Beleidsplan. SCOPE scholengroep. Omgaan met (hoog)begaafdheid in het basisonderwijs op de SCOPE scholen. 25 juni Werkgroep organisatie

Transcriptie

1 Beleidsplan Omgaan met (hoog)begaafdheid in het basisonderwijs op de SCOPE scholen 25 juni 2012 SCOPE scholengroep Werkgroep organisatie

2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 Verantwoording... 3 Kijk op (hoog)begaafdheid... 4 SiDi Compacten en verrijken Vervroegd doorstromen Handelingsgericht werken Kaleidoscope MIKpunt en externen Borging en evaluatie

3 Verantwoording SCOPE scholen zijn scholen met een opdracht. De meest fundamentele is de pedagogische opdracht. Onze scholen vormen voor leerlingen een omgeving waarin ze zonder enige belemmering naar hun volle vermogen kunnen leren. Dat leren is een proces van persoonlijkheidsontwikkeling, veel-dimensionaal en integraal. De school is een waardengemeenschap, waar leren een sociale activiteit is. Leren doe je vooral door deel te nemen aan een praktijk van menselijk handelen. Binnen SCOPE streven we naar brede zorg voor leerlingen en doen we ons uiterste best om deze zorg aan al onze leerlingen te kunnen bieden In het hedendaagse onderwijs is omgaan met verschillen een centraal thema geworden en in verband hiermee is er in de laatste jaren een toenemende belangstelling voor (hoog)begaafdheid. Ook ouders komen steeds meer met vragen over hun kind(eren) met betrekking tot (hoog)begaafdheid. Uitgaande van onze visie, zoals die hierboven beschreven is, willen wij iedere leerling optimale kansen en zorg bieden. De laatste jaren heeft de school veel geïnvesteerd in een goed leerlingvolgsysteem en onderwijsaanbod voor de zwakke tot gemiddelde leerling. We hebben via instructietafels en differentiatie op leerstofinhouden deze kinderen leren begeleiden. In elke groep zijn er echter ook kinderen die een ontwikkelingsvoorsprong hebben. We noemen deze kinderen soms (hoog)begaafd, in andere gevallen spreken we van slimme kinderen of pluskinderen. Niet alle kinderen die opvallen door hoge testresultaten en een goed leervermogen zijn onderzocht en als (hoog)begaafd gediagnosticeerd. Toch vraagt deze groep binnen de klas ook een duidelijke zorg. De school is in het verleden in een zekere regelmaat geconfronteerd met de problematiek die daarmee samenhangt. We leggen ons er op toe om voldoende toegerust te zijn om deze kinderen optimaal te kunnen begeleiden. De SCOPE scholengroep bestaat uit twaalf basisscholen, een school voor zeer moeilijk lerenden, een scholengemeenschap voor voortgezet onderwijs en een school voor praktijkonderwijs. Het doel is doorlopend onderwijs aan te bieden, waarbij het basisonderwijs en voortgezet onderwijs naadloos op elkaar aansluiten. Zo is de behoefte ontstaan aan onderlinge afstemming en samenhang, ook in aansluiting naar het voortgezet onderwijs. Dit bovenschools beleidsplan op het gebied van de excellente leerling dient als kapstok voor de schoolspecifieke beleidsplannen. 3

4 Kijk op (hoog)begaafdheid Er bestaan verschillende theoretische modellen over (hoog)begaafdheid. In de moderne visies op (hoog)begaafdheid spreekt men over het algemeen over het behalen van uitzonderlijke prestaties op verschillende gebieden. Volgens Renzulli en later Mönks beschikt een (hoog)begaafde leerling naast een hoge intelligentie ook over een hoge graad van creatief denken en een hoge taakgerichtheid/motivatie. De factoren in de omgeving (gezin, school en vriendenkring) bepalen mede of dit talent tot uiting komt in hoge prestaties. Volgens de literatuur zijn kenmerken van een hoge begaafdheid: - Een zeer goed geheugen. Opvallend bij hoogbegaafde kinderen en jeugdigen is hun vermogen snel kennisinhouden in zich op te nemen. Dit wordt vergemakkelijkt, doordat zij de beschikking hebben over de juiste leermethoden (procedures). Ook de snelheid en het gemak, waarmee voorvallen en kennisinhouden uit een (ver) verleden worden gereproduceerd, is frapperend en kan een signaal zijn voor hoogbegaafdheid. - Een hoge intelligentie Soms wordt als criterium de 5% hoogst presterenden op een intelligentietest aangehouden, soms wordt uitgegaan van 2%. In termen van intelligentiequotiënten betekent dit respectievelijk hoger dan circa 125, en hoger dan circa

5 - Creatief denken Intelligentie omvat het convergent en divergent denken bij het oplossen van problemen. Onder convergent denken wordt verstaan het stap-voor-stap-redenerend oplossen van problemen. Divergent denken daarentegen heeft meer de vorm van brainstorming. Met name het divergent denken is belangrijk voor hoogbegaafd presteren, omdat het een voorwaarde is voor creativiteit. - Een groot kennisbestand - Een grote leergierigheid. Op jonge leeftijd kunnen nieuwsgierigheid en ondernemingslust herkend worden als voorlopers van leergierigheid en prestatiegerichtheid / ambitie. Naast deze kenmerken is, zoals gezegd, de rol van de omgeving van invloed, volgens het model van Heller. 5

