De innovativiteit van het MKB in 2013

Transcriptie

1 De innovativiteit van het MKB in 2013 S.T. Doove MSc, dr. Y.M. Prince Zoetermeer, september 2013

2 Dit onderzoek is gefinancierd door het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap ( ISBN rapportnummer referentie nummer A SD/C10337/2013/0002 publicatie september 2013 aantal pagina's 26 adres auteurs ia.nl; ia.nl adres Panteia Bredewater 26 Postbus AA Zoetermeer Nederland Tel: De verantwoordelijk he id voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van Panteia. Panteia aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. The responsibility for the contents of this report lies with Panteia. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of Panteia. Panteia does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.

3 Innovativiteit van het MKB Door diverse aspecten van innovatie te beschouwen, zoals de innovatie -inputs, de innovatieoutputs en het innovatieproce s, is inzicht verkregen in de innovativite it van MKB-bedrijven in verschillende sectoren. Door middel van een telefonische enquête onder bedrijven van het MKB-beleidspanel zijn diverse innovatie-indicatoren in kaart gebracht. Daaruit kan geconcludeerd worden dat bedrijven in de Industrie, Financiële instellinge n en de Verhuur en zakelijke dienstverlening op alle fronten koplopers zijn wat betreft innovatie. In tegenstelling tot deze sectoren zijn MKBbedrijven in de Bouwnijverheid op alle fronten juist weinig innovatief. De Horeca en Vervoer, opslag en communicatie scoren over het algemeen ook niet erg hoog op de verschillende innovatieaspecten. De sectoren Handel en reparatie en Overige dienstverlening behoren voor alle innovatieaspe cten tot de middenmoot. Daarnaast geldt voor zowel de innovatie-inputs en -outputs als het innovatieproces dat de mate van innovativiteit toeneemt met de grootteklasse. 3

4

5 1 Inleiding Innovativiteit meten met behulp van diverse indicatoren Innovativiteit is geen eendimensionaal begrip dat met één alleszeggende indicator gemeten kan worden. In praktijk dienen daarom meerdere indicatoren die iets zeggen over verschillende aspecten van innovatie beschouwd te worden om uitspraken te doen over de mate van innovativiteit. Idealiter worden de indicatoren van innovativite it zodanig gekozen dat zij zo goed en volledig mogelijk iets zeggen over de innovatie-inputs, de innovatieoutputs alsmede het innovatieproces. Net zoals in het productieproces zijn ook in het innovatieproces arbeid en kapitaal belangrijke inputs. De innovatieoutputs worden gevormd door onder andere producten dienstinnovaties, procesvernieuwinge n, organisatieveranderinge n en octrooien. Tevens is de betekenis van de vernieuwinge n van belang: welk percentage van de omzet wordt behaald met nieuwe producten/diensten, of wat is de mate van nieuwheid van de innovatie (nieuw voor het bedrijf, bedrijfstak, Nederland etc.). Het innovatieproce s geeft zicht op de wijze waarop innovatie -inputs omgezet worden in innovatieoutputs. Daarbij is zowel de kwaliteit van het interne proces als de externe gerichtheid van het bedrijf in de vorm van samenwerking en klant- en marktoriëntatie van belang. Telefonische meting onder MKB-bedrijven In een telefonische meting van het MKB-beleidspane l zijn in het voorjaar 2013 enkele vragen gesteld over de innovativiteit van MKB-bedrijven verspreid over 8 sectoren. In het MKB-beleidspanel zijn MKB-bedrijven opgenomen met minimaal 1 tot maximaal 249 werkzame personen. Zie de bijlage voor een nadere toelichting op het MKB-beleidspanel. De gegevens in deze rapportage hebben betrekking op MKB-bedrijven met minimaal 1 tot maximaal 249 werkzame personen. B eschikbare indicatoren zijn ingedeeld naar innovatie-inputs, innovatieproces en innovatieoutputs Vanwege de mix van diverse onderwerpen die in de meting aan de bedrijven zijn voorgelegd, is niet op alle bovengenoemde innovatie-indicatoren ingegaan. Het is echter wel mogelijk de beschikbaar gekomen indicatoren onder te verdelen in de drie categorieën die licht schijnen op de innovativite it: innovatie -inputs (paragraaf 2), innovatieproce s (paragraaf 3) en innovatieoutputs (paragraaf 4). 5

