Een atlas van Gelderse qemeenten. Een vere1ijkinj van maatschappelijke indicatoren

Transcriptie

1 Een atlas van Gelderse qemeenten Een vere1ijkinj van maatschappelijke indicatoren

2 EEN ATLAS VAN GELDERSE GEMEENTEN EEN VERGELIJKING VAN MAATSCHAPPELIJKE INDICATOREN April 1999 Alfons Bloemberg en Menno Waisweer Bureau Economisch Onderzoek, Afdeling Economische Zaken Dienst Ruimte, Economie en Welzijn provincie GELDERLAND

3 VOORWOORD In 1995 maakte het kabinet afspraken om grootstedelijke problemen te lijf te gaan. Het grotestedenbeleid (GSB) stelt zich ten doel de positie van de steden te versterken en te voorkomen dat een tweedeling langs sociaal-economische, maatschappelijke en etnische lijnen binnen de Nederlandse steden realiteit wordt. Sinds 1997 is het aantal deelnemende steden op 25 gekomen (G25), waaronder de Gelderse steden Arnhem en Nijmegen. In het regeerakkoord is overeengekomen dat ook andere steden dan de G25 op specifieke deelterreinen of voor specifieke probleemwijken met een vergelijkbare (deel) problematiek partieel gebruik kunnen maken van instrumenten van het GSB. In dit onderzoek is voor een achttal Gelderse steden nagegaan in hoeverre deze situatie van toepassing is op andere Gelderse steden op basis van de door de minister van Grote Steden- en Integratiebeleid opgestelde criteria. Ook gaf dit aanleiding tot het samenstellen van een sociale atlas. Naast bovengenoemde vergelijking van Gelderse steden, vindt een vergelijking van alle Gelderse gemeenten plaats. Deze vergelijking, die op het gemeentelijk schaalniveau plaatsvindt, geeft een indicatie, zij het op een ander schaalniveau dan dat van de G 25 gemeenten, in hoeverre soortgelijke problemen van de stadsproblematiek zich in Gelderland voordoen. Problematiek van afzonderlijke wijken blijft in dit onderzoek buiten beschouwing. Deze monitor geeft voor Gelderland hoofdzakelijk inzicht in de structuurverschillen tussen Gelderse gemeenten en steden. Indien dit onderzoek periodiek herhaald wordt, ontstaat tevens inzicht in de ontwikkeling van de leefbaarheid, veiligheid en economische vitaliteit van Gelderse steden en gemeenten. Dit onderzoek bevat veel informatie over de Gelderse steden en gemeenten. Een breed scala van statistische gegevens is gerangschikt. Naast bovengenoemd doel, vormt deze publicatie een naslagwerk voor diegenen die op zoek zijn naar statistische gegevens van Gelderland en Gelderse gemeenten. Een selectie van deze gegevens zal aan het digitaal statistisch zakboek Gelderland ("Zakgeld") worden toegevoegd. Zakgeld vindt u onder de rubrieken actueel, algemeen, info en beleid van de provinciale internetsite ( ).

4 INHOUD Pagina VOORWOORD SAMENVATTING 7 INLEIDING 9 2 GEHANTEERDE INDICATOREN 2.1 Inleiding II 2.2 De onderscheiden indicatoren Lage inkomens Uitkeringsafhankelijkheid Minderheden Geregistreerde misdrijven Werkloosheid en onderwijs Inleiding Werkloosheid 18 Werkloosheidspercentage 18 Werkloosheid minderheden 19 Langdurig werklozen 20 Werklozen jonger dan 27jaar 21 Opleidingsniveau werklozen Onderwijs 21 Opleidingsniveau bevolking 21 Sociaal economische score basisonderwijs 22 Belangstelling beroeps- versus algemeen voortzet onderwijs Centrumfunctie 24 3 OVERIGE INDICATOREN Inleiding De overige indicatoren Bevolking 27 Jongeren/Ouderen 27 Eénoudergezinnen Wonen 30 Sociale huur 30 Woningvoorraad naar eigendomstype en bouwjaar Economie en arbeidsmarkt 31 Inleiding 31 Gemiddelde arbeidsparticipatie 32 Groei beroepsbevolking (aanbod van arbeid) 33 Groei werkgelegenheid (vraag naar arbeid) 34 Confrontatie van vraag en aanbod op de arbeidsmarkt 35 4 CONCLUSIES 37

5 BIJLAGEN 1 Gemiddeld besteedbaar inkomen per inwoner, Thuiswonenden jonger dan 65 jaar met periodieke algemene bijstand naar leeftijd en geslacht, 31 december Aantal WAO-ers in % van de bevolking jaar, Aantal geweldsmisdrijven en aantal geweldsmisdrijven per 1000 inwoners, Aantal misdrijven van vernieling en openbare orde, totaal en per 1000 inwoners, Niet werkende werkzoekenden, totaal en langer dan 1 jaar ingeschreven, situatie per Niet werkende werkzoekenden, totaal en jonger dan 27 jaar, situatie per Niet werkende werkzoekenden, totaal en maximaal genoten opleidingsniveau basisonderwijs, situatie per Niet werkende werkzoekenden, totaal en maximaal genoten opleidingsniveau vbo/mavo, situatie per Aandeel lager-, middelbaar- en hoger opgeleiden in % van de bevolking, Aandeel 1,25 leerlingen in het totaal aantal basisschoolleerlingen, 1 oktober Aandeel 1,90 leerlingen in het totaal aantal basisschoolleerlingen, 1 oktober Aandeel leerlingen mavo, vbo en havo/vwo leerjaar 3 voortgezet onderwijs, 1997/ Woningvoorraad naar eigendomstype, Woningvoorraad naar bouwjaar, 1997 Kaart 1 Overzicht Gelderse gemeenten, situatie 1998 Staat 1 Staat 2 Overzicht rangorde gemeenten o.b.v de belangrijkste indicatoren Overzicht rangorde gemeenten o.b.v. alle indicatoren

6 SAMENVATTING In 1995 maakte het kabinet afspraken om grootstedelijke problemen te lijf te gaan. Het grotestedenbeleid (GSB) stelt zich ten doel de positie van de steden te versterken en te voorkomen dat een tweedeling langs sociaal-economische, maatschappelijke en etnische lijnen binnen de Nederlandse steden realiteit wordt. Sinds 1997 is het aantal deelnemende steden op 25 gekomen (G25), waaronder de Gelderse steden Arnhem en Nijmegen. In het regeerakkoord is overeengekomen dat ook andere steden dan de G25 op specifieke deelterreinen of voor specifieke probleemwijken partieel gebruik kunnen maken van het GSB-instrumentarium. Daarvoor zijn een aantal criteria opgesteld. In dit onderzoek is voor een achttal Gelderse steden nagegaan in hoeverre zij voldoen aan deze criteria. Voorwaarde is dat gemeenten met problemen inwoners dienen te hebben en op vier van de zes indicatoren in negatieve zin zich onderscheiden van andere steden. De 8 Gelderse steden en de gehanteerde criteria zijn onderstaand weergegeven. Matrix 6 indicatoren; criteria van Boxtel Apel- Arn- Doe- Ede Harder- Nij- Tiel Zutdoorn hem tin- wijk me- phen chem gen inwonertal > ± lage inkomens uitkeringsafhankelijkheid minderheden geregistreerde misdrijven centrumfunctie ± werkloosheid en onderwijs 1) 1) 1) 1) 1) 1) 1) 1) 1) In dit onderzoek zijn gegevens uitsluitend op gemeentelijk niveau gepresenteerd; de zesde indicator, "slechte wijken", is OP wijkniveau bepaald met name op basis van de indicatoren werkloosheid en onderwijs. In dit onderzoek is hieromtrent geen informatie opgenomen. + voldoet aan criterium - voldoet niet aan criterium Naast de steden Arnhem en Nijmegen komen er in Gelderland geen steden in aanmerking voor aanvullend beleid zoals dat door de minister wordt beoogd. Ede en Apeldoorn voldoen wel aan het gewenste minimum inwonertal maar scoren niet op de minimaal vereiste vier criteria. Ook vindt in dit onderzoek een vergelijking plaats van alle Gelderse gemeenten. Deze vergelijking, die op het gemeentelijk schaalniveau plaatsvindt, geeft een indicatie in hoeverre elementen van de stadsproblematiek zich in de Gelderse gemeenten manifesteert. Voor een groot aantal indicatoren zijn hiertoe gegevens gerangschikt. Problematiek van afzonderlijke wijken blijft in dit onderzoek buiten beschouwing. Indien alle Gelderse gemeenten in beschouwing worden genomen en worden gerangschikt op basis van de vijf criteria ontstaat het onderstaande beeld. Er is hierbij niet gekeken of er voldaan is aan de gewenste streefwaarde door het Ministerie. -7-