6 De ouders, de vriendenkring en ook de school zijn belangrijke omgevingsfactoren die de leergierigheid en innerlijke ambitie van het kind kunnen stimuleren of afremmen. (Hoog)begaafdheid is geen blijvende toestand, waarin je je voor eens en voor altijd bevindt. (Hoog)begaafdheid wordt hoe langer en meer gezien als een dynamisch proces, waarin de persoon zich onder invloed van wisselende milieufactoren en bepaalde persoonlijkheidsfactoren min of meer (hoog)begaafd zal gedragen. In die zin bén je niet (hoog)begaafd, maar kun je het worden. Definitie excellente leerling zoals die binnen SCOPE wordt gehanteerd: Deze definitie is afgeleid van de theorie van Sternberg (2003) Een excellente leerling is een leerling die wordt gekenmerkt door een hoog cognitief, intelligent vermogen, dat bestaat uit meerdere facetten: o het analytisch vermogen (IQ Cito cijfers); o het creatieve vermogen; o het praktische vermogen. o dit uitgesplitste intelligente vermogen is merkbaar in bijbehorende vaardigheden. Sternberg onderscheidt drie basis denkvaardigheden: analytische intelligentie, creatieve intelligentie en praktische intelligentie. Sternberg's denkvaardigheden voor succesvolle intelligentie De vaardigheid die we vooral met schoolse activititeiten verbinden: Analytisch Inzicht Logisch redeneren Informatie opnemen en weergeven Hoofd- en bijzaken onderscheiden Denkprocessen en oplossingsrichting(en) overzien Objectiviteit Deze vaardigheden vallen vooral samen met wat bij de meeste IQ-testen gemeten wordt. Het vermogen om veel informatie tegelijkertijd met elkaar in verband te brengen: Creatief Flexibel denken Inventiviteit Associëren en brainstormen Complexe, meerduidige informatie tegelijkertijd overzien Ongewone, originele vragen stellen Problemen in een ander kader plaatsen (out-of-the-box) Inlevingsvermogen Subjectiviteit (bijvoorbeeld esthetisch oordeel) Het creatieve vermogen speelt een grote rol in wetenschap, kunst, 6

7 probleemoplossend vermogen en samenwerking met anderen. Het vermogen om ideeeën concreet te maken in een maatschappelijk waardevol product: Praktisch Doelgericht denken en werken Overzien wat bijdraagt aan het doel en wat niet Zelfkennis: eigen sterke en zwakke kanten kennen Overtuigingskracht Teamwork Plannen Materiaalbegrip Praktische vaardigheden zorgen ervoor dat (nieuwe) kennis en creatieve ideeën zichtbaar gemaakt worden in een tastbaar resultaat.. Iedereen heeft in meerdere of mindere mate elk van deze drie denkvaardigheden tot zijn beschikking, maar het is heel zeldzaam dat iemand ze alle drie even goed beheerst. De meeste mensen hebben een duidelijke voorkeur voor een, of soms twee van deze manieren van denken. Als je dus hetzelfde probleem voorlegt aan drie mensen, van wie de ene vooral tot analytisch denken neigt, de tweede tot creatief en de derde tot praktisch denken, dan zie je hoe ze tot heel verschillende oplossingen komen voor hetzelfde probleem. Sternberg stelt dat er sprake is van succesvolle intelligentie wanneer iemand in staat is om zijn vaardigheden op zowel analytisch, creatief als praktisch gebied succesvol te managen 7

8 SiDi-3 SiDi 3: Signalering en Diagnosticering Hoogbegaafdheid Aandacht voor (hoog)begaafdheid begint met een goede wijze van signalering Het SiDi 3 protocol is een gestructureerd signalerings- en diagnoseprotocol voor leerlingen van groep 1 t/m 8, waarin de hele procedure in stappen is weergegeven. Het bevat instrumenten om de ontwikkelingsvoorsprong bij leerlingen en de mate van een hoge begaafdheid in kaart te brengen Deze groep kinderen is niet altijd even gemakkelijk te herkennen. Onderpresteren, afwijkend gedrag en onderschatting kunnen dan het gevolg zijn. Met de SiDi-3 is SCOPEbreed een instrument aangeschaft dat stapsgewijs wordt afgenomen. Niet alleen leerkrachten vullen vragenlijsten in, maar ook de ouders doen dit en mogelijk ook de kinderen. De jaarlijkse screening van de hele groep, de nieuwe stappen over onderpresteren en de versnellingswenselijkheidslijst maken het tot een behoorlijk compleet en gebruiksvriendelijk instrument. De uitkomsten van de signaleringslijsten zijn het startpunt van gesprekken tussen de leerkracht(en), intern begeleiders, ouders en kinderen. Waar nodig kan de externe deskundigheid van bijvoorbeeld othopedagogen of psychologen worden ingezet. Het instrument is als volgt opgebouwd: Stap 1a: Signalering bij binnenkomst. Om aan het begin van de basisschool te bepalen of er bij een kind sprake is van een ontwikkelingsvoorsprong is het van belang om hier bij de wenperiode aandacht aan te besteden. Voor de (bijna) vierjarigen wordt deze informatie van de ouders verkregen. Daarnaast kan ook de peuterspeelzaal gegevens over het kind verstrekken. Binnen SCOPE ontvangen ouders een algemeen aanmeldformulier wanneer zij hun kind aanmelden. Op dit formulier staan onder andere vragen die wijzen op een mogelijke ontwikkelingsvoorsprong. Is dit het geval dan volgt er een specifieker formulier om de mogelijke ontwikkelingsvoorsprong beter in kaart in te brengen. Deze vragenlijst is uitgangspunt om ouders uit te nodigen om in gesprek in te gaan. Bij dit gesprek wordt de vragenlijst voor groep 1-2 vanuit het SiDi-3 protocol gehanteerd. Dit gesprek kan worden gevoerd door de groepsleerkracht en eventueel door de intern begeleider. Stap 1b: jaarlijkse signalering. Het instrument biedt de mogelijkheid voor een jaarlijkse signalering. Het heeft de voorkeur om dit plaats te laten vinden in oktober. De groepsleerkracht vult voor iedereen de groepslijst in. Later in het jaar kunnen de lijsten ook nog voor individuele leerlingen ingevuld worden wanneer deze leerlingen in oktober nog niet gesignaleerd zijn. 8

