Bedrijfsfinanciering: zó kan het ook! Nieuwe financieringsvormen voor het MKB, een update. Ro Braaksma Lia Smit

Transcriptie

1 Bedrijfsfinanciering: zó kan het ook! Nieuwe financieringsvormen voor het MKB, een update Ro Braaksma Lia Smit Zoetermeer, 23 juli 2013

2 ISBN : Rapportnummer : A Dit onderzoek is gefinancierd door het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap ( Panteia BV Panteia BV Bredewater 26 P.o. box CA Zoetermeer 2701 AA Zoetermeer The Netherlands Voor alle informatie over MKB en Ondernemerschap: De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia BV. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van Panteia. Panteia aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. The responsibility for the contents of this report lies with Panteia. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of Panteia. Panteia does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding 5 2 Alternatieve financieringsvormen Kredietunies Crowdfunding Matchmaking (Achtergestelde) leningen Beurs voor niet-genoteerde effecten Participatiefonds gefinancierd met obligaties Micro- en MKB-krediet Factoring Leasing Welk initiatief voor welk bedrag? 18 3 Conclusies 19 BIJLAGE 1 Bronnen 21 BIJLAGE 2 Aanbieders nieuwe financieringsvormen 23 3

4 4

5 1 Inleiding Kleine kredieten en hoge kosten Door onderzoek naar bedrijfsfinanciering loopt een rode draad: wie relatief bescheiden bedragen zoekt voor de start van zijn bedrijf, voor werkkapitaal, uitbreiding of vernieuwing, heeft minder kans die te krijgen bij de gevestigde financiële instellingen dan wie om miljoenen vraagt. De kosten voor het uitvoeren van een krediettoets zijn een deel van de verklaring: voor een klein krediet zijn ze relatief hoog. Banken en nieuwe regels Banken moeten sinds invoering van Basel lll voldoen aan hogere kapitaaleisen ten aanzien van hun eigen vermogen. Zij geven aan dat zij daardoor minder bedrijfskrediet kunnen verstrekken dan in het verleden. Het economische tij van dit moment zorgt er daarbij voor dat kredietverstrekkers kritischer zijn op mogelijke risico s. Vooral de kleinere kredietaanvragen van het MKB, dat relatief gezien minder transparant is over haar financiële positie, staan daardoor onder druk. Uit een enquête van de Nederlandse Bank blijkt dat banken van plan zijn hun acceptatiecriteria in 2013 verder aan te scherpen. 1 De in juli 2013 verschenen Verkenning MKB-financiering van de commissie Hoek geeft de hieronder gepresenteerde ontwikkeling van de kredietverlening door de drie Nederlandse grootbanken in de afgelopen drie jaar, naar omvang van de verleende kredieten. Hieruit blijkt duidelijk dat verreweg de grootste krimp zich voordoet bij de kleinste kredieten, tot : -4% per jaar. 2 1 Financiële Dagblad, 23 mei 2013: MKB ers die de komende maanden naar een bank gaan voor een kredietaanvraag, kunnen hun borst natmaken. Kredietvoorwaarden voor het midden- en kleinbedrijf worden aangescherpt. 2 Commissie Hoek, Verkenning MKB-financiering, 2 juli Zie figuur 5. 5

6 Dezelfde rapportage onderscheidt binnen het MKB drie categorieën die in het bijzonder te maken hebben met financieringsproblemen, namelijk: Starters Grensgevallen: bedrijven die volgens de criteria van vóór de kredietcrisis wel gefinancierd werden, maar volgens de na die tijd aangescherpte criteria niet meer Bedrijven in krimpsectoren Beperkte financiering, beperkt gebruik groeipotentieel Kortom, er dient zich een serieus bedrijfsfinancieringsprobleem aan voor met name het kleinere bedrijfsleven, dat kansrijke nieuwe bedrijvigheid en toekomstige groei in de kiem zou kunnen smoren. Voldoende reden om eens te kijken hoe bedrijfsfinanciering anders kan dan door een lening te vragen bij de bank. De bank is in Nederland veel meer dan elders in Europa (en in de wereld) dé bron van vreemd vermogen voor bedrijven en dat wreekt zich in de huidige situatie. Dit rapport: een update Panteia heeft in 2012 een beknopte publicatie gewijd aan nieuwe financieringsvormen. Daarbij is aandacht besteed aan de opstartproblemen van uiteenlopende initiatieven die variëren van bank- en andere vergunningen tot drempels bij communicatie en marketing. Deze publicatie is een update van het rapport uit 2012 en geeft antwoord op vier vragen: Hoe staan de vorig jaar behandelde alternatieve financiers er nú voor? Welke ontwikkelingen hebben zich voorgedaan? Wat zijn de verwachtingen voor de korte termijn? Welke nieuwe financieringsvormen hebben zich aangediend? Binnen het kader van deze rapportage wordt ook aandacht besteed aan financiële instrumenten als factoring. Dit is strikt genomen geen financieringsvorm maar via factoring verbetert een bedrijf zijn liquiditeitspositie en daarmee de beschikbaarheid van werkkapitaal. 6