6

7 2 Innovatie-inputs Ruim de helft van de MKB-bedrijven investeert tijd in vernieuwingen In het afgelopen jaar heeft 56% van de MKB-bedrijven tijd geïnvesteerd in de ontwikkeling van nieuwe producten of diensten of verbeteringen van het productieproce s. Daarnaast heeft van deze 56% iets minder dan de helft (47%) van de MKB-bedrijven ook middelen daarin geïnvesteerd. Tabel 2.1 laat zien dat er tussen de sectoren grote verschillen zijn. Enkele bevindingen: - MKB-bedrijven in de Industrie en Verhuur en zakelijke dienstverlening investeren qua tijd het meest frequent in vernieuwing. Financiële instellinge n investeren qua middelen het meest frequent in vernieuwingen. - MKB-bedrijven in de Bouwnijverheid besteden het minst frequent tijd aan vernieuwingsactivite ite n. Bedrijven in de Horeca investeren zowel qua tijd als qua middelen relatief weinig aan vernieuwinge n. Tabel 2.1 Mate van investeringen in vernieuwingen qua tijd en middelen in het MKB, naar sector, in de afgelopen 12 maanden, gemeten in voorjaar 2013* Sector Afgelopen jaar tij d geïnvesteerd in vernieuwingen Naast tijd ook middelen geïnvesteerd in vernieuwingen Industrie + + Bouwnijverheid -- 0 Handel en reparatie consumentenartikelen - 0 Horeca - - Vervoer, opslag en communicatie 0 - Financiële instellingen 0 ++ Verhuur en zakelijke dienstverlening + 0 Overige dienstverlening 0 + Totaal 56% 47% *++ is veel meer dan gemiddeld, + is meer dan gemiddeld, 0 is ongeveer gemiddeld, - is minder dan gemiddeld, -- is veel minder dan gemiddeld 7

8 Investeringen in vernieuwingen nemen duidelijk toe met de grootteklasse Ook tussen de verschillende grootteklasse n doen zich verschillen voor (Figuur 2.1): - Bedrijven met 1 tot 9 werkzame personen investeren zowel qua tijd als qua middelen het minst vaak in vernieuwinge n. - Bedrijven met 50 tot 249 werkzame personen investeren zowel qua tijd als qua geld het vaakst in vernieuwingsactiv iteite n. Figuur 2.1 Mate van investeringen in vernieuwingen qua tijd en middelen in het MKB, naar grootteklasse, in de afgelopen 12 maanden, gemeten in voorjaar % 90% 80% 70% 81% 89% 60% 50% 53% 46% 40% 37% 30% 24% 20% 10% 0% 1-9 wp wp wp tijd ook middelen 8

9 Figuur 2.2 Geschat % van de totale arbeidsinzet besteed aan vernieuwingsactiviteiten in het MKB, door bedrijven die in de afgelopen 12 maanden tijd in vernieuwingen hebben geïnvesteerd, gemeten in voorjaar % 30% 31% 28% 25% 26% 20% 15% 10% 9% 5% 5% 2% 0% minder dan 5% 5 tot 10% 10 tot 25% 25 tot 50% 50% of meer weet niet/w.n.z. Variëteit in arbeidsinzet voor vernieuwingsactiviteiten De bedrijven die tijd hebben geïnvesteerd in de ontwikkeling van nieuwe producten of diensten of het verbeteren van het productieproces, hebben een schatting gegeven van de hoeveelheid tijd die daarmee gemoeid was. Figuur 2.2 laat zien dat er grote variatie is in de arbeidsinzet die besteed wordt aan deze vernieuwingsactiv iteite n. Een kwart van de MKB-bedrijven besteedt er minder dan 5% van de arbeidsinzet aan. Bijna een derde besteedt er 5% tot 10% van de arbeidsinzet aan. Ruim een kwart van de MKB-bedrijven besteedt er 10% tot 25% van de arbeidsinzet aan. 1 op de 10 MKBbedrijven besteedt 25% tot 50% van de arbeidsinzet aan vernieuwingsactivite iten. 1 op de 20 bedrijven besteedt zelfs meer dan de helft van de arbeidsinzet aan vernieuwingsactivite ite n. In bedrijven met 1 tot 9 werkzame personen wordt relatief een hoog percentage van de arbeidsinzet aan vernieuwingsactiv ite iten besteed. Bedrijven met 50 tot 249 werkzame personen zetten relatief vaak (83%) minder dan 10% van de arbeidsinzet in bij deze activiteiten. Dit moet wel in relatie gezien worden tot de relatieve grootte van de arbeidsomvang in deze bedrijven. In de Horeca (9%) en Verhuur en zakelijke dienstverlening (7%) besteden MKBbedrijven relatief vaak meer dan 50% van de arbeidsinzet aan vernieuwingsactivite ite n. MKB-bedrijven in de Verhuur en zakelijke dienstverlening besteden ook relatief vaak (15%) 25% tot 50% van de arbeidsinzet aan vernieuwingsactivite ite n. Daarentegen besteden MKB-bedrijven in de Overige dienstverlening en de Bouwnijverheid relatief vaak (respectievelijk 71% en 70%) minder dan 10% van de arbeidsinzet daaraan. 9

