Kwintessens van goed schrijfvaardigheidsonderwijs Zoektocht in onderzoek en onderwijs

Transcriptie

1 Mijn... Kwintessens van goed schrijfvaardigheidsonderwijs Zoektocht in onderzoek en onderwijs Gert Rijlaarsdam M.m.v. Sectie Nederlands GLD / SG Noordendijk Michel Couzijn, Martine Braaksma, Tanja Janssen, Talita Groenendijk, Lieve Verheijden, Daphne van Weijen, Marion Tillema, Mariet Raedts, Elke van Steendam, Muijgan Kara Buyuktas

2 Op zoek Start bij het begin: Leraar Nederlands te Dordrecht Onderzoek met sectie Onderzoek op die school > proefschrift Effectief programma: leerlingen erbij betrekken Individuele processen Onderzoek diverse lessenseries getest: BO, VO, HO, focus op veranderen van processen

3

4 Waarom dat zo? Vanaf dag 1: Geïntrigeerd in schrijfonderwijs en in teksten die leerlingen schrijven Vanaf dag 3: Voorkeur voor grote en lastige taken Vanaf dag 2: Verveling bij schoolboekgebruik Vanaf dag 4: Interesse in wat een tekst doet.

5 Vaksectie: afschaffen van grammaticaonderwijs (minimaliseren) Werken en spelen met taal Wegwijs in het Taalverkeer 1 Leesuur 3 Werkuren aan taken Taal met effect Peter van Lint, 1973 Schoolboek Tekstanalyse als grabbelton of voorraadschuur als middel tot informatiedetectie en manipulatieresistentie Adagio: Wat moet die gozer van me? Pragma-linguïstische analyse: inhoud, ordening, stijl/woordkeuze

6 Ontdekking van Gericht Schrijven: doelen publiekgericht als examen Als examenvorm? Sectie besluit principieel anders Schrijven: doelgericht? Dan ook: documentatie doelgericht Medeleerlingen, want een publiek waarover je iets te weten kunt komen Wie vormt de doelgroep van een tekst?

7 Ontdekking van Gericht Schrijven: doelen publiekgericht voor medeleerlingen De bedoelde lezers? Consequentie 2: Wie zijn de meest valide beoordelaars van de tekst? Consequentie 1: dan moeten schrijvers een publieksanalyse doen. Wat weten/vinden de lezers van/over onderwerp X? Consequentie 3: Medeleerlingen gaan na of het doel voor dit publiek bereikt is Blijf erbij: Adagio: Wat moet die gozer van me met die tekst?

8 Kunnen leerlingen die teksten beoordelen? Weten we niet! We doen een experiment op school Elke leerling beoordeelt drie teksten uit het schoolonderzoek met een beoordelingsschema Aspecten: Doelgerichtheid Publiekgerichtheid Structuur Nieuwswaarde Betrouwbaarheid Stijl & Taalgebruik 10 stellingen per aspect

9 Weten we niet! Zoek hulp! Hoe komen we erachter of de leerlingenoordelen overeenstemmen met het docentoordeel? Een onderzoeker in Amsterdam wil de data analyseren. Publikaties in Levende Talen: Leerlingen hebben prima beoordeeld. Oordeel van leerlingen telt 50% mee bij het cijfer voor de tekst.

10 Begin van mijn aanstelling (deeltijd) als parttime broodonderzoeker bij RITP (A.D. de Groot, Hildo Wesdorp) In 1983 een onderzoeksplan goedgekeurd door NWO: Effecten van leerlingenrespons op aspecten van stelvaardigheid Drie jaar onderzoek, drie dagen in de week, naast lessen Nederlands in Dordrecht

11 11 docenten verspreid over Nederland gaven twee klassen 3 VWO les: 1 Experimenteel, 1 Controle Docent maakte er dus flink werk van!! Feedback: Lessen: Vier series van 6-8 lessen waarin leerlingen een gedocumenteerd stuk schreven. Eerste versie werd van commentaar voorzien Drie leerlingen (E-groep) Docent (C-groep) Leerlingen: drie teksten in twee lesuren Docent: minuten per tekst