7 2 Alternatieve financieringsvormen Dit hoofdstuk beschrijft in het kort een aantal nieuwe vormen van bedrijfsfinanciering, c.q. alternatieven voor financiering met bancair krediet. In de eerste plaats wordt beschreven hoe de initiatieven die zijn opgenomen in de rapportage uit 2012, zich hebben ontwikkeld. Daarna volgen beschrijvingen van nieuwe initiatieven. Ook is deze keer Qredits (microfinanciering) opgenomen, omdat deze organisatie nu tot een hoger bedrag leningen kan gaan verstrekken. In onderstaande tekstbox is een overzicht gemaakt. Initiatieven 2012 Kredietunies Digitale matchmaking kapitaalzoekers en investeerders Crowdfunding Achtergestelde leningen voor het MKB Beurs voor niet-genoteerde effecten Leasing en factoring Initiatieven 2013 MKB-fonds Delta Lloyd Qredits (tot ) Capital Credit fund Alpha 2.1 Kredietunies Wat is het? Kredietunies zijn coöperaties van ondernemers binnen een branche of regio. De leden van de kredietunie leggen geld in en de kredietunie financiert daarmee lidondernemers die behoefte aan financiering hebben. Een kredietunie behelst dus eigenlijk financiering van ondernemers door ondernemers. Bij de leden is doorgaans ook de expertise aanwezig om kansen en risico s van het gevraagde krediet te kunnen inschatten: zij kennen de man en kunnen de kwaliteit van zijn plan toetsen aan hun kennis van de markt. Kredietgevende leden fungeren naast kredietverstrekker ook als coach voor collega-ondernemers. Dat kunnen beginnende ondernemers zijn of al gevestigde. Hierdoor ontstaat voor de gefinancierde ondernemer een ondersteunend klankbord. Kredietunies bestaan elders al veel langer, bijvoorbeeld in de VS. Ook in voormalige Oostbloklanden wordt er veel mee gewerkt. In Nederland is in augustus 2012 Kredietunie Nederland opgericht. Deze coöperatieve vereniging van kredietunies stelt zich ten doel invoering van een stelsel van kredietunies in Nederland te faciliteren en te begeleiden. 1 Daarmee willen de initiatiefnemers in het gat springen dat is gevallen in de kredietverlening voor kleinere bedragen ten behoeve van het MKB: kredieten tot zijn voor banken nauwelijks rendabel, doordat beheers- en behandelkosten niet opwegen tegen de opbrengsten. 1 De kredietunies zijn eigenaar van Kredietunie Nederland. 7

8 Dit bedrag is de bovengrens voor uniekredieten. De kredietvoorwaarden zijn vergelijkbaar met die voor een bankkrediet. Kredietanalyse en -beheer zijn uitbesteed aan Qredits (zie paragraaf 2.7). Wat is er in Nederland bereikt? Inmiddels, medio 2013, zijn er vier kredietunies in oprichting: Mobiliteitsondernemers, in samenwerking met de BOVAG (verwachte start: zomer 2013) Bakkerijondernemers (start in de vorm van een crowdfundingplatform) Midden-Nederland (start in de vorm van een crowdfundingplatform) Zeeland (nog geen datum bekend) Daarnaast zijn er intussen al bijna 80 aanvragen gedaan voor oprichting van een kredietunie. De belangstelling voor deze alternatieve financieringsvorm is in een jaar tijd dus sterk gegroeid. Uitdagingen Wet- en regelgeving voor de financiële sector (Wet financieel Toezicht WfT), aangescherpt na en naar aanleiding van de kredietcrisis, is een belangrijk knelpunt. Voor een bankvergunning moet men aan strenge voorwaarden voldoen. Daarom zijn kredietunies anno 2013 bezig om van start te kunnen gaan als een besloten kring: daarvoor is geen bankvergunning nodig. De AFM heeft zich overigens al op het standpunt gesteld dat kredietunies niet vergunningsplichtig zijn, omdat de dienst die geleverd wordt de coaching is van de medeleden van de kredietunie. Daarvoor moet dan wel een vergoeding worden betaald. Ook moet er een heldere communicatie zijn over de risico s die een kredietverstrekker aangaat. Mogelijke oplossingen De gesprekken met de overheidsinstanties zijn in volle gang. Het CDA wil zich inzetten om de kredietunies altijd als besloten kring erkend te laten worden. Dan is een bankvergunning niet nodig. Daarbij is het dan o.a. van belang dat Nederland in de Europese CRD 4-richtlijn de kredietunies een uitzonderingspositie geeft. Dit is niet onmogelijk, want Engeland en Ierland hebben al decennia lang deze uitzondering voor hun land opgenomen. Vooruitblik en trends Als de juridische problemen tot een oplossing worden gebracht, zullen er de komende jaren een flink aantal kredietunies worden gerealiseerd. De ervaringen tot nu toe leren enerzijds dat de ontwikkeling van kredietunies zich in laag tempo voltrekt. Anderzijds is de belangstelling sterk gegroeid en is de druk hoog. Banken trekken zich namelijk steeds meer terug van de markt voor bedrijfsfinanciering onder de , het segment waar kredietunies zich juist op richten. Als er een juridische basis ontstaat en best practises zich ontwikkelen, kan de ontwikkeling sterk versnellen. Dat stelt o.a. eisen aan het organisatorisch vermogen van Kredietunie Nederland. Op de korte termijn zal het totale bedrag aan verleende kredieten enkele miljoenen tot tientallen miljoenen bedragen. 1 Kamerbrief Rapportage ondernemingsfinanciering 25 juni 2013, pag. 9, figuur 5. 8

