sociaal 7323 Meergezins Markt 7323 Sociaal Sloop Totaal NRG 6 en 7 Pg Oost (bruto) Sociaal (bruto) Nieuw Rhijngeest 6 en 7 Huur Eengezins Sociaal Plangebied West Markt BP Oegstgeest a/d Rijn Meergezins Markt Vak 6J,8,9a,9b,10,11,12a,12b Sociaal Vak 13a,13b Koop Eengezins Markt Vak 14,15,16,17,18,19 Sociaal Knoop Leiden West Meergezins Markt Sociaal Sloop Totaal NRG 6 en 7 Pg West (bruto) Nieuw Rhijngeest 8 Huur Eengezins Sociaal Universiteit Markt BP Oegstgeest a/d Rijn Meergezins Markt Knoop Leiden West Sociaal Koop Eengezins Markt Sociaal Meergezins Markt Sociaal Sloop Totaal NRG 8 (bruto) Nieuw Rhijngeest 9 Zuid Huur Eengezins Sociaal BP Oegstgeest a/d Rijn Markt Knoop Leiden West Meergezins Markt Sociaal Koop Eengezins Markt Sociaal Meergezins Markt Sociaal Sloop Totaal NRG 9 Zuid (bruto) Overgeest Huur Eengezins Sociaal (Centrum 45-Rivierduinen) Markt BP Overgeest (p.m.) Meergezins Markt Sociaal Koop Eengezins Markt Sociaal Meergezins Markt Sociaal Nultreden Markt Sloop Totaal Overgeest (bruto) Tabel 1b: Woningbouwplanning Totalen Oegstgeest Bruto Sloop Totalen Oegstgeest Netto

8 2.4 Economie De gemeente Oegstgeest heeft zowel lokaal- als regionaal economisch beleid vastgesteld met als doelstelling: het bieden van een aantrekkelijk vestigingsklimaat aan alle ondernemers in Oegstgeest en als gemeente een belangrijke bijdrage te blijven leveren aan het regionale vestigingsklimaat. De vier thema s in de lokale economische agenda zijn: 1. Ontmoetingen 3. Oegstgeester beleving en evenementen 2. Dienstverlening 4. Bedrijventerreinen Voor de uitvoering van de lokale agenda wordt nauw samengewerkt met de ondernemersvereniging PVOO en de winkeliersverenigingen van de De Kempenaerstraat en Lange Voort. Lokaal beleid heeft direct invloed op het ondernemen in Oegstgeest zoals de APV, terrassenbeleid, standplaatsenbeleid, marktverordening en evenementenbeleid. Zo is in Nieuw Rhijngeest en in Poelgeest een standplaats mogelijk en staat in het evenementenbeleid hoeveel evenementen er per jaar per gebied mogelijk zijn. bedrijven hetgeen de ontwikkeling op het Bio Science Park Oegstgeest kan stimuleren. Daarnaast heeft Oegstgeest als populaire woongemeente veel expats als inwoner die elders in de regio werken. De regionale retailvisie geeft kaders voor de ontwikkeling van detailhandel. Voor Nieuw Rhijngeest is de ontwikkeling van de supermarkt opgenomen en als toekomstbestendig bestempeld. In de uitvoering van de retailvisie betekent dit dat Oegstgeest zal inzetten op het versterken van de winkelcentra en deze nieuwe ontwikkeling. In de nieuwe bedrijventerreinenstrategie is het Bio Science Park Oegstgeest een van de weinige locaties die nog ontwikkeld kunnen worden. De regiomarketing heeft als doel om zowel de aantrekkelijkheid voor bedrijven als voor bezoekers te vergroten. In 2017 is de Stichting Dorpsmarketing Oegstgeest opgericht. Hiermee is afstemming tussen regio- en dorpsmarketing geborgd en wordt er zowel regionaal als lokaal ingezet om de aantrekkelijkheid en vestigingsklimaat van het dorp te vergroten, voor zowel bezoekers, inwoners als bedrijven. Eind 2017 is duidelijk geworden dat de EMA naar Amsterdam komt en in zijn kielzog veel internationale bedrijven en expats. De Leidse regio met het Leiden Bio Science Park gaat vol inzetten om de spin-off van de EMA naar deze regio te maximaliseren. Vanuit de regionale samenwerking Economie071 zijn de thema s: Economische structuurversterking, Ondernemerschap en starters, Onderwijs en arbeidsmarkt, Vestigingsklimaat, ruimte en mobiliteit en Regiomarketing & acquisitie. Inmiddels zijn de volgende beleidstukken en projecten o.a. gerealiseerd: Regionale Retailvisie, Expat Centre Leiden, regiomarketing en regiovisie Werklandschappen. Deze projecten en beleidsstukken bieden kansen en kaders voor ontwikkelingen in Oegstgeest. Nieuwe projecten en beleidsstukken blijven komen. Zo is er in 2017 bijgekomen: Vitaliteit, Internet of Things en Bedrijventerreinen. Het Expat Centre biedt een verbetering van de dienstverlening aan internationale Bio Science Park, locatie Oegstgeest (Nieuw Rhijngeest Zuid) In 2013 heeft Oegstgeest met de gemeente Leiden, Universiteit Leiden en Provincie Zuid-Holland een overeenkomst brancheringsbeleid voor het Leiden Bio Science Park (LBSP) afgesloten. Het LBSP kent daarmee brancheringsafspraken per deelgebied die afhankelijk zijn van de functie (kantoor of laboratoria/ productie). Doel van de branchering is het behoud van de focus op life science en health. Elk bedrijf dat zich vestigt wordt getoetst aan de uitgangspunten. Bij twijfel is er een brancheringscommissie die zich over een aanvraag buigt. Er is eveneens een Overeenkomst over Parkmanagement op het LBSP. De overeenkomst is gesloten tussen het OVBSP (ondernemersvereniging Bio Science Park) en de Universiteit 8

