Het watervalfenomeen in het onderwijs: een spiegelbeeld van onze samenleving? Jef Verhoeven

Transcriptie

1 Het watervalfenomeen in het onderwijs: een spiegelbeeld van onze samenleving? Jef Verhoeven Centrum voor Onderwijssociologie KU Leuven 29/4/2001 Waterval 1

2 Het oude verhaal van cooling out 1. Het watervalfenomeen Wat is het? Het gaat hier om leerlingen die overstappen van een zwaardere richting in het onderwijs naar een lichtere richting. In het secundair onderwijs meestal na zittenblijven, een B-attest, maar ook vrijwillig Hoger onderwijs 29/4/2001 Waterval 2

3 Zittenblijven Doorstromen Attesten Van gewoon naar buitengewoon Hoger onderwijs 29/4/2001 Waterval 3

4 2. De overeenstemming tussen samenleving en onderwijssysteem 2.1. Een samenleving van ongelijkheden De industriële samenleving Moderne samenleving, democratie en ongelijkheid...en het onderwijs 29/4/2001 Waterval 4

5 Op leerlingen in eerste jaar (USA, 1913) 2e leerjaar: 723 3e leerjaar: 692 4e leerjaar: 640 5e leerjaar: 552 6e leerjaar: 462 7e leerjaar: 368 8e leerjaar: 263 1e leerjaar high school: 189 2e leerjaar high school : 123 3e leerjaar high school : 81 4e leerjaar high school : 56 29/4/2001 Waterval 5

6 Is dit democratisch volgens Willard? Een democratie moet competitief zijn, meent hij, maar dan rechtvaardig competitief. het sorteermechanisme van de school levert resultaten op die grotendeels conformeren met de culturele en inherente kwaliteiten van de individuen die gesorteerd werden, en er is ook een grote mate van overeenstemming tussen het niveau dat iemand in de school bereikt en het niveau waarop hij functioneert in de samenleving (Willard) 29/4/2001 Waterval 6

7 De risicosamenleving - risico s van pollutie - bedreiging van groepen is klassegebonden - private wordt publiek gemaakt - risico s zijn verbonden met beschaving Ook al zijn sociale tegenstellingen afgenomen de scheidinglijnen in de samenleving blijven bestaan 29/4/2001 Waterval 7

8 ... en de informatiesamenleving - overbenadrukken van economische waarden - neoconservatisme en neoliberalisme: men verdedigt de individuele vrijheid maar ook een sterke staat 29/4/2001 Waterval 8

9 ...en sociale ongelijkheid ook hier watervalfenomeen selectie van werknemers loopbaan gaat door trechter economische argumenten positie van de vrouwen dwingend proces voorkeur voor hoog geschoolden machines vervangen handarbeiders school neemt economische principes over 29/4/2001 Waterval 9

10 Gezin - correspondentie tussen het gezinsleven en het economisch leven, en tussen gezin en onderwijs - neerwaartse sociale mobiliteit - gezinsleven is een belangrijke determinant is van de onderwijswaterval ongeveer een kwart van de leerlingen van ouders met enkel lager onderwijs heeft op het einde van het secundair onderwijs eens moeten blijven zitten en is later ook afgedaald naar een lager gewaardeerde onderwijsvorm 29/4/2001 Waterval 10

11 Ook in hoger onderwijs 46% van de studenten personeelswerk hebben reeds een andere -meestal universitaire opleiding - geprobeerd. Van de arbeiderskinderen heeft slechts 56% een twee cycli of een universitaire opleiding gevolgd, meestal zonder succes. Bij de kinderen van de bedienden was dit 79% en bij de kinderen van zelfstandigen 76%. Vrijwilligerswerk 29/4/2001 Waterval 11

12 2.2. Een maatschappij beheerst door individualisme? Economisme en individudalisme Nanny state wordt afgewezen - Mensen moet geleerd worden voor zichzelf op te komen en voor zichzelf te zorgen. - Geloof in een economisch individualisme dat pleit voor een streven naar bevrediging van het eigenbelang 29/4/2001 Waterval 12

