Visitatierapport Collegiale visitatie Stedelijk Dalton Lyceum Dordrecht, locatie Overkampweg (VWO)

Transcriptie

1 Visitatierapport Collegiale visitatie Stedelijk Dalton Lyceum Dordrecht, locatie Overkampweg (VWO) In het kader van de collegiale visitaties van het project Stap 2 van de VO-Raad heeft een visitatieteam op 10 november 2016 een visitatie uitgevoerd bij het Stedelijk Dalton Lyceum (SDL). Het team bestond uit: Mireille Gill ard, Burt Aurik, René Grol, Roberto Crivellidelgado, Eelco van der Kruk en Cor Hoffmans. Tijdens het bezoek zijn lessen bezocht en zijn gesprekken gevoerd met docenten, leerlingen en de schoolleiding. Na afloop van de dag zijn de eerste bevindingen op hoofdlijnen teruggekoppeld. In dit visitatierapport geeft het visitatieteam de bevindingen wat uitgebreider en nader onderbouwd aan de school terug. 1 Inleiding Context De VWO-vestiging Overkampweg van het SDL telt bijna 800 leerlingen. Het personeelsbestand omvat bijna 50 fte. De school biedt vwo in twee opleidingen: gymnasium en atheneum. Beide opleidingen kunnen tweetalig worden gevolgd. Verder profileert de school zich met het aanbod Cultuur, Sport en Maatschappij (CSM). Tot slot is de school een Dalton school. Dalton onderwijs is gebaseerd op de pijlers: zelfstandigheid, samenwerken, verantwoordelijkheid, doelmatigheid en reflectie. De school komt uit een situatie ( ) van een stagnerende onderwijsontwikkeling, krimp, gespannen relatie personeel-locatiedirecteur, teruglopende resultaten, vergrijzing, achterstallig onderhoud personeelsdossiers e.d. In oktober 2015 kreeg de school een attendering van de inspectie over de leerlingenresultaten. Naar aanleiding van de inspectiebeoordeling is op 17 februari 2016 een visitatie uitgevoerd door de VO-raad. Dit gebeurde op basis van een Schoolfie ingevuld door twee leden van de schoolleiding. Uit de Schoolfie blijkt dat genoemde onderwerpen nauwelijks aandacht hadden en/of in ontwikkeling zijn. Verder deed het toenmalige visitatieteam een groot aantal aanbevelingen (bron: visitatierapport februari 2016). Op basis van bovenstaande gegevens en rapportages is het SDL aan de slag gegaan op onderwijsinhoudelijk en organisatorisch gebied. Er ligt inmiddels een compact en helder Onderwijsplan op basis van de inspectierapportage, het Dalton-visitatierapport (2013) en het visitatierapport 2016 vanuit de VO-raad. De situatie op het moment van de intake kan als volgt worden gekarakteriseerd: het onderwijsplan wordt voortvarend opgepakt, organisatorische wijzigingen zijn op de rails gezet 1

2 het is nog wennen aan de nieuwe situatie, verantwoordelijkheids- en taakverdelingen, doelen en opbrengstverwachtingen moeten zich nog settelen er staat veel op de rol. De balans tussen wens en werkelijkheid is nog niet gevonden er is draagvlak voor de veranderingen. Motivatie en verwachtingen Om meer redenen is de school geïnteresseerd in en gemotiveerd voor het VO-traject. Twee personeelsleden (waaronder de adjunct-directeur) participeren in het traject. Ook heeft de school te maken gehad met een aantal vraagstukken de afgelopen jaren en een attendering van de inspectie en in vervolg daarop een visitatie met tal van aanknopingspunten voor verbetering. Vervolgens staan in de komende periode een inspectiebezoek en een bezoek vanuit de Daltonvereniging voor de deur. Tot slot stelt de school dat al veel zaken zijn opgepakt in een korte periode. De school is benieuwd naar de huidige stand van zaken als een tussenstand. De school verwacht een scherp en stimulerend beeld en feedback van collega s van buiten. Ook al komt de visitatie eigenlijk te vroeg, gaat de school deze wel aan rond vragen zoals: waar staan wij?, gaan wij in de goede richting? en wat zijn tips van het visitatieteam met het oog op het inspectiebezoek en de Daltonvisitatie. De Schoolfie en de ontwikkelvraag Voorafgaand aan de visitatie heeft de school de Schoolfie ingevuld. Deze is ingevuld door schoolleiding, teamleiding en enkele docenten. Een aantal van hen heeft ook open deelgenomen aan het intakegesprek dat op 27 oktober 2016 is gevoerd met 2 leden van het visitatieteam. De samengevatte Schoolfie is in de volgende afbeelding samengebracht Het betreft de oordelen van directie, een teamleider en vijf docenten. 2