10

11 3 Innovatie proces 3.1 Samenwerking Relatief veel samenwerking bij MKB-bedrijven in de sector Financiële instellingen Gemiddeld werkt iets minder dan een derde van de MKB-bedrijven samen met andere partijen bij de uitvoering van hun vernieuwingsactiv iteite n. Zie figuur 3.1. Het betreft vernieuwingsactivite ite n gericht op de ontwikkeling van nieuwe producten/die nste n of de verbetering van het productieproces. Financiële instellinge n werken daarbij relatief vaker samen (49%). In de Bouwnijverheid wordt relatief weinig samengewerkt bij vernieuwingsactivite ite n (24%). Tussen de andere sectoren zijn geen grote verschillen waar te nemen wat betreft de samenwerking. De mate van samenwerking bij vernieuwingsactivite ite n neemt toe met de grootteklasse van het bedrijf, echter tussen de grootteklasse n doen zich geen grote verschillen voor. Figuur 3.1 Mate van samenwerking door het M KB bij vernieuwingsactiviteiten die de afgelopen 12 maanden verricht zijn, naar sector, gemeten in voorjaar % 20% 40% 60% Industrie 35% Bouwnijverheid 24% Handel en reparatie consumentenartikelen Horeca Vervoer, opslag en communicatie 30% 29% 27% Financiele instellingen 49% Verhuur en zakelijke dienstverlening 34% Overige dienstverlening 28% Totaal 31% 11

12 Figuur 3.2 Aangaan van nieuwe samenwerkingsverbanden gericht op ontwikkeling van nieuwe producten of diensten in 2012, naar sector, gemeten in voorjaar % 10% 20% 30% Industrie 18% Bouwnijverheid 14% Handel en reparatie consumentenartikelen 18% Horeca 7% Vervoer, opslag en communicatie Financiele instellingen 16% 16% Verhuur en zakelijke dienstverlening 26% Overige dienstverlening 13% Totaal 19% Een vijfde ging in 2012 nieuwe samenwerkingen aan In 2012 gingen gemiddeld 19% van de MKB-bedrijven nieuwe samenwerkingsverbande n aan gericht op vernieuwingsactivite ite n. Zie figuur 3.2. MKB-bedrijven in de Verhuur en zakelijke dienstverlening gingen relatief vaak nieuwe samenwerkingsverban den aan gericht op de ontwikkeling van nieuwe producten en diensten. In de Horeca gebeurde dit in 2012 veel minder vaak. Tussen grootteklassen zijn nauwelijks verschillen in de mate waarin bedrijven nieuwe samenwerkingsverbanden zijn aangegaan. Bij vernieuwing veel samenwerking met toeleveranciers MKB-bedrijven werken bij vernieuwingsactiv iteite n met verschillende partijen samen (tabel 3.1). Er wordt relatief veel samengewerkt met toeleveranciers (40%). Ook wordt er bij het ontwikkelen van nieuwe producten/die nste n en verbetering van het productieproce s samengewerkt met externe adviseurs (23%), klanten (20%) en kennisinstellinge n (15%). MKB-bedrijven in alle sectoren, op de Horeca na, werken het vaakst samen met toeleveranciers bij vernieuwingsactivite iten. Tussen de sectoren zijn grote verschillen te zien (tabel 3.1) in de mate waarin zij met bovengenoemde partijen samenwerken. Enkele bevindingen: - MKB-bedrijven binnen de Horeca werken relatief minder samen met klanten, toeleveranciers en kennisinstellingen. Daarentegen werken zij een stuk vaker samen met externe adviseurs. - MKB-bedrijven binnen de Industrie werken relatief (veel) vaker samen met toeleveranciers en kennisinstellingen. - MKB-bedrijven binnen de Bouwnijverheid werken relatief veel minder vaak samen met toeleveranciers. MKB-bedrijven binnen de Handel en reparatie consumentenartikelen werken juist relatief veel vaker samen met toeleveranciers. - MKB-bedrijven binnen de Overige dienstverlening werken bij vernieuwingsactivite ite n relatief veel vaker samen met externe adviseurs. 12