9 2.2 Crowdfunding Wat is het? Crowdfunding is een verzamelnaam voor financiering van initiatieven of bedrijven door grotere aantallen particulieren, sponsors, donoren en/of investeerders die een bedrag naar eigen keuze in het initiatief of bedrijf investeren. De vergoeding die daar tegenover staat, kan sterk variëren van winstdeling via korting op producten tot gratis toegangskaartjes. Als een sterk punt geldt verder de combinatie van verschillende typen financiers. Het begint vaak met hetzij een kring van bekenden zoals vaste klanten, hetzij een groot aantal anonieme vaak via internet geworven financiers. Die leggen betrekkelijk kleine bedragen in en zorgen voor de social due diligence op basis waarvan professionele beleggers en investeerders vervolgens bereid zijn grotere bedragen in het project te steken. Wat is er in Nederland bereikt? Nederland telt momenteel (medio 2013) een 8-tal actieve crowdfundingspecialisten. Daarvan beschikken twee over een AFM-vergunning. 1 Ten opzichte van 2012 is crowdfunding gegroeid. In 2011 werd er door de verschillende platforms voor opgehaald, in 2012 ging het om 11,4 miljoen. 2 Dat het daarbij niet uitsluitend om kleine bedragen gaat, bewijst het voorbeeld van zorgverzekeraar Anno 2012: via CrowdAboutNow haalde deze partij een bedrag van 6 ton op voor de start-up. Uitdagingen Uitdagingen zijn er ten aanzien van de onbekendheid van crowdfunding en het wettelijke kader. Crowdfunding als begrip is inmiddels redelijk bekend, maar niet wanneer en hoe men er zelf gebruik van kan maken. Crowdfunders beperken zich daarom tot de groep die van de hoed en de rand weet en die groep meldt zich tot nu toe spontaan in voldoende mate. Op wat langere termijn zal de gebruiksaanwijzing voor deze wijze van financieren echter breder onder de aandacht gebracht moeten worden om ook de grote groep potentiële gebruikers te bereiken, die nu wegblijft omdat ze onvoldoende weten wat crowdfunding inhoudt. Verder heeft de AFM crowdfunding niet al te strikt aan de regels van de WfT gehouden, zolang het om kleine bedragen ging en zolang het nog een experiment was. Dat is intussen veranderd en de toetredingsdrempel voor nieuwe crowdfunders wordt daardoor hoger. Tot slot vraagt de markt nu om meer en betere informatie over projecten waarvoor financiering wordt gezocht, zeker als het gaat om grotere bedragen. Mogelijke oplossingen Via voorlichting aan accountants, adviseurs en andere intermediairs kunnen misverstanden en misplaatste verwachtingen ten aanzien van crowdfunding voor een deel uit de weg worden geruimd. Door de inzet van de kennis van intermediairs zal het gebruik van crowdfunding kunnen toenemen en het vertrouwen van ondernemers gewonnen kunnen worden. Monitoring van de ontwikkelingen en het opsporen van best practises kunnen hierbij nuttig zijn. 1 Geldvoorelkaar ( en CrowdAboutNow ( 2 Crowdfinance, Douw&Koren, Mei

10 In de komende tijd zal verscherpt toezicht door de AFM zorgen voor verdere professionalisering van de aanbieders en consolidering van de markt. Vooruitblik en trends Een betere informatievoorziening aan potentiële investeerders vraagt om intensievere inspanningen voor het verschaffen van die informatie, vooral voor grotere projecten. Te denken is aan de vorm van een prospectus. Zowel crowdfundingspecialisten als andere aanbieders van financieringsalternatieven willen hun klanten méér kunnen bieden dan alleen het eigen kernproduct: er is een trend om dat in te zetten als onderdeel van een financieringsmix, in samenwerking met aanbieders van andere producten. Zo kan geslaagde crowdfunding voor een project dienen als substituut voor een (dure) krediettoets: een bank kan dan op basis van de social due diligence van de geldverschaffers aanvullend krediet verlenen. Crowdfundingplatforms zullen op de korte termijn enkele tientallen miljoenen euro s aan financiering beschikbaar kunnen maken. Daarbij vervullen zij vooral een functie voor kredietaanvragen rond de , alhoewel de eerste voorbeelden van enkele tonnen er ook al zijn. 2.3 Matchmaking Wat is het? Een aantal organisaties in Nederland brengt ondernemers met een plan maar zonder (voldoende) kapitaal in contact met investeerders die rendement zoeken voor hun kapitaal en die geld willen steken in kansrijke ondernemingen. De ondernemer zet zijn propositie met plan en benodigd bedrag op de website van de organisatie en investeerders kunnen naar aanleiding daarvan contact leggen voor een eventuele deal. Zij leveren eigen, dus risicodragend, vermogen. Daar staat zeggenschap en delen in de winst tegenover. De matchmakers bieden doorgaans ook extra service zoals netwerkbijeenkomsten en voorlichting. Praktijkervaring leert dat slechts in een minderheid van de gevallen een match wordt gerealiseerd (minder dan 10%). Wat is er in Nederland bereikt? Er is in Nederland een beperkt aantal dienstverleners actief op het gebied van matching. InvestorMatch, Investeringsplein en Kapitaalplaza zijn de belangrijkste. 1 Afgezien van netwerkbijeenkomsten en voorlichting bieden matchmakers ook links naar en contacten met dienstverleners zoals accountants, juristen en bedrijfsadviseurs. InvestorMatch organiseert voor zijn klanten cursussen en coaching en biedt ook (voorlichting over) andere financieringsopties zoals bancair krediet, crowdfunding en subsidies, als onderdeel van een optimale financieringsmix. Crowdfunding heeft hier anders dan de in paragraaf 2.2 beschreven vorm betrekking op een kleine crowd van vermogende particulieren en business angels die grotere bedragen investeert 2, in een portefeuille waarmee men zijn risico kan spreiden Het gaat hier om vermogende particulieren en business angels. 10