3 1=gedeelde koers en ambitie 2=actief leiderschap 3=systematisch gebruik van informatie 4=lerende professionals 5=samen leren en ontwikkelen 6=ambitieus leerklimaat in de klas Tijdens het intakegesprek zijn de (gemiddelde) oordelen van de school samen besproken en geanalyseerd. Dit met het oog op het formuleren van ontwikkelingsvragen voor het visitatieteam. Gezien de ambities van de school (zie onderwijsplan ), de uitkomsten van de Schoolfie en de ontwikkelingsfase van de school heeft de school ervoor gekozen om de visitatie te richten op de volgende hoofdontwikkelingsvraag en de uitsplitsing in deelvragen: Thema s Ambities Ontwikkelingsvraag HOOFDVRAAG Hoe zorgen wij ervoor dat leerlingen zich optimaal ontwikkelen zowel in de les als in de signalering van en begeleiding bij onderwijs- en ontwikkelingsvragen? En welke informatie, communicatie en aanpak zijn hiervoor nodig binnen de school en het team als Deelvraag: Ambitieus leerklimaat in de klas Deelvraag: Systematisch gebruik van informatie Deelvraag: Lerende professionals Gevarieerde/uitdagende lessen (niveau, didactiek) met keuzes/differentiatie voor de leerlingen. Ontwikkeling en borging van de jaarlijkse PDCA cyclus op resultaten/doorstroming door teams en secties. Elk kwartaal evaluatie toetsen/resultaten door secties/docenten. Docenten die gezamenlijk (teams/secties) werken aan programma/lessenserie/werkvormen/sluitende begeleiding/uitdagend onderwijs. lerende organisatie? Wat is daar (al) van zichtbaar in de les? Hoe maken wij de leerlingen actiever? Aangescherpt: hoe ambitieus is het onderwijs en leren (van docenten en leerlingen) in de lessen? Welke voortgang is geboekt n.a.v. de eerdere visitatie? In hoeverre zijn de kenmerken van opbrengstgericht werken en effectieve instructie zichtbaar? In hoeverre zijn de Daltonprincipes zichtbaar? In dit verband wil de school ook graag van leerlingen weten in hoeverre zij zaken herkennen zoals differentiatie, feedback, eigen keuzes, zelf moeten plannen, onderzoekshouding e.d.? Hoe krijgen wij de risico leerlingen en groepen goed en tijdig in beeld en wat doen we met die informatie? Aangescherpt: hoe zorgen wij ervoor dat leerlingen zich optimaal ontwikkelen, dat onderwijs- en ontwikkelingsvragen vroegtijdig worden gesignaleerd, dat wij proactief en adequaat handelen en welke informatie, communicatie, afstemming zijn hiervoor nodig? Wat is er nodig om dit te initiëren? Hoe helpen wij de teamleiders om dit te bereiken? Aangescherpt: hoe gaan wij er samen voor zorgen om niet alleen zelf, maar ook samen te leren, elkaars talenten te benutten en de ingevoerde structuur van secties en teams tot een organisch geheel en een lerende organisatie te maken met een hoge mate van effectiviteit? 3

4 2 Bevindingen van het visitatieteam In deze paragraaf beschrijft het visitatieteam de bevindingen van de visitatiedag. Achtereenvolgens is er aandacht voor de lesbezoeken en de gevoerde gesprekken. 