7 Top vijftien gemeenten op basis van geformuleerde criteria % lage inkomens % bijstands- % allochtonen % misdrijven centrumfuctie gerechtigden 1 ARNHEM NIJMEGEN ARNHEM NIJMEGEN NIJMEGEN 2 ZUTPHEN ARNHEM TIEL ARNHEM ARNHEM 3 NIJMEGEN ZUTPHEN CULEMBORG TIEL APELDOORN 4 MILLINGEN A/D R. WAGENINGEN NIJMEGEN ZUTPHEN ZUTPHEN 5 HEERE WAARDEN DOESBURG DOESBURG APELDOORN DOETINCHEM 6 WINTERS WIJK TIEL WAGENINGEN WAGENINGEN EDE 7 DOESBURG DOETINCHEM HARDERWIJK ZALTBOMMEL TIEL 8 TIEL WESTERVOORT D[NXPERLO CULEMBORG WINTERS WIJK 9 AALTEN UBBERGEN ZUTPHEN ROZENDAAL WAGENINGEN 10 GROENLO APELDOORN ZALTBOMMEL HARDERWIJK HARDER WIJK II RHEDEN RHEDEN EDE WIJCHEN ZEVENAAR 12 APELDOORN CULEMBORG APELDOORN EDE WIJCHEN 13 WISCH ZEVENAAR ZEVENAAR NIJKERK GENDRINGEN 14 DOETINCHEM GROESBEEK WESTERVOORT ZEVENAAR AALTEN 15 GROESBEEK ELST DOETINCHEM DOETINCHEM ERMELO De steden Arnhem en Nijmegen komen steeds in de top vier voor en voeren in drie gevallen zelfs de lijst van Gelderse gemeenten aan. Ede en Harderwijk zijn bij drie van de vijf criteria vertegenwoordigd bij de top vijftien van Gelderland. De beide gemeenten ontbreken bij het overzicht van lage inkomens en bij het aandeel bijstandsgerechtigden. De overige zes onderscheiden steden vallen bij ieder criterium onder de top vijftien. Naast de 8 steden komen Culemborg. Doesburg en Wageningen driemaal voor op de top vijftien ranglijst. Voor Zevenaar is dat zelfs viermaal het geval. Zevenaar ontbreekt echter in het top tien overzicht, terwijl de gemeenten Doesburg en Wageningen veelal tot de eerste zeven gemeenten van de lijst behoren. Ook blijkt dat Doesburg, Wageningen en Culemborg veelal hoger scoren dan de steden Ede en Harderwijk, die eveneens driemaal scoren op basis van de gehanteerde criteria. In staat 1 (zie bijlage) zijn naast de vijf eerdergenoemde indicatoren, alle voor deze studie belangrijkste indicatoren samengevat weergegeven. Het hieruit resulterende totaalbeeld is herkenbaar, ondanks de toevoeging van indicatoren. Overigens dient hierbij te worden opgemerkt dat de indicatoren onderling niet zijn gewogen. Een andere selectie of een weging kan leiden tot een andere rangorde van gemeenten. Alle 8 Gelderse steden komen in de top vijftien lijst voor en worden vergezeld met de plaatsen Doesburg, Culemborg, Zaltbommel, Wageningen en Zevenaar. Doesburg neemt op basis van deze rangordening een zeer hoge notering in die vrijwel vergelijkbaar is met die van de steden Arnhem en Nijmegen. Zaitbommel's positie is duidelijk hoger in vergelijking tot de positie die werd ingenomen op basis van de beperktere indicatorenset. IRE

8 1. INLEIDING In 1995 maakte het kabinet met de steden Amsterdam, Den Haag. Rotterdam en Utrecht (de G4) en vijftien middelgrote steden (G15), waaronder de Gelderse steden Arnhem en Nijmegen, afspraken om grootstedelijke problemen te lijf te gaan. Inmiddels is in 1997 het aantal deelnemende steden op 25 gekomen (G25). Het grotestedenbeleid stelt zich ten doel de positie van de steden te versterken en te voorkomen dat een tweedeling langs sociaaleconomische, maatschappelijke en etnische lijnen binnen de Nederlandse steden realiteit wordt. Deze algemene beleidsdoelstelling vindt zijn uitwerking in een aantal concrete doelen en streefcijfers die onder de beleidsthema's arbeid, onderwijs, veiligheid, leefbaarheid en zorg vallen. In het regeerakkoord is overeengekomen dat ook andere steden dan de G25 op deelterreinen of voor specifieke probleemwijken met een vergelijkbare (deel)problematiek partieel gebruik kunnen maken van de instrumenten van het GSB. Ook neemt in het regeerakkoord het thema "kwaliteit van de samenleving"een belangrijke plaats in. Sociale, economische en ruimtelijke infrastructuur worden essentiële elementen voor de ontwikkeling van een kwalitatief goede en duurzame samenleving genoemd. In een overleg van 14 januari jl. heeft minister van Boxtel (Grote Steden- en Integratiebeleid) overleg gevoerd met steden die niet tot de 25 GSB gemeenten behoren en die wel in de afgelopen periode te kennen hadden gegeven betrokken te willen worden bij het grotestedenbeleid'. Overleg met andere partijen volgt. Voorwaarde hierbij is dat gemeenten met problemen inwoners dienen te hebben en op vier van de zes door de minister beoordeelde indicatoren in negatieve zin zich onderscheiden van andere gemeenten. De minister wil inzetten op een probleem- en wij kgerichte aanpak. De gehanteerde indicatoren zijn: lage inkomens uitkeringsafhankelijkheid minderheden geregistreerde misdrijven "centrumfunctie" aanwezigheid "slechte"wijken Binnen de Dienst Ruimte, Economie en Welzijn bestaat behoefte aan een "sociale kaart" van Gelderland om nader zicht te krijgen in de aard en omvang van de sociale problematiek. Voor de beide grote gemeenten Arnhem en Nijmegen bestaat dit inzicht al in het kader van het grotestedenbeleid. Een totaalbeeld van Gelderland en inzicht in de ruimtelijke concentratie ontbreekt echter vooralsnog. In deze verkenning vindt, in het kader van de hiervoor geschetste ontwikkeling, een vergelijking van de onderscheiden Gelderse steden plaats. Deze vergelijking vindt ook met de overige Gelderse gemeenten plaats 2 zodat hiermee een totaalbeeld van Gelderland ontstaat Zo is onlangs besloten dat de gemeenten Alkmaar, Amersfoort, Emmen, Lelystad en Zaanstad op onderdelen meedoen met het grotestedenbeleid Eris uitgegaan van de gemeentelijke indeling van 1 januari 1998; zie ook het kaartoverzicht in de bijlage En

9 voor die beleidsterreinen (arbeid, onderwijs, leefbaarheid, veiligheid en zorg) die in het kader van de stedelijke samenleving van belang zijn. De gehanteerde bronnen waarborgen hierbij de uniformiteit van het statistisch materiaal. Ook is steeds het Gelderse referentiegegeven in de situatieschets vermeld. Uitdrukkelijk wordt hierbij vastgesteld dat de analyse vooralsnog niet op wijk- of buurtniveau heeft plaatsgevonden maar zich beperkt heeft tot het gemeentelijke niveau. De vergelijking met de Gelderse gemeenten geeft een indicatie, zij het op een ander schaalniveau dan dat van de G 25 gemeenten, in hoeverre soortgelijke problemen van de grote stadsproblematiek zich in Gelderland voordoen. Een intragemeentelijke vergelijking ontbreekt vooralsnog. Verschillen tussen heterogene wijken binnen een stad worden bij een dergelijke vergelijking zichtbaar. De acht steden zijn: Apeldoorn Arnhem Doetinchem Ede Hard erwij k Nijmegen Tiel Zutphen -10-

10 2. GEHANTEERDE INDICATOREN 2.1 Inleiding Zoals in het vorige hoofdstuk al is opgemerkt worden door de minister een zestal indicatoren gehanteerd bij beoordeling van grootstedelijke problematiek. Hierbij zijn grenswaarden vastgelegd waaraan de score dient te voldoen. Aangezien deze analyse niet op buurtniveau plaatsvindt, worden in eerste instantie een vijftal indicatoren vergeleken. Voor de wijkscore worden de variabelen werkloosheid en opleiding in kaart gebracht en toegevoegd, maar dan eveneens op gemeentelijk niveau. De volgende indicatoren resulteren: lage inkomens uitkeringsafhankelijkheid minderheden geregistreerde misdrijven centrumfunctie werkloosheid en onderwijs Waar mogelijk worden dwarsverbanden gelegd naar indicatoren en achtergrondinformatie die in dit verband van belang zijn. Hierover treft u in hoofdstuk 3 een analyse aan. De achterliggende informatie is in een aantal gevallen in de bijlagen weergegeven. Het begrip centrumfunctie behoeft tenslotte enige toelichting. Het gaat hier om een maat berekend op basis van het regionaal klantenpotentieel (het regionaal klantenpotentieel in verhouding tot het inwonertal). Het regionaal klantenpotentieel van een woonkern is gedefinieerd als het aantal klanten dat een woonkern van een gemeente aantrekt uit alle woonkernen binnen een straal van 60 kilometer rondom de eigen woonkern met inbegrip van de eigen woonkern zelf De onderscheiden indicatoren Lage inkomens Verondersteld mag worden dat de inkomenssituatie een indruk geeft van de leefbaarheid in een gebied. Verdeling van de inkomens, en dan met name de lage inkomens, is hierbij van belang. Als indicator voor lage inkomens wordt uitgegaan van het percentage huishoudens met een besteedbaar huishoudinkomen tussen de en gulden in In Nederland had 30% van de huishoudens een inkomen in deze inkomensklasse. De steden Arnhem, Zutphen, Nijmegen en Tiel zitten boven het landelijke percentage. Van deze steden voldoen Arnhem, Zutphen en Nijmegen aan de door het ministerie gehanteerde grenswaarde van 32% van het aantal huishoudens. Dit is ook het geval in de gemeente Millingen a/d Rijn. Tiel en Apeldoorn hebben ook een hoger aandeel huishoudens in deze lage inkomensklasse ten opzichte van het nationale gemiddelde, maar voldoen niet aan de streefwaarde van 32%. Het verhoudingsgetal van Doetinchem bevindt zich net onder dat van Nederland, terwijl in de gemeenten Harderwijk en Ede het aandeel huishoudens met lage inkomens minder groot is dan gemiddeld in de provincie. De gemeente Doesburg komt, zoals later ook bij een aantal andere indicatoren zal blijken, eveneens in het top tien overzicht voor. -11-

