Mogen leraren ook iets (terug) verwachten van de school en van de samenleving?

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Mogen leraren ook iets (terug) verwachten van de school en van de samenleving?"

Transcriptie

1 Mogen leraren ook iets (terug) verwachten van de school en van de samenleving? Aanzet tot een pedagogische agenda Maarten Simons KU Leuven

2 Als pedagoog?! Pedagogus: slaaf die kinderen van huis naar school/leerkrachten bracht Ten dienste van de school en de leerkracht School en leraarschap mee mogelijk maken Deze lezing: over leraarschap en school maar hopend op een solidariteit of collegiale eensgezindheid

3 Uit de (recente) media leraar leerlingen inhouden klas/school

4 leraar leerlingen inhouden

5 Een politiek en academisch bombardement leraar en school onder druk iedereen kan/mag alles van de leraar verwachten maar wat mag leraar (nog) van wie verwachten om leraar te zijn?

6 IN WAT VOLGT: EEN REEKS BELACHELIJKE BEGRIPPEN TOV HET HUIDIGE DISCOURS WAAR ZAKELIJKHEID CENTRAAL STAAT MAAR: PLAATS ZOEKEN VOOR EEN PEDAGOGISCHE WOORDENSCHAT in conversatie met J. Masschelein, J. Rancière, M. Foucault, B. Stiegler, G. Biesta,

7 Een omkering van het perspectief NIET: Wat verwacht de samenleving? Wat moet de school dus? Hoe voert de leraar dit uit? (= extern, maatschappelijk perspectief) WEL: Wat is leraarschap? Wat mag de leraar van de school verwachten? Wat mag de leraar/school van de samenleving verwachten? (= intern, pedagogisch perspectief)

8 Overzicht Wat is kenmerkend voor leraarschap? Wat mag de leraar van de school verwachten? Wat mag de leraar/school van de samenleving verwachten? Afsluitend

9 Overzicht Wat is kenmerkend voor leraarschap? Wat mag de leraar van de school verwachten? Wat mag de leraar/school van de samenleving verwachten? Afsluitend

10 Wat is kenmerkend voor leraarschap? (1/4) TUSSEN: GEZIN & SAMENLEVING NIEUWE GENERATIE & OUDE GENERATIE

11 Wat is kenmerkend voor leraarschap? (2/4) dubbele liefde, dubbele verantwoordelijkheid: liefde voor de nieuwe generatie - LEERLINGEN - en liefde voor de wereld - VAK/LEERSTOF -

12 Wat is kenmerkend voor leraarschap? (3/4) TYPISCH SCHOOLSE SPREKEN & HANDELEN PROBEER (toch maar) (=pedagogische VRIJHEID) (jij ook,) PROBEER (toch nog maar eens) (=pedagogische GELIJKHEID) PROBEER dit (ook eens) (=VORMING)

13 Wat is kenmerkend voor leraarschap? (4/4) DOMINANTE BENADERINGEN: Sociologisch: leren als socialiseren pedagogisch: leren als schools leren of vorming vorming: zich leren verhouden tot (wereld van natuur, talen, lichamelijk, technologie, religie, economie, politiek, ) Economisch: leren als kwalificeren Politiek: leren als sociale emanciperen Cultureel: leren als initiëren Psychologisch: leren als ontwikkelen of groeien

14 Overzicht Wat is kenmerkend voor leraarschap? Wat mag de leraar van de school verwachten? Wat mag de leraar/school van de samenleving verwachten? Afsluitend

15 Wat mag de leraar van de school verwachten? (1/4) RISICOVOLLE TENDENSEN: vastleggen van de toekomst van jonge mensen (predestineren)

16 Wat mag de leraar van de school verwachten? (2/4) RISICOVOLLE TENDENSEN: personalisering en selfie-obsessie

17 Wat mag de leraar van de school verwachten? (3/4) RISICOVOLLE TENDENSEN: gevangene worden van de eigen leefwereld

18 Wat mag de leraar van de school verwachten? (4/4) PEDAGOGISCHE AGENDA: VRIJHEID: optimistische (geen fatalistische) maatregelen GELIJKHEID: klasgroepen creëren waarin leerlingen zich gelijke voelen VORMING: uitdagende/(in)spannende pedagogische discipline (inhouden, werkvormen)

19 Overzicht Wat is kenmerkend voor leraarschap? Wat mag de leraar van de school verwachten? Wat mag de leraar/school van de samenleving verwachten? Afsluitend

20 Wat mag de leraar/school van de samenleving verwachten? (1/4) RISICOVOLLE TENDENSEN: school/leraars examineren op leeruitkomsten

21 Wat mag de leraar/school van de samenleving verwachten? (2/4) RISICOVOLLE TENDENSEN: school als instrument voor sociaal/gezinsbeleid, leraar als sociaal/familiaal werker

22 Wat mag de leraar/school van de samenleving verwachten? (3/4) RISICOVOLLE TENDENSEN: school als instrument voor economisch beleid, leraar als talent/competentie coach

23 Wat mag de leraar/school van de samenleving verwachten? (4/4) PEDAGOGISCHE AGENDA: VRIJHEID: de familiale/culturele belasting verminderen GELIJKHEID: vertrouwen in beoordeling door delibererende klassenraad (wantrouwen in veroordeling door centrale examens) VORMING: naar sleutel-inhouden voor de 21 e eeuwse leraar

24 Afsluitend: een unieke kans? (1/4) leraren in een intensief krachtenveld enerzijds: frustrerend, uitputtend, ontmoedigend, verleiding tot defensieve reacties maar anderzijds: misschien nu een unieke gelegenheid om terug stem te geven aan het leraarschap en zelf terug (meer) een kracht te worden

25 Afsluitend: een unieke kans? (2/4) leraar is niet (enkel) ambtenaar (overheid) ook niet (enkel) werknemer (particulier) maar ook geen zelfstandige (markt) dus: steeds ook een (publieke) pedagogische stem

26 Afsluitend: een unieke kans? (4/4) UITDAGING: zorg voor professionaliteit ( juist handelen ) niet verwarren met kwaliteitszorg ( gestandaardiseerd handelen )

27 Afsluitend: een unieke kans? (3/4) UITDAGING: de maatschappelijk betekenis en rol van school/leerkracht (vormend onderwijs) niet verwarren met de aan haar uitbestede functies (socialiseren/kwalificeren)

MOGEN LERAREN OOK IETS VERWACHTEN?

