Taalontwikkelend (vak)onderwijs DE ROL VAN DE DOCENT NEDERLANDS

Transcriptie

1 Inleiding 2 1 Studenten PABO/BALO moeten een complex geheel van taal verwerven Taalontwikkelend DE ROL VAN DE DOCENT NEDERLANDS Belangrijk werktuig van de leraar. Complex werktuig. LIEVE VERHEYDEN VOOR HSN 2012 CENTRUM VOOR TAAL EN ONDERWIJS, KULEUVEN DEP. LERARENOPLEIDING, KHLEUVEN Opleiding tot onderwijzer Rol van de docent Nederlands? 3 4 SO HO Kent complexiteit, o.a. in relatie tot werkzaamheden van de leerkracht. Eindtermen LO taalvaardigheid Eindtermen SO taalvaardigheid Veronderstelde start taalvaardigheid Competenties Taalvaardigheid bij uitstroom N Kent belang + meerwaarde. -Taal- en tekstkenmerken (gezien variërende contexten) - Onderwerpen (mate van vertrouwdheid, abstractie, specialisme) -Vereisten waaraan moet worden voldaan Waar, hoe, bij wie betrokkenheid en coöperatie bewerkstelligen? Beseft beperkingen van eigen bereik. Ziet mogelijkheden in breed gedragen aanpak. 1

2 Doel van de presentatie Invulling van de rollen van de docent Nederlands Rol in het groeien naar breder draagvlak voor taalontwikkelend Taalbeleidscoördinator + vakgroep Taal Rol in het (dag in dag uit) realiseren van bredere gedragenheid van taalontwikkelend Taaldocent/-lector Taalbeleidscoördinator + vakgroep Taal => Kader /deelkaders voor situering acties & onderhandeling -> onderdeel van/basis voor taalbeleid 5 Rol 1: groeien naar meer draagvlak Een gedragen visie op taal/-vaardigheid/- verwerving Overzicht van taal Krachtige taalleeromgeving Situering inzet taal in opleiding Missie en visie Taalontwikkelend 6 ROL 1 Visie op taal/-vaardigheid/-verwerving Smalle visie op taal vs Brede visie op taal 7 Smalle visie op taal 8 vs Brede visie op taal meetbaar eindig beheersbaar controleerbaar/ evalueerbaar (Daems, 2010) complex dynamisch/ veranderlijk bepaald door context(en) eindeloos Taalvaardig = hoge mate van vormelijke correctheid bereiken. (Daems, 2010) Taalvaardig = een ruim repertoire van talige middelen, strategieën, attitudes met hoge mate van effectiviteit kunnen inzetten. 2

3 9 ROL 1 Complex geheel van com.! 10 Academische com. Professionele com. 13 doelen in een dozijn taal leren via studie van regels en bouwstenen: elementgerichte kijk taal leren via taal gebruiken: elk gebruik is een stap in het leerproces (D. Larsen-Freeman & Cameron, 2008) Nodig om de opleiding met succes te doorlopen Bv. examenvragen kunnen lezen/begrijpen en beantwoorden Nodig om het beroep succesvol uit te oefenen M.b.t. SPREKEN/LUISTEREN/ GESPREK VOEREN Academisch luik Professioneel luik Enkel voor de opleiding. Mondeling examen Voor opleiding én beroepsuitoefening. Contactnamescholen. Begeleidingsgesprek met lector/mentor. Samenwerken met medestudenten/collega s. Mondelinge presentaties. Gesprekken met kinderen. Mondelinge instructies binnen de klaspraktijk. Vertellen/voorlezen aan kinderen. Uiteenzetten aan kinderen.gesprekken voeren met ouders/derden. Sollicitatie-/functionerings-/evaluatiegesprek In interactie met leerlingen In interactie met volwassenen Academische com. 1. Aansluitend bij 2 en 3 (->) 2. Deels ook + eigen finaliteit bv. examenvragen Professionele com. 1. In interactie met de leerlingen 2. In interactie met volwassenen 3. Als lerende, vanuit onderzoekende grondhouding 3