11 Tabel 1 1) Lage inkomens (aantal huishoudens in het tweede t/m vierde deciel, gerelateerd aan het totaal aantal huishoudens), 1996 Aantal Aantal % huis- Aantal Aantal % huishuis- huis- hou- huis- huis- houhou- hou- dens hou- hou- dens dens dens met dens dens met met lage met lage lage inko- lage inkoinko- mens inko- mens mens mens 1 ARNHEM UBBERGEN ZUTPHEN WAGENINGEN NIJMEGEN BORCULO MILLINGEN AJD RIJN MAURIK HEEREWAARDEN MAASDRIEL WJNTERSWIJK NEERIJNEN DOESBURG EDE TIEL HATTEM AALTEN PUTTEN GROENLO ZELHEM RHEDEN NUNSPEET APELDOORN WEST MAAS EN WAAL WISCH GELDERMALSEN DOETINCHEM HUISSEN GROESBEEK LOCHEM GENDRINGEN WESTERVOORT RIJNWAARDEN BEMMEL DRUTEN lEERDE ZALTBOMMEL LIENDEN D[NXPERLO HEDEL NEEDE WARNSVELD ERMELO BEUNINGEN BRAKEL DODE WAARD GENDT KERKWIJK VOORST ELST HENGELO HUMMELO EN KEPPEL ROSSUM ANGERLO EIBERGEN GORSSEL HARDERWIJK BARNEVELD RENKUM LICHTENVOOR.DE WIJCHEN ELBURG S 32 WEHL RUURLO ZEVENAAR DIDAM NIJKERK STEENDEREN VORDEN BUREN CULEMBORG LINGEWAAL EPE OLDEBROEK VALBURG HETEREN BRUMMEN DUIVEN ECHTELD HEUMEN ,6 41 AMMERZODEN SCHERPENZEEL BERGH HOEVELAKEN KESTEREN ROZENDAAL GELDERLAND ) Aandeel huishoudens met een laag inkomen, dat wil zeggen met een besteedbaar huishoudinkomen van tot gulden, samenvallend met de inkomensgrenzen van hel tweede tot en met vierde deciel. Deze inkomensgegesens zijn afgeleid uit de (landelijke) inkomensverdeling van huishoudens naar hoogte van het besteedbaar inkomen. Dele zijn in tien gelijke groepen verdeeld en daarvan is het hoogste inkomen per groep bepaald. Deze inkomensklassen word, decielen genoemd. Het tweede tot en met vierde deciel representeert dus 30% van de huishoudens in geheel Nederi. Een gemeentelijk percentage van dertig geeft aan dat in de betreffende gemeente relatief evenveel huishoudens in betreffende inkomensklassen voorkomen als landelijk. Bij een hoger percentage dan dertig wil dit zeggen dat er eej' dan gemiddeld aantal huishoudens in deze klassen voorkomen; bij een lager percentage is het omgekeerde het ge), ai Bron: CBS Regionale Inkomensverdeling 1996 Tenslotte treft u in bijlage 1 de verdeling aan van het gemiddeld besteedbaar inkomen per inwoner in De gemiddelde inkomens op het platteland zijn lager dan in de steden. In -12-

12 combinatie met het hoge aandeel lage inkomens in de steden, kan hieruit worden afgeleid dat de inkomensongelijkheid in de steden derhalve groter is. Van de 8 Gelderse steden heeft Apeldoorn het hoogste inkomen, gevolgd door Arnhem, Nijmegen en Doetinchem. In de gemeente Ede bevindt zich, evenals in de hiervoor genoemde steden, het gemiddeld inkomen per inwoner zich op of boven de gulden in Zutphen en Tiel kennen het laagste inkomen per inwoner in vergelijking tot de overige steden. Het gemiddeld besteedbaar inkomen bevindt zich in de plaatsen Doetinchem en Nijmegen op het Gelderse niveau terwijl in Apeldoorn en Arnhem sprake is van een hoger gemiddelde Uitkeringsafhankelijkheid Tabel 2 Thuiswonenden jonger dan 65 jaar met periodieke algemene bijstand naar gemeente, 31 december ) Totaal Aantal % jarigen 1) Totaal Aantal % jarigen met periodieke met periodieke jarigen algemene jarigen algemene bijstand bijstand 1 NIJMEGEN BORCULO ARNHEM WEST MAAS EN WAAL ZUTPHEN GENDT WAGENINGEN NIJK.ERK DOESBURG MAASDRIEL T1EL ERMELO DOETINCHEM AALTEN WESTERVOORT HETEREN UBBERGEN MAURIK APELDOORN GORSSEL II RHEDEN GELDERMALSEN CULEMBORG HEDEL ZEVENAAR LENGEWAAL GROESBEEK HATTEM ELST EIBERGEN WINTERSWIJK NUNSPEET RENKUM ECHTELD HARDERWIJK LIENDEN MILLINGENA/DRIJN VOORST EDE BARNEVELD ZALTBOMMEL HEEREWAARDEN HEUMEN HEERDE HUISSEN ELBURG RIJNWAARDEN WEHL DIDAM PUTTEN DRUTEN BUREN BEUNINGEN LICHTENVOORDE WIJCHEN VORDEN BERGH ROSSUM GENDRINGEN ANGERLO BRUMMEN OLDEBROEK DUIVEN NEERIJNEN EPE ZELHEM GROENLO HENGELO LOCHEM STEENDEREN WISCH SCHERPENZEEL KESTEREN ROZENDAAL WARNSVELD RUURLO DINXPERLO AMMERZODEN NEEDE HUMMELOENKEPPEL2O VALBURG HOEVELAKEN DODEWAARD BRAKEL BEMMEL KERKWIJK ) Inclusief onbekend. GELDERLAND Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek 1-,