2.1 Wat heeft het visitatieteam gezien tijdens de lesbezoeken? Ten aanzien van de lesbezoeken maakt het visitatieteam de volgende vooropmerkingen: Het visitatieteam kreeg vrij toegang tot alle ingeroosterde lessen, leerjaren en lokalen. Dit getuigt er van dat de school en het personeel zich open opstelde naar de visitatoren. Aan het optreden van docenten en aan het gedrag van leerlingen was duidelijk merkbaar dat de lessen verliepen zoals gebruikelijk en dat nergens sprake was van gekunstelde situaties. Hiermee gaven de uitgevoerde lessen een goed beeld van de werkelijkheid Docenten en leerlingen waren bereid eventuele vragen van de visitatoren te beantwoorden. Onderstaande bevindingen moeten worden bezien binnen deze context. Er zijn in totaal 18 delen van lessen bezocht en geobserveerd. Hiernaast is de invulling van het Daltonuur in diverse lokalen en ruimten bekeken en is met diverse docenten en begeleiders gesproken (dit komt neer op ongeveer 30 observatiesituaties). In algemene zin levert dit het volgende beeld op. De lessen kenmerkten zich door een goed en stimulerend pedagogisch klimaat. De relatie tussen leerlingen onderling en tussen docenten en leerlingen is zondermeer positief. Leerlingen en docenten gaan met respect met elkaar om. Docenten staan open voor vragen van leerlingen en springen daar direct op in. Leerlingen voelen zich merkbaar veilig in de school en in de lessen. Het werkklimaat in de groepen is positief. Zowel leerlingen als docenten zijn serieus en actief aan de slag, zij het dat soms een humoristische noot en plezier worden gemist. Leerlingen tonen zich actief betrokken en geïnteresseerd in de zaken die in de les aan de orde komen. In het algemeen beschikken docenten over voldoende competenties voor het geven van goed onderwijs; het team heeft voldoende potentie om verder te groeien. De bezochte lessen laten een diversiteit aan kwaliteiten zien. Er zijn pareltjes waargenomen, die voor leerlingen om te smullen waren. Daarnaast waren er ruwe bolsters die potentie hebben om verder uit te groeien. Ook waren er lessen, waarin docenten worstelden met hun rollen en de didactische vormgeving en waaruit meer gehaald kon worden. De school heeft winst geboekt vergeleken met de situatie sinds inspectiebezoek en eerdere visitatie, maar heeft nog een weg te gaan. Op basis van de geobserveerde lessen aan de hand van de aangevulde kijkwijzer heeft het visitatieteam verder het volgende waargenomen: 1. De docenten kennen de niveaus van hun leerlingen en dagen hen uit om zich verder te Wat zie je dan? Wat hebben we hiervan in de les gezien? Uitdaging/differentiatie In het algemeen hebben docenten hoge verwachtingen, maar deze zijn vooral gekoppeld aan de leerstof in de methoden. Er worden nog weinig keuzes gemaakt afhankelijk van wat leerlingen al kunnen. Docenten tonen vertrouwen in leerlingen en stimuleren hen. Hierbij zij opgemerkt dat de 4

5 ontwikkelen. 2. De leerlingen zijn effectief betrokken bij de les. 3. De leerlingen zijn medeverantwoordelij k voor hun eigen leerproces. 4. Docenten ondersteunen hun leerlingen bij hun leerproces, bijvoorbeeld via feedback, feedforward of het aanreiken van leerstrategieën Ambitieus leerklimaat volgens de school leerlingen in het algemeen goed gemotiveerd zijn (de doelgroep is voor docenten positief ). In alle groepen heerst een positief werkklimaat. In een aantal lessen was wel sprake van tijdverlies omdat leerlingen niet bezig waren met de inhoud van de les, maar met andere zaken. Soms was de docent zelf de storende factor. Afwisseling van (activerende) werkvormen door de loop van de lessen ontbreekt vaak. In het algemeen werd eenzelfde werkvorm (namelijk aan het werk met de opgaven) waargenomen. Differentiatie komt vooral tot uitdrukking in de Daltontaken, maar nauwelijks in de lessen. Deze zijn overwegend klassikaal en docentgestuurd. Leerlingen die het begrijpen, worden niet snel losgelaten of ingezet om andere leerlingen te coachen. Effectief betrokken In het algemeen zijn leerlingen betrokken en leergierig. In enkele lessen was er veel activering en een grote mate van interactiviteit gericht op het doel. Dit waren pareltjes om als voorbeeld te dienen. Docenten stelden open en probleemgestuurde vragen en daagden leerlingen uit op te zoeken, samen kennis uit te wisselen en daaraan plezier/inspiratie te ontlenen. In de meeste lessen was dit niet zichtbaar. Zelfstandig Het zelfstandig leren -karakter van de meeste lessen