11 Systematisch onderzoek naar effecten van matchmakingsites voor bedrijfsfinanciering in Nederland ontbreekt op dit moment. Daardoor wordt lerend vermogen onvoldoende benut. Ook is daardoor niet aan te geven wat de ontwikkeling in het afgelopen jaar is geweest. Uitdagingen Als belangrijkste mogelijke knelpunt geldt het economische klimaat: er is minder behoefte aan bedrijfsfinanciering. Daarnaast is deze vorm van financiering nog onvoldoende bekend bij intermediairs en ondernemers. Voor het gebruik ervan is dit een belangrijke drempel. Oplossingen Ook hier ligt er weer een belangrijke taak voor intermediairs en brancheorganisaties. Als zij ondernemers goed kunnen voorlichten over voor- en nadelen en voorbeelden van geslaagde matches kunnen geven, kan gebruik worden bevorderd. Belastingvoordelen voor investeerders kunnen voldoende funding bevorderen, hoewel er aan de aanbodkant momenteel geen tekorten lijken te zijn. Vooruitblik en trends Sommige matchmakers screenen hun cliënten tegenwoordig strenger. Kapitaalzoekers moeten aan voorwaarden voldoen, willen zij in aanmerking komen voor actieve begeleiding. Investeerders moeten inzicht geven in hun track record. Deze professionaliseringsslag zal doorzetten in deze sector, zeker als de geïnvesteerde bedragen hoger worden. Daarnaast is ook de trend zichtbaar om het accent te verleggen naar het vinden van de optimale financieringsoplossing voor de cliënt, in plaats van uitsluitend matchmaking te faciliteren. Momenteel groeit de animo bij vermogensbezitters om te investeren. Dat heeft onder meer te maken met de lage rente op spaargeld: men zoekt naar mogelijkheden met een beter rendement. 2.4 (Achtergestelde) leningen Wat is het? Een achtergestelde lening is een krediet waarbij de schuldeiser in geval van faillissement zijn geld pas terugkrijgt wanneer de concurrente schuldeisers zijn betaald (alle andere schuldeisers, van leveranciers tot de Belastingdienst). Met een dergelijke lening krijgt een bedrijf makkelijker bancair krediet. Banken zien een achtergestelde lening als vrijwel gelijk aan eigen vermogen. Door dit te versterken, kan een bedrijf makkelijker geld lenen. Wat is er in Nederland bereikt? Op dit moment zijn er meerdere initiatieven in Nederland met betrekking tot het verstrekken van achtergestelde leningen aan het MKB. Het Nederlands MKB Fonds stelt zich ten doel achtergestelde leningen aan MKBbedrijven te verschaffen tegen relatief lage kosten. Medio 2013 is het Fonds nog niet gestart. In vergelijking met 2012 is er geen vooruitgang geboekt. 11