9 Stap 1c: signalering van ouders. Het diagnostisch traject kan ook in gang gezet worden als ouders op school aangeven dat zij bij hun kind hoogbegaafdheid vermoeden. Stap 2a: diagnose door ouders Als een kind gesignaleerd is wordt de ouders gevraagd een oudervragenlijst in te vullen. Naar aanleiding van de ingevulde vragenlijst wordt er een gesprek met de ouders gevoerd. De resultaten van het oudergesprek worden op een scoreformulier ingevuld. Stap 2b: diagnose door de leerkracht Het instrument heeft voor de leerkracht een observatielijst die digitaal ingevuld kan worden. De scores van deze lijst worden automatisch verwerkt tot een diagnosegrafiek. Vanuit deze diagnosegrafiek kan worden vastgesteld waar de onderwijsbehoeften van de leerling liggen wat gebruikt kan worden bij het plan van aanpak voor deze leerling. Stap 3: toetsgegevens groep 1 8. In deze stap wordt het didactisch beheersingsniveau van de leerling vastgesteld. D.m.v. doortoetsen wordt bekeken welke leerstofonderdelen beheerst worden en welke nog geoefend moeten worden. Met het doortoetsen wordt door gegaan totdat het beheersingsniveau een B of lager is. Als blijkt dat een leerling meer dan een jaar voorloopt op de verschillende vakgebieden (rekenen, lezen, taal en spelling) dan zou vervroegd doorstromen een optie kunnen zijn. Er spelen dan meerder aspecten mee. Om dit zorgvuldig te overwegen kan de VWL (Versnellings Wenselijksheids Lijst) ingevuld worden. ( Zie voor verdere informatie bij hoofdstuk 5 over versnellen Als de scores van de leerling beduidend lager zijn dan de verwachtingen, dan zou er sprake kunnen zijn van (een vorm van) onderpresteren. Om hier zekerheid in te krijgen kan er gebruikt gemaakt worden van de signaleringslijst voor onderpresteerders. Stap 4: de leerlingvragenlijst Om er achter te komen hoe het kind tegenover leren/school staat wordt door de leerling de leerlingvragenlijst 3-8 ingevuld. De mening van het kind wordt door de desbetreffende leerkracht en ouders besproken. De bevindingen uit het gesprek worden weer teruggekoppeld naar de leerling en opgenomen in het dossier. Stap 5: inschakelen extern deskundige indien dit nodig is. Stap 6: Plan van aanpak. Na het verzamelen van alle gegevens wordt een plan van aanpak opgesteld. Het is belangrijk dat de ouders betrokken worden bij het opstellen van het plan en dat zij blijvend geïnformeerd worden over de doelen, het proces en de resultaten. Bij het opstellen van het plan van aanpak moet rekening gehouden worden met de volgende aspecten: passende leerstof (zie ook hoofdstuk 4 Compacten en verrijken); ruimte voor eigen inbreng; leerstrategieën; sociaal vaardig gedrag en mentale weerbaarheid zoals omgaan met faalervaringen, tegenslag, discipline en fouten maken. 9

10 Compacten en verrijken Compacten en verrijken zijn middelen die ingezet kunnen worden om tegemoet te komen aan de ontwikkelingsbehoefte van de (hoog)begaafde leerlingen. Bij kleuters spreken we nog niet van (hoog)begaafdheid maar van een mogelijke ontwikkelingsvoorsprong. Kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong kunnen soms al lezen en rekenen. Het is van belang om te voorkomen dat deze kinderen gaan onderpresteren door ze adequate leerstof aan te bieden. Het is heel belangrijk om een goed pedagogisch klassenklimaat te hebben zodat kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong mogen weten dat ze net als ieder ander kind er mogen zijn zoals ze zijn. Een leerling moet niet alleen aangesproken worden op zijn/haar cognitie maar op zijn/haar hele zijn. Dus naast acceptatie en vertrouwen is het ook noodzakelijk adequate leerstof aan te bieden. De leerkracht neemt het initiatief en biedt de leerling verrijkende materialen actief aan. De activiteiten moeten aansluiten bij de interesse van de leerling. Het werken met ontwikkelingsmaterialen wordt op een andere, verrijkende manier aangeboden. Er worden duidelijke eisen gesteld aan het werk. Ook hier wordt gezocht naar sparringpartners omdat samenwerken verrijkend is en bovendien voorkomen wordt dat het kind een uitzonderingspositie in gaat nemen. Naast materialen die inzoomen op het leren lezen, schrijven en rekenen kunnen ook materialen worden in gezet die een beroep doen op het ruimtelijk inzicht van een leerling. Denk ook aan ontdekdozen, die een appèl doen op experimenteren en zelf ontdekken. Vanuit het MIKpunt kunnen ook materialen voor kleuters geleend worden om in te zetten in de klas. Ook kan meegedacht worden hoe een kleuter met een ontwikkelingsvoorsprong mogelijk begeleid kan worden. Compacten Compacten wil zeggen het indikken van de leerstof door herhalingsstof weg te laten en oefenstof tot het minimum te beperken. De overblijvende stof is interessant genoeg voor de (hoog)begaafde leerling en er ontstaat ruimte om verrijkings- en/of verdiepingsstof in te zetten. Een methode compacten kan aan de hand van de volgende vragen: Welke opgave zijn zinvol en uitdagend? Welke opgaven zijn dat juist niet? Volgens welke principes wordt compacting uitgevoerd? Belangrijke principes van compacting zijn o.a. Zoek de belangrijke stappen in het leerproces. Dit is meestal door de auteurs van de methode aangegeven. Zoek vervolgens de overgang naar meer formele notaties of abstracties Deze overgangen mogen niet aan de aandacht van de begaafde ontsnappen. 10