13 T abel 3.1 Type samenwerkingspartners bij vernieuwingsactiviteiten bij MKB-bedrijven, naar sector, meerdere antwoorden mogelijk, gemeten in voorjaar 2013* Sector Klanten Toeleveranci ers Kennis ins tellingen Externe adviseurs Industrie Bouwnijverheid Handel en reparatie consumentenartikelen Horeca Vervoer, opslag en communicatie Financiële instellingen Verhuur en zakelijke dienstverlening Overige dienstverlening Totaal 20% 40% 15% 23% *++ is veel meer dan gemiddeld, + is meer dan gemiddeld, 0 is ongeveer gemiddeld, - is minder dan gemiddeld, -- is veel minder dan gemiddeld Voor elk type samenwerking geldt dat meer bedrijven samenwerken bij de ontwikkeling van nieuwe producten/diensten en verbeteringen van het productieproce s naarmate de grootteklasse stijgt. Zoals verwacht werken veel minder bedrijven met 1 tot 9 werknemers samen met een kennisinstelling dan in de hogere grootteklassen het geval is. Samenwerking bij vernieuwing vrijwel even v aak op regionaal niveau als op nationaal niveau De belangrijkste samenwerkingspa rtners bij vernieuwingsactivite iten door MKB - bedrijven bevinden zich vrijwel even vaak op regionaal niveau (46%) als op nationaal niveau (41%). Zie figuur 3.3. Ongeveer 1 op de 8 bedrijven geeft aan dat de belangrijkste samenwerkingspartne rs bij vernieuwingsactiviteite n zich in het buitenland bevinden. 13

14 Figuur 3.3 Geografische locatie belangrijkste samenwerkingspartners bij vernieuwingsactiviteiten die in de afgelopen 12 maanden verricht zijn, door MKB-bedrijven, gemeten in voorjaar % 46% in de regio in Nederland 41% in het buitenland Als sectoren onderling vergeleken worden (zie figuur 3.4), dan bevinden in de Overige dienstverlening de belangrijkste samenwerkingspartners zich relatief vaak op nationaal niveau. In de Bouwnijverheid en Horeca worden deze relatief vaak gevonden op regionaal niveau. In de sectoren Handel en reparatie consumentenartikelen en Vervoer, opslag en communicatie worden de belangrijkste samenwerkingspartners relatief vaak gevonden in het buitenland. In de Horeca en Bouwnijverheid bevinden geen van de belangrijkste samenwerkingspartners zich in het buitenland. Figuur 3.4 Geografische locatie belangrijkste samenwerkingspartners bij vernieuwingsactiviteiten die in de afgelopen 12 maanden verricht zijn, door MKB-bedrijven, naar sector, gemeten in voorjaar % 20% 40% 60% 80% Industrie Bouwnijverheid Handel en reparatie consumentenartikelen Horeca Vervoer, opslag en communicatie Financiele instellingen Verhuur en zakelijke dienstverlening Overige dienstverlening 0% 0% 1% 12% 11% 10% 36% 33% 42% 30% 29% 27% 25% 25% 52% 51% 50% 49% 41% 48% 32% 58% 67% 73% in de regio in Nederland in het buitenland 14