MOGEN LERAREN OOK IETS VERWACHTEN? Mogen leraren ook iets (terug) verwachten van de school en van de samenleving? Aanzet tot een pedagogische agenda. Prof. dr. Maarten Simons, KU Leuven 1 MOGEN LERAREN OOK IETS VERWACHTEN? De titel van

Nadere informatie

Wie (ver)draagt de vrijheid van onderwijs? Pleidooi voor een pedagogische invalshoek. Maarten Simons KU Leuven

Wie (ver)draagt de vrijheid van onderwijs? Pleidooi voor een pedagogische invalshoek. Maarten Simons KU Leuven Wie (ver)draagt de vrijheid van onderwijs? Pleidooi voor een pedagogische invalshoek Maarten Simons KU Leuven 1. Een politiek-juridische kwestie met pedagogische ondertoon 2. Waarom (geen) vrijheid van

Nadere informatie

Identiteitsontwikkeling en/in het curriculum? inspiratiemiddag persoonsvorming Amersfoort, 28 september 2017

Identiteitsontwikkeling en/in het curriculum? inspiratiemiddag persoonsvorming Amersfoort, 28 september 2017 Identiteitsontwikkeling en/in het curriculum? inspiratiemiddag persoonsvorming Amersfoort, 28 september 2017 Voorstellen Alderik Visser a.visser@slo.nl Voorheen: docent geschiedenis en filosofie Nu: leerplannen

Nadere informatie

HOE STEM OPTIMAAL INZETTEN IN DE LERARENOPLEIDING?

HOE STEM OPTIMAAL INZETTEN IN DE LERARENOPLEIDING? HOE STEM OPTIMAAL INZETTEN IN DE LERARENOPLEIDING? INSPIRATIE OP BASIS VAN DE LEERGEMEENSCHAP STEM VOOR DE BASIS EN STEM+ VLOR-Studiedag Krachtlijnen voor een sterk basisonderwijs: de lerarenopleidingen

Nadere informatie

De sociale pedagogiek is springlevend en dat zullen ze weten in Rotterdam!

De sociale pedagogiek is springlevend en dat zullen ze weten in Rotterdam! De sociale pedagogiek is springlevend en dat zullen ze weten in Rotterdam! Lezing t.g.v. de opening van het schooljaar 2016-2017 van de Masteropleiding Pedagogiek Joop Berding en Wouter Pols Pedagogiek

Nadere informatie

Junior College EEN INITIATIEF VAN

Junior College EEN INITIATIEF VAN Junior College EEN INITIATIEF VAN Junior College is een initiatief van de KU Leuven en KU Leuven Kulak om wetenschap op hoog niveau tot in de klas te brengen. Modules rond wiskunde, geschiedenis en taal

Nadere informatie

Een artikel over de leerkracht als duider van maatschappelijke situaties en ontwikkelingen. Bronvermelding

Een artikel over de leerkracht als duider van maatschappelijke situaties en ontwikkelingen. Bronvermelding Wat vind jij ervan? Aris de Pater Dit materiaal is onderdeel van het compendium christelijk leraarschap dat samengesteld is door het lectoraat Christelijk leraarschap van Driestar hogeschool. Zie ook www.christelijkleraarschap.nl.

Nadere informatie

Maarten Simons Laboratorium voor Educatie en Samenleving PPW KU Leuven

Maarten Simons Laboratorium voor Educatie en Samenleving PPW KU Leuven Maarten Simons Laboratorium voor Educatie en Samenleving PPW KU Leuven Aantrekkelijkheid? Gangbaar scenario (aan de basis van het huidige systeem) Aanpassing van de opleiding Aanpassing van arbeidsomstandigheden

Nadere informatie

Visie Missie. De missie van onze stichting is de volgende: wie je morgen bent creëer je vandaag met de som van gisteren

Visie Missie. De missie van onze stichting is de volgende: wie je morgen bent creëer je vandaag met de som van gisteren Visie Missie De Jan Ligthartscholen van de Jan Ligthartgroep Tilburg hebben een duidelijk doel voor ogen: het onderwijs dusdanig inrichten dat het de basis vormt van het levenslang leren dat een mens doet.

Nadere informatie

ECTS-fiche. 1. Identificatie. Specifieke lerarenopleiding Maatschappelijk en beroepsgericht handelen in de onderwijspraktijk

ECTS-fiche. 1. Identificatie. Specifieke lerarenopleiding Maatschappelijk en beroepsgericht handelen in de onderwijspraktijk ECTS-fiche Opzet van de ECTS-fiche is om een uitgebreid overzicht te krijgen van de invulling en opbouw van de module. Er bestaat slechts één ECTS-fiche voor elke module. 1. Identificatie Opleiding Specifieke

Nadere informatie

Neurowetenschap en Onderwijs W O E N S D A G 2 9 A P R I L B R U S S E L

Neurowetenschap en Onderwijs W O E N S D A G 2 9 A P R I L B R U S S E L Neurowetenschap en Onderwijs W O E N S D A G 2 9 A P R I L 2 0 1 5 B R U S S E L Stelling Stelling: Goed onderwijs betrekt de resultaten van cognitieve neurowetenschappen en de neuropedagogiek in de besluitvorming

Nadere informatie

Coaching van collega s de juiste blend. CVI - conferentie 2017 Kennisnet ROC Midden Nederland Deltion College

Coaching van collega s de juiste blend. CVI - conferentie 2017 Kennisnet ROC Midden Nederland Deltion College Coaching van collega s de juiste blend CVI - conferentie 2017 Kennisnet ROC Midden Nederland Deltion College Programma Van droom naar daad ofwel van ambitie naar implementatie 1. Agenda ICT Bekwaamheid

Nadere informatie

ROTTERDAM 28 MARCH 2017

ROTTERDAM 28 MARCH 2017 ROTTERDAM 28 MARCH 2017 KUNST IN DE CONTEXT VAN HET ONDERWIJS ONDERWIJS IN DE CONTEXT VAN DE KUNST Gert Biesta Brunel University London Universiteit voor Humanistiek NLA University College, Norway EEN