9 Leiden. Het OVBSP verzorgt het parkmanagement voor het gehele park, incl. het Oegstgeester gedeelte. Omdat Oegstgeest geen ondernemersfonds heeft, kunnen bedrijven in Oegstgeest bijdragen via een erfpachtconstructie van de Universiteit en lid worden van het OVBSP waarmee het parkmanagement in Oegstgeest geborgd is. 2.5 Financiële kaders en beleid Invoering Vennootschapsbelasting Met ingang van 2016 rust er een vennootschapsbelastingplicht op winstgevende ondernemingsactiviteiten. Doel van deze wet is het scheppen van een gelijk speelveld tussen overheidsondernemingen en private ondernemingen. Voor de gemeente Oegstgeest is naar aanleiding van het interne onderzoek, de geïnventariseerde resultaten en het gesprek met de Belastingdienst, geen vennootschapsbelastingplicht over het boekjaar Deze inventarisatie wordt nog uitgevoerd over het boekjaar Wettelijk kader: BBV Specifieke kaders en regels voor besluitvorming rondom grondexploitaties staan in het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV). Volgens het BBV dient aan grondexploitaties in uitvoering een expliciet raadsbesluit ten grondslag te liggen, en dienen de grondexploitaties up to date te zijn. De grondexploitaties worden ten minste jaarlijks geactualiseerd en tussentijds bij plan- of scopewijzigingen. Het resultaat en de risicoposities van de vastgestelde grondexploitaties worden verantwoord in de gemeentelijke begroting en jaarrekening. Alvorens een herziene grondexploitatie wordt verantwoord dient deze door de Raad vastgesteld te zijn. Daarmee is het traject van herzieningen dus verbonden met het financiële proces van de gemeente. Wijzigingen regelgeving BBV Het BBV bevat regelgeving voor de begroting en verantwoording van provincies en gemeenten. Op 17 maart 2017 is met een publicatie in het staatsblad de BBV-regelgeving gewijzigd die voor gemeenten geldt vanaf het begrotingsjaar De nieuwe stellige richtlijnen in de BBV verplichten dat er door de Raad een grondexploitatie vastgesteld moet worden om een gebied in exploitatie te kunnen nemen. Pas dan kunnen er kosten ten laste van een project in exploitatie worden geactiveerd. Grondexploitaties De categorie Niet in exploitatie genomen gronden (NIEGG) is sinds 2017 vervallen. Voor deze categorie gold dat er kosten aan deze gronden konden worden toegerekend, met als risico dat de doelstellingen met deze gronden niet konden worden waargemaakt met grote afboekingen tot gevolg. In Oegstgeest was geen sprake van deze categorie, NIEGG. Kosten die Oegstgeest maakt in het kader van faciliterend grondbeleid en kan verhalen op derden worden geclassificeerd als vordering op de gemeentelijke balans. Afhankelijk van de status van de vordering dient deze vordering op de balans van Oegstgeest tot uiting te komen als kortlopende vordering of overlopend actief. Bepalend voor de classificatie is de aanwezigheid van een getekende overeenkomst. De verslagleggingsregels voor grondexploitaties zijn met ingang van 2017 aangescherpt; de waardering wordt bepaald door de prognoses van het eindresultaat van een grondexploitatie. Het verloop van deze activa moet voortaan in de toelichting op de balans expliciet worden toegelicht. De toegestane toe te rekenen rente aan een grondexploitatie moet worden gebaseerd op de daadwerkelijk te betalen rente over het vreemd vermogen. Het is niet toegestaan om rente over het eigen vermogen toe te rekenen aan een grondexploitatie. 9

10 Financiële inrichting gemeente De gemeente Oegstgeest heeft geen grondbedrijf. Zij brengt de resultaten van de grondexploitaties rechtstreeks ten laste van de begroting en jaarrekening. Een voorziening en een reserve vormen een buffer tussen het resultaat van de gemeentelijke begroting en de grondexploitaties. De negatieve saldi van de projecten worden gedekt in de Voorziening Nieuw Rhijngeest en de Voorziening Poelgeest. Voor dekking van de risico s is er een Risicoreserve Grondexploitaties. Financieel beleid Bij vaststelling van de Perspectiefnota 2014 is besloten voor grondexploitaties met een negatief resultaat een voorziening te treffen op eindwaarde: de geprognotiseerde resultaten op de einddatum van de projecten. Dit geldt ook voor dekking van risico s: deze zijn eveneens gewaardeerd op de einddatum. Er zijn geen besluiten tot projectfinanciering genomen. Dit betekent, conform de regelgeving BBV, dat de gemiddelde rente op lopende leningen wordt toegerekend, en er geen rente aan het aandeel eigen vermogen wordt toegerekend. De rente wordt steeds toegerekend over de boekwaarde per 1 januari van het jaar. Beleid in het kader van winstneming is niet van toepassing; alle grondexploitaties hebben een budgetneutraal of een negatief saldo. 10