12 Inspiratiebronnen Ontdekking: in het buitenland wordt heel veel onderzocht over lees- en schrijfonderwijs: Elbow, Moffett etc

13 WRITING WITHOUT TEACHERS TEACHING THE UNIVERSE OF DISCOURSE

14 Commentaar in twee fasen: 1: subjectief lezerscommentaar, 2: dan objectief commentaar Publiekgerichtheid 1. Ik werd echt bij het onderwerp betrokken 2. In de inleiding kreeg ik het gevoel: dit moet ik lezen. Publiekgerichtheid: 1. Wordt de lezer tot verder lezen aangespoord? 1-2: Nee, het begin is te traag, de lezer haakt af. Het begint te gewoon, voorspelbaar. De inleiding spreekt niet aan. 3: Ja, je doet je best (zie mijn + in de kantlijn) om de lezer te laten voelen dat ie iets met het onderwerp te maken heeft. Je kunt nog wel iets aan het begin verbeteren om meer succes te hebben. 4-5: Dit is een begin waardoor je de aandacht van de lezer trekt. Zo wordt de lezer geraakt. De inleiding spreekt aan.

15 D Effect halverwege en eind van het schooljaar: Beide groepen aan het eind van het jaar beter dan het gemiddelde te Nederland in VWO 3 Geen verschillen tussen de twee groepen leerlingen: L 1. Tekstkwaliteit 2. Schrijfprocessen 3. Schrijfangst 1 1 Uitslag:

16 3. Geïntrigeerd door de individuele schrijfprocessen Interessante nevenbevindingen, aanwijzingen Leerlingen vinden commentaar krijgen van leerlingen ok, voor taalgebruik liever commentaar van de docent. Leerlingen leerden vooral in de rol van commentator Persoonlijk: 1. Leerlingen laten werken i.p.v. docent 2. Leerlingenrollen onderscheiden 1. Schrijver 2. Lezer 3. Commentator

17 `Praktisch Theoretisch model van drie rollen in schrijf-leesonderwijs Theoretisch Individuele verschillen: schrijfprocessen

18 Kwintessens 1. Doelgericht schrijven Schrijven - Lezen 2x Met en voor elkaar

19 Cognitive Effort (Ms) Chess (Expert) Chess (Novice) Reading (Complex) Reading (Simple) Learning (Intentional) Learning (Incidental) Writing (Reviewing) Writing (Translating) Writing (Planning)

20 Schrijven op basis van bronnen: vaardigheden en sturing Schrijfprocesstijlen van leerlingen: Planners en revisors Leren teksten te schrijven verloopt grillig

21 Proces: Componenten Lezen van de documentatie en taak Zelfinstructies Goal setting Genereren van ideeën Structureren van ideeën Tekstproductie Herlezen eigen tekstt Evalueren eigen tekst Reviseren eigen tekst Breetveld, Van den Bergh & Rijlaarsdam, 1994

22 Proces: Componenten & Fase 1 in het proces interacteren 1e deel Lezen van de documentatie en taak Zelfinstructies Goal setting -- Genereren van ideeen Structureren van ideeen -- Tekstproductie Herlezen eigen tekstt Evalueren eigen tekst + Reviseren eigen tekst -- Breetveld, Van den Bergh & Rijlaarsdam,

23 Proces: Componenten & Fase 1-2 in het proces interacteren Lezen van de documentatie en taak Zelfinstructies Breetveld, Van den Bergh & Rijlaarsdam, e deel 2 e deel + -- Goal setting -- + Genereren van ideeen + Structureren van ideeen -- + Tekstproductie Herlezen eigen tekstt Evalueren eigen tekst + -- Reviseren eigen tekst -- --

24 Doelen stellen Monitoren Bijstellen/bijregelen/tijdig Proces: Componenten & Fase in het proces interacteren afwisselen Lezen van de documentatie en taak Breetveld, Van den Bergh & Rijlaarsdam, e deel 2 e deel + -- Zelfinstructies + Goal setting Genereren van ideeen + Structureren van ideeen -- + Tekstproductie + Herlezen eigen tekstt + Evalueren eigen tekst + -- Reviseren eigen tekst e deel Vaardigheden: Leren lezen, structureren, integreren, formuleren, reviseren

