Eindrapport Taalcompetenties vertaald bis: naar een doeltreffend curriculum taalvaardigheid voor alle leraren secundair onderwijs SoE 2008/44

Transcriptie

1 Eindrapport Taalcompetenties vertaald bis: naar een doeltreffend curriculum taalvaardigheid voor alle leraren secundair onderwijs SoE 2008/44 1. Doel van het project en samenstelling van het projectteam Doel van het project... 3 Een nieuw taalcurriculum voor de leerkracht secundair onderwijs... 3 Dertien Doelen en meer... 4

2 1.2. Projectteam Verslag van de werkzaamheden Overzicht van de activiteiten Overzicht van bevindingen Dertien Doelen vertaald: naar een nieuw curriculum voor het tweede en het derde opleidingsjaar Dertien Doelen en meer: de module taalbeleid Website Initiatieven voor documentatie en bredere verankering van de resultaten Reflecties over werkzaamheden en belangrijkste problemen ii

3 1. Doel van het project en samenstelling van het projectteam 1.1. Doel van het project De laatste jaren wordt er steeds meer aandacht besteed aan de rol van taal in het onderwijs. Taal fungeert er als doel, maar evenzeer ook als middel: als medium voor onderwijs, als communicatiemiddel met ouders. De centrale rol van taal bleek ook uit de Taalbeleidsnota (2007), die nog eens duidelijk stelde dat elke leerkracht een taalleerkracht is, en uit de brochure van de Taalunie, Dertien Doelen in een dozijn (2003) 1, dat de taalcompetenties schetst die vereist worden van een leerkracht. Deze nieuwe taalcompetenties moeten een plaats krijgen in het curriculum van de lerarenopleidingen. Die vraag komt duidelijk vanuit de overheid, want de taalcompetenties maken intussen deel uit van de vernieuwde basiscompetenties voor de leerkrachten, maar ook vanuit de scholen, die leerkrachten vragen die inspelen op de taalnoden van leerlingen voor wie schooltaal vaak een struikelblok is. Tegelijkertijd gaat deze hernieuwde aandacht voor taal gepaard met de vaststelling op de hogescholen 2 dat de taalvaardigheid van de instromende studenten van de lerarenopleidingen eerder zwak is. Het project Taalcompetenties vertaald. Naar een doeltreffend curriculum taalvaardigheid voor alle leraren secundair onderwijs en het opvolgproject Taalcompetenties vertaald (2) de Taalcompetenties bis zoals we ze ook noemen wilde tegemoet komen aan de verzuchtingen van zowel de overheid en het werkveld als aan de problemen van de hogescholen. Het resultaat is een vernieuwd taalcurriculum voor de lerarenopleiding Bachelor in het secundair onderwijs. 3 Een nieuw taalcurriculum voor de leerkracht secundair onderwijs Het eerste project stelde de eigen taalvaardigheid van de leerkracht in spe centraal. Zo werd er gewerkt aan de ontwikkeling van een diagnostische test en remediëringstraject voor instromende studenten, de uittekening van een leerlijn voor het eerste jaar voor het vak Taalvaardigheid, het opstellen van kijkwijzers en een sterkere focus op taal in de stageformulieren. De Dertien Doelen fungeerden hier als referentiekader om de eigen taalvaardigheid van de student te stimuleren in functie van het uiteindelijke doel, de professionele taalvaardigheid. Een aantal professionele taalcompetenties uit de Dertien Doelen werden ook expliciet uitgewerkt voor het eerste jaar. 1 Paus, H., Rymenans, R. & K. Van Gorp (2003). Dertien doelen in een dozijn. Een referentiekader voor taalcompetenties van leraren in Nederland en Vlaanderen. Den Haag: Nederlandse Taalunie 2 Berckmoes, D. & H. Rombouts (2009). Intern rapport verkennend onderzoek naar knelpunten taalvaardigheid in het hoger onderwijs. Linguapolis. igheid_in_het_hoger_onderwijs_monitoraat_op_maat.pdf