4 m.h.o. TAALONTWIKKEND VAKONDERWIJS gericht op niveau student 13 M.b.t. SCHRIJVEN 14 Academisch luik Professioneel luik Academische com. 1. Aansluitend bij 2 en 3 (->) 2. Deels ook + eigen finaliteit bv. examenvragen Professionele com. 1. In interactie met de leerlingen (2. In interactie met volwassenen) (3. Als lerende, vanuit onderzoekende grondhouding). Notities (-> studie). Papers, scripties, rapporten (BA-proef!). Antwoorden op examenvragen. Brieven-mails/briefjes voor ouders. Projectaanvraag. Bericht schoolkrant. s. Verslagen (observatie-, stage-, exploratie-, vergader-, reflectie-...). Lesvoorbereidingen. Portfolio IN OPLEIDINGSPERSPECTIEF? Academische com. Competenties Nodig om alle andere (niettaal) te verwerven, én om te bewijzen dat je ze verworven hebt. Lieve Verheyden Professionele com. Competenties ROL 1 Waar in de opleiding expliciet aangesproken? Start taalvaardigheid OJ1 16 Hoger Onderwijs OJ2 OJ3 -Groeiend aantal genres (gezien variërende contexten) - Steeds meer inhoudelijke eisen (mate van vertrouwdheid, abstractie, specialisme) - Toenemend aantal vormelijke vereisten waaraan moet worden voldaan Competenties Taalvaardigheid bij uitstroom 4

5 OJ 3 Vakliteratuur selecteren en verwerken m.h.o. bachelorproef 17 Beoordeelde taaltaken Handelingsplan opstellen voor een bepaalde leerling Onderzoeksrapport schrijven/presenteren n.a.v. bachelorproef ROL 1 Hoe worden com. verworven? 18 Organisch groeien: taal leren via taal gebruiken. 2 1 Briefje ouders schrijven Stage-observatieverslag schrijven Mondelinge presentatie met visuele ondersteuning Syllabi begrijpend/ studerend lezen Portfolio Omgaan met diversiteit Mondeling/ schriftelijk examen Recept voor een krachtige leeromgeving? Wetenschappeljk onderbouwd 1. NOODZAKELIJKE INGREDIËNTEN (NTU, geraadpleegd op ) In de JUISTE KEUKEN bereid (Centrum voor Taal en Onderwijs) 20 Er is momenteel nog weinig discussie over wat de meest gunstige ingrediënten zijn voor taalverwerving, nl.: Een rijk en redundant aanbod van begrijpelijke taal; Gelegenheid tot taalproductie door de taalverwerver; De beschikbaarheid van aangepaste feedbackop de taaluitingen van de taalverwerver. (Ellis, 1990; Verhallen, 2001) Die ingrediënten komen pas tot hun recht als er gezorgd wordt voor een positief en veilig leerklimaat een betekenisvolle taak/opdracht ondersteuning bij de uitvoering via interactie (peers, LK, ) + eruit afgeleide, eraan gerelateerde FOCUS on FORM 5

6 3. Met AANDACHT voor STRATEGIEËN TaalGEBRUIKSstrategieën bv. lezen: titels en kopjes, voorspellen, lezen, controleren bv. schrijven: plannen, schrijven, nakijken TaalLEERstrategieën(Chamot, 2004, Oxford, 1990) = metacognitieve strategieën die het toepassen van gebruiksstrategieën reguleren: vooraf, tijdens en nadien HERHAALDELIJK & GEVARIEERD 22 - Planning - Monitoring - Problemsolving - Evaluating - Zet bij een taak bewust in wat hij heeft geleerd. - Is niet snel tevreden over het resultaat. - Staat open voor opmerkingen op resultaat en is bereid ervan te leren. - Zet verworvenheden vanuit andere contexten bewust in. - Reflecteert op het gepresteerde en zoekt waar en hoe het beter kan. Bonset& De Vries, 2009 Geletterdheid, belevingswereld, Als NIET MAXIMAAL ontwikkelingsniveau, wordt ingezet brede op een krachtige leeromgeving? school, schoolrijpheid, 23 Gemiddeldenen woordenschat betrokkenheid, woordenschat Woordenschat Academische welbevinden, Academische impressie, Beroepsgebonden SDA (active recall) -10 (MC-betekenis) 15 (active recall) wereldverkenning, VD + BAKO VD + BAKO BAKO -25 BA/MA (N=25) ASO (N=251) TSO (N=411) BSO (N=66) 7.5 (1.9) 10.8 (2.3) XXXXXXXXXX 6.5 (2.3) 9.5 (2.2) m=13.6 (N=90) 4.8 (2.2) 7.3 (2.2) m= 11.7 (N=235) 3.1 (2.2) 6.1 (2.5) m=9.7(n=60) Verheyden& Van Eyen, 2012 Indien we niet inzetten op krachtige (taal)leeromgeving, zie je -studenten metmeer(van huis/sec. school uit aangeleerde, gestimuleerde) com. vinden toch hun weg en leren: ze verwerven de vakinhouden; ze verwerven een grotere taalvaardigheid; hun leerstrategieën worden bevestigd; hun motivatie wordt gevoed -studenten metminderbagage (van huis uit; vanuit sec. onderwijs) missen(deels) de boot: ze verwerven te weinig vakinhouden, of verwerven ze minder grondig; hun taalvaardigheid wordt onvoldoende ontwikkeld; hun motivatie dreigt te verslappen 6