15 Binnen het MKB worden de belangrijkste samenwerkingspartners het minst vaak op internationaal niveau gevonden. Dit komt binnen het kleinbedrijf met 1 tot 9 werkzame personen relatief iets vaker voor dan in de andere grootteklasse n. Bij MKB-bedrijven met 10 tot 49 en 50 tot 249 werkzame personen wordt het vaakst op nationaal niveau samengewerkt. In het kleinbedrijf bevindt de meeste samenwerking zich op regionaal niveau. 3.2 Voortdurend vernieuwen als onderdeel van de bedrijfsstrategie Bijna de helft van MKB-bedrijven heeft voortdurend vernieuwen als onderdeel van de bedrijfsstrategie Bij 45% van de MKB-bedrijven is voortdurend vernieuwen onderdeel van de bedrijfsstrate gie. Dit is vaker het geval naarmate de grootteklasse stijgt. Voor 42% van de bedrijven met 1 tot 9 werkzame personen is voortdurend vernieuwen onderdeel van de bedrijfsstrate gie. Dit is bijna het dubbele (82%) bij bedrijven met 50 tot 249 werkzame personen. Bij MKB-bedrijven binnen de Bouwnijverheid en Horeca is voortdurend vernieuwen relatief minder vaak onderdeel van de bedrijfsstrate gie. Binnen de sec tor Verhuur en zakelijke dienstverlening is dit relatief vaak onderdeel van de bedrijfsstrate gie. Zie figuur 3.5. Figuur 3.5 Voortdurend vernieuwen is onderdeel van de bedrijfsstrategie in het MKB, naar sector, gemeten in voorjaar % 20% 40% 60% Industrie 51% Bouwnijverheid 25% Handel en reparatie consumentenartikelen 46% Horeca 33% Vervoer, opslag en communicatie Financiele instellingen 42% 47% Verhuur en zakelijke dienstverlening 57% Overige dienstverlening 40% Totaal 45% 3.3 Drijfveren en obstakels voor vernieuwingsactiviteiten Proactieve motivatie versus reactieve motivatie MKB-bedrijven die in de afgelopen drie jaar nieuwe producten of diensten hebben geïntroduceerd is gevraagd wat hen er vooral toe heeft aangezet om tot de ontwikkeling of inkoop van nieuwe producten of diensten over te gaan. Beweegredenen die worden gegeven om over te gaan tot vernieuwingen zijn enerzijds proactief en anderzijds reactief. 15

16 Meer proactieve beweegredenen zijn bijvoorbeeld verbreding van de markt of nieuwe markten aan willen boren; beschikbaarheid van nieuwe technologieë n; onderscheidend willen zijn; verkrijgen van een voorsprong op andere bedrijven; concurrentie het hoofd bieden; creëren van een breder aanbod; duurzamer en milieuvriende lijker willen zijn; behoefte aan meer efficiëntie of betere productiviteit; passie voor het vak of creatieve ideeën willen uitwerken; meer winst en omzet genereren; specialisatie en risicospreiding. Meer reactieve beweegredenen zijn het volgen van de verandering en ontwikkelingen van de markt; de vraag van klanten; innovatie opgelegd door hogerop; gedwongen door veranderende wetgeving of eisen van de overheid. Grote variëteit aan knelpunten bij voortdurende vernieuwers, maar vooral gebrek aan geld, tijd en goed personeel MKB-bedrijven waarbij voortdurend vernieuwen onderdeel is van de bedrijfsstrate gie is gevraagd welke knelpunten zij tegenkomen bij vernieuwingsinspanninge n. Eén van de knelpunten die vaak genoemd werd is het gebrek aan financiën en/of investeerders. Ook tijdgebrek is voor veel bedrijven een probleem. Daarnaast zorgt het gebrek aan goede personen voor de nodige obstakels, zo geven veel bedrijven aan dat het personeel weerstand biedt en niet meewerkt, er te weinig kennis en kwaliteit is en creativiteit en ideeën ontbreken. Ook gebrek aan en problemen met ICT maakt vernieuwen lastiger. Wet- en regelgeving, bureaucratie en het verkrijgen van vergunningen is ook een vaak genoemd knelpunt. Tot slot zijn laagconjunctuur, de economische crisis, de krimpende afzetmarkt en het aan de man brengen van producten vaak genoemde belemmeringen. 3.4 Plannen aangaande ontwikkeling op schrift Figuur 3.6 Plannen aangaande de ontwikkeling van nieuwe producten en diensten op schrift gesteld in het MKB, naar sector, gemeten in het voorjaar % 20% 40% 60% 80% Industrie Bouwnijverheid Handel en reparatie consumentenartikelen Horeca Vervoer, opslag en communicatie 34% 39% 29% 30% 32% Financiele instellingen 59% Verhuur en zakelijke dienstverlening 46% Overige dienstverlening 35% Totaal 38% 16

17 Meer dan één op de drie voortdurend ver nieuwende MKB-bedrijven heeft plannen aangaande ontwikkeling nieuwe producten/diensten op schrift gesteld Meer dan een derde (38%) van de bedrijven in het MKB die voortdurend vernieuwen, heeft de plannen aangaande de ontwikkeling van nieuwe producten en diensten op schrift gesteld. Dit gebeurt vaker naarmate de grootteklasse toeneemt. Bedrijven met 50 of meer werkzame personen hebben hun plannen twee keer zo vaak (70%) op schrift gesteld als bedrijven met 1 tot 9 werkzame personen (35%). Figuur 3.6 laat zien dat er geen hele grote verschillen tussen de meeste sectoren zijn. MKB-bedrijven in de Financiële instellingen hebben het vaakst hun plannen aangaande de ontwikkeling van nieuwe producten of diensten op schrift gesteld, als zij voortdurend vernieuwen in hun bedrijfsstrategie hebben opgenomen. Ook MKBbedrijven in de Verhuur en zakelijke dienstverlening hebben relatief vaker hun plannen op schrift gezet. 17