25 Schrijven op basis van bronnen: vaardigheden en sturing Leren teksten te schrijven verloopt grillig Schrijfprocesstijlen van leerlingen: Planners en revisors Deelvaardigheden voorspellen niet de kwaliteit van de tekst, Wel als je de manier waarop die deelvaardigheden worden toegepast in een proces ( sturing, regulatie )

26 Observatie: individuele variatie 0.8 Reading the assignment Probability of occurrence Time (in minutes)

27 Schrijfprocesstijlen van leerlingen: Planners en revisors Leren teksten te schrijven verloopt grillig

28 Growth patterns. Writing performance of 30 students in grade 3 on six measurement moments. Ontwikkeling verloopt grillig Adapted from Verheyden (2010).

29 Schrijfprocesstijlen van leerlingen: Planners en revisors

30 Gevarenzone

31 Kwintessens 1. Doelgericht schrijven Schrijven - Lezen 2x Met en voor elkaar 2. Individuele schrijfprocessen `

32 Hoe bouw je lessen waarin leerlingen (1) cognitief actief zijn (2) tot inzicht komen? Lessen waarin leerlingen verschillende rollen aannemen Starten bij wat ze al kunnen Uitdagen: puntje meer principe

33 Theoretisch model van drie rollen in schrijf-leesonderwijs Individuele verschillen

34 Drie rollen te verbinden in taalonderwijs Lezer Observator Schrijver

35 Complete Communicatie Participatie Leermodel Schrijver/ Zender Lezer Ontvanger Leerder/ Onderzoeker Observator Communicatieve rollen/paren: Schrijven heeft een doel en een publiek Schrijver heeft toegang tot het leesproces, wat er in een lezer gebeurt, wat er met een tekst gebeurt. Instructieve rollen/paren: Lezer informeert schrijvers over de kwaliteit van de tekst zoals de lezer die ervaart. Observeer/analyzeerrol: Leerders bestuderen het schrijf-, lees-, of schrijf-leesproces.

36 Een Retrospectief EUREKA Taal leren = KIJKEN en VERGELIJKEN

37 Kwintessens 1. Doelgericht schrijven Schrijven - Lezen 2x Met en voor elkaar 2. Individuele schrijfprocessen 3. Rollen Schrijven - Lezen 2x Observeren 5. Basis leeractiviteit: kijk en vergelijk

38 Toepassingen (1) Starten bij wat ze al kunnen Test je tekst De lezer informeert de schrijver: (1) Scenario: Natuurkundeproef (2) Beter Schrijven in de basisschool: de ervaringsles Uitdagen: puntje meer principe of feed forward

39 Schrijven door goed te kijken: Leren door observeren: de lezer Type the footer here 40

40 Let goed op! Lucht is niet NIKS Leerkracht doet de proef voor in de klas Leerlingen schrijven een handleiding Leerkracht heeft een video van een lezer die zo n handleiding uitvoert

41 Natuurkundeproef: stap 1-3

42 Wat schrijft een leerling in 2 VMBO? Type the footer here 43

43 Natuurkundeproef: handleiding Je weet dat als er ergens lucht in zit in bv. een fles en die is afgesloten kan er geen lucht uit. Bv. je neemt een fles, kurk erin, trechter erin en je gooit water in de trechter dan komt er geen water in de fles terecht, want fles is afgesloten kan geen lucht uit. Zodra je een rietje in de trechter stopt kan de lucht vanuit de fles via 't rietje naar buiten en kan 't water de fles binnenkomen. Voer uit!