4 Tijdens het opvolgproject trokken we de leerlijn door naar het tweede en het derde jaar van de opleiding, waarbij taalgericht vakonderwijs centraal kwam te staan. De focus lag op die doelen die in het eerste opleidingsjaar nog niet aan bod kwamen. Het gaat dan om gesprekken voeren met leerlingen, beoordelen en toegankelijk maken van teksten, schriftelijk vragen en opdrachten formuleren, een uiteenzetting geven met schriftelijke ondersteuning en een schriftelijke evaluatie geven. Die focus resulteerde in een vernieuwd curriculum voor het tweede en derde jaar van de opleiding Bachelor in het secundair onderwijs. Enerzijds werd er werk gemaakt van een cursus 'Communicatieve Vaardigheden' voor het tweede jaar, met aandacht voor kijkwijzers en evaluatiefiches. Die kijkwijzers kunnen ook gebruikt worden in de vakdidactieken van de verschillende vakken. Anderzijds werden er opdrachten omschreven die gekoppeld (kunnen) worden aan de stage van het derde jaar. Dertien Doelen en meer We breidden de competenties van de Dertien Doelen ook uit met een extra doel: een leraar moet ook het taalbeleid in zijn latere school ondersteunen. Om dit doel te realiseren tekenden we ook een module taalbeleid uit, waarin studenten kennis maken met de mogelijke bouwstenen en de processen van een taalbeleid. Deze module is in eerste instantie bedoeld voor studenten met het keuzevak Nederlands, omdat zij later vaak een grote verantwoordelijkheid dragen in het realiseren van een taalbeleid op school. Secundaire scholen, zo merkten we ook tijdens het project, zoeken ondersteuning bij het schrijven en uitwerken van hun taalbeleidsplan. Deze module kan natuurlijk ook aangeboden worden aan alle studenten of ook als navorming aangeboden worden Projectteam Penvoerende instelling: KHLeuven 4 Projectmedewerkers: - KHL: Karen De Jonghe (Taalbeleid, keuzevak Nederlands, coördinator project), Anne Decelle (Taalvaardigheid student niveau), Hilde Vanbrabant (Taalvaardigheid student niveau), Bart Boelen (ict), Martien Geerts (CT&O) - KHMechelen: Niomi Kelly (Taalvaardigheid student niveau en keuzevak Nederlands) - Groep T: Mia Dehaes (Taalvaardigheid student niveau, Nederlands Lager Onderwijs), Kristien Coussement (Taalbeleid, Taalvaardigheid student niveau) - HUB: Liesbet Moeyaert (Taalvaardigheid student niveau), opgevolgd door Lysbeth Jans (Taalvaardigheid student niveau)