11 2.6 Risicomanagement en weerstandsvermogen NARIS brengt alleen de risico s in beeld Het Monte Carlo-model brengt risico s en kansen in beeld Beleid risicodekking grondexploitaties In de vastgestelde Perspectiefnota 2014 is bepaald dat voor grondexploitaties een dekking van 50% van de risico s in de Risicoreserve Grondexploitaties als streefwaarde wordt aangehouden. Methodiek risicomanagement Oegstgeest werkt gemeentebreed met het risicomanagement-systeem NARIS. Dit systeem gaat uit van het in kaart brengen van risico s, en berekent de omvang van risico s door het financieel effect van het risico te vermenigvuldigen met de kans dat het risico optreedt: Risico = effect x kans van optreden Voor grondexploitaties van enige omvang, of met een complexe structuur, wordt een risicomodel met een Monte Carlo-analyse gebruikt. Deze methodiek berekent het samengestelde effect van kansen en risico s op het saldo van de grondexploitatie. Ten eerste worden niet alleen risico s, maar ook kansen op verbetering van het resultaat zichtbaar gemaakt; ten tweede wordt de samenhang tussen de verschillende risico s en kansen zichtbaar. weerstandsvermogen risico s begroting weerstandsvermogen risico s Het Monte Carlo-model geeft een weging aan de verschillende uitkomsten van de scenarioberekening, zowel de positieve als de negatieve. Gesteld dat de totale scope van risico s en kansen 100% is, dan is de bruto benodigde dekking 75% van de mogelijke uitkomsten op eindwaarde van de grondexploitaties: 100% van de kansen en 50% van de risico s. De bruto benodigde dekking minus het al voorziene negatieve resultaat van de grondexploitatie is het netto benodigde weerstandsvermogen. De NARIS-methode van risico x kans van optreden wordt gebruikt voor: De grondexploitatie Poelgeest restgebieden. begroting kansen De Monte-Carlo-analyse berekent de waarschijnlijkheid van alle mogelijk voorkomende scenario s. Voor risico-inventarisaties volgens NARIS is de benodigde dekking 50% van de gezamenlijke risico s resp. 50% van het negatieve scenario. De Monte Carlo-analyse wordt ingezet voor: De grondexploitatie Nieuw Rhijngeest restgebieden. De grondexploitatie van de deelneming Oegstgeest aan de Rijn. 11

12 3. Projecten 3.1 Overzicht Gebieden in exploitatie Per begin 2018 zijn de volgende projecten in exploitatie: 1. Nieuw Rhijngeest gebied Oegstgeest aan de Rijn (grondpositie) 2. Nieuw Rhijngeest restgebieden 3. Poelgeest restgebieden Nieuwe projecten in exploitatie In 2017 zijn geen nieuwe projecten geopend. Afgesloten projecten In 2017 zijn geen projecten afgesloten. Deelnemingen Per begin 2017 neemt de gemeente deel in de volgende grondexploitatieprojecten: 1. Nieuw Rhijngeest Oegstgeest aan de Rijn (VOF) Voorraad gronden (materiële vaste activa) De gemeente heeft, naast de gebieden die in exploitatie zijn, geen gronden in voorraad, bestemd voor gebiedsontwikkeling. 12

13 3.2 Algemene toelichting Grondexploitaties moeten steeds beschouwd worden als een momentopname. De resultaten en risico s zullen beïnvloed worden door de vastgoedmarkt, door aanvullende beleidsmaatregelen en door onderhandelingen met externe partijen. Het gepresenteerde resultaat is geen exacte uitkomst, maar een waarschijnlijke uitkomst binnen een bandbreedte van mogelijke uitkomsten. Het gepresenteerde financiële resultaat moet daarom altijd in verband met het risicoprofiel worden beschouwd. Het MPG 2018 heeft als peildatum 1 januari 2018 en sluit naadloos aan op balansdatum in de jaarrekening Het verwachte financiële resultaat en het risicoprofiel van de gebieden in exploitatie worden in relatie gebracht met de Voorzieningen en de Risicoreserve. Het Meerjarenprogramma 2018 toont de stand per ultimo 2017; dit wordt in de jaarrekening 2017 verwerkt. prognose. De stand van gerealiseerde kosten en opbrengsten in het Meerjarenprogramma Grondexploitaties 2018 sluit daarmee ongeveer aan op de balanswaarde in de jaarrekening Eventueel optredende kleine verschillen zijn het gevolg van schattingen. Het verschil tussen de balanswaarde per en per is minimaal door de korte periode tussen het afsluiten van de grondexploitaties en het boekjaar Parameters In de grondexploitaties worden de volgende parameters gebruikt: Inflatie kosten: 2% Inflatie opbrengsten: 0% Rente over negatieve boekwaarde: 1,94% Rente over positieve boekwaarde: 0% Disconteringsvoet 2% Ook de deelneming Oegstgeest aan de Rijn is hierin meegenomen, aangezien het gemeentelijke aandeel eveneens ten laste van de Voorzieningen en de Risicoreserve komen. In de tabellen staat 50% van het resultaat en de risico s in de grondexploitatie vermeld, zijnde het aandeel van de gemeente in de deelneming. Balanswaarde In de grondexploitaties is de balanswaarde per opgenomen om tijdig gereed te kunnen zijn voor bestuurlijke behandeling. De nog te realiseren kosten en opbrengsten tot en met zijn in de grondexploitaties verwerkt als Met de BBV vernieuwing is de renteberekening versoepeld. Het gemiddelde komt voor Oegstgeest uit op 1,94%. Bij een afwijking van meer dan 0,5% dient er te worden gecorrigeerd. 1,94% is vastgesteld als prognose tot einde van de projecten. Volgend jaar wordt de feitelijke situatie opnieuw berekend en wordt de prognose eventueel bijgesteld. 13