Nadere informatie

MULTIPERSPECTIVITEIT EN ERFGOEDEDUCATIE

MULTIPERSPECTIVITEIT EN ERFGOEDEDUCATIE MULTIPERSPECTIVITEIT EN ERFGOEDEDUCATIE Carla van Boxtel Meerstemmig erfgoed - 8 juni 2016 Genk MULTIPERSPECTIVITEIT Vormen van multiperspectiviteit Het belang van multiperspectiviteit Didactiek PERSPECTIEVEN

Nadere informatie

Inhoud. Inleiding quiz. Specifieke vakken binnen HW VAKDIDACTIEK HUMANE WETENSCHAPPEN. Situering Humane Wetenschappen binnen SO

Inhoud. Inleiding quiz. Specifieke vakken binnen HW VAKDIDACTIEK HUMANE WETENSCHAPPEN. Situering Humane Wetenschappen binnen SO Inhoud VAKDIDACTIEK HUMANE WETENSCHAPPEN Inleiding quiz Situering HW binnen SO Specifieke vakken binnen HW Lessentabel Profiel leerlingen Vervolgopleidingen Jaarplan Ruben Delafontaine Inleiding quiz Surf

Nadere informatie

Effectief omgaan met moeilijk verstaanbaar gedrag

Effectief omgaan met moeilijk verstaanbaar gedrag Meebewegen als motto Effectief omgaan met moeilijk verstaanbaar gedrag Wat komt aan de orde in deze presentatie? Maatwerk in plaats van tips en tools! inspiratie - stof tot nadenken - bewustwording Wanneer

Nadere informatie

ONTMOETEN IS GEWOON DOEN!

ONTMOETEN IS GEWOON DOEN! 12 ONTMOETEN IS GEWOON DOEN! DE LERAAR ALS DUIDER VAN MAATSCHAPPELIJKE ONTWIKKELINGEN A. de Pater 13 De titel van deze bijdrage is die van een convenant tussen een burgerlijke overheid in den lande en

Nadere informatie

Deskundigheid in Creatief Vermogen

Deskundigheid in Creatief Vermogen Deskundigheid in Creatief Vermogen 2017-2018 Creatief Vermogende Leerkracht in de klas Creatief Vermogen Utrecht wil creativiteit in het hart van het primair onderwijs plaatsen. De professionaliteit van

Nadere informatie

EEN VRAAG CADEAUTJE OF CADEAUBON?

EEN VRAAG CADEAUTJE OF CADEAUBON? DE TERUGKEER VAN HET LESGEVEN & HET WERK VAN DE LERAAR Gert Biesta Brunel University London & Universiteit voor Humanistiek EEN VRAAG CADEAUTJE OF CADEAUBON? IJSSELGROEP ONDERWIJSGESPREK 11 OKTOBER 2018

Nadere informatie

DOMEINBESCHRIJVING 27 MEI 2014 VOORLOPIG CONCEPT

DOMEINBESCHRIJVING 27 MEI 2014 VOORLOPIG CONCEPT DOMEINBESCHRIJVING 27 MEI 2014 VOORLOPIG CONCEPT 1. VOORSTEL NIEUW DOMEIN D MARKETING 1.1 Doel en inhoud Dit domein maakt de leerling vertrouwd met marketing en de functies daarvan. Marketing gaat over

Nadere informatie

Wie denk jij wel dat je bent?! Over het gezag van leraren. Lezing NIVOZ, 15 juni 2016 Joop Berding & Wouter Pols

Wie denk jij wel dat je bent?! Over het gezag van leraren. Lezing NIVOZ, 15 juni 2016 Joop Berding & Wouter Pols Wie denk jij wel dat je bent?! Over het gezag van leraren Lezing NIVOZ, 15 juni 2016 Joop Berding & Wouter Pols De kwalificatie van de leraar bestaat erin dat hij de wereld kent en anderen daarover kan

Nadere informatie

Leren voor Morgen, Leren voor Morgen, uitdagingen voor het onderwijs

Leren voor Morgen, Leren voor Morgen, uitdagingen voor het onderwijs Leren voor Morgen, Leren voor Morgen, uitdagingen voor het onderwijs uitdagingen vleren voor Morgen, uitdagingen voor het onderwijs leren Artikel in Meerprimair, themanummer digitalisering mei 2018 Het

Nadere informatie

Master in de seksuologie

Master in de seksuologie Master in de seksuologie Faculteit Geneeskunde Kiezen voor de opleiding seksuologie De seksuologie is een erg jonge wetenschap amper iets meer dan een eeuw oud, waarvan de ontwikkeling lang heeft geleden

Nadere informatie

THEMA 4: MAATSCHAPPELIJKE VERANTWOORDELIJKHEID

THEMA 4: MAATSCHAPPELIJKE VERANTWOORDELIJKHEID THEMA 4: MAATSCHAPPELIJKE VERANTWOORDELIJKHEID De volgende teksten zijn commentaren bij enkele kerkelijke documenten die te maken hebben met opvoeding en onderwijs. Deze Vaticaanse teksten spreken bepaalde

Nadere informatie

P.1 Creëren van een veilig en stimulerend leerklimaat

P.1 Creëren van een veilig en stimulerend leerklimaat Pedagogisch bekwaam P.1 Creëren van een veilig en stimulerend leerklimaat Resultaat De meeste leerlingen voelen zich veilig en worden gestimuleerd en uitgedaagd om te leren. Ze zijn actief en betrokken

Nadere informatie

Sinds 1991 werkt het Vlaams onderwijs met eindtermen. Die

Sinds 1991 werkt het Vlaams onderwijs met eindtermen. Die sw Schoolwijzer Hoe werken de eindtermen? Een onderzoek Sinds 1991 werkt het Vlaams onderwijs met eindtermen. Die zijn een instrument om de samenleving (dus ook ouders en leerlingen) te garanderen dat

Nadere informatie

Pedagogische Tact Bijeenkomst met Het Leerorkest 16 oktober Verbondenheid en Verantwoordelijkheid als antwoord

Pedagogische Tact Bijeenkomst met Het Leerorkest 16 oktober Verbondenheid en Verantwoordelijkheid als antwoord Pedagogische Tact Bijeenkomst met Het Leerorkest 16 oktober 2017 Verbondenheid en Verantwoordelijkheid als antwoord Excellen?eprofiel Samenspel Muziekpro fiel Resultaten Pedagogische tact Taalvaardig heid