12 Voor de grotere financieringsbedragen zijn er enkele mezzanine fondsen die achtergestelde leningen verstrekken, met marktconforme tarieven die de investeerders van een aantrekkelijk rendement verzekeren. Vooral familiebedrijven betalen die tarieven echter graag als zij daarmee gedeeltelijke onteigening kunnen voorkomen: zij financieren immers voor een langere periode via een lening, in plaats van met extern eigen vermogen van een informal investor of participatiemaatschappij die daarvoor aandelen vraagt en invloed op het bedrijfsbeleid. Een nieuw en recent gestart fonds met een relatief lage instap is het Delta Lloyd Mezzanine Fonds. Dit fonds verstrekt leningen vanaf 5 miljoen waar andere fondsen bij 20 miljoen en meer beginnen. De financiering is bestemd voor overnames, bedrijfsopvolging en uitbreiding en groei. Het fonds is zo recent gestart dat er nog geen track record beschikbaar is. Najaar 2013 zal Capital Credit Fund van start gaan, dat leningen in de range van tot 4 miljoen gaat verstrekken aan operationeel winstgevende MKBondernemingen (uitgezonderd: vastgoed, financiële dienstverlening en horeca), met funding door institutionele beleggers en pensioenfondsen. De financiering is bestemd voor groei en uitbreiding, overnames en herfinanciering. Vooruitblik en trends Banken trekken zich momenteel terug uit de markt voor achtergestelde leningen. Basel III-regels verplichten hen die grotendeels of zelfs volledig te boeken als risicodragend eigen vermogen. Die verplichting staat haaks op het streven het eigen vermogen van banken te optimaliseren. Dit houdt in dat de markt voor achtergestelde leningen ruimte gaat bieden voor nieuwe initiatieven. Anderzijds is het verstrekken van achtergestelde leningen aan MKB-bedrijven in een voortdurende recessie een risicovolle aangelegenheid, die dan ook een relatief hoog tarief met zich brengt. Snelle groei van nieuwe initiatieven op dit terrein ligt daardoor niet in de lijn der verwachtingen. 2.5 Beurs voor niet-genoteerde effecten Wat is het? De Nederlandse ParticipatieExchange, NPEX, stelt aanbieders van nietgenoteerde effecten zoals participaties in CV's, obligaties of aandelen, in staat deze op een makkelijke manier te verhandelen via een veilingsysteem. Kopers en verkopers zitten zelf aan de knoppen en hoeven er niet meer voor naar bank of broker. NPEX is een geautomatiseerd en online handelsplatform dat moet uitgroeien tot een volwaardige beurs. Het minimum voor aandelen is , voor obligaties Dit laatste heeft te maken met de kosten van juridische en accountantsdoorlichting van het bedrijf. Het maximum ligt op 30 miljoen. 12

13 Wat is er in Nederland bereikt? Medio 2013 heeft NPEX 30 noteringen: 22 fondsen en 8 bedrijven. Het aantal beleggers is in een jaar tijd verdrievoudigd en ligt nu op Het uitstaande kapitaal is in deze periode toegenomen van 20 miljoen naar ruim 80 miljoen. Uitdagingen Gebrek aan bekendheid van de doelgroep met deze faciliteit en de juiste aanpak om die doelgroep te bereiken, zijn knelpunten, ook al omdat goede voorbeelden spaarzaam te vinden zijn. Dit verbaast ook niet gezien de korte levensduur van deze online beurs. Vooruitblik en trends Het afgelopen jaar is er een verschuiving geweest van aandelen naar meer handel in obligaties. Gezien de economische ontwikkelingen voorziet deze beurs dat kredietwaardigheidbeoordeling van MKB-bedrijven toenemend de aandacht zal gaan vragen. 2.6 Participatiefonds gefinancierd met obligaties Wat is het? MKB Fonds is een al langer bestaande participatiemaatschappij die voor het eerst in 2012 een obligatie-emissie heeft gedaan voor funding van participaties. Dat zijn participaties in gezonde MKB-ondernemingen, met name ten behoeve van bedrijfsopvolging door middel van management buy-ins en buy-outs. Tot nu toe gaat het om participaties voor bedragen van gemiddeld 5 tot 6 ton. Een tweede emissie voor een bedrag van maximaal 10 miljoen wacht (medio 2013) op goedkeuring van de AFM. Aandelen van het bedrijf waarin wordt geparticipeerd, komen in het fonds. De vertrekkende DGA krijgt de gelegenheid gefaseerd terug te treden. Hij verkoopt daartoe de helft van de aandelen aan het fonds en draagt na circa vijf jaar de andere helft over aan zijn opvolger(s). Zo blijft hij in de overgangsperiode nog het gezicht van de zaak en is de continuïteit beter gezekerd. Wat is er in Nederland bereikt? Het initiatief bestaat nog maar zeer kort: klantenaantallen zijn nog niet beschikbaar. Wel is het initiatief nu inzetbaar voor bedrijven. Uitdagingen De belangrijkste uitdaging voor participatiefondsen die opvolging en overname van MKB-bedrijven willen financieren, is in contact komen met de juiste kandidaten. Voor een aantal bedrijfstakken staat het licht nog steeds op oranje, zo niet op rood wat betreft de vooruitzichten voor hun markt. Vooruitblik en trends Het beleggingsklimaat is de laatste tijd verbeterd, mede door de lage spaarrente. Dat verbetert de markt voor een obligatie-uitgifte. Verder groeit het aantal MKBbedrijven waarvoor geen of geen geschikte opvolger beschikbaar is en waarbij overnemende partijen moeilijk aan financiering kunnen komen. Door druk in de markt zal dit initiatief zich snel kunnen ontwikkelen. 13