14 3.3 Financiële voortgang projecten De uitvoering van de projecten vordert gestaag, verbetering van de markt heeft zich ook in 2017 doorgezet. In Oegstgeest aan de Rijn loopt de gronduitgifte voor op de prognose. Ook zijn hier diverse bouwblokken in voorbereiding genomen. In Rijnvaert is alle grond uitgegeven in Het verwachte resultaat van de grondexploitaties is positief bijgesteld naar circa 3,3 miljoen negatief op eindwaarde; zie tabel 2. Bij de projectbeschrijvingen zijn de wijzigingen in de grondexploitatie toegelicht. Het bestemmingsplan voor Buitenlust/Kamphuizerpolder is in 2017 vastgesteld en de ontwikkeling van woningen in Buitenplaats Rijnweijde, een onderdeel in dit bestemmingsplan, is aanbesteed. Overzicht grondexploitaties, saldo op einddatum afgerond op Project einddatum project Saldo MPG 2017 Wijziging 2017 Saldo MPG 2018 Oegstgeest aan de Rijn (grondpositie) Nieuw Rhijngeest restgebieden Poelgeest restgebieden Totaal projecten Tabel 2: Resultaat grondexploitaties 14

15 2016: In de jaarrekening 2016 werd het volgende inzicht geboden in de financiële positie van de grondexploitaties: Overzicht grondexploitaties stand JR 2016 afgerond op Projecten Waarde * nog te maken kosten nog te realiseren saldo op einddatum resterende risico's opbrengsten Oegstgeest aan de Rijn (grondpositie) Nieuw Rhijngeest restgebieden Poelgeest restgebieden Deelnemingen Oegstgeest aan de Rijn VOF (50% deelneming) Totaal Tabel 3: Grondexploitaties : De financiële resultaten van de geactualiseerde grondexploitaties per geven het volgende beeld: Overzicht grondexploitaties stand afgerond op Project Waarde * nog te maken kosten nog te ontvangen opbrengsten saldo op einddatum resterende risico's Oegstgeest aan de Rijn (grondpositie) Nieuw Rhijngeest restgebieden Poelgeest restgebieden Deelnemingen Oegstgeest aan de Rijn VOF (50% deelneming) Totaal Tabel 4: Grondexploitaties * De boekingen na 28 december 2017 in boekjaar 2017 zijn opgenomen onder de nog te maken kosten en nog te ontvangen opbrengsten. De waarde per 28 december 2017 is de basis voor de herziene grondexploitatie. 15

16 Mutatie grondexploitaties Mutaties afgerond op balanswaarde nog te maken kosten nog te ontvangen opbrengsten saldo op einddatum resterende risico's Overzicht grondexploitaties stand Overzicht grondexploitaties stand Tabel 5: Verschil grondexploitaties (tabel 4) en grondexploitaties (tabel 3) Stand Voorzieningen De negatieve resultaten zijn afgedekt met de Voorziening Nieuw Rhijngeest en de Voorziening Poelgeest. De hoogte van deze voorzieningen is afgenomen naar (zie tabel 6). Conform het BBV dekt de voorziening grondexploitaties de resultaten van projecten waarvan de eindwaarde negatief uitkomt. Stand Voorziening Grondexploitaties afgerond op Project JR 2016 Wijziging 2017 JR 2017 Oegstgeest aan de Rijn (grondpositie Nieuw Rhijngeest restgebieden Poelgeest restgebieden Oegstgeest aan de Rijn VOF 50% deelneming Totaal projecten Tabel 6: Voorziening grondexploitaties 16