7 ROL 1 Formulering van missie/visie OF 25 Voor de afbakening van missiemoet je vragen beantwoorden als Willen we met onze opleiding naar gelijkeonderwijskansen streven, m.a.w. goed voor sterk, sterk voor zwak? Bv.: Willen we de BSO-instroom een eerlijke kans geven? Willen we ervoor zorgen dat (eerder en elders verworven) taalvaardigheid geen selectiecriterium is? Willen we inzetten op taal (vaardigheden, kennis, attitudes), i.p.v. enkel taalkennis? 26 Geldt bij ons het principe dat het enkel en alleen de verantwoordelijkheid van de studenten is om aan hun (academische) taal te werken? (Want) Vinden we dat werken aan taalontwikkeling de taak/opdracht is van de lagere en middelbare school? (En) Verwijzen we minder taalvaardige studenten op basis van een elementgerichte toetsing gewoon door naar hulpkanalen buiten de school: vriendenkring, hulpverlening, CVO, logopedie, Huizen van het Nederlands? Van MISSIE naar VISIE Een missie vertaal je in een visie -> dat zijn de concrete acties waarmee je de visie levend/concreet maakt en realiseert 27 Een missie vertaal je in een visie Missie 28 Visie Missie ped.proj. Geen religieuze symbolen Respectvoor uiting van religieuze opvattingen Visie Geen hoofddoek Geen kruisje Geen hoofddoek.taal in de enge betekenis.taalontwikkeling = vnl. zorg van de student. Taal in de brede betekenis.taalontwikkeling = zorg van de opleiding Remediëringspelling/ in OJ1 Taalontwikkelend 7

8 ROL 1 Taalontwikkelend Een missie vertaal je in een visie Missie.Taal in de enge betekenis.taalontwikkeling = vnl. zorg van de student. Taal in de brede betekenis.taalontwikkeling = zorg van de opleiding 29 Visie Remediëringspelling/ in OJ1 Taalontwikkelend MOET Wanneer je studenten ondersteunt bij verkenning van stukjes wereld Taal=drempel Taal=hefboom 30 =Taalontwikkelendlesgeven =Taalgericht Beseffen Observeren/beleven van Luisteren naar info over Lezen over Spreken over Schrijven over In gesprek gaan over stukjes wereld Handelen naar "Inescapability of language" => Ingrepen in het didactisch handelen van de lector Contextrijk aanbod (taal en inhoud gekoppeld) Kansen tot interactie (taalproductie) Met taalsteun (vanwege drempels) Om de (talige) kloof tussen student en leerstof te helpen overbruggen Onbeoordeeld voor student 31 Centraal doel: vakkenis/- vaardigheden vergroten Positief neveneffect: taalontwikkeling Rol 2: realiseren van een bredere gedragenheid van taalontwikkelend Taakverdeling in een overzicht geplaatst Samenwerking rond taalontwikkelendeaanpak binnen didactiek van eigen lessen van vakdocenten -> rol van betrokkenen? Samenwerking rond (beoordeelde) taaltaken binnen allerlei opleidingsonderdelen -> rol van betrokkenen? 32 8

9 Taakverdeling met het oog op taalontwikkelend 33 ROL 2 Samenwerken rond taalontwikkelendeaanpak in eigen lespraktijk -> ieders rol 34 Lector Nederlands Lector 1 Lector Binnen vakdidactiek: theorie van taalontwikkelend Pakket(je) communicatieve Eigen didactische aanpak M.b.t. taaltaken voor eigen vak Eigen didactische aanpak M.b.t. taaltaken voor eigen vak ROL 2 Structuur Taalbeleidscoördinator Taalbeleidscoördinator Lector Nederlands Binnen didactiek: theorie van taalontwikkelend Pakket communicatieve Taakverdeling 35 Lector 1 Eigen didactische aanpak M.b.t. taaltaken voor eigen vak Lector 2 Eigen didactische aanpak M.b.t. taaltaken voor eigen vak IEDERS ROL? Docent Nederlands 36 Pakket taalontwikkelend als onderdeel van vakdidactiek + verwijzen naar lespraktijk collega s Vakcollega Realisatie van didactische ingrepen (cf. hierboven) Taalbeleidscoördinator: Professionalisering van (vak)docenten Intervisie, eventueel met docent Nederlands Acties ter ondersteuning van implementatie Tips verspreiden (zie verder) B.v. inschrijven van onderwerp in vakgerelateerde (onderzoeks-/implementatie-)projecten B.v. via opleidingsgerichte projecten: bv. Pen & Papier 9

