LEERLABO VLUCHTELINGEN 3

Transcriptie

1 LEERLABO VLUCHTELINGEN 3 Alfabetiseren van analfabete vluchtelingen en nieuwkomers Sarah Slabbaert

2

3 PROGRAMMA LEERLABO 1. Ervaringsopdracht: de wereld door de ogen van 2. Een diverse doelgroep 3. Het alfabetiseringsproces in drie fases 4. Aan de slag: stimuleren van geletterdheid in de klas Uitwisselingsmoment 3

4 1. ERVARINGSOEFENING De wereld door de ogen van

5 1.1 DE WERELD DOOR DE OGEN VAN Lees de strookjes en dompel jezelf even onder in de kijk van een analfabeet op onze geletterde wereld. Bespreek de strookjes in groep. Schrijf nadien op een groene post-it wat jou het meest opvalt / verwondert / bijblijft. Schrijf ten slotte op een gele post-it een aspect waarmee je zeker rekening zal moeten houden als je met analfabete leerlingen aan de slag gaat. 5

6 VERWONDERING

7 DIT NEEM IK MEE

8 1.2 GEANALFABETI-WAT? Wanneer ben je nu eigenlijk gealfabetiseerd? 8

9 FUNCTIONEEL GELETTERD

10 1.2 VAN ALFABETISERING NAAR GELETTERDHEID Technisch gealfabetiseerd zijn - Naam kunnen schrijven - Een beetje kunnen lezen - Alle letters herkennen Functioneel geletterd zijn = geletterdheid inzetten om te functioneren in de maatschappij 10

11 1.2 FUNCTIONELE GELETTERDHEID IS het aanwenden van kennis, vaardigheden en attitudes om via geschreven taal te communiceren en informatie te verwerken, met cijfergegevens en grafieken om te gaan en gebruik te maken van ICT zodat je kan functioneren in je dagelijkse leven, in leersituaties en op je werkplek 11

12 1.2 FUNCTIONELE GELETTERDHEID IS De doelstelling bij alfabetiseren of geletterdheid bevorderen is daarom tweeledig: kunnen lezen en schrijven in zinvolle, functionele contexten. die lees- en schrijfvaardigheden kunnen inzetten om te participeren in de klas en in de maatschappij. Dit komt overeen met de doelstellingen van het onthaalonderwijs in het algemeen! ( omzendbrief Hilde Crevits, 2006)

13 1.2 FUNCTIONELE GELETTERDHEID ALS UITDAGING Wat is nu eigenlijk het probleem? Aan deze doelstellingen werken we toch met alle leerlingen, niet? Laaggeletterdheid steeds vaker een probleem

14 LAAGGELETTERDHEID ALS MAATSCHAPPELIJK FENOMEEN volwassenen in Vlaanderen kunnen onvoldoende lezen en schrijven om goed te kunnen functioneren in de maatschappij.

15 1.2 FUNCTIONELE GELETTERDHEID ALS UITDAGING Wat is nu eigenlijk het probleem? Aan deze doelstellingen werken we toch met alle leerlingen, niet? Laaggeletterdheid steeds vaker een probleem Meer obstakels dan moedertaalsprekers op weg naar geletterdheid De ene analfabeet is de andere niet

16 2. EEN DIVERSE DOELGROEP

17 2.1 EEN GROTE VERSCHEIDENHEID IN BEGINSITUATIE NIETgealfabetiseerden ZWAKgealfabetiseerden ANDERSgealfabetiseerden

18 2.1 EEN GROTE VERSCHEIDENHEID IN BEGINSITUATIE Kan niet lezen en schrijven, ook niet in de eigen moedertaal Weinig tot geen schoolse ervaring NIETgealfabetiseerden ZWAKgealfabetiseerden ANDERSgealfabetiseerden

19 2.1 EEN GROTE VERSCHEIDENHEID IN BEGINSITUATIE Kan niet lezen en schrijven, ook niet in de eigen moedertaal Weinig tot geen schoolse ervaring Kan een beetje lezen en/of schrijven. Bv. een aantal letters herkennen Weinig tot geen schoolse ervaring NIETgealfabetiseerden ZWAKgealfabetiseerden ANDERSgealfabetiseerden