14 2.7 Micro- en MKB-krediet Wat is het? Qredits is opgericht in 2009 en is de enige landelijk werkende microkredietinstelling in Nederland. Qredits is een non-profitinstelling die microkredieten verschaft voor een bedrag tot Met ingang van juli 2013 verstrekt Qredits ook MKB-kredieten voor bedragen van tot De doelgroep bestaat uit startende en bestaande ondernemers die moeite hebben om financiering bij een bank te krijgen. Inmiddels zijn (medio 2013) kredieten verstrekt voor een totaalbedrag van 62,5 miljoen. Klanten komen binnen via internet (35%), doorverwijzing van banken (25%), Kamer van Koophandel (20%), gemeenten en UWV (20%) en accountants/boekhouders (20%). Screening gebeurt door bezoek van een bedrijfsadviseur die het ondernememings- of investeringsplan en de persoonlijke financiële situatie bespreekt met de kandidaat, waarna een risk manager beslist over al of niet toekennen op basis van het plan en de analyse van de bedrijfsadviseur. Qredits biedt potentiële cliënten (tegen betaling) online tools: een ondernemerstest, een ondernemingsplansjabloon, schrijven van een ondernemingsplan en een verkoopplan en debiteurenbeheer. Daarnaast zijn er pakketten beschikbaar op het gebied van het schrijven van een ondernemingsplan, marketing, administratie en dergelijke. Tot slot biedt Qredits coaching. Daartoe beschikt men over 600 als ondernemerscoach opgeleide vrijwilligers. Uitdagingen Nog te weinig ondernemers weten Qredits te vinden, ondanks een fors aantal nieuwe aanvragen elke week. De middelen om aan de weg te timmeren en de naamsbekendheid te vergroten, zijn beperkt. Funding zou in de toekomst een probleem kunnen worden, na Vooruitblik en trends Het aantal cliënten van Qredits is vooral in 2011 sterk toegenomen en is daarna verder in een wat lager tempo gegroeid. Voor extra funding is inmiddels een beleggingsfonds voor de particuliere markt gestart. 2.8 Factoring Wat is het? Bij factoring neemt de factor (het factorbedrijf) de debiteurenportefeuille of een deel daarvan over, betaalt deze het grootste deel van de waarde van die portefeuille (bijvoorbeeld 75%) direct uit en het resterende deel na inning van de uitstaande vorderingen. Openstaande rekeningen worden zo omgezet in direct beschikbare liquide middelen en dus versterking van het werkkapitaal. 14

15 Bij factoring gaat het feitelijk niet om financiering. Wel kunnen bedrijven voorkomen dat zij financiering moeten aanvragen om tekorten in hun werkkapitaal op te vangen. 1 Hetzelfde geldt ook voor leasing. Met factoring kunnen bedrijven hun vaak tijdrovende debiteurenadministratie uitbesteden en profiteren van expertondersteuning bij debiteurenbeheer: risicoinschatting, beheer, incasso en eventuele juridische procedures. Wat is er in Nederland bereikt? De gevestigde Nederlandse factorbedrijven (vier) zijn verbonden aan banken en accepteren alleen middelgrote en grote klanten. Bijvoorbeeld IFN (eigenaar: Deutsche Bank) heeft de ondergrens voor acceptatie onlangs opgetrokken naar een omzet van 5 miljoen. Nieuwe toetreders die zich wel richten op kleinere bedrijven, zijn Trefi en Alpha Commercial Finance. Trefi is operationeel sinds voorjaar Trefi schrijft factuurbedragen gelijk over op de rekening van klanten, met flexibeler voorwaarden en een lagere vergoeding dan gehanteerd door de grote factorbedrijven. Er is ook geen verplichting om alle facturen te financieren. Incassokosten zijn voor eigen rekening, maar Trefi biedt wel ondersteuning bij de inning. Trefi legt de ondergrens voor acceptatie bij een omzet van en heeft voor 1 miljoen aan financiering uitstaan bij 20 klanten (medio 2013). Alpha Commercial Finance is operationeel sinds eind Alpha biedt fullservice factoring inclusief incasso. Klanten zijn business-to-business leverende bedrijven met een omzet vanaf , gemiddeld 8 fte en een gemiddelde portefeuille van Voor eind 2013 verwacht Alpha 100 klanten en 25 miljoen aan uitstaande financiering. Uitdagingen Tegenover verbetering van de liquiditeitspositie, meer tijd om te ondernemen en expertondersteuning staat de prijs die het factorbedrijf rekent en een onpersoonlijker relatie met afnemers als een bedrijf zijn debiteurenportefeuille overdraagt. Dat kan die relatie beschadigen. Ook brengt een overstap naar factoring eenmalige administratieve lasten mee: de debiteurenadministratie moet worden afgestemd op het systeem van het factorbedrijf. Ondernemers noemen te duur en in mindere mate invloed op de klantrelatie als nadeel van factoring. Het belangrijkste vraagstuk waarvoor toetreders op deze markt zich gesteld zien, is echter funding van de eigen service: hiervoor is een flink startkapitaal nodig dat moeilijk blijkt aan te trekken op acceptabele voorwaarden. Dit ondanks het onderpand dat men biedt in de vorm van vorderingen/facturen. Een handicap voor factoring is ook de vrij geringe bekendheid van dit instrument bij ondernemers in het MKB. 1 Dit noemen ondernemers als het belangrijkste voordeel van factoring. Andere voordelen zijn besparing op debiteurenbeheer en het feit dat het factorbedrijf het betalingsrisico draagt. Zie Span, T., J. Snoei en L. Smit, Leasing en factoring: kansrijke financieringsinstrumenten. Onderzoek naar de beleving en ervaringen van ondernemers in het MKB, Panteia, Zoetermeer,