11 Behoud de opgaven die reflectie uitlokken Behoud belangrijke strategieën en werkwijzen in een methode Handhaaf constructieve activiteiten Excellente leerlingen hebben vaak veel minder uitleg en oefening nodig dan de methode aanbiedt. De overbodige leerstof wordt weggelaten. Deze kinderen leren graag met grote stappen. Bij het compacten van rekenen kan gebruik worden gemaakt van de routeboekjes van het SLO. I Ook voor taal heeft het SLO een voorstel voor het compacten van diverse methodes gedaan. Dit is gratis te downloaden van de website: Verrijken Verrijken is een aanvulling op compacten. Bij leerlingen die compacten komt tijd vrij die gevuld wordt met leerstof die meer een beroep doet op de intellectuele capaciteiten van de leerlingen. Hiervoor kunnen verrijkingsmaterialen worden ingezet. In alle groepen zijn mappen met verrijkingsmaterialen. Er kan ook materiaal geleend woorden bij het Mikpunt. De leerkracht is en blijft verantwoordelijk voor de keuze van het compactwerk en de verrijkingsstof. Hij bepaalt wat een leerling moet maken. Er wordt een beoordeling op het rapport gegeven. Verbreden De leerling krijgt de mogelijkheid om zelf kennis en vaardigheden op te doen aan de hand van zelfgekozen onderwerpen en thema s. Daarbij dient rekening gehouden te worden met de volgende aspecten: het doel is zelfsturend gericht op eigen interesse en motivatie producent i.p.v. consument versterken van leerstrategieën ontwikkelen van een leerattitude het proces van leren ontwikkelen van metacognitieve vaardigheden Verbreden gaat verder dan het maken van een werkstuk m.b.v. documentatieboeken. Excellente leerlingen willen zelf iets ontwikkelen, maken of bedenken. Goede coaching is noodzakelijk. Dat betekent onder andere: concrete vragen stellen tijdens het plannen, uitvoeren en evalueren. Het verbreden is niet vrijblijvend. Er wordt een beoordeling op het rapport gegeven. 11

12 Vervroegd doorstromen Het is mogelijk dat een kind vervroegd doorstroomt (versnelt). Vervroegd doorstromen betekent dat de aangeboden leerstof in een kortere tijd doorlopen wordt. Dit vervroegd doorstromen kan op verschillende manieren. Er kan gekozen worden om een leerling in 1 keer een jaar te versnellen, bijvoorbeeld van groep 2 naar groep 4. Uiteraard kan dit niet zonder goede begeleiding. Een andere mogelijkheid is om halverwege een jaar door te stromen naar de volgende groep. Ook bij deze mogelijkheid is een goede begeleiding onontbeerlijk. Er kan ook gekozen worden om in de huidige groep te blijven maar wel het lesaanbod van de groep erna aan te bieden. Dit vraagt heel wat van een leerkracht op het gebied van klassenmanagement. Als een vervroegde doorstroming aan de orde is, moet worden gekeken naar verschillende criteria. Een instrument wat alle voors en tegens in kaart brengt is de versnellingswenselijkheidslijst die te downloaden is via onderstaande link: De beslissing voor versnelling wordt in het zorgoverleg op school besproken. Een richtlijn zoals die gehanteerd kan worden is hieronder beschreven. Vervroegde doorstroming Allereerst moet duidelijk zijn of het kind een didactische voorsprong heeft en hoeveel die voorsprong is. Als die voorsprong meer dan een jaar is, is het heel moeilijk om de leerling een heel jaar zinvolle leerstof aan te bieden, omdat veel dan al bekend is bij de leerling. In overleg met de ouders zou dan een vervroegde doorstroming voorgesteld kunnen worden. Voorwaarden daarvoor zijn wel: - de (hoog)begaafdheid moet zijn vastgesteld (hoeft niet door een externe instantie) - minimaal een didactische voorsprong van een jaar op meerdere leerstofgebieden - er moet een goed beeld bestaan van de sociale en emotionele ontwikkeling. Verondersteld moet worden dat de leerling aansluiting zal vinden bij zijn toekomstige groepsgenoten en zich emotioneel evenwichtig ontwikkelt. Verder moet er gekeken worden naar de geboortedatum, eventuele eerdere vervroegde doorstroming, hoe de leerling zelf aankijkt tegen de verandering en wat de houding van de ouders is. Een tweede keer vervroegd doorstromen moet eigenlijk voorkomen worden door de hoogbegaafde leerling voldoende uit te dagen door middel van verrijkingsonderwijs. Als besloten wordt een leerling vervroegd te laten doorstromen, moet ook goed gedacht worden aan verrijkingsonderwijs. Sommige van deze leerlingen zijn anders in mum van tijd weer voorop en gaan zich opnieuw vervelen of ander ongewenst verdrag vertonen. Als een vervroegde doorstroming niet aan de orde is, moet er ook begeleiding zijn voor de hoogbegaafde leerling. 12