Nadere informatie

Middenschool: leer kracht in meervoud

Middenschool: leer kracht in meervoud Verslag werkgroep 9 19 mei 2009 en 20 mei 2009 25 ste Middenschoolcongres Werkgroep 9 Congresbegeleider: Josian Caproens Verslaggever: Ben Swinnen Middenschool: leer kracht in meervoud werksessie 1 VERLOOP

Nadere informatie

Achtergrond onderzoeksvraag 1

Achtergrond onderzoeksvraag 1 Achtergrond onderzoeksvraag 1 1. Kerncurriculum en keuzedelen voor school en leerling Wij pleiten voor een vaste basis van kennis en vaardigheden die zich beperkt tot datgene wat alle leerlingen ten minste

Nadere informatie

Waarom Wetenschap en Techniek W&T2015

Waarom Wetenschap en Techniek W&T2015 Waarom Wetenschap en Techniek W&T2015 In het leven van alle dag speelt Wetenschap en Techniek (W&T) een grote rol. We staan er vaak maar weinig bij stil, maar zonder de vele uitvindingen in de wereld van

Nadere informatie

Van herstelden naar herstellers

Van herstelden naar herstellers Van herstelden naar herstellers KERK Zondag Ga naar kerk Priesterschap van enkelen Wachten op de hemel Vlucht uit de wereld Gemeenschap in de kerk Kom en wordt vermaakt Ontvangen Proclamatie Jezus redder

Nadere informatie

Het Verlangen naar Voorkomen

Het Verlangen naar Voorkomen Het Verlangen naar Voorkomen dr. Rik Peeters Tilburg University/Kafkabrigade Den Haag 16-12-2014 Agenda Waarom doen we aan preventie? De mentaliteit van besturen Preventie als besturingstechniek De

Nadere informatie

Vakoverschrijdende eindtermen/ontwikkelingsdoelen globaal voor het secundair onderwijs

Vakoverschrijdende eindtermen/ontwikkelingsdoelen globaal voor het secundair onderwijs t Gasthuys Stedelijk Museum Aalst op schoolmaat (16+) Eindtermen 3 de graad secundair onderwijs 1. inleiding In de tijdelijke tentoonstelling Aalst 1815-1830. Geschiedenis van een provinciestad tijdens

Nadere informatie

Eindstudiedag. Vlaams Lerend Netwerk STEM SO 25/10/2017

Eindstudiedag. Vlaams Lerend Netwerk STEM SO 25/10/2017 Eindstudiedag Vlaams Lerend Netwerk STEM SO 25/10/2017 Programma 09:40-09:45 Welkom dr. Job De Meyere, UCLL Groep Lerarenopleiding 09:45-10:00 Waarom een Vlaams Lerend Netwerk STEM S.O.? Christel Op de

Nadere informatie

Maatschappelijke vorming

Maatschappelijke vorming toelichting Hoe kan de school de leerling helpen om zich te ontwikkelen tot een actieve, verantwoordelijke en sociale burger? Een belangrijke taak van de school is om leerlingen voor te bereiden op hun

Nadere informatie

De morele intuïtie van kinderen

De morele intuïtie van kinderen De morele intuïtie van kinderen Respect en verantwoordelijkheid, vrijheid en geweten Tom Kroon Eerder publiceerde Tom Kroon de theoretische toelichting bij een methode morele vorming en een brochure voor

Nadere informatie

ATELIERS VOOR WERKNEMERSVORMING VZW NODIGT UIT Driedaagse reflectie over vorming binnen de vakbeweging

ATELIERS VOOR WERKNEMERSVORMING VZW NODIGT UIT Driedaagse reflectie over vorming binnen de vakbeweging ATELIERS VOOR WERKNEMERSVORMING VZW NODIGT UIT Driedaagse reflectie over vorming binnen vakbeweging Op 12, 13 en 14 februari 2018 komen we samen met een groep van een rtigtal geïnteresseern om na te nken

Nadere informatie

Bekwaamheidseisen of competenties docenten LD

Bekwaamheidseisen of competenties docenten LD Bekwaamheidseisen of competenties docenten LD Bekwaamheidseisen docenten LD vmbo en havo/vwo. (tekst: Wet op de beroepen in het onderwijs en Besluit bekwaamheidseisen onderwijspersoneel / 2006). 1. Zeven

Nadere informatie

1300 leerlingen: 130 vaste werkplekken 3 computerlokalen + mediatheek educatief netwerk (1: 10)

1300 leerlingen: 130 vaste werkplekken 3 computerlokalen + mediatheek educatief netwerk (1: 10) Oude situatie (tot 2011) 196 vaste werkplekken 1300 leerlingen: 130 vaste werkplekken 3 computerlokalen + mediatheek educatief netwerk (1: 10) 128 medewerkers: 66 vaste werkplekken administratief netwerk

Nadere informatie

HUMANE WETENSCHAPPEN S I N T - J A N S C O L L E G E. w w w. s j c - g e n t. b e

HUMANE WETENSCHAPPEN S I N T - J A N S C O L L E G E. w w w. s j c - g e n t. b e S I N T - J A N S C O L L E G E w w w. s j c - g e n t. b e Campus Heiveld Heiveldstraat 117 9040 Sint-Amandsberg Tel: 09 228 32 40 heiveld@sjc-gent.be Campus Visitatie Visitatiestraat 5 9040 Sint-Amandsberg

Nadere informatie

SURINAME ALS MULTINATIONAL

SURINAME ALS MULTINATIONAL SURINAME ALS MULTINATIONAL LET US WORK TOGETHER Globalisatie Duurzaam en Ondernemen Grace Boldewijn Eigenaar BoCari Holding group Europese Zakenvrouw 2002/2003 Columnist Financieel dagblad Microfinanciering

Nadere informatie

1A Algemene vorming met TOP!

1A Algemene vorming met TOP! Studieaanbod Lessentabellen 1A Algemene vorming met TOP! Je kiest voor een brede algemene vorming. In de lessen TOP! wordt co-teaching toegepast. Dit betekent dat de leerlingen twee leerkrachten voor de

Nadere informatie

Ontmoeten is gewoon doen

Ontmoeten is gewoon doen Ontmoeten is gewoon doen Aris de Pater Dit materiaal is onderdeel van het compendium over christelijk leraarschap, van het lectoraat Christelijk leraarschap van Driestar hogeschool. Zie ook www.christelijkleraarschap.nl.