was niet hoog. De overwegend leren/samenwerkend leren klassikale aanpak verhinderde dit. Ditzelfde geldt voor het samenwerkend leren. Waar dit werd geobserveerd was het vooral vrijblijvend ( je mag het alleen doen of samen ) De werkwijze van samenwerkend leren maakt in het algemeen geen of weinig standaard onderdeel uit van de lessen. Deze werkwijze is docentafhankelijk. Feedback geven en Feedback wordt frequent toegepast maar in beperkte zin: het is goed/fout, kijk hier eens ontvangen/aanreiken van naar e.d. en staat meestal in dienst van de voortgang van de les. leerstrategieën Bredere vormen van feedback (op antwoorden, feedforward, feedback tussen leerlingen, feedback van leerlingen naar docent) zijn weinig waargenomen. Leerlingen worden in de lessen nog weinig benut als bron, coach e.d. naar medeleerlingen. Duidelijke start, instructie en afsluiting; zichtbare docentrollen Docenten geven in het algemeen goed onderwijs. Zij werken doelgericht. Er is veel winst te boeken in het verhogen van de effectiviteit van lessen: Benoemen doel van de les Duidelijke evaluatieve afsluiting Gerichtheid op de inhoud van de les (zonder afleidingen). De rollen van pedagoog, presentator en didacticus waren duidelijk zichtbaar. Die van gastheer minder, die van afsluiter nauwelijks. De Daltonprincipes zijn beperkt waargenomen, het principe van reflectie niet of nauwelijks. 2.2 Wat waren de hoofdlijnen van de gesprekken? Het visitatieteam heeft gesprekken gevoerd met: Twee groepen leerlingen van de onderbouw en de bovenbouw Drie groepen docenten/mentoren uit de 3 teams De schoolleiding Het visitatieteam merkt op dat de gesprekken in een open sfeer plaatsvonden: prettig maar kritisch. Op basis van de gesprekken heeft het visitatieteam het volgende geconstateerd: Gesprekken met leerlingen De gesprekken met de leerlingen waren een goede aanvulling op de waarnemingen van het visitatieteam en op onderdelen een bevestiging van de eerder beschreven constateringen. leerlingen van de onderbouw en de bovenbouw verschillen duidelijk in hun opvattingen. In algemene zin zijn 5

6 Gesprekken met docenten Gesprek met schoolleiding de leerlingen in de onderbouw (zeer) positief. De leerlingen in de bovenbouw zijn aanmerkelijk kritischer. leerlingen zijn in algemene zin (zeer) positief en enthousiast over de school. Opvallende punten in dit verband zijn: in de gesprekken toonden leerlingen zich zeer open. Zij durfden zich te uiten en zonder aarzeling voor hun mening uit te komen zij zijn zeer positief over de school en wat zij biedt. Als sterke punten benoemen zij de interactie, toegankelijkheid en omgang met hun mentoren, het Dalton uur, CSM en de activiteiten binnen en buiten de school. Maar vooral: het feit dat zij serieus worden genomen leerlingen weten goed te verwoorden wat Dalton is leerlingen in de onderbouw zijn vooral positief vanwege het positieve klimaat, de positieve wijze waarop docenten toegankelijk zijn en de keuzes die zij zelf mogen maken. Leerlingen in de bovenbouw zijn kritischer. Zij moeten wennen aan veranderingen, zoals het verplichte Daltonuur en de planningen. Op dit punt willen zij meer autonomie (in de bovenbouw) wat betreft het plannen van hun ontwikkeling. Verder wijzen zij erop dat de informatie naar leerlingen vanuit de organisatie te wensen over laat. Informatie komt soms niet en soms te laat. Leerlingen willen wat dit betreft serieus worden genomen leerlingen zien de school als een veilige school, waarin iedereen in het algemeen goed met elkaar omgaat. Er wordt weinig gepest. leerlingen (vooral de bovenbouw) merken op dat docenten goed lesgeven, maar dat bij een aantal docenten in de les weinig te merken is van Dalton. Of zoals een leerling zei: sommige lessen zijn dezelfde als de lessen op een niet-daltonschool: klassikaal, docentgestuurd, zonder afwisselende en activerende opdrachten en overwegend saai. Uit