18

19 4 Innovatieoutputs 4.1 Introductie van nieuwe producten/diensten Ruim een derde van de MKB-bedrijven introduceerde in de afgelopen drie jaar nieuwe producten of diensten Gemiddeld heeft 38% van de MKB-bedrijven in de afgelopen 3 jaar nieuwe producten of diensten geïntroduceerd. De introductie van nieuwe producten neemt duidelijk toe met de grootteklasse: bij 36% van de bedrijven met 1 tot 9 werkzame personen zijn in de afgelopen drie jaar nieuwe producten of diensten geïntroduceerd. Dat is 61% bij bedrijven met 10 tot 49 werkzame personen en maar liefst 72% in bedrijven met 50 tot 249 werkzame personen. Figuur 4.1 Introductie nieuwe producten/diensten in het MKB in de afgelopen drie jaar, naar sector, gemeten in voorjaar % 20% 40% 60% Industrie 43% Bouwnijverheid 23% Handel en reparatie consumentenartikelen 40% Horeca Vervoer, opslag en communicatie Financiele instellingen Verhuur en zakelijke dienstverlening Overige dienstverlening 28% 34% 38% 45% 43% Totaal 38% Zoals in figuur 4.1 is te zien, zijn er wat betreft de introductie van nieuwe producten of diensten verschillen tussen de sectoren. Zo zijn er in de afgelopen drie jaar relatief iets vaker nieuwe producten/die nste n geïntroduceerd door MKB-bedrijven in de Verhuur en zakelijke dienstverlening, de Industrie en de Overige dienstverlening. In de Bouwnijverheid en Horeca zijn door relatief weinig MKB-bedrijven nieuwe producten/diensten geïntroduceerd. 19

20 Figuur 4.2 Percentage van de omzet uit nieuwe producten of diensten die de afgelopen 3 jaar geïntroduceerd zijn in het MKB, gemeten in voorjaar % 30% 31% 25% 25% 25% 20% 15% 10% 9% 9% 5% 0% minder dan 5% 5 tot 10% 10 tot 25% 25 tot 50% 50% of meer weet niet/w.n.z. 2% 1 op de 10 MKB-bedrijven schrijft minstens de helft van de omzet toe aan nieuwe producten of diensten Een kwart van de MKB-bedrijven schrijft minder dan 5% van hun omzet toe aan nieuwe producten en diensten die zij de afgelopen drie jaar gelanceerd hebben. Zie figuur 4.2. Een ander kwart van de bedrijven genereert 5 tot 10% van de omzet uit verkoop van nieuwe producten of diensten. 31% van de MKB-bedrijven haalt 10 tot 25% van de omzet hieruit. Bijna 1 op de 10 MKB-bedrijven haalt 25 tot 50% van de omzet uit nieuwe producten of diensten. Ook haalt bijna 1 op de 10 MKB-bedrijven zelfs 50% of meer van de omzet uit nieuwe producten of diensten. Bedrijven met 50 tot 249 werkzame personen halen relatief vaker minder dan 5% omzet uit nieuwe producten of diensten, terwijl bedrijven met 1 tot 9 werkzame personen relatief vaak 50% of meer van de omzet hieruit halen. Dit moet uiteraard wel in relatie gezien worden tot de relatieve grootte van de omzet in deze bedrijven. MKB-bedrijven in de Overige dienstverlening halen relatief vaak (43%) minder dan 5% van hun omzet uit nieuwe producten en diensten die zij de afgelopen drie jaar gelanceerd hebben. Aan de andere kant halen MKB -bedrijven in de Verhuur en zakelijke dienstverlening (14%) en de Financiële instellingen (13%) relatief vaak 50% of meer van de omzet uit nieuwe producten/die nste n. 20