Nadere informatie

Morele Ontwikkeling van Jongeren. Hanze Jeugdlezing 2012

Morele Ontwikkeling van Jongeren. Hanze Jeugdlezing 2012 Morele Ontwikkeling van Jongeren Hanze Jeugdlezing 2012 Wiel Veugelers Universiteit voor Humanistiek Universiteit van Amsterdam Opbouw verhaal Wat is morele ontwikkeling? Wat leert onderzoek over morele

Nadere informatie

Het evaluerend vermogen in secundaire scholen. Jef C. Verhoeven (KU Leuven) Geert Devos (UG) Peter Van Petegem (UA) 21/4/2001 Evaluerend vermogen 1

Het evaluerend vermogen in secundaire scholen. Jef C. Verhoeven (KU Leuven) Geert Devos (UG) Peter Van Petegem (UA) 21/4/2001 Evaluerend vermogen 1 Het evaluerend vermogen in secundaire scholen Jef C. Verhoeven (KU Leuven) Geert Devos (UG) Peter Van Petegem (UA) 21/4/2001 Evaluerend vermogen 1 1. Evaluatie: begrippen - Van testcultuur naar assessment

Nadere informatie

Vormingsaanbod voor universiteiten en hogescholen 2014/2015

Vormingsaanbod voor universiteiten en hogescholen 2014/2015 Vormingsaanbod voor universiteiten en hogescholen 2014/2015 Inhoud 3 Vooraf 5 Een andere kijk op spijbelen 6 Over de diepere betekenis van kinderspel 7 Kinderen hebben zo hun kijk op quality time 8 Plan

Nadere informatie

Het watervalfenomeen in het onderwijs: een spiegelbeeld van onze samenleving? Jef Verhoeven

Het watervalfenomeen in het onderwijs: een spiegelbeeld van onze samenleving? Jef Verhoeven Het watervalfenomeen in het onderwijs: een spiegelbeeld van onze samenleving? Jef Verhoeven Centrum voor Onderwijssociologie KU Leuven 29/4/2001 Waterval 1 Het oude verhaal van cooling out 1. Het watervalfenomeen

Nadere informatie

Identiteit van de Koos Meindertsschool

Identiteit van de Koos Meindertsschool Identiteit van de Koos Meindertsschool 1. Identiteit - het karakter van de school Wij zijn een open school waarin een ieder gelijkwaardig is. Wij heten elk kind welkom op de Koos Meindertsschool, ongeacht

Nadere informatie

Aanbod van het CJG Barneveld voor het voortgezet onderwijs

Aanbod van het CJG Barneveld voor het voortgezet onderwijs Aanbod van het CJG Barneveld voor het voortgezet onderwijs Aanbod van het CJG Barneveld voor het voortgezet onderwijs Voor u ligt een folder van het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) Barneveld met een

Nadere informatie

Start jouw carrière als onderwijsprofessional bij Stichting GOO. VOLG ONS TRAINEE- PROGRAMMA!

Start jouw carrière als onderwijsprofessional bij Stichting GOO. VOLG ONS TRAINEE- PROGRAMMA! Start jouw carrière als onderwijsprofessional bij Stichting GOO. VOLG ONS TRAINEE- PROGRAMMA! VERRIJK JE VAK, VERRIJK HET ONDERWIJS, VERRIJK JE TOEKOMST Leraar zijn is een prachtig beroep, maar het vraagt

Nadere informatie

Onderzoeksresultaten

Onderzoeksresultaten Onderzoeksnaam Onderwijs september 2016 Selectiedatum 20-09-2016-29-09-2016 Onderzoeksresultaten - 06-10-2016 1. Ben je een man of een vrouw? Man 25.65 979 Vrouw 74.35 2838 2. Hoe lang werk je in het onderwijs?

Nadere informatie

Teamtraining MEER DOEN MET JE CULTURELE OMGEVING

Teamtraining MEER DOEN MET JE CULTURELE OMGEVING Teamtraining MEER DOEN MET JE CULTURELE OMGEVING Agenda 1. Wat is onze culturele omgeving? (30 min) -introductie -wat doen we al? -kunnen we de culturele omgeving definiëren? 2. Waarom willen we er iets

Nadere informatie

Advies over de evaluatie van de eindtermen en ontwikkelingsdoelen voor het basisonderwijs

Advies over de evaluatie van de eindtermen en ontwikkelingsdoelen voor het basisonderwijs ADVIES Raad Basisonderwijs 26 januari 2005 RBO/RHE/ADV/002 Advies over de evaluatie van de eindtermen en ontwikkelingsdoelen voor het basisonderwijs VLAAMSE ONDERWIJSRAAD, LEUVENSEPLEIN 4, 1000 BRUSSEL

Nadere informatie

Het volwassenenonderwijs en levenslang leren: een krachtige synergie

Het volwassenenonderwijs en levenslang leren: een krachtige synergie Het volwassenenonderwijs en levenslang leren: een krachtige synergie Workshop 1: Missie en impact van het volwassenenonderwijs Maria Bouverne-De Bie Universiteit Gent Kernpunten en actielijnen Kernpunten

Nadere informatie

Presentatie VTOI 8 april 2016. Paul Schnabel

Presentatie VTOI 8 april 2016. Paul Schnabel Presentatie VTOI 8 april 2016 Paul Schnabel Visie Ingrediënten voor het eindadvies Resultaten dialoog Wetenschappelijke inzichten Internationale vergelijkingen Huidige wet- en regelgeving en onderwijspraktijk

Nadere informatie

HET PRACHTIGE RISICO VAN ONDERWIJS Gert Biesta Brunel University London ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten

HET PRACHTIGE RISICO VAN ONDERWIJS Gert Biesta Brunel University London ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten HET PRACHTIGE RISICO VAN ONDERWIJS Gert Biesta Brunel University London ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten DE SCHOOL KNECHT VAN TWEE MEESTERS? Carlo Goldoni (1707-1793) de dubbele geschiedenis van de school

Nadere informatie

1. Doelstelling: De leerlingen van onze school krijgen in eigentijds, passend onderwijs aan de hand van leerlijnen op diverse vakgebieden

1. Doelstelling: De leerlingen van onze school krijgen in eigentijds, passend onderwijs aan de hand van leerlijnen op diverse vakgebieden 10.2 Uitwerking doelen PDCA-cyclus Schooljaarplan 2015-1. ONDERWIJS 1. Doelstelling: De leerlingen van onze school krijgen in 2018-2019 eigentijds, passend onderwijs aan de hand van leerlijnen op diverse