13 Handelingsgericht werken Leerlijnen In een jaargroep zijn ruwweg vijf leerlijnen te onderscheiden. Leerlijn 1 is het niveau voor die leerlingen, die het reguliere programma voor een belangrijk deel wat betreft de vakinhoudelijke gebieden niet kunnen volgen. Zij zitten op een individuele leerlijn. Leerlijn 2 is die groep die met wat aanpassingen het reguliere traject kunnen blijven volgen. Zij krijgen extra instructie en extra oefentijd. Op deze wijze kunnen ze met de klas meedoen. Leerlijn 3 is de gemiddelde groep. Deze kinderen volgen het onderwijstraject zoals het volgens de onderwijsmethode bedoeld is. In leerlijn 4 zitten intelligente leerlingen die de methode volgen maar daarnaast aanvullende stof kunnen maken. Dat kan betrekking hebben op een enkel vakgebied, maar ook op meerdere terreinen. Zij krijgen aanvullende stof aangeboden, veelal het pluswerk uit de onderwijsmethode en soms aanvullende stof uit andere (moeilijker) methodes. Leerlijn 5 is bedoeld voor de zeer intelligente en (hoog)begaafde leerlingen. Zij volgen op een aantal gebieden een eigen leerlijn. Voorwaarde voor realisatie van dit differentiatieschema is een goed functionerend klassenmanagement en een systeem van zelfstandig werken. Handelings Gericht Werken (HGW) gaat uit van drie niveaugroepen in een klas. Dat zijn in het bovengenoemde schema de leerlijnen 2, 3 en 4. Bij leerlijn 1 gaat het met name over kinderen waarvoor een ontwikkelingsperspectief geschreven zal worden en bij leerlijn 5 gaat het om kinderen die in aanmerking komen voor de plusklas met daaraan gekoppeld plan van aanpak in de groep. De cyclus zoals beschreven bij Handelings Gericht Werken ( Waarnemen >> Begrijpen >> Plannen >>> Realiseren >>> Waarnemen evalueren >> Begrijpen enz.) is het uitgangspunt. Voorwaarde is dat de leerkrachten de leerlijnen van de vakgebieden waarvoor HGW wordt ingezet kennen, zodat zij deze kunnen gebruiken bij het vaststellen en begrijpen van de onderwijsbehoeften van de kinderen en het opstellen van de groepsplannen. Zelfstandig werken met zijn getrapte instructie, omgaan met uitgestelde aandacht, samenwerken en de dag- en weektaken geeft de leerkracht de gelegenheid om aandacht te besteden aan de diverse leerlijnen in zijn of haar groep. 13

14 Schema van vijf leerlijnen Leerlijn 1 Leerlijn 2 Leerlijn 3 Leerlijn 4 Leerlijn % 5 10% Ca 70 % 5-10 % 2-5 % Leerlingen met een eigen leerlijn Leerlingen die met kleine aanpassingen binnen de methode kunnen blijven Leerlingen met een min of meer gemiddeld niveau. Leerlingen werken uit de methode. Leerlingen die +werk maken, maar dan of op één terrein, of in beperkte mate. Leerlingen met een eigen leerlijn en plan van aanpak Extern advies: Extern advies: Psychologisch onderzoek Soms korte extra ondersteuning. Soms r.t. Soms korte extra ondersteuning op de + gebieden SiDi 3 onderzoek of Psychologisch onderzoek CITO E-scores op meerdere gebieden. CITO D/C-scores. CITO B/C/D-scores CITO A/B-scores CITO A-scores op minimaal één gebied. DLE + 0 tot ca. 3 mnd. DLE + 3 mnd en meer Leerlijn 4 Deze kinderen kunnen meer en/of moeilijker stof aan dan door de methode klassikaal wordt aangeboden. Ze zijn meestal eerder klaar en hun werk is kwalitatief en kwantitatief ruim voldoende. Deze leerlingen volgen het klassikale proces, maar na de verwerking werken zij verder aan verrijkingsopdrachten. Het is daarbij mogelijk gebruik te maken van differentiatie naar hoeveelheid leerstof, om zo tijd vrij te maken voor meer verrijkingswerk: het zgn. compacten en verrijken. 14