21 4.2 Vernieuwing van het productieproces Eén op de vijf MKB-bedrijven vernieuwde het productieproces Eén vijfde van de MKB-bedrijven heeft in de afgelopen drie jaar het productieproces vernieuwd. Hoe groter het bedrijf, des te vaker dit plaatsvond. Onder bedrijven met 1 tot 9 werkzame personen heeft 19% het productieproce s vernieuwd. Terwijl 38% van bedrijven met 10 tot 49 werkzame personen en 47% van de bedrijven met 50 of meer werkzame personen het productieproces vernieuwde. Als naar verschillen tussen sectoren wordt gekeken (figuur 4.3), is te zien dat relatief veel MKB-bedrijven in de Industrie en Verhuur en zakelijke dienstverlening het productieproce s vernieuwd hebben in de afgelopen drie jaar. In de Vervoer, opslag en communicatie en de Bouwnijverheid hebben relatief weinig MKB-bedrijven dit gedaan. Figuur 4.3 Vernieuwing in het productieproces in de afgelopen drie jaar in het MKB, naar sector, gemeten in voorjaar % 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Industrie 30% Bouwnijverheid 12% Handel en reparatie consumentenartikelen Horeca 15% 17% Vervoer, opslag en communicatie 9% Financiele instellingen 19% Verhuur en zakelijke dienstverlening 27% Overige dienstverlening 23% Totaal 20% 4.3 Aanpassingen in de organisatie van bedrijfsprocessen Ruim één op de drie MKB-bedrijven deed aanpassingen aan organisatie van bedrijfsprocessen In de afgelopen drie jaar heeft 35% van de MKB-bedrijven aanpassingen gedaan aan de organisatie van bedrijfsprocesse n. De frequentie van aanpassing van de organisatie van bedrijfsprocessen neemt toe met grootteklasse. Van de bedrijven met 1 tot 9 werkzame personen heeft bijna een derde aanpassingen gedaan. Dit is meer dan 2 keer zo vaak het geval bij bedrijven met 10 tot 49 werkzame personen e n zelfs bijna drie keer zo vaak het geval bij bedrijven met 50 tot 249 werkzame personen. Figuur 4.4 laat de verschillen tussen de sectoren zien. MKB-bedrijven in de Financiële instellinge n hebben het vaakst aanpassingen gedaan aan de organisatie van de bedrijfsprocesse n. MKB-bedrijven in de Bouwnijverheid doen het minst vaak aanpassingen. 21

22 Figuur 4.4 Aanpassing gedaan in de organisatie van de bedrijfsprocessen in de afgelopen drie jaar in het MKB, naar sector, gemeten in voorjaar % 10% 20% 30% 40% 50% Industrie 41% Bouwnijverheid 27% Handel en reparatie consumentenartikelen 37% Horeca Vervoer, opslag en communicatie 31% 31% Financiele instellingen 45% Verhuur en zakelijke dienstverlening 36% Overige dienstverlening 30% Totaal 35% 22

23 Bijlage 1 Toelichting op het MKB-beleidspanel Het MKB-beleidspane l is begin 1999 van start gegaan. De aanleiding destijds was een behoefte aan kennis over de impact van het overheidsbeleid op het MKB. Wat is de kennis en houding van de ondernemers ten aanzien van het gevoerde overheidsbeleid en hoe wordt hier door ondernemers in hun bedrijfsvoering mee omgegaan? Het huidige doel van het MKB-beleidspanel is drieledig: het meten van ontwikkelinge n in de tijd ten aanzien van het gedrag, de meningen en prestaties van MKB-ondernemingen; cumulatie van kennis over het MKB in al zijn facetten; optimale ontsluiting van data voor externen. Tot 2011 volgde het MKB-beleidspane l de tot dan toe in Nederland meest gebruikelijke definitie van het MKB: particulier bedrijfsleven tot 100 werkzame personen. In 2011 is aangesloten bij de internationaal vaker toegepaste grens van 250 werkzame personen. In 2013 is met ondernemers uit het MKB een gesprek gevoerd. Het responsoverzicht van de 2013-meting van het MKB-beleidspane l is opgenomen in tabel B.1. In de onderste twee rijen en de laatste kolommen van de tabel is de relatieve opbouw van de steekproef vergeleken met die van de populatie op basis van CBS-gegevens. Tabel B.1 Samenstelling MKB-beleidspanel Aantal werkzame personen Totaal Steekproef Populatie CBS Industrie % 7% Bouwnijverheid % 18% Handel en reparatie consumentenartikelen % 27% Horeca % 6% Vervoer, opslag en communicatie % 13% Financiële instellingen % 10% Verhuur en zakelijke dienstverlening % 7% Overige dienstverlening % 11% Totaal Steekproef Populatie CBS 55% 29% 17% 100% 94% 5% 1% 100% 23