de gesprekken met drie groepen docenten blijkt dat de werksfeer op de school positief is. Dit was ook zichtbaar tijdens de visitatie. Docenten waren voor auditoren beschikbaar en tijdens de observaties steeds bereid vragen te beantwoorden. Docenten zijn positief over de school en werken er graag. Uit de gesprekken met de docenten blijkt verder het volgende: Docenten zijn zich bewust van de urgentie van verandering/verbetering. Iedereen is in het veranderingsproces meegenomen. Een aantal docenten plaatst kanttekeningen bij het veranderingsproces: Een aantal docenten gaat loyaal mee met de veranderingen, maar plaatst vraagtekens. Deze docenten vonden de situatie zoals deze voorheen was ook goed. Een aantal docenten wil graag veranderen en wil dit vooral samen en lerend doen. Een aantal docenten zet vraagtekens bij de kwaliteit van de aansturing vanuit de leiding. Een aantal docenten plaatst kanttekeningen bij het tempo van de verandering en de werkdruk die dat oplevert. Een aantal docenten benadrukt de noodzaak van borging en focus (niet teveel tegelijkertijd). Docenten voelen zich in algemene zin veilig op de school en zijn ook zeer betrokken bij de leerlingen. Het werkklimaat is gunstig. Het visitatieteam constateert dat het team van docenten veel potentie heeft en loyaal is aan de organisatie. Dat is een positieve voorwaarde voor verdere ontwikkeling Docenten hebben ruime mogelijkheden om zich te professionaliseren. Professionalisering is vooral persoonsgericht (wat wil ik leren). Het professionaliseringsbeleid is nog weinig gericht op de behoeften van leerlingen en de school en nog niet planmatig vormgegeven. Bovendien is er geen verbinding met het functioneren. Een systeem van functionerings - en beoordelingsgesprekken en het inrichten van pops is nog geen praktijk. Het visitatieteam heeft gesproken met de leiding: directie en teamleiders. Uit het gesprek tekent het visitatieteam het volgende op: Na een inspectiebezoek en een eerdere visitatie is de leiding met een traject gestart, overtuigd en in het besef van de urgentie. Dit liep samen met de aanstelling van een nieuwe locatiedirecteur. De aanpak is op basis van een interne analyse vastgelegd in het Onderwijsplan ` Het plan is compact, concreet en redelijk smart weergegeven. Naar aanleiding van de inspectiebeoordeling en de VO-visitatie in februari 2016 heeft de school in een korte periode een aantal verbeteringspunten aangepakt het onderwijsplan is top-down ingevoerd, maar wel met het oogmerk om iedereen te betrekken. Zo heeft de (nieuwe) locatiedirecteur gesproken met docenten en hun lessen bezocht. Dit verdient waardering vanuit een situatie waarin docenten een lange periode niet zijn bezocht, niet zijn beoordeeld en geen systematische feedback hebben gekregen. Daarnaast is het plan uitgebreid besproken met medewerkers. Zij hebben ook de kans gekregen hun inbreng te leveren de organisatiestructuur van de school is op een aantal punten aangepast: teams (onderbouw, middenbouw, bovenbouw) en secties met een aansturing die zich ontwikkelt concrete activiteiten die zijn/worden geïmplementeerd: buddysysteem, inrichting onderwijsgroep en 6

7 Daltongroep, invoering studieplanner, herinrichting Daltonuren De school heeft een start gemaakt met het benutten van gegevens van leerlingen om het onderwijs en de begeleiding op maat te organiseren. Deze benutting van data en gegevens beperkt zich tot de analyse van de gegevens van schoolonderzoeken en examenresultaten en in mindere mate van rapportgegevens. Dit heeft ondertussen weliswaar geleid tot betere resultaten op schoolniveau, maar nog niet tot maatwerk in de dagelijkse praktijk. Hier is een wereld te winnen. 