15 Er kan sprake zijn van verschillende niveaus van verrijkingsvormen. Er moet worden gedacht aan extra werk in de vorm van het door de methode aangeboden pluswerk. Daarnaast bestaat de mogelijkheid om het kind extra stof aan te bieden in de vorm van werkboekjes / bladen naast de methode. Deze laatste categorie kan qua zwaarte variëren van normaal extra werk (bijv. Stenvertbloks) tot echte verrijking (bijv. Pluskaarten of Denkwerk). N.B. Het gaat dus niet alleen om differentiatie naar tempo. De beslissing dat een kind in het vierde niveau gaat werken, wordt door de groepsleerkracht genomen. Als hij dat wenst kan hij hierover advies inwinnen bij de coördinator / schooldeskundige, of tijdens een leerlingbespreking. Het verdient aanbeveling dit ook met de ouders te bespreken. Leerlijn 5 Het gaat hier om ongeveer 2-5% van de leerlingen, de. hoog- of meerbegaafde kinderen. In veel klassen komt dus een hoogbegaafd kind voor. Deze kinderen moeten niet worden verward met de intelligente leerlingen uit niveau 4. Ter vergelijking enkele verschillen: De intelligente leerling De hoogbegaafde leerling 1 kent de antwoorden heeft altijd vragen houdt van woorden begrijpt ideeën conformeert zich houdt van school luistert met interesse kopieert nauwkeurig heeft ongewone / complexe vocabulaire ontwikkelt ideeën is eigengereid geniet van leren toont sterke gevoelens en opinies creëert nieuwe ideeën De (hoog)begaafde leerling kan veel meer stof aan dan de gemiddelde leerling. Veelal zal het (hoog)begaafde kind al zonder instructie het werk uit kunnen voeren. Deze kinderen moeten bij bepaalde vakken een aangepast programma krijgen. Door middel van compacten (het indikken van de stof) wordt tijd vrijgemaakt om verrijkingsstof aan te bieden. De richtlijnen van SLO voor compacting zijn hierin een leidraad voor onze keuzes. Als een leerkracht van mening is dat een kind uit zijn groep in het vijfde niveau zou moeten werken, wordt dit besproken in een overleg met de intern begeleider/ coördinator. Ook de ouders worden bij dit overleg betrokken. Signalering en diagnosticering vindt plaats met gebruikmaking van de SiDi 3-protocol. Een vaststelling van het IQ middels een intelligentietest is niet direct noodzakelijk. Betrokkenheid van de een extern deskundige is niet noodzakelijk, maar wel wenselijk. 15

16 Kaleidoscope Kaleidoscope is een bovenschoolse vorm van begeleiding die de SCOPE scholengroep biedt aan kinderen die (hoog)begaafd zijn. De kinderen die hiervoor in aanmerking komen, komen 1 dagdeel in de week naar de Kaleidoscope. Kaleidoscope heeft op dit moment 4 klassen. Op maandag- en dinsdagochtend een groep 6/7/8, op maandagmiddag een groep 3/4/5 en op dinsdagmiddag een groep 5/6. We hebben de Kaleidoscope opgezet met het doel: - leerlingen te leren hoe ze kunnen leren - tegemoet te komen aan de behoefte van (hoog)begaafde leerlingen om meer en diepere kennis op te doen over speciale thema s - de leerlingen uit te dagen op hun niveau - de (hoog)begaafde leerling ruimte te geven voor onderlinge erkenning en herkenning van ontwikkelingsgelijken - aandacht te besteden aan sociale en/of emotionele ontwikkeling In de Kaleidoscope werken we met thema s en onderwerpen die buiten de aangeboden lesstof liggen. We lopen dus niet vooruit op de stof die de kinderen nog moeten krijgen. Ieder half jaar worden alle kinderen geëvalueerd. Bij deze evaluatie wordt gekeken of uw kind op zijn/haar plek is in de bovenschoolse klas. Is dit niet het geval dan stopt deze voorziening voor uw kind. Er volgt overleg met de school van uw kind waarbij de zijn/haar onderwijsbehoefte centraal staat. Ook evalueren we samen met uw kind het werk dat gedaan is. Bij de evaluatie van het werk gaat het niet alleen om het resultaat, maar ook om het proces. De evaluatie is bedoeld om het werk van uw kind serieus te nemen. Uw kind weet dat er naar het werk gekeken wordt en dat het aan bepaalde (soms door henzelf gestelde) eisen moet voldoen. De evaluatiegegevens worden naar de intern begeleider van de school van uw kind gestuurd. De school draagt zorg voor de overdracht van deze gegevens naar u toe. De Kaleidoscope is gevestigd aan de Nicolaas Beetstraat 1A in Alphen aan den Rijn. Procedure van aanmelding voor Kaleidoscope Wanneer een leerkracht een leerling heeft gesignaleerd, neemt de leerkracht een aantal stappen voordat hij de leerling kan aanmelden bij Kaleidoscope. Kaleidoscope is een onderwijsvoorziening voor hoogbegaafde leerlingen. Deze stappen worden genomen samen met de intern begeleider. Het MIKpunt vraagt de volgende documenten ter beoordeling of een leerling in aanmerking komt voor Kaleidoscope. 16

17 Aanmeldformulier bovenschoolse voorziening voor (hoog)begaafde leerlingen. Hierop moet duidelijk worden aangegeven wat er in de klas al gedaan is. Als dit beschreven is in een handelingsplan, deze ook graag bijvoegen. Resultaten vanuit ParnasSys van de niet-methodegebonden toetsen Resultaten van Sidi-3, Sidi-3 gebruikt de volgende lijsten die ingevuld moeten worden om een compleet beeld te krijgen. o Vragenlijst door leerkracht o Vragenlijst door ouders o Eventueel vragenlijst door de leerling zelf Indien aanwezig: verslagen van onderzoeken die hebben plaatsgevonden, bijv. intelligentieonderzoek Na het doornemen van deze informatie wordt er een terugkoppeling gegeven naar de intern begeleider van de school van de betreffende leerling. De intern begeleider zorgt voor communicatie binnen de school en regelt dat ouders op de hoogte worden gebracht. 17