13 Mensen die onvoldoende in hun inkomenssituatie kunnen voorzien en geen beroep kunnen doen op andere sociale voorzieningen, kunnen terugvallen op de bijstand (ABW). In Gelderland heeft 3,3% van de jarige bevolking een uitkering in het kader van de Algemene Bijstandswet. De concentratie van bijstandsgerechtigden doet zich met name voor in de steden Nijmegen Arnhem en Zutphen. De problematiek valt in de overige Gelderse steden relatief gezien mee. Iie!, Doetinchem en Apeldoorn hebben een gemiddelde dat vergelijkbaar is met dat van Gelderland, terwijl Harderwijk en Ede zich hier duidelijk onder bevinden. Door het ministerie is een grenswaarde voor de steden onderscheiden van 15% (1 procentpunt boven het nationale gemiddelde) van een aantal categorieën uitkeringsontvangers. Al deze categorieën zijn hier niet in kaart gebracht, zodat we de vergelijking opstellen op basis van uitkeringsgerechtigden ABW. Het landelijk percentage ABW uitkeringsgerechtigden, uitgedrukt ten opzichte van de jarige bevolking, bedraagt 4,1%. Indien we uitgaan van een identiek verschil, maar dan voor de categorie ABW ontvangers, blijkt dat de steden Nijmegen, Arnhem en Zutphen aan deze grenswaarde voldoen (aandeel >= 5,1%). Wageningen bevindt zich net boven de grenswaarde. In bijlage 2 staat tenslotte de verdeling van ABW uitkeringsgerechtigden naar leeftijd vermeldt. Ca 45% van de ABW ontvangers in Gelderland is jonger dan 35 jaar. Het aandeel van de steden loopt hierbij uiteen. De steden Doetinchem (34,9%), Tiel (35,1%), Harderwijk (39%), Ede (40,6%), Apeldoorn (41,5%) en Zutphen (42,8%) bevinden zich in meerdere of mindere mate onder dit niveau. De stad Arnhem zit met 44,8% net onder het Gelderse gemiddelde terwijl het verhoudingsgetal van Nijmegen met 48,6% duidelijk hoger ligt. Hieruit kan voorzichtig worden afgeleid dat de gemiddelde leeftijd van het aantal bijstandsgerechtigden in de steden gemiddeld gezien hoger ligt dan in de rest van Gelderland. Indien we tenslotte kijken naar het aantal WAO-ers in verhouding tot de jarige bevolking (bijlage 3), blijkt dat de spreiding over de Gelderse gemeenten ruimer is. Nijmegen, Harderwijk en Tiel bevinden zich met 8% op het Gelderse gemiddelde. Ede zit hier met 7% juist onder. In Apeldoorn, Arnhem en Doetinchem bedraagt het percentage WAO-ers 9% terwijl Zutphen met 10% het hoogste scoort van de Gelderse steden. Opvallend is voorts het hoge percentage WAO-ers in de gemeente Wehi (14%) Minderheden In Gelderland is 7,5% van de bevolking allochtoon. Het aandeel in de steden ligt hier duidelijk boven. De gemeente Arnhem neemt de toppositie in met ruim 17%. Het aandeel allochtonen ligt in Nijmegen substantieel lager dan in de Gelderse hoofdstad. Ook in het Rivierenland is er in de plaatsen hel, Culemborg en Zaltbommel sprake van een hoger aandeel allochtonen in vergelijking tot Gelderland. In alle Gelderse steden, met uitzondering van Doetinchem, is het aandeel allochtonen hoger dan het provinciale gemiddelde. Ook valt de hoge notering van Doesburg en Wageningen op. Door het ministerie is een grenswaarde voor de steden onderscheiden van 9% (2 procentpunten boven het nationale gemiddelde), maar dan voor de categorie minderheden waarvan de definitie enigszins afwijkt van de categorie allochtonen volgens de zogenaamde beperkte definitie. Het landelijk percentage allochtonen in de totale bevolking bedraagt 11,6%. Indien we uitgaan van een identiek verschil als bij de minderheden, blijkt dat de steden Arnhem en hel aan deze grenswaarde voldoen (aandeel >= 13,6%). Nijmegen bevindt zich omstreeks deze grenswaarde, alsmede de plaatsen Doesburg en Culemborg. -14-

14 Tabel 3 1) Bevolking, waaronder allochtonen, per 1 januari 1998 Bevol- Waarv. % Alloch- Bevol- Waan'. % AllIochking alloch- tonen king alloch- tonen tonen tonen 1 ARNHEM BORCULO TIEL HUISSEN CULEMBORG NEEDE NIJMEGEN EIBERGEN DOESBURG LENGEWAAL WAGENINGEN LICHTENVOORDE HARDERWIJK GELDERMALSEN D[NXPERLO WARNSVELD ZUTPHEN HOEVELAKEN ZALTBOMMEL l-jedel EDE ANGERLO APELDOORN VALBURG ZEVENAAR BEMMEL WESTERVOORT HETEREN DOETINCHEM GORSSEL EPE NUNSPEET GENDRINGEN HATTEM WINTERSWIJK SCHER.PENZEEL RENKUM DIDAM RHEDEN HUMMELOENKEPPEL45I ELST BUREN WISCH PUTTEN MILLINGEN AJD RIJN NEERIJNEN BRUMMEN MAASDRJEL HEEREWAARDEN ROSSUM DRUTEN ECHTELD BERGH RUURLO AALTEN DODE WAARD GROENLO ELBURG ROZENDAAL VORDEN NIJKER.K GENDT GROESBEEK ZELHEM KESTEREN lEERDE LOCHEM MAURIK BEUNINGEN LIENDEN RIJNWAARDEN AMMERZODEN ,1 37 DUIVEN WEST MAAS EN WAAL BARNEVELD KERKWIJK WIJCHEN OLDEBROEK UBBERGEN WEHL HEUMEN STEENDEREN VOORST HENGELO ERMELO BRAKEL GELDERLAND ) De aantallen allochtonen hebben betrekking op het totaal volgens de zgn. beperkte definitie. Tot allochtonen van de eerste generatie worden volgens deze definitie die personen gerekend die zelf en van wie tenminste een van de ouders in het buitenland zijn geboren. Tot allochtonen van de tweede generatie worden personen gerekend die zelf in Nederland zijn geboren en van wie beide ouders in het buitenland zijn geboren. Bron: CBS In 1998 is 44,4% van de Gelderse allochtonen jonger dan 30 jaar. Nationaal is dit aandeel twee procentpunten hoger. Het aandeel allochtone jongeren in vergelijking met de overeenkomstige leeftijdscategorie van de totale Gelderse bevolking bedraagt bijna een vijfde (19,3%). Dit is duidelijk lager dan de nationale verhouding. Drie van tien jongeren onder de dertig jaar is allochtoon in Nederland. Recent inzicht in het aantal allochtonen naar leeftijd ontbreekt op gemeentelijk niveau. Wel is voor 1996 informatie beschikbaar van het aantal allochtonen van 0-24 jaar, exclusief de Molukkers en exclusief allochtonen uit EG landen. In tabel 4 is het totaalcijfer gerelateerd aan de totale bevolking. -15-

15 1) Tabel 4 Allochtone jongeren (0-24 jaar) in % van de bevolking Alloch- Totale In % Alloch- Totale In % tonen bevol- tonen bevol king 0-24 king jaar jaar 1 CULEMBORG BERGH ARNHEM HATTEM DOESBURG LIENDEN NIJMEGEN NEERJJNEN HARDERWIJK HEUMEN ZALTBOMMEL HUMMELO EN KEPPEL ZUTPHEN NEEDE WISCH ELBURG TIEL GROESBEEK EDE NUNSPEET II N1JKERK DENXPERLO APELDOORN WARNSVELD DRUTEN GENDT BRUMMEN HUISSEN WAGENINGEN VALBURG GENDRENGEN MILLINGEN AJD RIJN HEERE WAARDEN RUURLO GROENLO SCHERPENZEEL DOETINCHENI HEERDE LOCHEM PUTTEN EPE WEST MAAS EN WAAL WESTERVOORT HETEREN WINTERSWIJK ECHTELD RHEDEN ZELHEM ZEVENAAR HEDEL BORCULO HOEVELAKEN EIBERGEN OLDEBROEK BARNEVELD STEENDEREN AALTEN DIDAM WIJCHEN DODEWAARD RENKUM VORDEN KESTEREN ANGERLO BEUNINGEN BEMMEL LICHTENVOORDE ROSSUM VOORST MAURIK GELDERMALSEN KERKWIJK L1NGEWAAL BRAKEL RIJNWAARDEN HENGELO MAASDRIEL AMMERZODEN ERMELO UBBERGEN ELST BUREN DUIVEN ROZENDAAL GORSSEL WEHL ) Exclusief 'Molukkers en e'clusief allochtouen uit F(i landen GELDERLAND Bron: Osmose Het aandeel allochtone jongeren ligt in de steden duidelijk boven het Gelderse gemiddelde. de gemeenten Arnhem, Nijmegen en Harderwijk is het verhoudingscijfer (ruim) tweemaal hoog als in Gelderland gemiddeld. In het Rivierenland is er met name in Culemborg, maar in Zaltbommel en Tiel sprake van een hoger aandeel jonge allochtonen. In alle Gelderse steden, met uitzondering van Doetinchem, is ook hier het aandeel, maar dan van de jonge allochtonen. hoger dan het provinciale gemiddelde. Ook valt de hoge notering van Doeshurg op. -16-

16 2.2.4 Geregistreerde misdrijven Een van de aspecten van leefbaarheid wordt gevormd door veiligheid. Indien we het aantal misdrijven hanteren als maatstaf voor criminaliteit kan geconstateerd worden dat deze zich met name concentreert in de Gelderse steden, en dan vooral in de steden Arnhem en Nijmegen. Tabel 5 Aantal misdrijven en aantal misdrijven per 1000 inwoners, 1996 Totaal Aantal Aantal Totaal Aantal Aantal aantal inwonersmisdrijven aantal inwonersmisdrijven misdrij per 1000 misdrij per 1000 ven 1996 inwoners ven 1996 inwoners 1 NIJMEGEN GROESBEEK ARNHEM ELBURG TIEL BEMMEL ZUTPHEN BRUMMEN APELDOORN AALTEN WAGENINGEN HEEREWAARDEN ZALTBOMMEL BORCULO CULEMBORG SCHERPENZEEL ROZENDAAL WEST MAAS ENWAAL7I HARDERWIJK DIDAM II WIJCI-1EN ANGERLO EDE WISCH NIJKERK DODEWAARD ZEVENAAR MAURIK IS DOETINCHEM KESTEREN GROENLO WARNSVELD DOESBURG BERGH IS HEUMEN EIBERGEN RHEDEN HEERDE HUISSEN GOR5SEL WINTERSWIJK STEENDEREN LOCHEM WEHL BARNEVELD HETEREN NUNSPEET BUREN GELDERMALSEN BRAKEL BEUNINGEN HA17EM ERMELO LINGEWAAL MAASDRIEL ROSSUM HOEVELAKEN AMMERZODEN ECHTELD RUURLO LICHTENVOORDE GENDRINGEN RENKUM OLDEBROEK EPE ZELHEM ELST NEEDE DUIVEN VORDEN PUTTEN KERKWIJK WESTERVOORT HUMMELOENKEPPELII HEDEL NEERIJNEN VOORST RIJNWAARDEN VALBURG DINXPERLO GENDT HENGELO UBBERGEN MILLINGEN A/D RIJN DRUTEN LIENDEN GELDERLAND Deze tabel bevat cijfers over aantallen misdrijven welke ter kennis gekomen zijn van de politie en die door de politie schriftelijk zijn vastgelegd in een proces-verbaal, respectievelijk dagrapport of aangifteformulier. Bij de cijfers zijn niet inbegrepen de ter kennis gekomen misdrijven van de Marechaussee en van de landelijke politiediensten Een misdrijf is een strafbaar feit van de zware soort; in eerste aanleg geschiedt berechting ervan in de meeste gevallen door de (arrondissements) rechtbank. Bron: CBS -17-

