Tekst: Carola van der Schrier

Transcriptie

1 Beeldbegeleiding in het onderwijs kent meerdere toepassingsgebieden. In dit artikel beschrijft ib er en beeldcoach Carola van der Schrier de door haar ontwikkelde methodiek voor de professionalisering van en door de leraar zelf, waar op haar school inmiddels succesvol mee wordt gewerkt. Tekst: Carola van der Schrier Tijdens de bijeenkomsten van Samen leren door beelden bespreken leraren 1 met elkaar in een kleine groep beeldopnamen uit de eigen klas volgens een vast stramien. Het vernieuwende aan deze methodiek is dat de leraren zelf een onderwerp kiezen op het gebied van interactie, klassenmanagement of didactiek en allemaal een opname (laten) maken vanuit de eigen klassenpraktijk. Voorbeelden van onderwerpen zijn; overgangsmomenten, binnenkomst, controle van begrip, coöperatieve werkvormen tijdens de rekenles, de start van de les, beurtverdeling tijdens een groepsles, begeleiding van zelfstandig doorwerken, een techniek van Teach like a champion, PBS, uitnodigen van leerlingen om actief mee te doen. Tijdens de bijeenkomst bekijken collega's met elkaar de zelfgekozen fragmenten van alle deelnemers. Zij laten zien wat zij willen laten zien en laten weg wat zij niet willen laten zien. Op deze manier zijn de deelnemers eigenaar van hun eigen professionalisering. Zij geven elkaar tips en adviezen die direct bruikbaar zijn in de praktijk. Samen leren door beelden heeft tot doel de kennis en vaardigheden van leraren te verbeteren en verder te ontwikkelen en omvat de drie aspecten van het krachtig leren; autonomie, relatie en competentie. 1 Daar waar leraar staat kan ook onderwijsondersteuner, onderwijsassistent, klassenassistent of een medewerker met een andere functie gelezen worden. Daar waar over een leraar als 'hij' gesproken wordt, kan ook 'zij' gelezen worden.

2 Autonomie Leraren kunnen verdrinken in goedbedoelde adviezen. Een groot deel van de tijd worden ze belast met het uitvoeren van richtlijnen van anderen. Die richtlijnen geven lang niet altijd antwoorden op vragen die bij de leraren leven. Daarom start de methodiek bij de leraar in de dagelijkse praktijk. Het gaat dus niet om het uitvoeren van wat de directie of het bestuur bedenkt. De leraren bepalen zelf wat zij willen leren. Het uiteindelijke doel is dat de leraren zelf de verantwoordelijkheid kunnen en durven nemen voor vernieuwingen en/of veranderingen in werkwijze en organisatie op de eigen school te beginnen in hun eigen klas. Relatie De leraren laten opnames aan elkaar zien en zien collega's aan het werk. Er is altijd veel animo voor eens bij elkaar in de klas kijken, maar dit blijft meestal bij goede voornemens door de ingewikkelde organisatie die daarvoor nodig is. Een opname in de klas is eenvoudiger te realiseren. De ib er kan een aangewezen persoon zijn om de opnames te maken, maar ook een handig neergezet mobieltje kan functioneren. Met Samen leren door beelden krijg je een kijkje in de klas van niet één maar van meerdere collega's. Hoe inspirerend is dat! In eerste instantie laten collega's laten collega's fragmenten zien waarover zij tevreden zijn. Collega's zien van elkaar wat in praktijk werkt. Er is geen vertaling nodig van theorie naar praktijk; het is praktijk. Ze krijgen begrip voor elkaars kwaliteiten en er ontstaat een verbondenheid. Zo ontstaat een professionele leergemeenschap. De ervaring leert dat in een veilige omgeving de leraren steeds meer van zichzelf laten zien. Ze gaan ook beelden laten zien waarover ze vragen hebben, momenten waarop het niet zo lekker liep. Ze zoeken ook steeds meer de verdieping in het niet zichtbare gedrag van zichzelf en van de leerlingen. Competentie Door het zien van beelden, raken de leraren geïnspireerd om na te denken over de eigen manier van onderwijs geven. Door deze methodiek ervaren leraren dat ze betekenisvol bezig zijn en dat hun leerlingen daarvan profijt hebben. Infographic van een bijeenkomst Samen leren door beelden