24

25 De resultaten van het Programma MKB en Ondernemerschap worden in twee reeksen gepubliceerd, te weten: Research Reports en Publieksrapportage s. De meest recente rapporten staan (downloadable) op: merschap.nl. Recente Publieksrapportages A Monitor buitenlandse investeringen MKB A Exportindex MKB. Ontwikkelingen A Topsectoren: beeld en ontwikkeling. Update juli 2013 A Bedrijfsfinanciering: zó kan het ook! A Marina Bedrijvendynamiek en werkgelegenheid A Algemeen beeld van het MKB in de marktsector in 2013 en 2014 Update juni A Topsectoren in beeld. Internationale oriëntatie topsectoren A Topsectorenpane l. Methodologische verantwoording A Calimero creativiteit: De innovatieve netwerken van zzp ers A Hoe goed ligt de gemeente bij MKB? A Monitor Inkomens Ondernemers A Het wenkend perspectief van consumenteninnovatie A Innoveren achter de schermen A De financiële positie van het MKB in 2013 en 2014 A Minirapportage biomaterialen A Ontwerp krapte-indicator belangrijke beroepen topsectoren A Kleinschalig ondernemen 2013 A Topsectoren in beeld - Bekendheid met het topsectorenbe leid en beleving van het ondernemingsklimaat A Administratieve lasten MKB A Ambities en vermogensopbouw van zzp'ers A Topsectoren: beeld en ontwikkeling A Diaspora links van migrantenonderneme rs in Nederland A Intellectuee l eigendom topsectoren A MKB verdeeld over kabinetsbeleid A Topsectoren in beeld A Concurrentie in het MKB A Alles flex, is dat een mismatch? A Challengers: hun kenmerken en succesfactoren A Wie wordt werkgever? A Oudedagsvoorziening in het MKB A Benchmark klanten Qredits A De waarde van sociaal ondernemerschap A Grondstofschaarste? A Gezocht: werklocatie 3.0 A Algemeen beeld van het MKB in de marktsector in 2012 en Update december A Financiering van innovatie in het MKB A Samen starten A Inkomen, vermogen en dynamiek van zelfstandige n zonder personeel A Financieringsmonitor topsectoren 2012 A Ondernemen zonder personeel 25

26 A Meer innovatie door buitenlanders?! A Meerwaarde van studentbedrijve n A Duurzaam ondernemen in het MKB A Global Entrepreneurship Monitor 2011 The Netherlands A Gebruikers en communities A Wagenpark MKB en Grootbedrijf 2010 A Nieuwe financieringsvormen voor het MKB A Monitor Inkomens Ondernemers A Een typologie van ondernemers met lage inkomens A Kleinschalig Ondernemen 2012 A Hoe ondernemend zijn zzp'ers? A Duurzaam ondernemen in het kantoorhoudende MKB A Vergrijzing en ondernemerschap A Hoe werken bedrijven samen in projecten? A Ondernemen in de Sectoren 2011 A Zelfbewust een Zelfstandige Positie A Kerngegevens MKB 2011 A Financieringsmonitor 2011 A Arbeidsproductiv iteitstrends in klein-, midden- en grootbedrijf A Global Entrepreneurship Monitor 2010 The Netherlands A Ondernemen voor de toekomst A Trendstudie MKB en Ondernemerschap: Synthese A Uitvinders in Nederland A Kleinschalig Ondernemen 2010 A Trendstudie MKB en Ondernemerschap A Monitor vrouwelijk en etnisch ondernemerschap 2010 A Startende ondernemers A Bedrijvendynamiek en werkgelegenheid A Global Entrepreneurship Monitor 2009 The Netherlands A Ondernemen in de sectoren brochures A De arbeidsmarkt van Midden-Nederland A Monitor Inkomens Ondernemers A Stand van Zaken Zonder Personeel A Internationale benchmark ondernemerschap 2010 A Bedrijfsbeëindigingen in het kleinbedrijf A april 2010 Octrooien in Nederland A Ondernemen voor anderen! A Een kwestie van ondernemen A Innovatief ondernemerschap in detailhandel, horeca en ambacht A Slim en gezond afslanken A Ondernemen in de Sectoren A Springen over de Grens A Criminaliteitsprev entie door kleine bedrijven A Global Entrepreneurship Monitor 2008 The Netherlands A Internationale benchmark ondernemerschap 2009 A Kleinschalig Ondernemen 2009 A Kopstaartbedrijve n A Ondernemerschap in de wijk 26