5 2. Verslag van de werkzaamheden 2.1. Overzicht van de activiteiten Een gedetailleerd overzicht is te vinden in de verslagen van de werkvergaderingen. Het tweede project startte, net zoals het eerste project, met een literatuurstudie en met het raadplegen van experts, zowel voor de te ontwerpen cursus als voor de module Taalbeleid. We toetsten het materiaal af bij studenten en bij de secundaire scholen. Tijdens en na de looptijd van het project volgden we ook verschillende bijscholingen en gaven we zelf presentaties op verschillende studiedagen. Raadplegen externe expertise Op 5 maart zat de projectgroep samen met medewerkers van het CTO en op 11 mei met een pedagogisch begeleider. Deze vergaderingen hielpen de focus van het project mee te bepalen. Zo was het duidelijk dat het project geen oplossing kon bieden voor de specifieke taalnoden van heel specifieke doelgroepen. We zouden ons dus focussen op de geïntegreerde lerarenopleiding. Gesprekken met het werkveld Voor de module taalbeleid wilden we ook gesprekken voeren met scholen die een taalbeleid voeren of graag willen voeren, zodat we beter de knelpunten kenden en ook feedback kregen over het ontwikkelde materiaal. De website van het project maakte en maakt het ook voor scholen mogelijk om het ontwikkelde materiaal in te zetten. De vergaderingen met de Scholengemeenschap Katholiek Secundair Onderwijs Leuven (KSL) en ook de workshops die gegeven werden, vonden plaats tussen september 2009 en juni De eerste stappen tot het opzetten van een netwerk werden gezet. 5 - Bijeenkomst met de directie van KSL ter voorbereiding van de themadag Taalbeleid en zorg op 4 december. - Vergadering met het taalbeleidsteam van het Miniemeninstituut op 9 februari. Deze school biedt enkel TSO en BSO aan. - Deelname aan de themadag Taalbeleid en zorg met een workshop Naar een taalbeleidsvisie en een taalbeleidsplan op 23 maart. - Bijeenkomsten met het taalbeleidsteam van het Sint-Pieterscollege op 19 april en 3 mei (dan ook met de diocesane pedagogische begeleiding). Deze school biedt enkel ASO aan. - Bijeenkomst met het taalbeleidsteam van het H.- Hartinstituut op 4 mei. - Workshop tijdens de didactische beurs van het DLO op 18 juni. Aftoetsing bij de studenten Het materiaal dat ontworpen werd voor de competentie toegankelijk maken van teksten en de bijbehorende opdracht leverden goede resultaten op bij de studenten van de KHLeuven. Hun resultaten zijn te vinden op de website van het project.

6 Presentaties op studiedagen Doorheen de looptijd van het project en ook daarna namen de projectleden deel aan verschillende studiedagen. De volgende lijst bevat enkel die studiedagen waar we zelf ook iets presenteerden va n het eigen project mei 2009, Taalactiedag (Antwerpen) - 22 oktober 2009, studiedag School of Education (Diepenbeek), bespreking project - 23 maart 2010, Taalbeleid en Zorg, een studiedag van de KSL (Leuven), voorstellen van materiaal uit de module Taalbeleid aan de Leuvense scholen - 18 juni 2010, - 21 oktober 2010, studiedag School of Education (Brugge), voorstelling eindresultaten van het project - 18 november 2010, HSN-conferentie (Gent), voorstelling van de website Zie bijlage of website voor de presentaties Overzicht van bevindingen De ontwikkelde materialen omvatten een cursus Taalvaardigheid voor de geïntegreerde opleiding met kijkwijzers die gekoppeld kunnen worden aan de vakdidactieken en met opdrachten die gekoppeld kunnen worden aan de stage. Er werd ook een taalbeleidmodule ontworpen, bestaande uit verschillende sessie. Om de disseminatie te vergemakkelijken werd er een website ontworpen. Via deze website ( is het materiaal ter beschikking van de Associatieleden en het ruimere publiek. De cursus en de module zijn van die aard dat ze ingezet kunnen worden in diverse lerarenopleidingen, ook in opleidingen die geen partners in het project waren. 6 Zoals boven reeds vermeld was taalontwikkelend lesgeven de focus tijdens dit project. We definiëren taalontwikkelend vakonderwijs hier als de combinatie van taalbewust vakonderwijs en taalgericht vakonderwijs. Bij taalbewust vakonderwijs is het de vakdocent die reguliere, maar aangepaste vaklessen geeft. Hij houdt er bewust rekening mee dat er ook taalverwervers in de klas zitten, door aandacht te schenken aan taalstrategieën, aan woordenschat en dergelijke. De gerealiseerde aanpassingen zijn vooral beperkt tot extra aandacht voor woorden of het lezen van een stappenplan. Bij taalgericht vakonderwijs wordt de leerstof van een bepaald vak qua didactiek en taalaanbod en zelfs soms inhoudelijk aangepast om de (vak)taalverwerving te stimuleren. De taalcompetenties uit de Dertien Doelen en dan vooral die uit het eerste domein, De leerkracht in interactie met zijn leerlingen, houden rekening met en/of stimuleren de taal van de leerlingen. Het zijn deze competenties die we vertaalden naar een cursus voor het tweede jaar van de opleiding en naar stageopdrachten voor het derde jaar.