18 MIKpunt en externen MIKpunt maakt onderdeel uit van de SCOPE scholengroep. Het MIKpunt is ontstaan tijdens het project Excellente leerlingen. De M van MIKpunt is van Materialen, de I van Informatie en de K van Kennis. Deze materialen, informatie en kennis hebben betrekking op het onderwijs aan (hoog)begaafde leerlingen. De materialen worden in uitleen ter beschikking gesteld voor de SCOPE scholen. Zie verder onder het kopje materialen. De informatie die u vindt u onder de button informatie zijn voornamelijk websites die informatie geven over (hoog)begaafdheid in het algemeen, maar ook over de begeleiding van (hoog)begaafde leerlingen. De kennis in het MIKpunt wordt verzorgd door Hanneke van der Snoek, specialist in Gifted Education. Als er vragen zijn over (hoog)begaafdheid kunnen die g d worden naar mikpunt@scop .nl Ouders kunnen met algemene vragen over (hoog)begaafdheid terecht (mail). Als er specifieke vragen zijn over de begeleiding van een (hoog)begaafde kind in de klas, dan is de leerkracht het aanspreekpunt. Intern begeleiders en/of leerkrachten kunnen met vragen terecht over de begeleiding van (hoog)begaafde leerlingen. Ook directies van SCOPE scholen kunnen advies en ondersteuning krijgen bij het maken van beleid voor passend onderwijs aan (hoog)begaafde leerlingen. De aanmeldingen voor Kaleidoscope worden naar MIKpunt gestuurd ter beoordeling. Samen met de leerkrachten van Kaleidoscope wordt zorgvuldig gekeken of een leerling geplaatst wordt. 18

19 Borging en evaluatie Door de activiteiten die gericht zijn op het realiseren van passend onderwijs aan excellente leerlingen binnen alle SCOPE scholen, ontstaat binnen elke school een cultuur waarin excellente prestaties gewaardeerd worden. Het is immers niet meer afhankelijk van de keuze van een afzonderlijke school om meer aandacht aan de begeleiding van cognitief getalenteerde leerlingen te besteden en onderpresteerders tijdig te herkennen, maar het wordt door alle basisscholen van SCOPE opgepakt. Het uitwisselen van goodpractice, kennis en vaardigheden tussen scholen onderling draagt daartoe ook in belangrijke mate bij. Door de aansluiting bij VVE en peuterspeelzalen enerzijds en de brede scholengemeenschap van voortgezet onderwijs anderzijds, wordt ook een doorgaande ontwikkeling van 2 tot 18 jaar bevorderd. Dit wordt in de praktijk op de volgende manier vorm gegeven: Evaluatie - 2x per jaar is het een agendapunt in het clusteroverleg: aan het begin van het schooljaar en in het voorjaar. Onderwerpen: jaardoelen, voortgang en samenwerking. - 1 a 2x per jaar is het een agendapunt in SCOPE Zo, waarbij ook de coördinator van Mikpunt aanwezig is. - Een commissie Excellentie bewaakt de voortgang van lopende zaken en volgt de schoolontwikkelingen. Deze regiegroep bestaat uit: o coördinator Mikpunt o uit elk cluster één directeur o één clusterdirecteur o (mogelijk) één vertegenwoordiger uit het Voortgezet Onderwijs. - Naar behoefte / afstemming groepen van teamleden van scholen die door samenwerking gerelateerd aan jaardoelen elkaar kunnen versterken. Onderstaande aspecten worden in de evaluatiemomenten besproken: Organisatorische aspecten: Vragen die daarbij naar voren kunnen komen: _ Voldoet het stappenplan m.b.t. de signalering, diagnosticering, onderpresteren? _ Is er voldoende informatie beschikbaar binnen school? _ Is het materiaal geschikt? Onderwijsinhoudelijke aspecten: _ In hoeverre wordt het doel gehaald waarnaar gestreefd wordt in het beleidsplan? _ Biedt de compacting en verrijking voldoende uitdaging aan de begaafde leerlingen? _ Is er voldoende materiaal beschikbaar? _ Voorziet het materiaal in de veronderstelde behoefte? Pedagogische aspecten: _ Geven de genomen maatregelen een positieve stimulans aan de motivatie van begaafde leerlingen? _ Hoe zit het met de effecten van de leerkrachtattitude? _ Wordt het werk dat de leerling gemaakt heeft geëvalueerd en/of beoordeeld met de leerling? 19

20 Functies en rollen: _ Zijn de taken goed verdeeld? _ Is er voldoende tijd beschikbaar om begaafde kinderen te begeleiden? _ Is er voldoende feedback binnen het team en/of tussen de ib-ers en directie Externe evaluatie: _ Hoe worden ouders betrokken bij beslissingen en plannen in dit beleid? Bijlagen: - vragenlijsten met stappenplan. 20