Nadere informatie

1. Pedagogisch project - visie

1. Pedagogisch project - visie 1. Pedagogisch project - visie 1.1. Inleiding 1.1.1. Een pedagogisch project - algemeen Een pedagogisch project is een geheel van fundamentele uitgangspunten dat door een school wordt vastgelegd. Met andere

Nadere informatie

ACTUALISATIE LEERPLAN 1 SEPTEMBER 2019

ACTUALISATIE LEERPLAN 1 SEPTEMBER 2019 ACTUALISATIE LEERPLAN 1 SEPTEMBER 2019 3 BASISDOELEN Zich bewust worden van en zich levensbeschouwelijk uitgedaagd weten door de pluraliteit van zinaanbod (levensbeschouwingen) in onze hedendaagse leefwereld

Nadere informatie

Onderwijs-seminar. De Leraar van de Toekomst. Bestaat De leraar van De Toekomst wel?

Onderwijs-seminar. De Leraar van de Toekomst. Bestaat De leraar van De Toekomst wel? Onderwijs-seminar De Leraar van de Toekomst Bestaat De leraar van De Toekomst wel? Even voorstellen Anne Looijenga, directeur Centrum voor Ontwikkeling Katholieke Pabo Zwolle En jullie zijn.? 2 De of een

Nadere informatie

STUDIEDAG SAMENWERKINGSVERBAND ZUID-KENNEMERLAND

STUDIEDAG SAMENWERKINGSVERBAND ZUID-KENNEMERLAND STUDIEDAG SAMENWERKINGSVERBAND ZUID-KENNEMERLAND VANDAAG: WAAR VOEDEN WE VOOR OP? PREVENTIE ONTWIKKELING VAN HET BREIN SOCIAAL EMOTIONEEL LEREN METACOGNITIEVE VAARDIGHEDEN ESSENTIE VAN OVERDRACHT PROBLEEM

Nadere informatie

ONDERZOEK ALS MIDDEL VOOR ONDERWIJSONTWIKKELING?

ONDERZOEK ALS MIDDEL VOOR ONDERWIJSONTWIKKELING? ONDERZOEK ALS MIDDEL VOOR ONDERWIJSONTWIKKELING? OVER KLOVEN EN BRUGGEN CVI CONFERENTIE 2017 MARCO SNOEK INHOUD Onderzoek als impuls voor onderwijsontwikkeling? Wat betekent dat voor de criteria voor goed

Nadere informatie

De start van De Kracht van je Stem

De start van De Kracht van je Stem De Kracht van je Stem Opvoeden tot democratisch burgerschap De start van De Kracht van je Stem 1995: Vlamingen kennen onvoldoende de politieke instellingen. Ze voelen weinig waardering voor de politiek

Nadere informatie

COMPETENTIE 1: INTERPERSOONLIJK COMPETENT

COMPETENTIE 1: INTERPERSOONLIJK COMPETENT DE SBL competenties COMPETENTIE 1: INTERPERSOONLIJK COMPETENT De leraar primair onderwijs moet ervoor zorgen dat er in zijn groep een prettig leef- en werkklimaat heerst. Dat is de verantwoordelijkheid

Nadere informatie

IDee NEDERLANDSE DALTON VERENIGING

IDee NEDERLANDSE DALTON VERENIGING IDee NEDERLANDSE DALTON VERENIGING 2 www.dalton.nl 3 DALTON IS AN INFLUENCE, A WAY OF LIFE Helen Huss Parkhurst (January 3, 1887 June 1, 1973) 4 eigenaarschap persoonlijke ontwikkeling betrokkenheid van

Nadere informatie

Verbinden vanuit diversiteit

Verbinden vanuit diversiteit Verbinden vanuit diversiteit Krachtgericht sociaal werk in een context van armoede en culturele diversiteit Studievoormiddag 6 juni 2014 Het verhaal van Ahmed Een zoektocht met vele partners Partners De

Nadere informatie

Creatief leiding geven en Opbrengstgericht werken

Creatief leiding geven en Opbrengstgericht werken Creatief leiding geven en Opbrengstgericht werken SOK, 7 december 2012 Harm Klifman 1 Wat gaan we doen? Vaststellen wat Opbrengst Gericht Werken(OGW) is Onderzoeken waarom OGW een trend is Als opstapjes

Nadere informatie

Pedagogisch beleid in Brede School de Waterlelie, Prinsenhof te Leidschendam

Pedagogisch beleid in Brede School de Waterlelie, Prinsenhof te Leidschendam Pedagogisch beleid in Brede School de Waterlelie, Prinsenhof te Leidschendam Inleiding: ATB de Springplank, een algemeen toegankelijke basisschool en Vlietkinderen, maatwerk in kinderopvang, beiden gehuisvest

Nadere informatie

De Vreedzame School. Sociale competentie en actief burgerschap in het basisonderwijs

De Vreedzame School. Sociale competentie en actief burgerschap in het basisonderwijs De Vreedzame School Sociale competentie en actief burgerschap in het basisonderwijs Aanleidingen voor het ontstaan van De Vreedzame School (1999) toenemende gedragsproblematiek in scholen grensoverschrijdend

Nadere informatie

Meertaligheid in een monoculturele schoolcontext Oprit 14 naar een schooltraject zonder snelheidsbeperkingen

Meertaligheid in een monoculturele schoolcontext Oprit 14 naar een schooltraject zonder snelheidsbeperkingen Meertaligheid in een monoculturele schoolcontext Oprit 14 naar een schooltraject zonder snelheidsbeperkingen Loes Vandenbroucke & Noël Clycq Oprit 14 onderzoek Doel: Verklaren van (problematische) schoolloopbanen

Nadere informatie

1. Ik zorg voor een inspirerende leeromgeving waarin de leerlingen zelfstandig leren

1. Ik zorg voor een inspirerende leeromgeving waarin de leerlingen zelfstandig leren Stellingen visie 1. Ik zorg voor een inspirerende leeromgeving waarin de leerlingen zelfstandig leren 2. Ik heb voldoende vertrouwen in mijn leerlingen om ze op afstand te coachen en begeleiden 3. Ik houd