16 Tot slot zet een aantal grote afnemers zijn kleine leveranciers voor het blok door eenzijdig vastgestelde lange betaaltermijnen of een verpandingsverbod van de debiteurenportefeuille. Mogelijke oplossingen Een borgstellingsregeling voor factorbedrijven kan een belangrijk obstakel waar zij mee te maken hebben, uit de weg helpen ruimen, namelijk hun eigen funding. Sinds oktober 2012 loopt een pilot waarbij de regeling Borgstelling MKB Kredieten ook openstaat voor financiële dienstverleners. Deze pilot loopt tot en met Verder is onder het Nederlandse belastingstelsel de rente op bancair krediet wel aftrekbaar, maar de kosten van leasing en factoring niet. Elders in Europa bestaan hiervoor faciliteiten zoals een lagere btw of versnelde afschrijving. En tot slot is meer en betere voorlichting over factoring gewenst voor ondernemers en intermediairs, dit om het beter bekend te maken bij de doelgroep. Vooruitblik en trends De Europese markt voor factoring is na 2009 fors gegroeid, volgens cijfers van Factors Chain International. 1 Hierbij wel de kanttekening dat Nederland op dit gebied een kleine speler is in Europa: waar hier een handvol factorbedrijven actief is, gaat het in landen als Duitsland en Italië om (veel) meer dan 100. Dat er bij het MKB vraag is naar dit product, bewijst het feit dat er nauwelijks speciale reclame voor hoeft te worden gemaakt: een stukje in dag- of vakblad over deze mogelijkheid om de liquiditeit op peil te houden, lokt al voldoende reacties uit voor aanbieders die kleine debiteurenportefeuilles accepteren. 2.9 Leasing Leasing bestaat al 50 jaar en is dus geen nieuwe vorm van bedrijfsfinanciering. Het gebruik in Nederland is wel onder de Europese maat en dat impliceert mogelijk een gemiste kans nu ondernemers minder kans van slagen hebben bij de bank. Daarom wordt er hier toch een paragraaf aan gewijd. Wat is het? Leasing is aankoop van kapitaalgoederen door een financier, die vervolgens tegen een contractuele vergoeding beschikbaar worden gesteld aan bedrijven. Er kan onderscheid worden gemaakt tussen equipment lease en autolease. Equipement lease heeft betrekking op bedrijfsmiddelen, van koffieapparaten tot industriële machines, draglines en oogstmachines. Autolease betreft auto s voor personen- en goederenvervoer. Bij contracten voor equipement lease is de leverancier van het equipement vaak als partij betrokken: door zelf een leasecontract af te sluiten (vendor leasing) of als intermediair. De aard van een leasecontract kan variëren van pandleasing, via financial lease en operational lease tot full operational lease. Bij pandleasing is het cliëntbedrijf volledig eigenaar, maar rust er een pandrecht op het object. Bij financial lease is de leasemaatschappij juridisch en het cliëntbedrijf economisch eigenaar. Bij operational lease is de leasemaatschappij volledig eigenaar. Bij full operational lease neemt de leasemaatschappij ook onderhoud en verzekering voor zijn rekening en eventueel tijdelijke vervanging. 1 Zie T. Span et al, o.c. figuur 2. 16

17 Om aan extra kapitaal te komen, kan ook eigen equipement worden verkocht aan een leasemaatschappij en vervolgens worden teruggeleaset: sale and lease back. Wat is er in Nederland bereikt? In Nederland maakt ongeveer een kwart van de MKB-bedrijven gebruik van leasing. Dat is een stuk lager dan het Europese gemiddelde van 40%. Circa 7% van alle investeringen wordt met leasing gefinancierd, tegen gemiddeld 17% in Europa. 1 Er is in Nederland een groot aantal leasemaatschappijen actief. Ook banken hebben hun eigen leaseafdelingen, evenals een aantal producenten en leveranciers van bedrijfsmiddelen. Uitdagingen Veel ondernemers in het MKB zijn onvoldoende op de hoogte van wat leasing precies inhoudt en wat het hun kan opleveren in vergelijking met bijvoorbeeld een bancair krediet (zoals een langere looptijd). Leasing is duur, denkt zeker de helft van de ondernemers in het MKB, gevraagd naar wat zij zien als nadelen ervan. 2 Daarbij wordt het serviceaspect van leasing (denk bijvoorbeeld aan het regelen van vervangend vervoer bij een onderhoudsbeurt van de leaseauto) niet altijd in de beoordeling betrokken. Vooruitblik en trends Gegeven de behoefte bij bedrijven aan financiering van werkkapitaal 3 en gegeven het feit dat die bij banken moeilijker te krijgen zal zijn en op hardere voorwaarden, ligt er nog een markt open voor leasing. Er zal nog wel zendingswerk moeten worden verricht onder MKB-ondernemers om ze beter bekend te maken met wat leasing is en met de voorwaarden. Ook is funding van leasemaatschappijen zelf een issue: kunnen zij zelf de financiering aantrekken die zij vervolgens doorgeven naar hun cliënten in het MKB? 1 Bron: Oxford Economics, The use of leasing amongst European SME s, Geciteerd in: Span, Tommy, Johan Snoei en Lia Smit, Leasing en factoring: kansrijke financieringsinstrumenten. Onderzoek naar de beleving en ervaringen van ondernemers in het MKB, Panteia, Zoetermeer, 2013, paragraaf Zie Span, T., J. Snoei en L. Smit, Leasing en factoring: kansrijke financieringsinstrumenten. Onderzoek naar de beleving en ervaringen van ondernemers in het MKB, Panteia, Zoetermeer, 2013, paragraaf 4.1 (tabel 10). 3 Volgens opeenvolgende financieringsmonitoren het belangrijkste doel waarvoor bedrijven financiering zoeken. Zie Braaksma, Ro, Wim Verhoeven, Lia Smit en Tommy Span, Financieringsmonitor Onderzoek naar de financiering van het Nederlandse bedrijfsleven, Panteia, Zoetermeer, Zie paragraaf 3.2 (tabel 9). 17