20 2.1 EEN GROTE VERSCHEIDENHEID IN BEGINSITUATIE Kan niet lezen en schrijven, ook niet in de eigen moedertaal Weinig tot geen schoolse ervaring Kan een beetje lezen en/of schrijven. Bv. een aantal letters herkennen Weinig tot geen schoolse ervaring NIETgealfabetiseerden ZWAKgealfabetiseerden ANDERSgealfabetiseerden Kan lezen en/of schrijven in een andere taal met een ander schriftbeeld Enige tot veel schoolse ervaring

21 NIETgealfabetiseerden ZWAKgealfabetiseerden ANDERSgealfabetiseerden Hun competenties en talenten matchen vaak niet met wat er op school wordt verwacht! Beheersen vaak al (enkele) schoolse competenties en vaardigheden ZWAARDER TRAJECT: Nieuwe taal verwerven Betekenisvolle dingen doen in die taal Geletterd worden in die taal Schoolse vaardigheden en attitudes ontwikkelen VERSNELD TRAJECT vaak via versneld alfabetiseringstraject mogelijk om aan te sluiten bij basisniveau.

22 3. HET ALFABETISERINGSPROCES Een kader

23 3.1HET ALFABETISERINGSPROCES: EEN KADER ONTLUIKENDE GELETTERDHEID In deze fase maken kinderen expliciet kennis met geschreven taal en verwerven ze inzicht in de aard en functie ervan. Er worden belangrijke lees- en schrijfvoorwaarden ontwikkeld. BEGINNENDE GELETTERDHEID In deze fase leren kinderen alle lettertekens en gaan ze woorden decoderen om tot woordidentificatie te komen. Ze kunnen de letters ook zelf schrijven. EERSTE STAPPEN RICHTING GEVORDERDE GELETTERDHEID In deze fase kunnen kinderen woorden in hun geheel herkennen. Woorden schrijven gaat steeds vlotter.

24 3.1 CONCRETISERING DRIE FASES Verloopt in drie stappen: (In het onderwijs) tussen 2,5-7 jaar (kleuterklas 2 e leerjaar) Nadien: verdere stappen richting gevorderde geletterdheid Opdracht: ga samen op verkenning binnen het alfabetiseringsproces en plaats de activiteiten binnen de juiste fase! 24

25 3.1 FASE 1: COGNITIEVE FASE of ontluikende geletterdheid Doel: inzicht verwerven in de aard en de functie van de geschreven taal o Leren luisteren en leren spreken o Inzetten op deelvaardigheden en lees- en schrijfvoorwaarden o Experimenteel lezen/schrijven, globaal lezen = stevige en noodzakelijke basis! 25

26 3.1 COGNITIEVE FASE of ontluikende geletterdheid In deze fase is er zeker voor oudere AN ook ruimte voor: Experimenteel lezen: bijv. leerkracht noteert verslag van een klasuitstap of weergave van een kringgesprek vereenvoudigd aan het bord en laat de leerlingen lezen wat ze net hebben gezegd Globaal lezen: na een tijdje herkennen leerlingen woorden die ze vaak tegenkomen (bijv. agenda, speeltijd, datum, naam ). Ze kunnen deze woorden nog niet technisch decoderen, maar wel globaal lezen. Experimenteel schrijven: teksten die leerlingen hebben gekrabbeld, overgenomen of uitgeknipt, ook al kunnen ze technisch nog niet schrijven

27 3.1 FASE 2: ALFABETISERINGSFASE of beginnende geletterdheid Doel: het kunnen decoderen van geschreven woorden om tot woordidentificatie te komen en het zelf kunnen schrijven van de lettertekens en eenvoudige woorden. o o o o Ontdekken van geschreven taal / motoriek De functies van geschreven taal herkennen; gericht schrijfonderwijs in functionele taken Principes van het alfabetisch schrift ontdekken Elementaire leeshandelingen uitvoeren ( klank letter woord begrip) Alfabetisering is belangrijk onderdeel van beginnende geletterdheid! 27