13 Kritiek op dit model: Brown en Scase (1991) wijzen erop dat de veranderingen in de samenleving naar dit neoliberaal model de materiële ongelijkheid nog heeft doen toenemen, - maar mensen waren minder dan ooit bewust van deze ongelijkheid - Het geloof in het individualisme heeft een cultuur van onverschilligheid in het leven geroepen 29/4/2001 Waterval 13

14 Individualisme in de ruime samenleving 1993 en % geeft voorkeur aan vrijheid boven gelijkheid; vooral hooggeschoolden en de groepen met een goed inkomen - 52% wil grotere stimuli om persoonlijke inspanningen te doen; vooral hooggeschoolden en de groepen met een goed inkomen - 81% van de Belgen vindt dat het een goede zaak zou zijn indien men meer klemtoon zou leggen op ontwikkeling van individu - 1/3 van de Belgen komt op voor de stelling dat de staat meer zou moeten zorgen voor het welzijn van iedereen; 1/4 van de hooggeschoolden en hogere inkomens. 29/4/2001 Waterval 14

15 Individualisme in de scholen - "Iedereen moet maar eerst voor zichzelf zorgen en niet rekenen op de hulp van de anderen". 51% ll, 63% lkr is tegen; 17% ll en 12% lkr is voor. - "De mensheid, onze naaste, solidariteit wat een onzin allemaal, iedereen moet eerst voor zichzelf zorgen en zijn belangen verdedigen". 54% van de ll verwerpt dit en 15% staat erachter. De lkr halen resp. 85% en 3%. - "Men moet steeds zijn eigen plezier nastreven. Naastenliefde, liefdadigheid en solidariteit zijn onzin." 74% ll verwerpen, 6% staat erachter. Lkr scoren resp. 96% en 2%. 29/4/2001 Waterval 15

16 "Als er grote ongelijkheid is in de samenleving, kunnen mensen niet echt vrij zijn". Hier staan 35% van de leerlingen achter en 68% van de leraren, terwijl 20% van de leerlingen en 12% van de leraren deze stelling afwijzen - Belangrijk om vaststellen is dat de oudere generatie met meer overtuiging het utilitair individualisme verwerpt - Leerkrachten spijts sociale ingesteldheid hebben tot taak leerlingen te selecteren 29/4/2001 Waterval 16

17 Waterval en welbevinden van de leerlingen - Schoolwelbevinden daalt naarmate men langer op school zit - Leerlingen B-jaar zijn minder gelukkig dan anderen - Wat afstromen of veranderen naar minder zware studierichtingen betreft, stelt men vast dat dit niet gepaard gaat met lager schoolwelbevinden. - Bissers (lang geleden of recent) voelen zich doorgaans minder goed op school. Goede relatie met leerkracht kan dit veranderen. - Afstromen gaat gepaard met een hoog academisch zelfconcept 29/4/2001 Waterval 17

18 3. Afronding - De vraag van deze bijdrage was of het watervalfenomeen van het onderwijs ook zichtbaar was in economisch leven, het gezin vrijwilligersorganisaties. - In elk van deze sectoren vonden we processen terug van het watervalfenomeen in het onderwijs selectie, differentiële rangschikking, individualisme - sterke groepen zijn beter af - persistentie van watervalfenomeen - bijdrage van school en onmacht van school 29/4/2001 Waterval 18

19 Kan de school bijdragen om de kansengelijkheid te bevorderen? Ja, voor een deel Hoe? Effectieve scholen kunnen compenseren voor de ongelijkheid Effectieve scholen zijn scholen met goed leiderschap, waar participatie van de leraren aan de besluitvorming mogelijk is het schoolhoofd motiveert en leidt, waar leerkrachten worden gezien als change agents 29/4/2001 Waterval 19