17 In deze steden bevindt het aantal misdrijven per 1000 inwoners zich ruimschoots boven de vastgestelde grenswaarde van 106. Opvallend is ook de relatief hoge criminaliteit in de plaatsen Tiel en Zutphen. Deze ligt hier hoger dan de, qua inwonertal, grotere gemeenten Apeldoorn en Ede. De 8 onderscheiden Gelderse steden zitten in de top vijftien van Gelderse gemeenten met de hoogste criminaliteit. De gemeente Doetinchem zit net onder het Gelderse gemiddelde van 70 misdrijven per 1000 inwoners, de overige 7 Gelderse steden zitten hierboven. Ook als we kijken naar het aantal geweldsmisdrijven ( bijlage 4) blijkt dat deze zich concentreert in de Gelderse steden. Nijmegen voert hier de lijst aan. Nam Zaltbommel bij het totaal aantal misdrijven per 1000 inwoners nog de zevende plaats in, bij de geweldsmisdrijven is dit de op een na hoogste gemeente van Gelderland! Wat betreft de gemeenten Arnhem, Tiel en Zutphen zien we een zelfde rangorde als bij het totaal aantal misdrijven. Opvallend is wederom de hoge notering van de gemeente Doesburg. Deze gemeente neemt bij het totaal aantal misdrijven de zeventiende stek in terwijl bij de geweldsmisdrijven een vijfde plaats resulteert. De gemeente Wageningen neemt respectievelijk een zesde en zevende plaats in. Bij het relatieve aantal gevallen van vernieling en openbare orde, valt een grotere spreiding van de Gelderse steden ten opzichte van de overige Gelderse gemeenten waar te nemen (bijlage 5). Doetinchem, Harderwijk en Ede zitten ruimschoots onder het Gelderse gemiddelde. Opvallend is hier de lagere notering van Arnhem (13e). Tiel en Nijmegen nemen hier een 2e en 3e plaats in voorafgegaan door Barneveld. Vijf van de acht Gelderse steden komen in de top vijftien voor Werkloosheid en onderwijs Inleiding Vanwege de relatie met eerder genoemde indicatoren zal in deze paragraaf uitgebreider worden ingegaan op beide verschijnselen. Hiertoe is een onderverdeling gemaakt in werkloosheid naar niveau en naar samenstelling (paragraaf ). Dezelfde onderverdeling treft u aan bij de indicator onderwijs (paragraaf ) Werkloosheid Werkloosheidspercentage Hoge werkloosheidspercentages is een kenmerk van (grote) steden. Dit is voor een deel ook van toepassing op de Gelderse situatie. De werkloosheid concentreert zich in Gelderland met name in de stedelijke regio Arnhem-Nijmegen. Dit komt ook tot uitdrukking in de cijfers van de beide afzonderlijke steden. De relatieve werkloosheid is hier (meer dan) twee keer zo hoog als in Gelderland gemiddeld. Ook in Zutphen en Tiel is de werkloosheid hoger dan het provinciale gemiddelde. In de gemeente Wageningen is eveneens sprake van een hoog werkloosheidspercentage. Opgemerkt dient te worden dat, evenals in de gemeente Nijmegen het geval is, hier veel studenten wonen als gevolg van de aanwezigheid van een universiteit. Ook als zij na hun afstuderen niet direct werk kunnen vinden. am

18 1) 2) Tabel 6 Niet werkende werkzoekenden in % van de beroepsbevolking, NIJMEGEN ELST ARNHEM VOORST ZUTPHEN HATTEM WAGENINGEN BERGH GROESBEEK WISCH TIEL GROENLO DOESBURG ZELHEM UBBERGEN HETEREN MILLINGENA!D/RIJN ECHTELD WESTERVOORT HEERWAARDEN APELDOORN DINXPERLO CULEMBORG VORDEN RHEDEN AALTEN BEUNINGEN ELBURG ZEVENAAR OLDEBROEK DOETINCHEM ANGERLO WIJCHEN EIBERGEN RIJNWAARDEN ROZENDAAL DRVTEN MAASDRIEL EDE HEERDE GENDT GELDERMALSEN HEUMEN GORSSEL RENKUM ROSSUM WINTERS WIJK STEENDEREN DODEWAARD NUNSPEET BRUMMEN BUREN EPE WEHL HUISSEN BARNEVELD DIDAM NEERIJNEN WEST MAAS EN WAAL LICHTEN VOORDE LOCHEM ERMELO MAURIK HENGELO HARDERWIJK HEDEL ZALTBOMMEL NIJKERK KESTEREN LINGEWAAL BORCULO BRAKEL VALBURG RUURLO NEEDE KERKWIJK LIENDEN HUMMELO EN KEPPEL BEMMEL PUTTEN WARNSVELD AMMERZODEN GENDRINGEN SCHERPENZEEL DUIVEN HOEVELAKEN 1.7 GELDERLAND 8.7 Alle nnen an jaar zonder \erk Int met \verl van minder dan 12 uur per week), die bij een arbeidsbureau staan ingeschreven en die bij inschrijving aan hebben gegeven een baan te zoeken van tenminste 12 uur per week. 2) Met een gemiddelde werkweek van 12 uur of meer Bron: Rba's Gelderland / Bureau Economisch Onderzoek Provincie Gelderland Werkloosheid minderheden Bij het grotestedenbeleid wordt vermindering van de werkloosheid nagestreefd, met name onder langdurig werklozen en onder kansarme groepen. Wat is nu de positie van werklozen in Gelderland met een allochtone achtergrond? Bijna 17% van het aantal ingeschreven werklozen in Gelderland bestaat begin van dit jaar uit bevolkingsgroepen die tot de minderheden gerekend worden zoals ook blijkt uit tabel 7. In de steden Arnhem, Harderwijk en Ede bestaat zelfs meer dan een kwart van het totaal aantal werklozen uit minderheden. Deze steden voeren dan ook de Gelderse ranglijst aan. Ook Doesburg en Culemborg scoren met ca een kwart van het totaal fors. Tiel, Apeldoorn en Nijmegen behoren met een aandeel van omstreeks 20% tot de top tien van Gelderland. Zutphen en Doetinchem volgen met ca 15% op ruime afstand en bevinden zich daarmee onder het Gelderse gemiddelde.

19 Tabel 7 Niet werkende werkzoekenden, totaal en minderheden, situatie per Totaal Waarv, Minder- Totaal Waarv. Minderminder- heden minder- heden heden in % heden in % totaal totaal 1 ARNHEM SCHERPENZEEL HARDER%VIJK LICHTENVOORDE EDE GENDT 204 IS 74 4 DOESBURG BORCULO CULEMBORG AMMERZODEN TIEL HEDEL NIJKERK EIBERGEN ,1 8 BARNEVELD ANGERLO APELDOORN WIJCHEN NIJMEGEN MAASDRIEL LOCHEM DIDAM WISCH RIJNWAARDEN EPE LINGEWAAL GROENLO DODEWAARD ZALTBOMMEL KERKWIJK ZUTPHEN GELDERMALSEN BRUMMEN MILL1NGENA/DRIJN GENDRINGEN GROESBEEK DRUTEN VORDEN WINTERS WIJK HEUMEN , 7 21 PUTTEN NEERIJNEN DOETINCHEM RUURLO WAGENINGEN BUREN 209 II HEEREWAARDEN BERGH ERMELO WEHL RENKUM HETEREN WESTERVOORT HENGELO AALTEN GORSSEL RHEDEN UBBERGEN KESTEREN BEMMEL VOORST LIENDEN HUISSEN ROSSUM NUNSPEET VALBURG ZEVENAAR DINXPERLO OLDEBROEK HEERDE ZELHEM ECHTELD ELST WEST MAAS EN WAALSIO ELBURG WARNSVELD BEUNINGEN STEENDEREN NEEDE HUMMELOENKEPPEL8O HOEVELAKEN MAURIK HATTEM BRAKEL ,0 43 DUIVEN ROZENDAAL (i[1.d[ri..and Bron Rha Gelderland Langc/ui-ig i'erklozci In bijlage 6 is een overzicht vermeld van de werkloosheid naar inschrijvingsduur. Hierbij is onderscheid gemaakt in werklozen die langer dan een jaar staan ingeschreven bij een arbeidsbureau, de categorie langdurig werklozen. Van de ingeschreven werklozen in Gelderland staat gemiddeld ca zes van de tien werklozen langer dan een jaar ingeschreven. In Nijmegen is dit zelfs bij 2 van de 3 werklozen het geval. Ook in Zutphen is het aandeel hoger dan in Gelderland gemiddeld. In Arnhem en Apeldoorn is dit in mindere mate het geval. Tiel en Ede zitten op het Gelderse gemiddelde, terwijl Doetinchem en Harderwijk zich hier duidelijk onder begeven. -20-