3 Samen leren door beelden is gebaseerd op de begeleidingsmethodiek vanuit de beeldbegeleiding en vanuit intervisie. Hoewel de basisstructuur van intervisiebijeenkomsten bruikbaar is voor deze methodiek, verschillen de bijeenkomsten wezenlijk van elkaar. Bij intervisie is sprake van slechts één inbrenger; bij Samen leren door beelden hebben alle deelnemers hun inbreng. Het gaat bij intervisie om het oplossen van een probleem terwijl het bij Samen leren door beelden gaat om het samen leren vanuit de praktijk van collega's. In de groep van elke deelnemer wordt een opname gemaakt van het gezamenlijk gekozen onderwerp. De deelnemer krijgt deze opname op een persoonlijke usbstick en is de enige persoon die de opname heeft en helemaal bekijkt. De groep staat onder leiding van een gespreksleider. De basisstructuur van een volledige bijeenkomst bestaat uit een: Inleiding met een terugblik op de vorige bijeenkomst Uitvoering van een cyclus Samen leren door beelden, twee per bijeenkomst Afspraken, evaluatie en sluiting Voordat er begonnen wordt, worden altijd eerst de spelregels doorgenomen; o.a. Alles wat tijdens de bijeenkomsten ter sprake komt is strikt vertrouwelijk en wordt op geen enkele manier elders besproken. De opnames worden alleen voor Samen leren door beelden gebruikt. De deelnemers zijn op alle bijeenkomsten aanwezig. Iedere deelnemer is verantwoordelijk voor zichzelf en medeverantwoordelijk voor de groep als geheel. Elke deelnemer brengt beurtelings een filmfragment in van 1 tot 3 minuten. De deelnemer leidt het fragment in en geeft een kijkrichting. Voor zover nodig licht de inbrenger de situatie kort toe, wat betreft de eigen rol of context. De groep kiest twee fragmenten die besproken worden. Reactie van een deelnemer: 'Ik heb geleerd dat ik misschien wel op een andere manier lesgeef dan een ander, maar dat dat niet goed of fout is. Eigenlijk ben ik wat positiever naar mezelf gaan kijken.' Dan volgt de adviesronde. Elke deelnemer schrijft voor zichzelf op wat hij ziet en hoort, zonder interpretaties en oordelen. Vervolgens schrijft hij op wat hij zo zou willen houden en waarom en wat hij anders zou willen doen, hoe dan en waarom. Daarna toetsen de deelnemers in tweetallen of de observatie inderdaad zonder interpretatie en oordeel is en maken zij samen een rangorde in de adviezen. De adviezen zijn positief geformuleerd. Om de beurt geven de duo's hun advies. Op deze manier krijgt de inbrenger meerdere, vaak heel verschillende, adviezen toegespitst op zijn praktijksituatie. Tenslotte volgt de afsluiting. De inbrenger kan toelichting vragen op een advies en vertelt met welke adviezen hij iets gaat doen. De andere deelnemers vertellen, aan de hand van wat zij gezien en gehoord hebben tijdens de bijeenkomst, waarmee zij in praktijk aan de slag gaan. Vervolgens wordt een volgend onderwerp gekozen en een nieuwe afspraak gemaakt.

4 Reactie van een deelnemer op een advies: 'Ik heb dat eigenlijk nog nooit zo bekeken, het is iets waar ik zelf nog nooit aan heb gedacht. Het is echt helemaal nieuw voor me. Ik moet nog wel verder nadenken over wat ik hiermee ga doen.' De deelnemers Het is belangrijk dat de deelnemers voorafgaande aan de bijeenkomsten goed kunnen kijken naar beelden en kunnen omgaan met feedback. Goed kijken is een kunst, vooral omdat we vaak snel onze mening klaar hebben over wát we zien. Daarom starten nieuwe deelnemers altijd met een introductie van ongeveer één dagdeel, getiteld 'Kijken naar beelden' (Dit is een korte introductie in beeldcoaching die Carola van der Schrier ook heeft ontwikkeld, red.). De deelnemers leren wat focussen, breed kijken en klein kijken met je mening kan doen en oefenen het op een positieve manier feedback geven en feedback ontvangen volgens het stramien van de bijeenkomsten met beelden van een andere leraar. Kijken naar jezelf op beeld is voor de meeste deelnemers best spannend, laat staan hoe spannend het is om die beelden van jezelf aan het werk, te tonen aan naaste collega's. Uit ervaring blijkt dat de grootste criticaster meestal de inbrenger zelf is! Professionalisering begint al bij het bekijken van jezelf aan het werk. Deelname is altijd vrijwillig en de deelnemers kiezen elkaar. Hoe homogener de groep is, bijvoorbeeld de leraren van de onderbouw samen en de leraren van de bovenbouw of van een bepaalde taakgroep bij elkaar, hoe eerder er verdieping plaatsvindt. Een groep met leraren die elkaar niet mogen, werkt niet lekker. De gespreksleider Het is belangrijk dat de gespreksleider een groep ontwikkelingsgericht kan begeleiden en ervaring heeft met beeldbegeleiding om de bijeenkomsten tot een succes ervaring voor de deelnemers te maken. De directie De directie faciliteert de deelname aan Samen leren door beelden. Het is aan de directie om de methodiek te introduceren op hun school. Hoewel de directie niet direct inzicht heeft in de inhoud van de bijeenkomsten en het aan de leraren overlaat hoe zij, op eigen wijze, aan de slag gaan met het verbeteren van hun