28 3.1 FASE 2: ALFABETISERINGSFASE of beginnende geletterdheid Bewaak ook hier, zeker voor oudere AN, het functionele karakter tijdens het werken aan doelen: Eigen naam (over)schrijven op werkstukken, taken, agenda, kaartje voor zieke leerkracht Dagplanning invullen met behulp van leerkracht (namen en uren (over)schrijven) Zelf nieuwe labels maken voor bijgeleerde klaswoordenschat Agenda zelf invullen/overschrijven Differentiatietaken tijdens schrijf- en leestaken in de klas (zie verder) Motoriek verfijnen binnen PO-activiteiten, techniek en eventueel LO 28

29 3.1 FASE 3: AUTOMATISERINGSFASE of 1 e stap richting gevorderde geletterdheid Doel: Het kunnen herkennen van woorden in zijn geheel. Het schrijven gaat steeds vlotter. o Volledige woorden herkennen, ze hoeven niet meer letter voor letter gedecodeerd te worden o Technisch lezen en schrijven raakt geautomatiseerd o Gericht informatie halen uit teksten o Samenhang en structuur in teksten zien en aanbrengen in eigen schrijfsels o Meer aandacht voor functioneel lezen en genietend lezen Inzetten op functionele geletterdheid is voor (oudere) AN zeer belangrijk! 29

30 3.1 VOORTGEZET LEZEN EN SCHRIJVEN of verdere stappen in gevorderde geletterdheid Doel: het functioneel inzetten van taal om iets te doen, iets te weten (vb. recept lezen om te kunnen koken, een wenskaart om een zieke klasgenoot beterschap te wensen, een takenbord opstellen om ) en genieten van lezen en schrijven! Leerlingen kunnen nu technisch lezen en schrijven, maar blijf alert voor de grote kloof die ze nog steeds moeten overbruggen en ondersteun hen daarbij: aanknopen bij hun leefwereld, voorkennis oproepen, vertrekken vanuit concrete ervaringen, zinvolle en doelgerichte lees- en schrijfactiviteiten 30

31 3.2 RANDVOORWAARDEN (1) Een belangrijke voorwaarde om met het alfabetiseringsproces van start te kunnen gaan is een mondelinge basis Nederlands: Fase 0: werken aan basis mondelinge taalvaardigheid Taalbad: belang van heterogene groep/reguliere klas Expliciet taal aanbieden die lln nodig heeft om te functioneren op school en in de klas. Bv. TPR, zakwoordenboekje, woordlabels taalbadfase laten doorlopen in het verdere alfabetiseringstraject

32 3.2 RANDVOORWAARDEN (1) Een belangrijke voorwaarde om met het alfabetiseringsproces van start te kunnen gaan is een mondelinge basis Nederlands: Fase 0: werken aan basis mondelinge taalvaardigheid Taalbad: belang van heterogene groep/reguliere klas Expliciet taal aanbieden die lln nodig heeft om te functioneren op school en in de klas. Bv. TPR, zakwoordenboekje, woordlabels Loopt bij analfabete nieuwkomers dus samen met fase 1 (en blijft uiteraard ook doorlopen tijdens de andere fases)

33 3.2 RANDVOORWAARDEN (2) Expliciet werken aan drie belangrijke schrijf- en leesvoorwaarden die bij analfabete of laaggeschoolde leerlingen onvoldoende ontwikkeld zijn (~ cognitieve fase): Vertrouwdheid met taal en haar functies Taalbewustzijn Gebrekkig fonemisch bewustzijn Mond. Taalvaardigheid Kennis van de wereld Functies van schrift, lezen, schrijven, Boeken en verhalen Schrift als symbolische functie Missen begrippenkader (volgende, eerst, laatste ) Niet in staat tot objectivatie (bv. slang is langer woord dan regenworm) Belangrijk om hier expliciet aandacht aan te besteden!

34 3.2 RANDVOORWAARDEN (3) Hoewel het belangrijk is om expliciet aan enkele randvoorwaarden en elementen uit de alfabetiseringsfases te werken (in onthaalklas; zorguren/homogene groep), is het belangrijk om als leerkracht een differentiatiehouding als basishouding aan te nemen. Differentiatie als basishouding in de heterogene groep/reguliere klas: bied differentiatietaken aan met het oog op het werken aan geletterdheid in de verschillende fases van het alfabetiseringsproces. Belangrijk dat het alfabetiseringsproces ook tijdens deze lesmomenten doorloopt.