7 Dertien Doelen vertaald: naar een nieuw curriculum voor het tweede en het derde opleidingsjaar Het project had als voornaamste doelstelling om de Dertien Doelen te vertalen naar didactisch materiaal dat gebruikt kan worden in de lerarenopleidingen. In het eerste project ( ) lag de nadruk in eerste instantie op de eigen taalvaardigheid van de student, waarbij de Dertien Doelen het referentiekader vormden bij het opstellen en uitwerken van die taalvaardigheidsdoelen. Het project bis ging vervolgens voluit voor de professionele taalvaardigheden van de aspirant-leerkracht. De leerlijn die daartoe werd uitgezet is de volgende: Eerste jaar Nadruk op eigen taalvaardigheid/ academische taalvaardigheid Nadruk op basiscompetenties lezen, schrijven, luisteren en spreken gesprekspartners: medestudenten, lectoren en mentoren hulpmiddelen: kijkwijzers die ingezet worden bij taal en ook bij andere vakken en stage Tweede en derde jaar Basiscompetenties herhaald, sterkere nadruk op taalcompetenties leraar Luik taalgericht vakonderwijs nadruk op taaldidactiek: inspelen en verhogen van taalvaardigheid van de leerlingen gesprekpartners: met leerlingen, met ouders (medestudenten, lectoren en mentoren) Hulpmiddelen: kijkwijzers die ingezet worden bij vakdidactiek en bij stage 7 Dit resulteerde in de volgende verdeling van de doelen: Eerste jaar Spreken (voorlezen/ vertellen/ mondelinge opdracht geven) DOEL 7, 8 en 3 Presentatie geven met powerpoint/ visuele ondersteuning DOEL 10 Gesprekken voeren (volwassenen) DOEL 9 Lezen DOEL 12 Schrijven DOEL 11 Tweede jaar mondelinge opdracht geven aan leerlingen (instructie) DOEL 3 nu nadruk op taalgerichtheid Een uiteenzetting geven met schriftelijke ondersteuning aan leerlingen DOEL 5 Gesprekken voeren met leerlingen en ouders DOEL 1 (evaluatieve aspect komt erbij, taaldidactiek/ taalgericht vakonderwijs komt erbij) Beoordelen en toegankelijk maken van teksten voor leerlingen DOEL 2 Schriftelijke vragen en opdrachten formuleren DOEL4 Schriftelijke evaluatie geven DOEL6

8 De deelcompetenties die in het tweede jaar aan bod komen zijn dus de volgende: gesprekken voeren met leerlingen (doel 1), mondelinge opdrachten geven (doel 3), schriftelijke vragen en opdrachten (doel 4), een schriftelijke evaluatie geven (doel 6). Voor elk van de competenties werd er een literatuuronderzoek uitgevoerd dat vervolgens vertaald werd naar een hoofdstuk voor een cursus die gebruikt kan worden in een vak zoals Taal of Communicatieve vaardigheden. De cursus bevat verder ook verwerkingsopdrachten en goede voorbeelden van taalgerichte lessen uit verschillende vakgebieden. Voor sommige onderdelen werd er ook gefilmd in de klas en die filmpjes werden verwerkt in de opdrachten. Net als in het eerste project werken we opnieuw met kijkwijzers, in dit project checklists genoemd. Deze checklists zitten op het einde van elk hoofdstuk en dienen verschillende doelen. Ten eerste vatten de checklists de essentie nog eens samen, zodat de studenten een duidelijke houvast hebben. Ten tweede kunnen ze ingezet worden in de vakdidactiek van de verschillende keuzevakken, zodat de taalcompetenties ook daar duidelijker aan bod komen en er meteen ook gestreefd wordt naar homogeniteit in de evaluatie ervan. De checklists kunnen, ten derde, ook dienen als opstap om ook de stageformulieren aan te passen en ook daar de professionele taalcompetenties duidelijker op te nemen. Concreet vertaalden we in het ontwikkelde cursusmateriaal het algemeen kader en de vijf relevante doelen uit Dertien doelen in een dozijn als volgt naar concrete deelcompetenties: Inleiding: 8 1. Definiëring/verruiming van het begrip taalvaardigheid: schooltaal als dusdanig herkennen (= woord, zin èn perspectief). 2. Oorzaken/pijnpunten: schooltaal/algemene taalvaardigheid/sociaal milieu/emotionele dimensie/meervoudige intelligentie/ denk- en leerstijlen 3. Kenmerken van taalgerichte lessen: taalgerichte en activerende didactiek. Belang van interpersoonlijke competentie. Doel 1: Gesprekken voeren met leerlingen: - Taalruimte creëren - Vraagstelling - Gesprekken ondersteunen - Feedback geven met behulp van feedbackstrategieën:

9 Doel 2: Beoordelen en toegankelijk maken van teksten Vakteksten en schoolboekteksten beoordelen aan de hand van checklists - Teksten herschrijven voor leerlingen - Taalondersteuning bieden bij teksten Doel 3: Mondelinge vragen en opdrachten - Mondelinge opdracht in onderdelen opsplitsen en er de moeilijkheidsgraad van kunnen inschatten - Opdracht begrijpelijk verwoorden: aangepast aan begripsniveau van de leerlingen - Zien en nagaan of leerlingen de opdracht begrijpen Doel 4: Schriftelijke vragen en opdrachten: - Inschatten van talige moeilijkheden in vragen en opdrachten - Leerlingen leren om types van vragen te herkennen - Leerlingen ondersteunen bij het formuleren van antwoorden - Werken met stappenplannen voor het beantwoorden van vragen Doel 6: Een schriftelijke evaluatie geven 9 - Verschillende soorten schriftelijke evaluatie (kennis, attitude, inzicht, vaardigheid) - Analyseren welke aspecten er in een bepaalde evaluatie betrokken worden - Begrijpelijk en correct commentaar formuleren - Geschreven commentaar beoordelen op impact op de leerling Dertien Doelen en meer: de module taalbeleid Taalontwikkelend lesgeven promoten op school is een belangrijk aspect van een taalbeleid, maar taalbeleid omvat nog veel meer. Aspirant-leerkrachten moeten in staat zijn om het taalbeleid op hun latere school mee vorm te geven en/of mee te ondersteunen. Vandaar een extra doel. Een tweede belangrijk resultaat van het project is dan ook de module taalbeleid, die aan het curriculum van het derde jaar wordt toegevoegd. De module biedt cursisten inzicht in wat taalbeleid is en welke bouwstenen en processen een rol spelen. Bij bouwstenen denken we dan vooral aan de mogelijke sturende rol van het vak Nederlands, taal in de andere vakken en aan de nood van een taalbeleidsplan. Bij processen gaat het om het schrijven van dat beleidsplan en de implementatie ervan. Elke sessie werd voorzien van opdrachten en van een handleiding voor de lesgever. De module is zo opgevat dat ze in de opleiding ingebed kan worden of gebruikt worden als nascholingstraject. Het pakket is ook flexibel: het volledige traject kan doorlopen worden of een