44 Didactische vraag: Bekijk de video Doe een voorstel: Video laten zien voordat leerlingen de handleiding schrijven Of erna? Language, Literature & Arts Lab

45 Zie een lezer aan het werk

46 Terugblik Wat maakt deze les effectief? Waar kan ik dat aan zien in de klas? Diverse replicaties van dit en dergelijk onderzoek wijzen uit: dit werkt: Test je tekst Mijn masterstudenten in Antwerpen (Academisch Schrijven) Leerlingen basisonderwijs: Nieuwsbegrip Schrijflessen

47 Toepassingen (2) Werkt bij nieuwe leerstof (een nieuwe taak, leren plannen, leren formuleren etc.) Observeer een leerling (video) die schrijftaak uitvoert (een deel ervan) Observeer een tweede: Kijk en vergelijk Focus op leren niet op de complexe schrijftaak zelf (cognitieve belasting)

48 Opdracht Zo dadelijk kijk je naar een video. Je ziet twee leerlingen een tekstje schrijven op basis van een structuur. De opdracht voor die leerlingen was ervoor te zorgen dat lezer het standpunt en de argumenten in de tekst zouden begrijpen.

49 oep Voorbeeldtaakje Aan het verkeer deelnemen wordt steeds gevaarlijker 1.1 Fietsers houden zich nauwelijks aan regels 1.2 Automobilisten doen alsof de straat van hun is Fietsers steken nooit hun hand uit Fietsers letten niet op rode stoplichten Automobilisten parkeren op de stoep en het fietspad

50 Observation Task Welk van de twee deed het beter? Leg kort uit wat de andere leerlingen minder goed of slecht deed. Maak hier aantekeningen als je naar de leelringen kijkt.....

51 Observeer. en bedenk: is dit de betere of de zwakkere van het duo dat leerlingen zagen?

52 Leereffect: Observeren > Oefenen Lezen Leereffect Schrijven 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2 Effectgrootte

53 Transfereffect: Observeren S > Oefenen L Observeren van LEZEN levert meer op voor SCHRIJVEN dan oefenen in SCHRIJVEN Oefenen van de andere modus Observeren van Schrijven levert voor Lezen meer op dan oefenen in Lezen Observeren van de andere modus -0,8-0,6-0,4-0,2 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 Effect Size Naar Schrijven Naar lezen

54 En toen bleek. Amerikaanse overzicht studies: wat werkt in schrijfonderwijs?

55 Treatment Graham & Perrin, 2007 Number of studies Effect Process approach Explicit teaching Grammar Sentence Combining 5.50 Strategy Instruction Summarization 4.80 Scaffolding students writing Prewriting 5.32 Inquiry 5.32 Collaborative writing 7.75 Study of models 6.25 Setting product goals 5.70 Alternative mode: Word.55 processing 18

56 Treatment Number of studies Effect Process approach Explicit teaching (leerstof) Grammar Sentence Combining 5.50 Strategy Instruction Summarization 4.80 Scaffolding students writing Prewriting 5.32 Inquiry 5.32 Collaborative writing 7.75 Study of models 6.25 Setting product goals 5.70 Alternative mode: Word processing 18 Graham & Perrin,

57 We zaten op de goede lijn Leerlingen werken samen (was ons ontwerpprincipe 1) Steve Graham Leerlingen stellen doelen (na lezersfeedback, herzien van tekst, reflectie) Een belangrijke component van effectieve strategie-instructie is: modellen/observeren

58 Tot besluit (1) Klassen zijn werkplaatsen van schrijvers en lezers: Produceren werk Samenwerken, delen, uitvinden, afkijken Kijk en vergelijk: Processen: wat werkt? Teksteffecten: wat werkt?

59 Tot besluit (2) Ieder zoekt zijn weg grote individuele verschillen Feedback Voorzie leerlingen van inzicht in schrijfleesprocessen (videos, vragenlijsten, screenfilms) Vraag leerlingen zich te positioneren (waar sta je?) richting te bepalen

60 Dat waren ze: Mijn Kwintessens Dank u wel!

61 Kwintessens 1. Doelgericht schrijven Schrijven - Lezen 2x Met en voor elkaar 2. Individuele schrijfprocessen 3. Rollen Schrijven - Lezen Observeren 4. Procesgericht: Strategieonderwijs 5. Basis leeractiviteit: kijk en vergelijk