17 Stand Risicoreserve Grondexploitaties De risico s en kansen in de projecten zijn opnieuw geanalyseerd, met de volgende uitkomsten: Het risico voor Nieuw Rhijngeest restgebieden blijft onveranderd; het extra resultaat ten gevolge van de gebiedsuitbreiding in Langenakker blijft als risicoreserve staan zolang er nog geen onherroepelijk bestemmingsplan is. De situatie rondom de bouwontsluiting van het Heemlandterras in Poelgeest blijft ook voor fase 2 nog zorgelijk; het risico is naar beneden bijgesteld omdat een deel van de werkzaamheden zijn afgerond. Het risico in Oegstgeest aan de Rijn zit niet in de gemeentelijke grondexploitatie, maar in de grondexploitatie van de VOF. De gemeente neemt voor 50% deel in de risico s. In 2017 is er versneld ontwikkeld, waardoor het marktrisico is afgenomen. Het risico op kosten blijft echter. Het risico is weliswaar niet toegenomen, maar in het MPG 2017 was abusievelijk 50% van het voor de gemeente resterende risico opgenomen. Het risico dat moet worden voorzien is door deze correctie toegenomen. In de Risicoreserve Grondexploitaties wordt als streefwaarde 50% van de risico s aangehouden als benodigde dekking. Benodigd weerstandsvermogen (50% van het risicoprofiel) afgerond op Project JR 2016 Wijziging 2017 JR 2017 Oegstgeest aan de Rijn (grondpositie) Nieuw Rhijngeest restgebieden Poelgeest restgebieden Oegstgeest aan de Rijn VOF 50% deelneming Totaal projecten Tabel 7: Weerstandsvermogen Het benodigd weerstandsvermogen per ultimo 2017 is Op basis van het gewijzigde risicoprofiel kan er aan de risicoreserve worden toegevoegd, conform het besluit Perspectiefnota

18 Kredietuitputting 2017 Bij de projecten wordt dit nader toegelicht onder Voortgang Kredietuitputting t/m afgerond op Project krediet kosten gerealiseerd kosten krediet opbrengsten gerealiseerd opbrengsten Oegstgeest aan de Rijn (grondpositie) n.v.t. n.v.t. Nieuw Rhijngeest restgebieden Poelgeest restgebieden Totaal projecten Tabel 8: Kredietuitputting 2017 verschil verschil Kredietaanvraag 2018 Om de uitvoering van de projecten in 2018 te kunnen voortzetten worden onderstaande kredieten aangevraagd: Kredietaanvraag 2018 afgerond op Project krediet kosten krediet opbrengsten Oegstgeest aan de Rijn (grondpositie) n.v.t. n.v.t. Nieuw Rhijngeest restgebieden Poelgeest restgebieden Totaal projecten Tabel 9: Kredietaanvraag 2018 Oegstgeest aan de Rijn (grondpositie) Voor de grondpositie in Oegstgeest aan de Rijn wordt geen krediet aangevraagd, omdat alle te maken kosten worden doorbelast naar de deelneming. 18

19 Project Nieuw Rhijngeest restgebieden Projectbeschrijving Het gehele gebied Nieuw Rhijngeest beslaat een grondgebied van 120 ha tussen de Oude Rijn en de A44. In het gebied is 75% van de oppervlakte bestemd voor de ontwikkeling van circa 1600 woningen, m 2 bvo bedrijventerrein en m 2 bvo voorzieningen. Ook zijn er twee grote groengebieden en een sloepenhaven gepland. De realisatie bestrijkt een periode van 2004 tot Het gebied is opgedeeld in deelgebieden, welke in verschillende projectstadia zijn. Het grootste deelgebied is Oegstgeest aan de Rijn, de overige deelgebieden vallen onder het project Nieuw Rhijngeest restgebieden. Status deelgebieden In Nieuw Rhijngeest restgebieden zijn de volgende deelgebieden in exploitatie: deelgebied Rijnvaert grondpositie gemeente deelgebied Langenakker grondpositie gemeente deelgebied Nieuw Rhijngeest Zuid zelfrealisatie derden In voorbereiding zijn: deelgebied Frederiksoord-zuid deelgebied Kamphuizerpolder facilitair grondbeleid facilitair grondbeleid Voortgang 2017 De voortgang wordt bij de deelprojecten beschreven. 19