35 DIFFERENTIATIE-IDEEËN TIJDENS LEESACTIVITEITEN: o Eigen (talenten)portfolio aanvullen (bv. interesses afbeeldingen uit tijdschriften knippen en opplakken) o Woordenbingo tijdens voorleesmoment (LLN omcirkelen op hun woordkaart de woorden die ze horen) o Alln aan de hand van een boekenlijstje themaboeken / voorleesboeken / keuzeboeken van klasgenoten/voor de leerkracht in de boekenhoek laten verzamelen. o De leerlingen voeren een opdracht uit aan de hand van een stappenplan. De LK voegt afbeeldingen toe aan het stappenplan van de Alln. o

36 DIFFERENTIATIE-IDEEËN TIJDENS SCHRIJFACTIVITEITEN: o Alln tijdens groepswerk meer motorische taken laten uitvoeren (bijv. kaartjes knippen en nummeren, illustraties voorzien bij verhaal dat door de groep geschreven wordt, bij sprookje of fantasietekst eerste letter van elke alinea vormgeven ) o LLN schrijven verschillende recepten Alln schrijft samen met andere LL boodschappenlijstje op (kan ingrediënten overschrijven uit recepten) o De leerlingen schrijven een verslag over een klasuitstap (op de klasblog). De Alln maakt een verslag in de vorm van een stripverhaal (dat ook op de klasblog verschijnt). o

37 3.3 ALFABETISERINGSKADER: STERKTES EN UITDAGINGEN STERKE PUNTEN kader rond het alfabetiseringsproces biedt leraren houvast kader laat duidelijk zien dat elke fase evenwaardig is UITDAGINGEN moedertaalsprekers / vroege instromers doorlopen deze fases na elkaar, bij AN lopen deze fases door elkaar! de activiteiten binnen deze fases zijn op niveau van heel jonge kinderen. Een betekenisvolle vertaling naar de doelgroep is niet altijd evident!

38 4. AAN DE SLAG Stimuleren van geletterdheid in de klas

39 4.1 STIMULEREN TIJDENS FASE 1 Het geletterd huis (uit G-start) kan dienen als leidraad: 1. Modeling, het fundament - boodschap voor de ouders in de agenda schrijven, takenbord aanpassen samen met lln, naam op taken lln schrijven om het later te weten dat het van hem is, aanwezigheden lln aanduiden op blad/computer, naamkaartjes maken voor nieuwe lln

40 4.1 STIMULEREN TIJDENS FASE 1 2. Visuele boodschappen - Pictogrammen om dagverloop weer te geven - Er zijn werkboeken in de klas - Er zijn boeken aanwezig (in een boekenhoek) - Er hangen afbeeldingen met woordbeeld onder aan het bord/de muur - Gebruik van stappenplan Klas = geletterde omgeving!

41 4.1 STIMULEREN TIJDENS FASE 1 3. lees- en schrijfmateriaal - Bied veel kansen aan om te experimenteren met schrijf- en leesmateriaal: voorzie pennen, stiften, potloden, tijdschriften en kranten om zelf geschreven boodschappen te formuleren/uit te knippen als ze nog technisch kunnen schrijven.

42 4.1 STIMULEREN TIJDENS FASE 1 4. Interactie - Ga expliciet in interactie met lln over schriftelijke communicatie. - Bekrachtig schrijf- en leespogingen positief om de motivatie hoog te houden/te verhogen.

43 4.1 STIMULEREN TIJDENS FASE 1 5. Geletterd activiteitenaanbod doorheen de dag - Werken met boeken, kranten, tijdschriften - Aandacht aan geletterdheid binnen elke activiteit - Functioneel lezen en schrijven doorheen de dag (bv. werken met stappenplan, poster maken voor multiculturele markt en ophangen in de school, tijdens LO de stand bijhouden met streepjes om te weten wie gewonnen heeft - Spelen met technische aspecten van taal (bv. aandacht voor rijmen, woordspelletjes, klappen op klankgroepen (lied)

44 4.1 STIMULEREN TIJDENS FASE 2 o LEZEN: aan de slag met een structuurmethode LO Jongere lln: methode die de school in het 1 e lj gebruikt toch liefst zoveel mogelijk gebruik maken van woorden waarvan ze de betekenis al kennen! Oudere lln: Vertrek van een verslag van de klasuitstap, een weergave van een kringgesprek, een interessant verhaal van een lln/de LK om aan klankletterkoppeling te werken. SO Oudere leerlingen: methode uit volwassenonderwijs Jongere lln: Vertrek van een verslag van de klasuitstap, een weergave van een kringgesprek, een interessant verhaal van een lln/de LK om aan klank-letterkoppeling te werken. Goede methode voor doelgroep jaar? => zoekende!