3 Concluderende feedback van het visitatieteam op de ontwikkelingsvragen Het visitatieteam wil het hierna volgende aan de school als feedback teruggeven. Dit is op hoofdlijnen reeds in de mondelinge terugkoppeling besproken. Deze feedback is gebaseerd op + 30 observaties en gesprekken die zijn gevoerd met leerlingen, docenten en schoolleiding. Het visitatieteam komt tot de volgende samenvattende conclusies en beantwoordt hiermee de ontwikkelvraag van de school (en de deelvragen) zoals geformuleerd in paragraaf de condities op en de context van de school zijn gunstig. De school kenmerkt zich door een open cultuur, door leerlingen en docenten die zich veilig voelen op school en ambitieus zijn om hoge resultaten na te streven. Het gebouw en de lokalen en gecreëerde extra ruimten bieden veel mogelijkheden, ook al mogen lokalen meer uitdagend en stimulerend worden ingericht. De relatie tussen leerlingen en docenten en tussen docenten onderling en leerlingen onderling zijn positief. Leerlingen en docenten vinden het fijn om op deze school te zijn 2. de lespraktijk kenmerkt zich door ambities, maar kunnen aan kwaliteit winnen wat betreft variatie, uitdaging, effectiviteit, differentiatie en Dalton. In de lessen heerst een positieve sfeer. Samenwerking en samenspraak tussen docenten en leerlingen zijn duidelijk zichtbaar. Er zijn geen conflicten waargenomen. Leerlingen zijn betrokken en gemotiveerd, docenten zijn stimulerend. De lessen laten verder een divers beeld zien: van pareltjes (activerend, interactief e.d.) tot traditionele en docentgestuurde lessen en lessen met eenzelfde werkvorm (namelijk zelfstandige verwerking van de leerstof of het maken van huiswerk. Differentiatie in de instructie, doelformulering en reflectie en terugkoppeling aan het einde van lessen zijn weinig aangetroffen. 3. de school heeft verbeteringstappen gezet die al merkbaar leiden tot de eerste resultaten Uit de gesprekken met docenten en de schoolleiding blijkt dat de school een omslag heeft gemaakt naar aanleiding van de oordelen van de inspectie en een eerdere visitatie. Schoolleiding en team zijn er in geslaagd deze omslag samen te maken ondanks de diversiteit aan opvattingen binnen het team. Naast een aanpassing van de organisatie zijn concrete maatregelen geïmplementeerd gericht op het verbeteren van het onderwijs en het stimuleren van het samen leren. In dit verband vragen de borging en zo nodig het temporiseren van plannen aandacht. 7

8 4. de school ontwikkelt zich in positieve zin, maar deze lijn is nog kwetsbaar De school heeft duidelijke stappen gezet. De organisatie is aangepast. De kwaliteit van de resultaten is op de agenda geplaatst en op globaal niveau opgepakt (op concreet niveau moet dit nog meer gebeuren). In de concrete praktijk zijn initiatieven vorm gegeven. De school heeft veel potentie. Deze kan alleen tot wasdom komen wanneer het team en de leiding samen duidelijke afspraken maken over: - wat kenmerken zijn van een (gemiddelde) goede les en een goede Dalton-les - hoe docenten samen werken aan een open en lerende organisatie binnen teams en binnen secties - hoe docenten op alle niveaus de kennis van leerlingen (toetsen, observaties e.d.) systematisch benutten om hun onderwijs vorm te geven. 5 Afsluiting Het visitatieteam dankt de school voor de gastvrijheid en de goede organisatie van de dag. Wij danken de leerlingen, de docenten en de schoolleiding voor de open en plezierige wijze waarop zij onze vragen hebben beantwoord. Wij wensen de school veel succes toe met de volgende stappen in de ontwikkeling. Het visitatieteam hoopt dat deze visitatie hieraan een bijdrage heeft geleverd. Tot slot willen we u er op wijzen dat een kopie van dit visitatierapport wordt opgeslagen in het archief van het project Stap 2. Uw gegevens zullen niet verspreid worden naar derden, wij gebruiken deze informatie enkel voor verbetering van onze eigen methodieken. Wanneer u hier bezwaar tegen heeft, vernemen wij dit graag. 10 november 2016 Mireille Gill ard, Burt Aurik, René Grol, Roberto Crivellidelgado, Eelco van der Kruk en Cor Hoffmans. 8