Nadere informatie

Inhoud. Voorwoord 1. BSL - ACA_BK_1KZM - 2148_Kvde9789031361380 005

Inhoud. Voorwoord 1. BSL - ACA_BK_1KZM - 2148_Kvde9789031361380 005 Voorwoord 1 1 Het pedagogisch quotiënt 3 Hilda Amsing, Henk lutje Spelberg, Alexander Minnaert en Linda Greveling 1.1 Inleiding 3 1.2 Wat is pedagogisch? 4 1.3 Opvattingen over pedagogische kwaliteit 4

Nadere informatie

Pedagogische taak van de leraar. Jan Marten Praamsma

Pedagogische taak van de leraar. Jan Marten Praamsma Pedagogische taak van de leraar Jan Marten Praamsma Each individual, each unit who is the carrier of the lifeexperience of his group, in time passes away. Yet the life of the group goes on ( ) The primary

Nadere informatie

Studenten lerarenopleiding. In gesprek over de inhoud van het onderwijs

Studenten lerarenopleiding. In gesprek over de inhoud van het onderwijs Studenten lerarenopleiding In gesprek over de inhoud van het onderwijs 1 Algemeen Doe mee en praat mee! Antwoord of reactie op deze vraag? Dé landelijke dialoog over ons onderwijs en de toekomst. Deel

Nadere informatie

Onderwijs-pedagogische visies van mbo-docenten

Onderwijs-pedagogische visies van mbo-docenten Onderwijs-pedagogische visies van mbo-docenten Do-mi-le 15 mei 2014 Carlos van Kan Onderzoeker carlos.vankan@ecbo.nl Mijn professionele interesse Het helpen ontwikkelen van een kritisch onderzoeksmatige

Nadere informatie

Drents Archief. Het meisje met de hoepel. Groep 2 Thema-overzicht

Drents Archief. Het meisje met de hoepel. Groep 2 Thema-overzicht Drents Archief Het meisje met de hoepel Groep 2 Thema-overzicht Thema-overzicht Het meisje met de hoepel Groep 2 Drents Archief Kern van het thema Een beeld vertelt een verhaal. Om het verhaal te kunnen

Nadere informatie

Persoonsvorming en identiteitsontwikkeling: (hoe) doe je dat op school?

Persoonsvorming en identiteitsontwikkeling: (hoe) doe je dat op school? Persoonsvorming en identiteitsontwikkeling: (hoe) doe je dat op school? LKCA - Cultuurdag VO 16 november 2017 Monique Volman Agenda 1.De termen: persoonsvorming, subjectivering, Bildung, enz. 2.Identiteitsontwikkeling

Nadere informatie

De kracht van reflectie

De kracht van reflectie De kracht van reflectie Een sleutel voor de ontwikkeling van leraren Fred Korthagen Ellen Nuijten De kracht van reflectie.indd 3 21/03/2019 14:16:22 I nhoudsopgave Voorwoord 9 1 Inleiding: Een verkenning

Nadere informatie

Enquête noden van de scholen. Eerste verwerking

Enquête noden van de scholen. Eerste verwerking Enquête noden van de scholen Eerste verwerking Verwerking van formulieren ingediend op 27/9/16 46 enquêtes werden ingediend/verwerkt Achtergrond mooi verspreid over de 4 componenten van STEM Man/vrouw

Nadere informatie

Inhoud THEORETISCH KADER

Inhoud THEORETISCH KADER Inhoud THEORETISCH KADER Intercultureel handelingskader: een benadering vanuit CIMIC 13 Gunilla de Graef, Fanny Matheusen, Joke Simons, Yunsy Krols, Dorien De Troy, Guido Minne & Jo Bastiaens 1 Inleiding

Nadere informatie

Wetenschapscommunicatie en/of democratisch debat? Pieter Maeseele

Wetenschapscommunicatie en/of democratisch debat? Pieter Maeseele Wetenschapscommunicatie en/of democratisch debat? Pieter Maeseele Wie ben ik? Communicatiewetenschappen UA Media, Wetenschap & Democratie Media & Democratie - Evalueren van mate waarin media bijdragen

Nadere informatie

Wat zou het onderwijs zijn zonder virtuositeit?

Wat zou het onderwijs zijn zonder virtuositeit? VIRTUOOS ONDERWIJS EN VIRTUOOS ONDERWIJZEN: WAT BETEKENT DAT CONCREET & IN DE PRAKTIJK? Gert Biesta Brunel University London ArtEZ Institute of the Arts Wat zou het onderwijs zijn zonder virtuositeit?

Nadere informatie

Regionale Onderbouwdag. Het jonge kind in de snel veranderende wereld. Wat betekent dat voor jouw onderwijs? Woensdag 13 april 2016

Regionale Onderbouwdag. Het jonge kind in de snel veranderende wereld. Wat betekent dat voor jouw onderwijs? Woensdag 13 april 2016 Woensdag 13 april 2016 Holthurnsche Hof Berg en Dal Regionale Onderbouwdag 2016 Het jonge kind in de snel veranderende wereld Wat betekent dat voor jouw onderwijs? Het jonge kind in de snel veranderende

Nadere informatie

NEDERLANDSE DALTON VERENIGING

NEDERLANDSE DALTON VERENIGING IDee NEDERLANDSE DALTON VERENIGING www.dalton.nl Bezuidenhoutseweg 251-253 2594 AM Den Haag T. 070-331 52 81 E. bestuursbureau@dalton.nl www.dalton.nl 1 2 eigenaarschap persoonlijke ontwikkeling DALTON

Nadere informatie

Evalueren en attesteren in functie van schoolloopbaanbegeleiding. Mark Verbelen

Evalueren en attesteren in functie van schoolloopbaanbegeleiding. Mark Verbelen Evalueren en attesteren in functie van schoolloopbaanbegeleiding Mark Verbelen Opwarmertjes Alle evaluatiegegevens die verzameld worden, worden meegenomen in de punten voor dagelijks werk. De klassieke

Nadere informatie

DE SCHOOL BINNENSTEBUITEN

DE SCHOOL BINNENSTEBUITEN DE SCHOOL BINNENSTEBUITEN vrijdag 2 november 2012 van 09:00 tot 13:00 uur, LIFE College, Schiedam De leefwerelden van jongeren binnen en buiten de school komen steeds verder uit elkaar te liggen, vooral

Nadere informatie

Hoe kan de school in het algemeen werk maken van het nieuwe concept (stam + contexten)?