45 o SCHRIJVEN: van experimenteel naar functioneel Jongere (LO)/oudere (SO) lln: eventueel werken met structuurmethode 1 e leerjaar/volwassenonderwijs Oudere (LO)/jongere (SO) lln: meteen inzetten op functioneel schrijven Eigen naam (over)schrijven op werkjes, taken, agenda Takenbord invullen met behulp van leerkracht (namen (over)schrijven) Zelf nieuwe labels voorzien in de klas voor bijgeleerde klaswoordenschat Agenda zelf invullen Differentiatietaken tijdens schrijftaken in de klas (zie verder)

46 4.1 STIMULEREN TIJDENS FASE 3 LO + SO: Leerling zoveel mogelijk betrekken bij het reguliere klasgebeuren en de lees- en schrijftaken die de reguliere leerlingen uitvoeren.

47 4.2 UITDAGENDE DOELGROEP Denk nog eens terug aan onze uitdagingen: Er is een groeiende uitdagende doelgroep analfabete jongeren tussen 10 en 14 jaar waarvoor er weinig prikkelende materialen voorhanden zijn. Dit is een uitdaging voor onthaalleerkrachten én reguliere leerkrachten.

48 4.2 AAN DE SLAG MET DEZE UITDAGING 1. Vorm per onderwijsniveau (BaO / SO) 3 groepjes. 2. Elke groep krijgt een alfabetiseringsfase als focus 3. Herwerkt de activiteiten in jouw focusfase tot activiteiten voor jouw doelgroep (10-12j of 12-14j) 4. Stel een schrijfverantwoordelijke aan die jullie ideeën kan neerpennen (zie voorgestructureerd blad). 5. Resultaat: inspiratiebundel activiteiten op maat voor deze doelgroep. Timing: +/

49 6. UITWISSELMOMENT 49

50 MATERIALEN BAO G-start (werken aan ontluikende geletterdheid; gericht op KO, maar veel kan doorgetrokken worden naar BaO) Goochelen met woorden (gericht op onthaalklas, eerste onthaal veel kan geïntegreerd worden in reguliere klas) Joker (gericht op onthaal in reguliere klas) Zien is snappen visuele handleiding voor taalbeschouwing Veilig leren lezen (kim-versie) Leesprikkels lesmateriaal voor begrijpend lezen in het eerste leerjaar Website (thema s: beginnende geletterdheid en alfabetisering) bijv. 15 tips voor de alfabetiseringsklas 7/43 (gemaakt voor uitdagende doelgroep 10-14j; wij zijn niet overtuigd)

51 MATERIALEN SO Klaar? Af! Taalkit 1 en 2 (handleiding=> veel tips!) Alfalfa Nieuw Leven: een soap voor laaggeletterde anderstaligen Sterckx, M. (2000). Graffiti in de klas. Een manier om anderstalige nieuwkomers te alfabetiseren. Alfanieuws, nr.2 Zwart op Wit (structuurmethode uit volwassenonderwijs; kan inspirerend werken, volledig online te downloaden) Okans op het web: e.pdf Website (thema s: beginnende geletterdheid en alfabetisering) bijv. 15 tips voor de alfabetiseringsklas 7/43 (gemaakt voor uitdagende doelgroep 10-14j; wij zijn niet overtuigd)

52 CONTACT Sarah Slabbaert Centrum voor Taal en Onderwijs - KU Leuven Blijde Inkomststraat 7 bus Leuven sarah.slabbaert@kuleuven.be

53 HET STEUNTEAM VLUCHTELINGEN BEREIKEN? Zit jijzelf, een collega of jouw school met een zorg of concrete hulpvraag rond (een) vluchtelingenkind(eren)? Twijfel dan niet om het Steunteam Vluchtelingen te contacteren via ons aanmeldingsformulier. Wij kijken graag samen met jou verder naar je zorg/hulpvraag!