5 eigen onderwijs, blijft zij indirect berokken bij het project door er tijdens de POPgesprekken naar te vragen. De organisatie De bijeenkomsten van 90 minuten staan op het jaarrooster en vinden zoveel mogelijk plaats op leerlingvrije dagen en/of in rustigere periodes. Om de zes à acht weken vindt er een bijeenkomst plaats. In de spelregels, waaraan je je vooraf conformeert, staat onder meer dat iedere deelnemer verantwoordelijk is voor zichzelf en medeverantwoordelijk voor de groep als geheel. Dat betekent dat je bij alle bijeenkomsten aanwezig bent en elke keer een fragment laat zien. Reactie van een deelnemer n.a.v. een bijeenkomst: 'Door het bekijken van de beelden uit mijn eigen groep, heb ik zelf al veel ideeën gekregen hoe ik de overgangen beter kan organiseren.' Het aantal deelnemers op mijn eigen school is gegroeid tot boven de 90 procent. Er draaien nu acht groepen Samen leren door beelden. Iedereen die kan, doet vrijwillig mee. Het volgende schooljaar gaan alle groepen hiermee door. Een groep, die nu drie jaar draait, gaat zelfstandig verder. In februari 2017 is er op twee andere Haarlemse scholen een project Samen leren door beelden gestart. De deelnemers op mijn school geven aan dat zij het waarderen dat de adviezen die zij krijgen direct toepasbaar zijn in de praktijk. Geen enkele leraar weet alles en samen kom je tot oplossingen die je in je eentje niet bedenkt. Het leuke is dat je zowel iets inbrengt (je eigen filmpje en adviezen aan anderen) als dat je er iets voor terugkrijgt (tips). Aan het einde van de bijeenkomst vertel je wat je op ideeën heeft gebracht en/of waarmee je aan de slag gaat. In de volgende bijeenkomst vertel je wat je daarmee hebt gedaan. Zo kies je zelf waarmee je aan de slag gaat. Maar bovenal krijg je veel inspiratie van het zien van al die filmpjes. Het is zo boeiend om je collega's in hun groep aan het werk te zien. Je leert je collega's kennen en nog meer waarderen. Samen leren door beelden laat collega's samenwerken aan de eigen professionele ontwikkeling, zonder daarvoor ergens anders dure opleidingen te hoeven volgen. Het vindt plaats op de eigen school met vertrouwde collega's die werken met vergelijkbare leerlingen. Beelden zeggen meer dan woorden en samen leer je meer! - Bouwhuis, M. (2016) De leraar in Beeld. Handboek beeldbegeleiding in het onderwijs. Maasbommel: Pica. - Klabbers, V. (2014) Opbrengstgerichter leren werken met beeldbegeleiding als methodiek. Beter begeleiden Digitaal. LBBO. - Klabbers, V. (2016) Beeldbegeleiding als opleidingsdidactiek. Tijdschrift voor lerarenopleiders, 37(3), Meer, W. de & Rombout, T. (2005) Intervisie. Een wegwijzer. Houten: Bohn, Stafleu, van Loghum. - Jansen, H. & Brons, C, & Faber, F. (Redactie) (2013) Beeldcoaching zet in beweging. Baarn: De Weijer Uitgeverij.