20 Financieel resultaat en verschillen grondexploitatie De grondexploitatie restgebieden van Nieuw Rhijngeest bevat: De grondexploitatie van de deelgebieden Rijnvaert en Langenakker. De financiële weergave van de afspraken uit de overeenkomst Knoop Leiden-West, die betrekking hebben op het gebied Nieuw Rhijngeest-Zuid en voor zover dit gekoppeld is aan investeringen in Oegstgeest aan de Rijn, en het uitplaatsen van Glastuinbouw. Door gewijzigde regelgeving in het Besluit Begroting en Verantwoording zijn per onderdelen die betrekking hebben op facilitair grondbeleid uit de grondexploitatie Nieuw Rhijngeest restgebieden gehaald. Grondexploitatie Nieuw Rhijngeest Restgebieden Eindwaarde per (in miljoenen) 2,7-2,1- Verschil op eindwaarde 0,6 Kredietuitputting Voor 2017 was 1,8 miljoen aan krediet aangevraagd. Tot 28 december is 1,7 miljoen besteed. De schattingen tot einde jaar blijven binnen het krediet. Er was ook een opbrengst van 14,5 miljoen geraamd. Daarvan is 14,2 miljoen gerealiseerd. Het verschil zit in nog te verrekenen bijdragen in Risico Per deelgebied worden de risico s beschreven. De belangrijkste risico s voor - Nieuw Rhijngeest zijn: Het bestemmingsplan voor de uitbreiding van woningbouw, zorg en sloepenhaven in Langenakker is vastgesteld, maar nog niet onherroepelijk; Kostenverhaal voor de ontsluiting van deelgebied Rijnvaert is gerelateerd aan het tot ontwikkeling komen van Frederiksoord Zuid; Aanhoudende verschillen in waardeontwikkeling van kantoren en van woningen en vertraging van de bouwproductie in Nieuw Rhijngeest Zuid leiden tot scheefgroei tussen te betalen en te ontvangen bijdragen en extra rentelasten. De belangrijkste verschillen in de gebiedsontwikkeling zelf zijn: ++ Extra grondwaarde uit aanbesteding + Een voordeel op rentekosten door wijzigingen in de planning afname van grond - Extra saneringskosten - Extra werken bouw- en woonrijp maken - Indexverschillen op te betalen en te ontvangen bijdragen 20

21 Projecten Oegstgeest 2018 Deelproject Rijnvaert Projectbeschrijving In dit gebied van 6,5 ha zijn 66 vrije sector woningen gepland. In 2013 is een exploitatieovereenkomst met een ontwikkelaar aangegaan. Het gebied wordt door de ontwikkelaar bouw- en woonrijp gemaakt. Het op verzoek van de ontwikkelaar gewijzigde bestemmingsplan is onherroepelijk. Voortgang 2017 Het laatste deel van de grond onder de ontsluitingsweg is door de gemeente aangekocht. Alle bouwrijpe grond is verkocht in De ontwikkelaar heeft bouwrijp gemaakt en is gestart met de bouw van de eerste fase. Ook de tweede fase is verkocht en zal binnenkort gebouwd worden. De derde en laatste tranche woningen is in verkoop gegaan. Risico Kostenverhaal voor de ontsluitingsweg is gerelateerd aan de ontwikkeling van Frederiksoord Zuid. De kans dat er geen bijdrage komt is klein, wel kan door samenloop van omstandigheden een deel van de kosten mogelijk niet verhaald worden. Als door omstandigheden het contract met de ontwikkelaar wordt verbroken loopt de gemeente het risico zelf het woonrijp maken te moeten voltooien. Dit risico wordt niet hoog ingeschat, en deels is dit risico in het contract afgedekt. 21

22 Projecten Oegstgeest 2018 Deelproject Frederiksoord Zuid Projectbeschrijving Beoogd wordt een woonwijk met ca. 310 woningen te realiseren. Twee derde van het gebied ligt op Katwijks grondgebied. Het bestemmingsplan voor Frederiksoord Zuid is onherroepelijk. De gemeente heeft geen grondpositie in dit gebied, zij faciliteert zelfrealisatie door de grondeigenaren in het gebied. Het gebied is niet in exploitatie. Voortgang 2017 De grondeigenaar van het merendeel van het gebied heeft bij de gemeente Katwijk een verzoek tot uitwerking van het bestemmingsplan ingediend. De gemeenten Oegstgeest en Katwijk hebben gezamenlijk een ontwikkelkader geformuleerd om te komen tot een integrale ontwikkeling van het Katwijkse en het Oegstgeester deel van Frederiksoord Zuid. De ontwikkelaar heeft inmiddels een concept stedenbouwkundig plan voorgelegd. Risico Zie deelgebied Rijnvaert. 22

23 Deelproject Kamphuizerpolder Projectbeschrijving De gebiedsvisie Tuin van Oegstgeest geeft aan dit gebied een groene invulling, met aan de randen enkele woningen om de groene invulling financieel draagvlak te geven. Dit zogenaamde rood voor groen principe houdt in dat grondeigenaren een bouwtitel toegewezen kunnen krijgen, in ruil voor het vergroenen van het gebied. De ontsluiting voor Frederiksoord Zuid en Rijnvaert loopt ook door dit gebied. Behalve de ontsluitingsweg heeft de gemeente geen grondpositie en gaat ook niet actief verwerven. De Kamphuizerpolder is niet in exploitatie. Voortgang 2017 Het bestemmingsplan is vastgesteld. Risico Geen, de gemeente heeft geen grondpositie. 23

24 Deelproject Langenakker Projectbeschrijving In Langenakker worden in een gebied van circa 21 ha een brede school, een fietsbrug, een Oeverpark en circa 45 woningen gerealiseerd. Voor de realisatie van de school en de fietsbrug is het bestemmingsplan onherroepelijk. De brede school het DOK is inmiddels opgeleverd. Het Oeverpark is een private groene voorziening aan de Rijn die voor het publiek vrij toegankelijk is. Het park is in 2014 geopend. Voor de realisatie van de fietsbrug is een woonboot verplaatst en een perceel grond aangekocht. Uit onderzoek is gebleken dat met aankoop van ca. 1,4 ha grond het restgebied ten noorden van de school een betere marktpotentie krijgt. In de gebiedsvisie Tuin van Oegstgeest zijn in dit gebied circa. 45 woningen voorzien. Ook komt er een sloepenhaven met ligplaatsen voor bewoners uit het gebied en een horecapunt. 24