20 Werklozen jonger dan 27 jaar Indien we de werkloosheid bezien van de leeftijdscategorie jonger dan 27 jaar, blijkt dat de Gelderse steden ontbreken in het top vijftien overzicht (zie bijlage 7). Wel zitten alle steden, met uitzondering van Nijmegen, boven het Gelderse gemiddelde van 20%. Dit is met name het geval in de steden op plattelandsregio's. Ede, Zutphen en Doetinchem kennen een aandeel van om en nabij de 23%. Opleidingsniveau werklozen Hoe is nu het opleidingsniveau van de werkloze werkzoekende en met name de categorie laag opgeleiden? Het aandeel van de Gelderse werklozen met maximaal genoten opleidingsniveau basisonderwijs bedraagt een kwart (bijlage 8). In de Gelderse steden is dit aandeel veelal hoger. Alleen in de steden Nijmegen (23,6%) en Doetinchem (22,1%) is het laagste opleidingsniveau relatief minder vertegenwoordigd onder de werklozen. In Nijmegen kan dit worden verklaard door de aanwezigheid van de universiteit (zie ook hiervoor). In Harderwijk hebben bijna vier van de tien werklozen een laag opleidingsniveau (38%!), terwijl in Zutphen, Ede en Tiel dit het geval is bij ruim drie van de tien werklozen. Als wordt uitgegaan van een maximaal genoten opleidingsniveau van mavo/vbo (bijlage 9), blijkt dat alleen Tiel zich in de top vijftien van Gelderse gemeenten bevindt. Zes van de tien werklozen in Gelderland hebben een mavo/vbo niveau. Nijmegen zit hier wederom onder. Het verschil met de overige Gelderse steden is hier overigens minder dan bij het maximale genoten onderwijsniveau basisonderwijs. Wel is het beeld overeenkomstig het voorgaande. Tiel, Harderwijk, Zutphen en Ede voeren de lijst van Gelderse steden aan Onderwijs Opleidingsniveau bevolking In Nederland doen zich verschillen voor in onderwijspositie en arbeidsmarktpositie. Deze verschillen vormen een graadmeter voor het bestaan van maatschappelijke ongelijkheid. Het opleidingsniveau van de Gelderse bevolking wijkt in 1997 licht af ten opzichte van dat van Nederland. Het aandeel basisniveau (12,4%) is iets lager en het aandeel mavo/vbo (27,4%) iets hoger dan dat van Nederland. Bij de hogere opleidingsniveaus zien we dat het niveau havo/vwo/mbo (41,1%) oververtegenwoordigd is in vergelijking tot Nederland terwijl het hbo/wo (19,1%) niveau licht achterblijft. Het opleidingsniveau van de bevolking is per gemeente bekend voor die gemeenten die meer dan inwoners hebben. De cijfers hebben betrekking op 1995 en zijn vergeleken met die van Nederland (bijlage 10). Het aandeel lager opgeleiden in de bevolking is oververtegenwoordigd bij de gemeenten Iie!, Ede en Harderwijk. Dit constateerden wij ook al bij het opleidingsniveau van de werklozen. Zutphen vormt in dit geval een positieve uitzondering. Ook steekt het opleidingsniveau in de beide steden Arnhem en Nijmegen gunstig af bij dat van Nederland. Het aandeel hoger opgeleiden bedraagt in Nederland 19%. De beide universiteitssteden Wageningen en Nijmegen steken hier gunstig bij af (respectievelijk 45% en 36%). Ook in Arnhem en Zutphen is sprake van een hoger aandeel hoger opgeleiden (respectievelijk 26% en 22%). De steden Apeldoorn, Doetinchem, Ede en Harderwijk bevinden zich onder het nationale gemiddelde. -21-

21 Sociaal economische score basisonderwijs Hoe ziet nu de instroom van leerlingen eruit aan het begin van het leerproces? Hiertoe wordt de samenstelling van het aantal basisschoolleerlingen weergegeven naar een aantal achterstandscategorieën met een daarbij behorend gewicht namelijk: 1.25 leerlingen: Nederlandse leerlingen van ouders met een laag opleidings- en beroepsniveau 1.40 leerlingen: schipperskinderen 70 leerlingen: woonwagen- en zigeunerkinderen 90 leerlingen: allochtone leerlingen van ouders met een laag opleidings- en beroepsniveau 00 leerlingen: alle overige leerlingen Op basis van de afzonderlijke leerlingenaantallen per categorie is een gemiddelde score berekend van alle basisschoolleerlingen per gemeente. Hoe hoger de score des te groter is het gewicht in dit cijfer van de categorieën met een grotere achterstand. De achterstandsproblematiek is het grootst in de steden Arnhem. Tiel, Nijmegen en Harderwijk. Ook in Culemborg en Doesburg is er sprake van een relatieve achterstandssituatie in vergelijking tot Gelderland in zijn geheel. De achterstandssituatie is minder ernstig in Ede en Zutphen. Apeldoorn en Doetinchem bevinden zich onder het Gelderse gemiddelde. In respectievelijk bijlage 11 en bijlage 12 is het aantal en aandeel van de 1.25 en 1.90 leerlingen vermeld. Voor wat betreft Nederlandse leerlingen van ouders met een laag opleidings- en beroepsniveau (1.25 leerlingen), scoren de steden alle onder het Gelderse gemiddelde. Het aandeel leerlingen van deze categorie is in de acht steden lager. Dit geldt zeker niet voor de categorie 1.9 leerlingen. Deze allochtone leerlingen met een laag opleidings- en beroepsniveau zijn ruim vertegenwoordigt in de Gelderse steden. In Arnhem zelfs met bijna een kwart! Ook Tiel en Nijmegen scoren hoog evenals Culemborg en Doesburg. Alleen de gemeente Doetinchem bevindt zich met een aandeel van 7% onder het Gelderse gemiddelde van 7.7%.

22 Tabel 8 Gemiddelde score basisschoolleerlingen op basis van indeling naar achterstandscategorie 1) 1 oktober 1998 Totaal aantal Gemiddelde Totaal aantal Gemiddelde leerlingen score leerlingen score 1 ARNHEM RUURLO TIEL NEEDE HEEREWAARDEN BORCULO NIJMEGEN NUNSPEET CULEMBORG DIDAM DOESBURG ZELHEM HARDERWIJK ECHTELD GROENLO EIBERGEN MILLINGEN A/D RIJN LOCHEM RIJNWAARDEN MAASDRIEL KESTEREN WEST MAAS EN WAAL ZALTBOMMEL STEENDEREN EPE LICHTENVOORDE BRUMMEN VOORST IS GENDR1NGEN WIJCHEN EDE RENKUM NIJKERK AMMERZODEN DODEWAARD ROSSUM ZUTPHEN LIENDEN OLDEBROEK GELDERMALSEN WISCH WESTERVOORT DRUTEN SCHERPENZEEL ,07 23 AALTEN HUISSEN NEERIJNEN HETEREN WINTERSWIJK GENDT BERGI-! HENGELO APELDOORN BUREN BARNEVELD 6354 III 71 HATTEM RHEDEN ANGERLO DOETINCHEM ERMELO ELST GORSSEL LINGEWAAL BEMMEL GROESBEEK DUIVEN ZEVENAAR BEUNINGEN PUTTEN UBBERGEN ELBURG HUMMELO EN KEPPEL WAGENINGEN WEHL HEDEL VALBURG HEERDE HEUMEN BRAKEL WARNSVELD MAURIK VORDEN KERKWIJK HOEVELAKEN DINXPERLO ROZENDAAL GELDERLAND ) 1.25 leerlingen: Nederlandse leerlingen van ouders met een laag opleidings- en beroepsniveau 1.40 leerlingen: schipperskinderen 1.70 leerlingen: woonwagen- en zigeunerkinderen 1.90 leerlingen: allochtone leerlingen van ouders met een laag opleidings- en beroepsniveau 1.00 leerlingen: alle overige leerlingen De gegevens zijn gerangschikt naar de woongemeente van de leerling Bron: CFI tellingen Belangstelling beroeps- versus algemeen voortzet onderwijs De belangstelling voor de verschillende onderwijsvormen komt tot uitdrukking in de deelname van leerjaar 3. De verdeling van leerlingen in het derde leerjaar is een goede graadmeter voor de deelnameverhouding tussen de schoolsoorten van het voortgezet onderwijs. Afgemeten aan het percentage derde klassers op havo en vwo beschikken de Gelderse steden Ede, Apeldoorn, Doetinchem en vooral Nijmegen over een leerlingenpopulatie met een hoger opleidingsniveau dan in Gelderland gemiddeld. Het -23-