10 verkorte versie. Het pakket kan ook als navorming aangeboden worden. Secundaire scholen, zo merkten we ook tijdens het project, zoeken ondersteuning bij het schrijven en uitwerken van hun taalbeleidsplan. Elke sessie werd voorzien van opdrachten en van een handleiding voor de lesgever. Concreet ziet de module er als volgt uit: Sessie 1: Wat is taalbeleid? De bedoeling van deze eerste sessie is om de deelnemers te laten ontdekken dat taalbeleid een erg ruim begrip is. Via onderstaande links heeft u toegang tot de werkbladen voor de sessie en tot de bijlage met enkele courante definities van taalbeleid. Sessie 2: Hoe werken aan de eindtermen Nederlands in andere vakken? In deze tweede sessie staat het vak Nederlands centraal, een belangrijke bouwsteen voor taalbeleid. Sessie 3: Hoe kan je taal stimuleren in andere vakken? De bedoeling van deze sessie is dat de studenten enkele lesvoorbereidingen bekijken en hieruit principes en kenmerken van een krachtige taalleeromgeving halen en bij elkaar brengen. Deze principes kunnen ze daarna toepassen in eigen lesvoorbereidingen. Sessie 4: Naar een taalbeleidsplan Deze sessie focust op een belangrijk proces van taalbeleid: de analyse van de beginsituatie en het uitwerken van een taalbeleidsplan. Bedoeling van deze sessie is om studenten aan de slag te laten gaan met een concreet plan van een secundaire school. Ze evalueren het kritisch en passen daarbij toe wat ze in voorgaande sessies geleerd hebben over taalbeleid. Het taalbeleidssjabloon kan helpen om lacunes in het plan op te sporen. 10 Het taalbeleidssjabloon Het sjabloon is slechts bedoeld als hulpmiddel bij het schrijven van een taalbeleidsplan. Het is zeker niet zo dat het invullen van alle onderdelen zou leiden tot het ideale plan, maar het sjabloon toont welke mogelijke onderdelen in zo n plan aan bod kunnen komen. Elk onderdeel is voorzien van bronnen die inspiratie kunnen bieden met betrekking tot doelen van een taalbeleid, met betrekking tot mogelijke acties om die doelen te realiseren Het sjabloon wordt ook gebruikt in de module taalbeleid als, ten eerste, leidraad bij het onderzoeken van taalbeleidsplannen en, ten tweede, als hulpmiddel bij het schrijven van (een stukje) taalbeleidsplan. Tijdens het uittekenen van deze module hebben we verschillende keren samen gezeten met secundaire scholen. Dit leidde tot uitwisseling van materiaal en tot het optimaliseren van het eigen materiaal.

11 Website De website die het project ondersteunt, heet 'dertien doelen vertaald' en is te vinden op De website geeft vrij toegang tot het ontwikkelde materiaal van zowel het eerste project als het project bis. Er zijn twee beperkingen: de taaltoets, ontworpen tijdens het eerste project, kan maar beperkt weergegeven worden op de website en de filmpjes kunnen enkel bekeken worden nadat een gebruiker zich geregistreerd heeft. Deze registratie neemt evenwel bijna geen tijd in beslag. De opbouw van de website is als volgt: 11