25 Voortgang 2017 Het bestemmingsplan en exploitatieplan Kamphuizerpolder-Buitenlust is vastgesteld. Er loopt een bezwaarprocedure bij de Raad van State. De omgeving van de school is ingericht Er is een tijdelijke bouwweg aangelegd ten behoeve van de bouw van het winkelcentrum in Oegstgeest aan de Rijn De opritten naar de fietsbrug zijn gerealiseerd; in 2018 zal de brug geplaatst worden. Op verschillende plekken zijn saneringen uitgevoerd De ontwikkeling van 45 woningen is aanbesteed met een positief financieel resultaat. Er hebben zich kandidaten aangediend voor de ontwikkeling van het zorgcentrum en de sloepenhaven met horeca. Het ontwerp van de sloepenhaven wordt uitgewerkt in samenhang met het noordelijke bouwblok van Oegstgeest aan de Rijn. Risico Het bestemmingsplan Kamphuizerpolder-Buitenlust is nog niet onherroepelijk. De kans dat er geen planologische titel komt wordt niet groot geacht, maar de procedure kan nog wel voor vertraging zorgen. In Nieuw Rhijngeest wordt op veel plaatsten verspreid asfalt gevonden. De kans dat saneringskosten hoger uitvallen dan uit onderzoek bekend is reëel. Op de kosten voor bouw- en woonrijp maken is een normaal risico van toepassing. 25

26 Deelproject Nieuw Rhijngeest Zuid Projectbeschrijving In dit gebied van circa 19 ha is een biolifesciencepark met m 2 bvo kantoren en m 2 voorzieningen (Corpus en hotel) voorzien, alsmede maximaal 400 woningen. Het gebied is eigendom van de Universiteit Leiden, zij ontwikkelt de locatie zelf. De ontwikkeling van het bedrijventerrein is in uitvoering. Corpus, hotel Hilton Garden Inn en Avery Dennison zijn gerealiseerd. De ontwikkeling van woningen is in voorbereiding. Het bestemmingsplan voor kantoren en voorzieningen is onherroepelijk. Voortgang 2017 Het bestemmingsplan Nieuw Rhijngeest Zuid (wonen) is in voorbereiding en wordt in 2018 in procedure gebracht. Risico De gemeente heeft een aandeel in het marktrisico van de Universiteit Leiden, omdat de bijdragen, die de Universiteit aan de gemeente vergoedt, zijn gerelateerd aan de waardeontwikkeling en het ontwikkeltempo van de kantoren. 26

27 Project Oegstgeest aan de Rijn (grondpositie) Het bestemmingsplan is onherroepelijk. Voortgang 2017 In 2017 is ca 3 ha bouwrijpe grond verkocht voor de bouwblokken 7 en 19 tot en met 22. Met een eigenaar die zelf een deel van het bestemmingsplan realiseert is een deel van de exploitatiebijdrage verrekend. Financieel resultaat en verschillen grondexploitatie Grondexploitatie Eindwaarde per (in miljoenen) 0,04-0,19- Verschil op eindwaarde 0,15- De grondexploitatie is negatief geworden. Dit is ontstaan door versnelde afname van bouwkavels, waardoor de rentevergoeding van de ontwikkelaar lager is dan was voorzien. Kredietuitputting Voor dit project wordt geen krediet aangevraagd, omdat alle kosten verrekend worden met de VOF Oegstgeest aan de Rijn. Projectbeschrijving In dit gebied van 35 ha worden circa 1100 woningen, een winkelcentrum en park Landskroon gerealiseerd. De gemeente heeft een samenwerkingsovereenkomst met een ontwikkelaar gesloten waarin partijen ieder voor 50% participeren in de grondexploitatie. De gronden in dit gebied blijven eigendom van de gemeente totdat daadwerkelijk ontwikkeld wordt. Risico De balanswaarde van de grond is niet risicovol. De ontwikkelrisico s worden gedeeld in de PPS tussen gemeente en ontwikkelaar: de deelneming VOF Oegstgeest aan de Rijn. 27

28 Project Oegstgeest aan de Rijn (deelneming) Projectbeschrijving In dit gebied van 35 ha worden circa 1100 woningen, een winkelcentrum en park Landskroon gerealiseerd. De gemeente heeft een samenwerkingsovereenkomst met een ontwikkelaar gesloten waarin partijen ieder voor 50% participeren in de grondexploitatie. De gronden in dit gebied blijven eigendom van de gemeente totdat daadwerkelijk ontwikkeld wordt. De samenwerking leidt er toe dat bij beide partijen urgentie bij voortgang van het project is ontstaan. Het bestemmingsplan Oegstgeest aan de Rijn is onherroepelijk. Voortgang 2017 Het ontwikkeltempo ging ook in 2017 gestaag. Er is ca 3 ha bouwrijpe grond verkocht voor 5 bouwblokken. Alleen in het zuidelijk deel langs de Oude Rijn en in de zuidoosthoek bij Park Landskroon moet de ontwikkeling nog starten. Er zijn circa 160 woningen in aanbouw genomen en 6 woningen opgeleverd. Langs de Oude Rijn zijn circa 80 woningen in ontwikkeling genomen. Er is een bestemmingsplanwijziging in voor bereiding voor het gebied grenzend aan Park Landskroon en de A44. 28