23 opleidingsniveau in de steden Tiel en Arnhem blijft duidelijk achter bij dat van Gelderland. Harderwijk en Zutphen zitten net onder het Gelderse gemiddelde. De verdeling van het aantal leerlingen naar de onderwijssoorten mavo, vbo en havo/vwo treft u aan in bijlage 13. Deelname aan het mavo scoort met name hoog in Tiel. De deelname aan het mavo is zeer laag in de steden Arnhem en Nijmegen. Bij het vbo is het aandeel in Arnhem het hoogst van alle steden (45%). Tiel blijft hier juist wat achter. Tabel 9 Aandeel havo/vwo leerlingen in leerjaar 3 van het voortgezet onderwijs, 1997/1998 t HEEREWAARDEN HARDERWIJK RUURLO NUNSPEET GENDRJNGEN STEENDEREN HENGELO KERKWIJK KESTEREN ZUTPHEN NIJKERK DRUTEN WISCH AMMERZODEN MAURIK EIBERGEN NEERIJNEN AALTEN GELDERMALSEN WEHL 38.7 II WINTERSWIJK EDE RJJNWAARDEN HETEREN 38,8 13 BORCULO CULEMBORG WESTERVOORT GROESBEEK ZELI-IEM LOCHEM PUTTEN APELDOORN DODEWAARD DOETINCHENI TIEL HUISSEN BRAKEL WIJCI-IEN DINXPERLO MAASDRJEL 4l.() 21 DOESBURG RHEDEN ECHTELD DUIVEN LICHTENVOORDE BEUNINGEN GROENLO HOEVELAKEN HUMMELO EN KEPPEL VALBURG OLDEBROEK RENKUM EPE SCHERPENZEEL ELBURG WAGENINGEN ARNHEM ZEVENAAR LIENDEN MILLINGEN AJD RIJN HEDEL BEMMEL BRUMMEN HATTEM LINGEWAAL NIJMEGEN BARNEVELD WARNSVELD BUREN ANGERLO NEEDE ROSSUM VOORST ELST ZALTBOMMEL GENDT BERGH GORSSEL DIDAM ROZENDAAL ERMELO VORDEN WEST MAAS EN WAAL UBBERGEN HEERDE HEUMEN 63 GELDERLAND 38 1 Bron: Regionaal Onderzoek Voortgezet Onderwijs 1997/Ministerie van Onderwijs. Cultuur en Wetenschapperi Centrumfunctie Zoals in paragraaf 2.1 al is aangegeven wordt de centrumfunctie van een gemeente uitgedrukt door het regionaal klantenpotentieel (het aantal klanten dat een woonkern van een gemeente aantrekt uit alle woonkernen binnen een straal van 60 kilometer rondom de eigen woonkern met inbegrip van de eigen woonkern zelf) van een gemeente te relateren aan het inwonertal. -24-

24 Hoe hoger de score des te hoger is de regionale aantrekkingskracht van een kern. Als grenswaarde wordt door de minister 1 gehanteerd. Gemeenten die zich boven deze waarde bevinden voldoen aan de door de minister opgestelde norm. Indien de grenswaarde zich hieronder bevindt is dit niet het geval. Uit tabel 10 blijkt dat alle 8 onderscheiden gemeenten zich in de top tien bevinden van Gelderse gemeenten. De drie grootste gemeenten van Gelderland voeren zoals verwacht de lijst aan. De gemeenten Zutphen en Doetinchem zitten 25% boven de gehanteerde norm, terwijl in de gemeenten Ede en Tiel het verschil minder dan 10% bedraagt. Alleen de gemeente Harderwijk zit met een score van 0.98 net onder de grenswaarde van 1 en bevindt zich op een vergelijkbaar niveau met dat van de gemeenten Wageningen en Winterswijk. Tabel 10 Centrumfunctie; score per gemeente, Regio- Bevol- Score Regio- Bevol- Score naal king naal king klanten klanten poten- potentieel tieel 1 NIJMEGEN VORDEN ARNHEM HUISSEN APELDOORN VOORST ZUTPHEN WARNS VELD DOETINCHEM ZALTBOMMEL EDE DRUTEN TIEL HATTEM WINTERSWIJK GELDERMALSEN WAGENINGEN BEUNINGEN HARDERWIJK RENKUM ZEVENAAR HENGELO WIJCHEN BEMMEL GENDRJNGEN WEHL AALTEN SCHERPENZEEL ERMELO GENDT DUIVEN MILLINGEN A/D RIJN NUNSPEET HEUMEN LICHTENVOORDE MAASDRIEL DIDAM WEST MAAS ENWAAL27IO LOCHEM RIJNWAARDEN EIBERGEN KESTEREN PUTTEN HOEVELAKEN CULEMBORG ECHTELD WISCH GORSSEL BARNEVELD DODEWAARD DENXPERLO LIENDEN GROENLO HETEREN EPE VALBURG NIJKERK AMMER.ZODEN NEEDE STEENDEKEN ELBURG HEDEL DOESBURG ANGERLO RHEDEN UBBERGEN OLDEBROEK MAURIK ELST LENGEWAAL BORCULO HUMMELOENKEPPELI4O ZELHEM BUREN WESTERVOORT ROSSUM RUURLO BRAKEL BERGH ROZENDAAL GROESBEEK NEERJJNEN HEERDE KERKWIJK BRUMMEN HEEREWAARDEN Bron: CBS -25-

25 3. OVERIGE INDICATOREN 3.1 Inleiding In hoofdstuk 2 is ingegaan op de indicatoren die door de minister gehanteerd worden bij beoordeling van grootstedelijke problematiek bij gemeenten die niet tot de G 25 behoren. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op een aantal indicatoren die nog niet aan de orde zijn geweest, maar het totaalbeeld omtrent een vergelijking van Gelderse steden wel completeert. Inzicht in deze indicatoren geeft de context weer waarbinnen het beleid zich afspeelt. Achtereenvolgens komen een drietal terreinen aan de orde namelijk: bevolking - aandeel jongeren (0-19 jarigen) - aandeel ouderen (65+) - % éénoudergezinnen IWSJS1iJ11 - woningvoorraad, sociale huur in verhouding tot de totale woningvoorraad - woningvoorraad naar eigendomstype en bouwjaar economie en arbeidsmarkt - arbeidsparticipatie - werkgelegenheidsgroei - groei beroepsbevolking - confrontatie van vraag en aanbod op de arbeidsmarkt In de volgende paragraaf passeren deze onderdelen in het kort de revue. 3.2 De overige indicatoren Bevolking Jongeren/Ouderen In paragraaf is inzicht verstrekt op één onderdeel van de bevolkingsstructuur, namelijk etniciteit. In het grotestedenbeleid worden onder andere middelen ingezet op het terrein van zorg. Inzicht in een tweetal bevolkingscategorieën is hierbij van belang, namelijk de ouderen 'n de jongeren. Onderstaand is hiertoe een zeer globale indeling naar leeftijdscategorie emaakt. Zo wordt het aandeel van de bevolking onder de 20 jaar in kaart gebracht evenals Jat van de 65 plussers. In de Gelderse steden Tiel, Harderwijk en Ede behoort 26 â 28% tot de jongeren. In de overige steden is dit aandeel lager dan het Gelderse gemiddelde. In Arnhem en Nijmegen is deze bevolkingscategorie duidelijk ondervertegenwoordigd. Het aandeel ouderen bevindt zich in de steden Ede en Nijmegen rond het Gelders gemiddelde. Tiel en Harderwijk blijven duidelijk achter terwijl de overige steden een aandeel hebben van ca 14 â 15%. De spreiding over de Gelderse steden is minder groot dan bij de categorie jongeren. -27-