Hoe kan de school in het algemeen werk maken van het nieuwe concept (stam + contexten)? Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel VOET EN STUDIEGEBIED ASO STUDIERICHTING : ECONOMIE Hoe kan de school in het algemeen werk maken van het nieuwe concept

Nadere informatie

BELEIDSPLAN STICHTING DE RODE HOED INHOUD 1. INLEIDING 2 2. RODE HOED 2. Doelstelling 2. Programmering 2. Activiteiten 3 3.

BELEIDSPLAN STICHTING DE RODE HOED INHOUD 1. INLEIDING 2 2. RODE HOED 2. Doelstelling 2. Programmering 2. Activiteiten 3 3. BELEIDSPLAN STICHTING DE RODE HOED 2018-2022 INHOUD 1. INLEIDING 2 2. RODE HOED 2 Doelstelling 2 Programmering 2 Activiteiten 3 3. DOELGROEPEN 3 4. FINANCIËN 4 5. OVERIGE GEGEVENS 4 1. INLEIDING Wij moeten

Nadere informatie

1. Welke redenen zouden je ertoe aanzetten (of hebben je ertoe aangezet) voor het beroep van leraar/lerares te kiezen?

1. Welke redenen zouden je ertoe aanzetten (of hebben je ertoe aangezet) voor het beroep van leraar/lerares te kiezen? Reflectieformulier bij deel 1 van de lesstage SLO Geschiedenis KU Leuven Beperk je in je antwoorden niet tot algemene vaststellingen, maar zoek ook naar verklaringen. Probeer je antwoorden zo concreet

Nadere informatie

IDee NEDERLANDSE DALTON VERENIGING

IDee NEDERLANDSE DALTON VERENIGING IDee NEDERLANDSE DALTON VERENIGING 1 1 www.dalton.nl 2 21/01/2018 19:29 3 3 DALTON IS AN INFLUENCE, A WAY OF LIFE Helen Parkhurst (8 maart 1886-1 juni 1973) 4 eigenaarschap persoonlijke ontwikkeling betrokkenheid

Nadere informatie

De Zill! Leerplansite verkennen.

De Zill! Leerplansite verkennen. De Zill! Leerplansite verkennen. De waarde van de Zill! leerplansite wordt soms wel eens onderschat. Je kan er alle informatie vinden rond visie, het waarom, het waar Er wordt haarfijn uitgelegd wat Zill!

Nadere informatie

Profielschets. Een school voor talentontwikkeling

Profielschets. Een school voor talentontwikkeling Profielschets Een school voor talentontwikkeling Scholen met Succes Postbus 3386 2001 DJ Haarlem www.scholenmetsucces.nl info@scholenmetsucces.nl tel: 023 534 11 58 fax: 023 534 59 00 1 Scholen met Succes

Nadere informatie

DIOCESANE PEDAGOGISCHE BEGELEIDINGSDIENST BISDOM BRUGGE

DIOCESANE PEDAGOGISCHE BEGELEIDINGSDIENST BISDOM BRUGGE DIOCESANE PEDAGOGISCHE BEGELEIDINGSDIENST BISDOM BRUGGE SECUNDAIR ONDERWIJS MEDEDELINGEN Beste collega, Graag breng ik u nog eens het project Junior College onder de aandacht. Hiermee krijgen 17- en 18-

Nadere informatie

Studierichtingen voor de derde graad

Studierichtingen voor de derde graad Studierichtingen voor de derde graad In de derde graad bestaan alle richtingen, behalve humane wetenschappen uit twee hoofddomeinen. Er wordt naast de algemene basis gekozen voor een pakket vakken dat

Nadere informatie

Van deze scholen hebben we er voor het onderzoek 3 bezocht: ,kader en gemengd theoretische leerweg en De Einder, een school

Van deze scholen hebben we er voor het onderzoek 3 bezocht: ,kader en gemengd theoretische leerweg en De Einder, een school Samenvatting Van deze scholen hebben we er voor het onderzoek 3 bezocht:,kader en gemengd theoretische leerweg en De Einder, een school Lyceum Ypenburg Maerlant Lyceum we eerst samen, onder het kopje "Wat

Nadere informatie

Het begeleiden van studenten in de SLO Gedragswetenschappen.

Het begeleiden van studenten in de SLO Gedragswetenschappen. U bent van harte uitgenodigd op de Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen Mentorendag Specifieke Lerarenopleiding Gedragswetenschappen Het begeleiden van studenten in de SLO Gedragswetenschappen.

Nadere informatie

obs Jaarfke Torum 15 9679 CL Scheemda Postbus 60 9679 ZH Scheemda 0597 592524 jaarfke@planet.nl

obs Jaarfke Torum 15 9679 CL Scheemda Postbus 60 9679 ZH Scheemda 0597 592524 jaarfke@planet.nl obs Jaarfke Torum 15 9679 CL Scheemda Postbus 60 9679 ZH Scheemda 0597 592524 jaarfke@planet.nl 1 Actief burgerschap en sociale integratie: Door de toenemende individualisering in onze samenleving is goed

Nadere informatie

OVERZICHT VAKSPECIFIEKE NABESPREKING JUNI 2018

OVERZICHT VAKSPECIFIEKE NABESPREKING JUNI 2018 1 e fase Pedagogische Wetenschappen P0S64A Professor Nicaise Levenslang leren en gelijke kansen : Maak een afspraak vooraf via mail ides.nicaise@kuleuven.be 12u30 16u HIVA 01.10 (bureau docent) P0L61B

Nadere informatie

De Victoria Schaal. Foto-illustraties

De Victoria Schaal. Foto-illustraties De Victoria Schaal Foto-illustraties KU Leuven, 2015 De Victoria Schaal Pedagogische grondopties voor katholieke schoolidentiteit - Diagram MONOLOOGSCHOOL. Een katholieke school van, voor en door katholieken.

Nadere informatie

IVV Sint-Vincentius. Welkom in de eerste graad! Eerste en tweede jaar A-stroom

IVV Sint-Vincentius. Welkom in de eerste graad! Eerste en tweede jaar A-stroom IVV Sint-Vincentius Welkom in de eerste graad! Eerste en tweede jaar A-stroom Voor jou is de overgang van de lagere school naar een eerste graad A-stroom heel zeker een grote verandering. Geen paniek,

Nadere informatie