29 Risico De gemeente en de ontwikkelaar delen de risico s. De omvang van het risico is ongeveer gelijk gebleven. Weliswaar is het marktrisico steeds kleiner, maar de risico s op kosten nemen niet af. De belangrijkste risico s in de deelneming zijn nog: Marktrisico ontwikkeling deelgebied Zuid Risico op sanering en bouwrijp maken. Financieel resultaat en verschillen grondexploitatie De gemeente heeft een aandeel van 50% in het onderstaande resultaat: Grondexploitatie Eindwaarde per (in miljoenen) 0,04 0,08 Verschil op eindwaarde 0,04 Het saldo verschilt nagenoeg niet. Op onderdelen is de grondexploitatie bijgesteld. De belangrijkste verschillen ten opzichte van de grondexploitatie van 2017 zijn: ++ Toename van gerealiseerde grondopbrengsten. - - Hogere kosten voor sanering, bouw- en woonrijp maken, tijdelijke maatregelen en extra grondwerk. + Lagere rentelasten door voordelige financiering en versnelde aankoop en verkoop kavels. 29

30 Project Poelgeest Kredietuitputting Voor 2017 was 0,6 miljoen aan krediet aangevraagd. Tot 28 december is 0,5 miljoen besteed. De schattingen tot einde jaar blijven binnen het krediet. Er was ook een opbrengst van 0,3 miljoen geraamd. Door versnelde levering van grond is 2,5 miljoen gerealiseerd. Financieel resultaat en verschillen grondexploitatie Grondexploitatie Eindwaarde per (in miljoenen) 0,8-1,0- Verschil op eindwaarde 0,2- De belangrijkste verschillen ten opzichte van de grondexploitatie van 2017 zijn: --- Extra (juridische plan)kosten bij het Heemlandterras --- Vertraging woonrijpmaken Lange Voortse Driehoek en geen kostenverhaal uit naburige ontwikkeling. Projectbeschrijving In 2013 is de grondexploitatie Poelgeest afgesloten en is er voor de resterende projectonderdelen een restgrondexploitatie geopend. Deze restgrondexploitatie omvat het plangebied in de rode cirkels. De resterende projectonderdelen zijn: Bouwplan Heemland Terras. Bouwplan Lange Voortse Driehoek. Afronding inrichting openbare ruimte/wijkpark. Projectkenmerken Het project betreft 86 woningen in het Heemland Terras over vijf torens verdeeld, welke door de ontwikkelaar worden gerealiseerd. In 2017 is de bouw van de eerste twee torens gestart. De bouw van de woningen in Lange Voortse Driehoek (Vrijgeest) is afgerond in Per deelgebied worden de projectkenmerken en de voortgang nader beschreven. Risico Per deelgebied wordt het risicomanagement nader beschreven. Het belangrijkste risico is de afronding van het woonrijp maken van de ontwikkeling van het Heemlandterras. 30

31 Deelproject Heemlandterras Projectbeschrijving Op het Heemlandterras zijn 86 vrije sector appartementen gepland. Door de woningmarkt crisis stagneerde de verkoop. Na afronding van een juridisch geschil is de ontwikkelaar begin 2017 toch gestart met de bouw van 86 appartementen. Het bestemmingsplan Poelgeest in dit gebied is onherroepelijk. Voortgang 2017 De bouw van de eerste twee torens is begin 2017 gestart. Medio 2017 is ook de grond geleverd voor de bouw van de laatste torens. Voor het woonrijp maken wordt momenteel een ontwerp uitgewerkt. Het inrichten en afronden van het wijkpark wordt hierin meegenomen. Risico De afronding woonrijpmaken is het grootste resterende risico aangezien er nog geen definitief ontwerp van de exacte inrichting bekend is. 31

32 Deelproject Lange Voortse Driehoek Projectbeschrijving De Lange Voortse Driehoek ligt net buiten de wijk. Hier zijn 7 vrije kavels ontwikkeld. De gemeente maakt bouw- en woonrijp en richt het aangrenzende wijkpark in. In het bestemmingsplan Poelgeest is ter plaatse van de Lange Voortse Driehoek een wijzigingsbevoegdheid opgenomen. De gemeente heeft gebruik gemaakt van deze wijzigingsbevoegdheid voor de realisatie van de 7 woningen. Voortgang 2017 In 2015 zijn alle kavels verkocht. In 2017 is het laatste kavel uitgegeven. In het gebied zijn na het bouwrijp maken in 2016 tijdelijke voorzieningen aangebracht. Het woonrijp maken van het gebied wordt in 2018 afgerond. Risico De risico s zijn nihil: de meeste werkzaamheden zijn aanbesteed. 32

33 Geheime bijlagen: Grondexploitaties 33

34 34