21 Stappenplan m.b.t. vragenlijsten nieuwe kleuters Om een goed beeld te verkrijgen bij de start van een kleuter in de basisschool is een vragenlijst voor ouders ontwikkeld. Dit is een algemene lijst, dus bedoeld voor ieder kind. Uit de laatste vragen van de lijst kunnen bepaalde signalen naar voren komen die mogelijk kunnen wijzen op excllentie. Dan kan en aanvullende vragenlijst worden gebruikt. Stappenplan: 1. Iedere nieuwe kleuter krijgt bij de uitnodiging voor het wenmoment de vragenlijst 'vragenlijst over uw kind bij de start in groep 1 (of 2) van de basisschool'. Deze lijst wordt meegegeven i.p.v. de (op sommige scholen) lijst die nu in gebruik is. 2. Op basis van de antwoorden in de laatste vragen van de lijst en observaties in de eerste weken wordt bij een vermoeden van hoogbegaafdheid het formulier aanvullende vragenlijst jongste kleuters aan ouders meegegeven. 3. De open vragen zijn ter aanvulling voor de leerkracht en bieden een ingang voor een gesprek met ouders. 4. Na gesprek met ouders kan op basis van indicatie of vermoeden van hoogbegaafdheid worden afgesproken dat de SIDI lijst wordt gescoord in het SIDI programma, deels door de leerkracht, deels door de ouder. 5. Vervolgens kunnen door de school conclusies worden getrokken. In alle stappen worden de ouders betrokken. Iedere SCOPE school is vrij om vragen aan de vragenlijst over uw kind bij de start in groep 1 (en 2) van de basisschool toe te voegen. 21

22 Vragenlijst over uw kind bij de start in groep 1 of 2 van de basisschool Wij vragen u dit formulier in te vullen, zodat we op school zo goed mogelijk rekening kunnen houden met de achtergrond en ontwikkeling van uw kind. In de eerste schoolweken van uw kind neemt de groepsleerkracht contact met u op. Dit formulier komt dan ter sprake. Naam kind: Geboortedatum: Medische gegevens 1. Waren er bijzonderheden tijdens de zwangerschap? Zo ja, welke? 2. Zijn er bijzonderheden te noemen wat betreft de gezondheid van uw kind in de periode van baby tot kleuter? (te denken valt aan allergieën, zicht, gehoor, e.d.) 3. Gebruikt uw kind medicijnen? Ja / nee. Zo ja, welke? Bij medicijngebruik onder schooltijd graag de verklaring medicijngebruik invullen en ondertekenen. (verkrijgbaar bij de leerkracht) 4. Is uw kind zindelijk? Ja / nee Gezinssituatie 1. Wat is de huidige gezinssituatie? 2. Zijn er in de opvoeding situaties waar u tegen aan loopt? 22

23 Heeft u hiervoor hulp gezocht? Zo ja, welke? 3. Komt er in de familie (andere gezinsleden, ooms, tantes, neven, nichten) hoogbegaafdheid voor? Ja / nee 4. Komen er in de familie taal- en / of spellingsproblemen voor? Ja / nee Zo ja welke? Ontwikkelingsgegevens Zijn er bijzonderheden te noemen in de ontwikkeling van uw kind? Ja Nee Toelichting Spraak / taalontwikkeling Motorische ontwikkeling Sociale ontwikkeling Zelfstandigheid Welke taal wordt er thuis met uw kind gesproken? Kan uw kind zich aan en uitkleden? Ja / Nee. Welke kenmerken passen bij uw kind? spontaan zelfverzekerd aandachtvragend opgewekt driftig somber teruggetrokken verlegen gespannen overactief jaloers angstig passief rustig vrolijk gehoorzaam ondernemend nieuwsgierig sociaal perfectionistisch leergierig actief anders, nl. 23

24 Welke interesses passen bij uw kind? voorlezen knutselen spelen met vriendjes tekenen / kleuren rijmpjes / versjes buiten spelen bouwen cijfers en letters tv kijken zingen / muziek verkleden / rollenspel alleen spelen computers lezen met zand en water spelen anders, nl. Overig 1. Heeft uw kind zin om naar school te gaan? Ja / Nee. 2. Zijn er nog andere bijzonderheden die van invloed (kunnen) zijn op het functioneren van uw kind op school die u genoemd wilt hebben? 24

25 Aanvullende vragenlijst jongste kleuters Naam leerling: groep: Vragenlijst 1. Welke verschillen ziet u in het taalgebruik met leeftijdgenootjes/speelkameraadjes? 2. Vertelt uw kind veel omtrent nieuw verworven kennis? Zo ja, kunt u daarvan voorbeelden geven? 3. Hoe reageert uw kind op een gegeven opdracht? 25

26 4. Wat en hoe vertelt uw kind over school? 5. Ziet uw kind relaties en verbanden en in welke onderwerpen? Kunt u voorbeelden geven? 6. Is uw kind creatief in het bedenken van originele oplossingen? Zo ja, kunt u voorbeelden hiervan geven? 7. Heeft uw kind een onderzoekende houding? Zo ja, kunt u hier voorbeelden van geven? 8. Kan uw kind zich verplaatsen in de emoties van anderen? Zo ja, kunt u hiervan een voorbeelden geven? 26

27 9. Heeft uw kind gevoel voor humor? Zo ja, waaruit blijkt dat? 10. Heeft uw kind oog voor details? Zo ja, kunt u een voorbeeld geven? 11. Heeft uw kind een rijke fantasie? Waaruit blijkt dat? (creatief, knutselen, spel) 12. Heeft u nog opmerkingen en/of aanvullende informatie over uw kind? 27