10 TIPS voor VAKDOCENTEN: enkele voorbeelden 37 Begeleid belangrijke studieteksten met een leeswijzer: een gids bij lectuur; een model voor leesstrategieën. Begeleid studenten bij het luisteren: interactie-tijd met studenten schrijftijd; bijschrijftijd + spieken bij de buren; doelstelling van powerpoint => vorm van PPT. 38 Integreer Talking& WritingtoLearn: = activerende werkvorm, studenten kunnen taal productief inzetten taal gebruiken om te leren => (taal) leren + zachte, ongedwongen begeleiding, o.a. modeling Geletterdheid, belevingswereld, ontwikkelingsniveau, Cf. OOF-project Pen & Papier. WTL-activiteiten (Van Eyen en Verheyden, ) ds: deep level learning Voordelen van meer taalontwikkelendvakonderwijs in eigen praktijk Opleiden van sterkere professionals (eigen niveau) Verdiepte / grondig verankerde vakkennis Sterkere taalvaardigheid Opleiden van betere leerkrachten Kracht van teachas youpreach of walk the talk Sterkere begeleiding van stage op vlak van taalontwikkelend vakonderwijs Beter onderwijs aan jonge kinderen 39 ROL 2 OJ Samenwerken rond begeleiding/evaluatie (beoordeelde) taaltaken -> ieders rol Vakliteratuur selecteren en 3 verwerken m.h.o. bachelorproef Taaltaken voor elk opleidingsonderdeel Briefje ouders 2 = schrijven taalgebruikskansen 1 Lieve Verheyden2012 Stage-observatieverslag schrijven 40 Beoordeelde taaltaken Benutten van Handelingsplan Onderzoeksrapport opstellen taalgebruikskansen voor een schrijven/presenteren bepaalde leerlingvanuit n.a.v. bachelorproef taalontwikkelend Mondelinge perspectief presentatie met Portfolio Omgaan met visuele diversiteit ondersteuning Voorbereiden, Syllabi begrijpend/ begeleiden, objectief Mondeling/ schriftelijk examen studerend lezen evalueren van taalgebruikskansen 10

11 Taalbeleidscoördinator Lector Nederlands Binnen didactiek: theorie van taalontwikkelend Pakket communicatieve Taakverdeling 41 Lector 1 Eigen didactische aanpak M.b.t. taaltaken voor eigen vak Lector 2 Eigen didactische aanpak M.b.t. taaltaken voor eigen vak 42 TAALBELEIDSCOÖRDINATOR (met vakgroep taal) In kaart brengen van relevante taaltaken door de opleiding heen In kaart brengen van instructie-, oefen- en evaluatiemomenten per taaltaak Instructie: door docent Nederlands Eerste begeleide oefenkans: les Nederlands Begeleide taalgebruikskansen: andere vakken Evaluatie: steeds! => alle andere vakken Aanmaak kaders die taalgebruikskansen begeleiden (kijkwijzers) Professionalisering en overleg TAALDOCENT: begeleider van het taal-leerproces KIJKWIJZERS, Cf. Verheyden(2010) Gedoseerd aantal Zelfde kaders door de opleiding heen (basis en uitbreiding) Voor observatie, begeleiding, evaluatie (docent én student) Handzaam in gebruik Transparant qua evaluatie: -> het taalaspect wordt altijd (geobjectiveerd) meegenomen Instructies met betrekking tot relevante com. Allerlei kansen tot inschatting eigen mogelijkheden/beperkingen Just in time' informatie/oefening m.b.t. specifieke deel Taalstrategieën Genre-analyse Kijkwijzers Taalleer-strategieën Met aandacht voor attitudevorming Met kans tot differentiatie In overleg met taalgebruiksbegeleiders(vakdocenten) en taaalcoördinator Evaluatie van taalleerproces Portfolio met bewijsmateriaal vanuit de rest van de opleiding Lieve Verheyden

12 Besluit 45 VAKDOCENTEN: begeleider van taalgebruikskansen Kritische vriend tijdens maakproces kijkwijzers Stilstaan bij instructies van de (taal)taak, bv. Duidelijke doelstellingen/doelpubliek? Formulering begeleidings-/ondersteuningskansen tijdens verschillende fases van het proces Verwijzen naar kijkwijzer, portfolio com. Evalueren aan de hand van kijkwijzers -> informatie doorspelen aan student Duidelijke missie en visie Sterke samenwerking tussen taaldocenten (2 rollen) en vakdocenten Door de opleiding heen Met veel vertrouwen in geleidelijke groei van studenten en levenslang leren Níet de controle centraal Wél zo veel mogelijk kwalitatieve bagage 46 Hartelijk dank voor uw aandacht! 47 12