18 2.10 Welk initiatief voor welk bedrag? In onderstaande figuur wordt weergegeven voor welke bedragen welk initiatief geschikt is. Hoger dan 10 mln mln. 1-5 mln Factoring en microfactoring (Trefi+Alpha) Delta Lloyd mezzanine fonds Capital Credit Fund NPEX MKB Fonds Digitale matchmaking Crowdfunding Kredietunie Qredits Toelichting: de gepresenteerde aanbieders staan in volgorde van minimaal/maximaal te verkrijgen bedragen. Bij (micro)factoring: die is apart gezet omdat het geen financiering is in dezelfde zin als de andere financieringsvormen. Microfactoring (rood) is hier onderscheiden van traditionele factoring (oranje). 18

19 3 Conclusies Aan alternatieven voor bancaire financiering is niet te ontkomen Gesprekspartners in het kader van deze verkenning van alternatieve financieringsvormen signaleren vaak terugtrekkende bewegingen bij banken, vooral als het gaat om kleinere kredieten onder de De risico s nemen toe, getuige het sterk gestegen percentage bedrijven dat bij banken wegens financiële problemen onder bijzonder beheer valt. 1 En dan zijn er uiteraard de hogere eisen aan het buffervermogen van banken. Het gevolg is dat banken hun voorwaarden voor kredietverlening verder aanscherpen en dan in het bijzonder die voor het MKB, met zijn in verhouding tot de omvang van het krediet hoge kosten voor een krediettoets. 2 De lage spaarrente van dit moment wordt aangemerkt als een incentive voor beleggers om elders een beter rendement te zoeken, bijvoorbeeld in MKBobligaties. Trend naar aanbieden financieringsmix Ook aanbieders van nieuwe vormen van bedrijfsfinanciering gaan deels op zoek naar een voor de klant aantrekkelijke financieringsmix, waarbij het eigen product complementair is met dat van andersoortige aanbieders. Dit kan ten opzichte van de publicatie van 2012 als een trend worden gezien. Een initiatief dat de nodige publiciteit heeft gekregen, is dat van de nieuwe zorgverzekeraar Anno12, die via crowdfunding een bedrag van 6 ton binnenhaalde en ruim 2,5 miljoen van investeerders. 3 Door hun klanten de beste combinatie van financieringsmogelijkheden te bieden, kan gebruik worden gemaakt van de sterke kanten van de verschillende onderdelen van de mix en kunnen eventuele beperkingen worden gecompenseerd. Wie kans ziet met crowdfunding een substantieel bedrag binnen te halen, kwalificeert zich daarmee ook voor andere financiers zoals banken of investeringsfondsen: de crowd die er geld in steekt, schat het dan kennelijk in als een risico dat het waard is om genomen te worden. Bekendheid met alternatieve financieringsvormen nog gering Een meermalen genoemd knelpunt dat speelt bij zulke verschillende financieringsmethoden als microkredieten, crowdfunding, factoring en niet-genoteerde effecten, is een geringe bekendheid ervan bij de doelgroep: MKB-ondernemers. Enerzijds heeft verwerven van bekendheid tijd nodig, zeker bij deze doelgroep. Financiering is voor hen geen continu proces, zoals bij grote bedrijven die er specialisten voor inzetten. Anderzijds spelen onvoldoende interesse voor financiering en onvoldoende kennis van zaken op dit gebied ook een rol. Uit recent Panteia-onderzoek blijkt dat ondernemers in kleinere bedrijven (minder dan 50 werkzame personen) hun eigen kennis op dit gebied als vrij matig beoordelen. 4 1 Financiële Dagblad, artikel 24 juni 2013 (interview Biesheuvel, MKB Nederland). 2 Financiële Dagblad, art. Banken scherpen kredietbeleid MKB aan, 23 mei Braaksma, Ro, Wim Verhoeven, Lia Smit en Tommy Span, Financieringsmonitor Onderzoek naar de financiering van het Nederlandse bedrijfsleven, Panteia, Zoetermeer, Zie paragraaf

20 Voorlichting over nieuwe financieringsmogelijkheden moet vaak komen van MKBadviseurs zoals accountants en boekhouders of brancheorganisaties. 1 Als deze intermediairs met de juiste informatie gevoerd worden, belooft dat aantrekkelijke multipliereffecten. 1 Voorbeeld van een organisatie die dit oppakt, is Koninklijke Metaalunie: zie > financiering. 20