12 2.2. Initiatieven voor documentatie en bredere verankering van de resultaten Het uitgangspunt van het project was om een taalcurriculum te ontwerpen waarvan het vak Communicatieve Vaardigheden de motor was, maar waarbij er ook voldoende aandacht was voor de integratie van de taalcompetenties in de andere vakken van het curriculum. Het leek ons immers onmogelijk om taalcompetenties te verwerven tijdens de beperkte tijd van het vak Communicatieve vaardigheden. Bovendien biedt de optimalisering van dat vak geen garantie dat studenten deze nieuwe competenties ook daadwerkelijk zouden inzetten tijdens de vakdidactieken van de andere vakken en, zeer belangrijk, tijdens de stage. Een nieuw vak Communicatieve Vaardigheden bood, kortom, geen zekerheid dat er ook een transfer zou gebeuren naar de eigenlijke lespraktijk van de aspirant-leerkracht. Bij de ontwikkeling van het materiaal werd de essentiële informatie dan ook in kijkwijzers gegoten (tijdens die project checklists genoemd), wat de transfer naar de andere vakdidactieken moet vergemakkelijken. De kijkwijzers kunnen ook een houvast bieden bij het integreren van de professionele taalcompetenties in stageformulieren. Er werden ook filmpjes gemaakt voor de vakken wiskunde en aardrijkskunde, die ingezet kunnen worden in die vakken. De looptijd van het project bis overlapte gedeeltelijke met de start van het kernproject Naar een taalbeleid op maat van de lerarenopleidingen. Het kernproject en het project vertrekken vanuit dezelfde principes en visie. Het kernproject heeft de krijtlijnen voor een taalbeleid uitgezet en het materiaal van het project bis is daarin al een eerste concrete uitwerking van materiaal voor de opleiding Bachelor voor Ook dat lijkt de duurzaamheid van het ontworpen materiaal te versterken. Verder hebben we het materiaal ook heel vaak gepresenteerd. Ten eerste tijdens de gesprekken met scholen, wat ertoe leidde dat het materiaal ook zijn weg vond naar die scholen. Het werd dan al dan niet aangepast aan de eigen noden van die scholen. Het materiaal werd nog ruimer verspreid tijdens de talrijke presentaties (zie activiteiten), waarbij er altijd een grote respons was. 12 Die gesprekken leidden ook tot nieuwe contacten en een nieuwe projectaanvraag. Het nieuwe project wil, in samenwerking met de CVO s en het CTO, het probleem van de taalcompetenties van specifieke doelgroepen aanpakken, een onderwerp dat te specifiek was om in de taalcompetenties bis grondig te kunnen analyseren. De contacten werden ook gelegd met Nederlands. Daar werkt het expertisenetwerk Leoned een gelijkaardig project uit, zij het op een veel grotere schaal. De projecttijd was, zelfs na een verlenging, te kort om daar ook al echt verdere stappen te zetten. Ten slotte wordt de ruime verspreiding van het materiaal ook gewaarborgd door de website en door de vermelding op de website van de Taalunie: 7

13 2.4. Reflecties over werkzaamheden en belangrijkste problemen Ook tijdens dit project werd er constructief samengewerkt wat leidde tot duidelijke resultaten, zoals blijkt uit de bijlagen. We hebben er opnieuw voor gekozen om samen op te starten en daarna, eens de krachtlijnen uitgetekend waren, samen te werken in subteams die elk een duidelijk afgebakend takenpakket hadden. Tijdens dit project werd er afgestapt van de werkmethode van de WIKI, maar het idee van elkaar online feedback te geven bleef bestaan via een Toledo community. Een nadeel bij het project bis was dat we met negen projectmedewerkers aan het project werkten, wat organisatorisch soms moeilijk lag. De SoE is intussen al deels aan dit probleem tegemoet gekomen door de percentages in grotere pakketten uit te delen, maar tijdens dit project lag het probleem elders: het schuiven met de opdrachten binnen het project. Door het zwangerschapsverlof van de coördinator en dan het zwangerschapsverlof van de tijdelijke coördinator, werd de functie op korte tijd door drie verschillende mensen ingevuld. In september is er dan ook een inloopperiode nodig geweest. Tegelijkertijd heeft onze collega Liesbet Moeyaert de HUB eind juni verlaten en is dan vervangen door Lysbet Jans. De inwerking in het project die resterende maanden was niet evident. Deze problemen werden gedeeltelijk opgevangen door de mogelijkheid om het project te verlengen, een flexibiliteit die zeker een meerwaarde is. Geen nadeel, maar eerder een bedenking is het procesmatige karakter van een onderwijsvernieuwing: het is de uitdrukkelijke bedoeling om de geselecteerde competenties ook effectief te implementeren in de opleidingen. Tegelijkertijd beseffen we ook dat elke opleiding een eigen organisatie en visie heeft, waardoor de implementatie een wat langer proces zal vergen. Een andere bedenking is dat het project bis geen antwoord biedt op de taalnoden van specifieke groepen. Dit was ook niet het uitgangspunt van het project bis, aangezien er geen CVO s deelnamen aan dit project, maar we hebben tijdens de verschillende presentaties gemerkt dat er nood is aan een project dat zich wel buigt over een taalcurriculum voor specifieke vakgebieden. 13

14 14