26 Tabel 11 Aandeel jongeren en aandeel ouderen in % van de bevolking, Aandeel 0-I9jarigen in % van de bevolking Aandeel 65 plussers in % van de bevolking, t KESTEREN ROSSUM ROZENDAAL GENDRINGEN BARNEVELD ELST RENKUM ZEVENAAR KERKWIJK HEERDE GORSSEL BRAKEL WESTERVOORT GENDT RHEDEN MILLINGEN A/D R OLDEBROEK BEMMEL VORDEN NEERIJNEN NIJNSPEET DINXPERLO LOCHEM MAURIK SCHERPENZEEL DOESBURG WINTERSWIJK TIEL BRAKEL GENDRINGEN HUMMELOENK HARDERWIJK ELBURG RIJNWAARDEN EPE GENDT DUIVEN DIDAM RUURLO GELDERMALSEN DODEWAARD MILLINGENAJDR UBBERGEN DOESBURG PUTTEN BORCULO WISCH BEMMEL BEUNINGEN DOETINCHEM HENGELO(GLD) ELBURG 11.5 I4WARNSVELD WEST MAAS EN W ZELHEM OLDEBROEK 11.4 I5HEDEL BRUMMEN GROESBEEK ELST HOEVELAKEN MAURIK HEERDE SCHERPENZEEL EDE APELDOORN BORCULO LINGEWAAL LICHTENVOORDE HENGELO AALTEN VALBURG NIJKERK ANGERLO APELDOORN WEHL HARDERWIJK WINTERSWIJK HATTEM ZALTBOMMEL LIENDEN WEHL VOORST RIJNWAARDEN CULEMBORG ZEVENAAR ERMELO ROSSUM HEUMEN EPE GROENLO MAASDRIEL LINGEWAÂL ZUTPHEN ZUTPHEN CULEMBORG NEERIJNEN NEEDE NEEDE BARNEVELD MAASDRIEL LOCHEM DOETINCHEM DODEWAARD VALBURG WISCH NUNSPEET LICHTENVOORDE GELDERMALSEN HEEREWAARDEN ARNHEM NIJKERK ECHTELD RUURLO AMMERZODEN HEDEL AALTEN GROENLO BRUMMEN LIENDEN ZALTBOMMEL ZELHEM DINXPERLO DIDAM HUISSEN VORDEN WARNSVELD BUREN WIJCHEN GROESBEEK WEST MAAS EN W ANGERLO ERMELO BERGH NIJMEGEN HEUMEN HETEREN WAGENINGEN BERGH DRUTEN TIEL HUMMELOENK WAGENINGEN WIJCHEN STEENDEREN UBBERGEN ECHTELD HETEREN AMMERZODEN ARNHEM EDE HUISSEN VOORST RENKUM EIBERGEN KESTEREN BUREN NIJMEGEN PUTTEN HOEVELAKEN EIBERGEN RHEDEN STEENDEREN DUIVEN HATTEM GORSSEL KERKWIJK BEUNINGEN DRUTEN ROZENDAAL HEEREWAARDEN WESTERVOORT 7.3 GFI.DERI.AND 24.9 GELDERLAND 13.4 Bron: Cft Eénoudergezinnen In tabel 12 is het aandeel éénoudergezinnen per gemeente van Gelderland vermeld. Van deze categorie huishoudens kan worden aangenomen dat (beperkte) deelname aan het arbeidsproces moeilijker te realiseren valt en dat achterblijvende maatschappelijke participatie dreigt. Eénoudergezinnen doen zich relatief veel voor in de Gelderse steden. Zeven van de acht steden komen in de top vijftien lijst voor. De problematiek concentreert zich daarbij met name in de steden Nijmegen, Arnhem en Zutphen. In Ede komen éénoudergezinnen relatief minder voor dan gemiddeld in de provincie. Ook nemen Wageningen, Doesburg, Zevenaar en Culemborg een plaats in de top tien in. Geen opvallende overigens, zoals ook zal blijken uit hoofdstuk

27 Tabel 12 Gezinnen naar samenstelling, ) 2) 1) 2) Totaal Een- In % Totaal Een- In % ouder- oudergezin- gezinnen nen NIJMEGEN ANGERLO ARNHEM EIBERGEN ZUTPHEN GENDT WAGENINGEN DUIVEN WESTERVOORT VALBURG TIEL GENDRINGEN DOESBURG LINGEWAAL ZEVENAAR NEERIJNEN CULEMBORG ERMELO HUISSEN BRUMMEN APELDOORN BRAKEL DOETINCHEM LICHTENVOORDE HARDERWIJK DODE WAARD HEUMEN NEEDE ,8 RENKUM VOORST DRUTEN EPE UBBERGEN AALTEN BERGH SCHERPENZEEL WIJCI-IEN VORDEN GROESBEEK MAURIK WINTERS WIJK NUNSPEET GROENLO NIJKERK BEUNINGEN BEMMEL HEEREWAARDEN WEST MAAS EN WAAL MAASDRJEL LOCHEM ELST GELDERMALSEN RIJNWAARDEN BARNEVELD STEENDEREN BUREN AMMERZODEN ECHTELD ROSSUM HUMMELO EN KEPPEL RHEDEN BORCULO MILLINGENAJDRIJN PUTTEN ZALTBOMMEL ELBURG HEDEL HEERDE EDE HOEVELAKEN HETEREN OLDEBROEK WARNSVELD GORSSEL DINXPERLO IATTEM DIDAM LIENDEN HENGELO WEHL WISCH RUURLO ROZENDAAL ZELHEM KESTEREN KERKWIJK GELDERLAND Totaal. Dit betreft gezinnen met een echtpaar, samenwoners met gemeenschappelijke kinderen en éénoudergezinnen. Eénoudergezin. Hieronder wordt verstaan een man of vrouw die samenwoont met een of meer kinderen. Deze kinderen zijn zelf nooit gehuwd (geweest) en hebben geen inwonende kinderen. Bron: CBS -29-

28 3.2.2 Wonen Sociale huur De samenstelling van de woningvoorraad geeft een eerste indruk van de kwaliteit van de woonomgeving. In de fysieke kwaliteit van de woonomgeving komt een aspect van leefbaarheid tot uitdrukking. Hiertoe is een overzicht gemaakt van de woningvoorraad naar eigendomstype en naar bouwjaar. Tabel 13 Woningvoorraad, totaal en sociale huur, 1997 Sociale Totale Soc. huur Sociale Totale Soc. huur huur woning-in % huur woning-in % voor- woning- voor- woningraad voorraad raad voorraad 1 NIJMEGEN EPE ARNHEM WISCH DOESBURG DUIVEN WAGENINGEN BORCULO S TIEL ELBURG DOETINCHEM DIDAM ZUTPHEN EIBERGEN DODEWAARD HEDEL KESTEREN ERMELO MILLINGEN A/D RIJN MAURIK ZALTBOMMEL BEMMEL GROENLO NUNSPEET BRVMMEN HUISSEN HARDERWIJK EDE ZEVENAAR VOORST RJJNWAARDEN WARNSVELD WESTERVOORT VORDEN APELDOORN HEERDE GROESBEEK ROSSUM CULEMBORG WEST MAAS & WAAL DRUTEN GELDERMALSEN NEEDE RUURLO UBBERGEN BARNEVELD RHEDEN RENKUM ELST BUREN WINTERSWIJK BRAKEL DENXPERLO HENGELO HEEREWAARDEN LICHTENVOORDE LINGE WAAL BERGH AALTEN LIENDEN OLDEBROEK PUTTEN HETEREN ZELHEM WIJCI-IEN HEUMEN BEUNINGEN KERKWIJK NIJKERK VALBURG GENDT STEENDER.EN NEERIJNEN ANGERLO MAASDRIEL GORSSEL AMMERZODEN SCHERPENZEEL ECHTELD WEHL HATTEM HOEVELAKEN GENDRINGEN HUMMELO EN KEPPEL LOCHEM ROZENDAAL GELDERLAND Bron. Ministerie van VROM/DVGH De totale Gelderse woningvoorraad bestaat voor 55% uit koopwoningen en voor 45% uit huurwoningen. Het aandeel koopwoningen is hoog in Ede (63%). Apeldoorn (52%) en Harderwijk (54%) bevinden zich rond het Gelderse gemiddelde. Arnhem (32%) en Nijmegen -30-

29 (36%) blijven hierbij sterk achter. De afzonderlijke verdeling per gemeente is in bijlage 14 weergegeven. Het grootste deel van de huurwoningen bestaat uit sociale huurwoningen. Sociale huurwoningen vertegenwoordigen eenderde van de totale woningvoorraad. In tabel 13 is vanwege dit hoge aandeel, het aandeel sociale huurwoningen ten opzichte van de totale woningvoorraad uitgedrukt. De steden Nijmegen en Arnhem voeren de lijst aan van Gelderse gemeenten met het hoogste aandeel sociale huurwoningen. Ook in Tiel, Doetinchem en Zutphen valt een hoge concentratie sociale huurwoningen waar te nemen. Harderwijk en Apeldoorn bevinden zich iets boven het Gelderse gemiddelde terwijl in Ede het percentage sociale huurwoningen laag is. Naast de Gelderse steden is het aandeel sociale huurwoningen hoog in Doesburg (47%) en Wageningen (44%). Woningvoorraad naar eigendomstype en bouwjaar Van het totale Gelderse woningbestand is 20% gebouwd voor 1945 (bijlage 15). Eenderde deel is in de periode gebouwd, terwijl bijna de helft (47%) na 1970 tot stand is gekomen. In Doetinchem (56%), Harderwijk 54%) en Tiel (53%) vond een groter aandeel van de bouwproduktie plaats na In Arnhem (39%), Nijmegen (38%) en Zutphen 43%) was het tegenovergestelde het geval. Van de sociale huurwoningen is bijna de helft (49%) na 1970 gebouwd in Gelderland. Het vergelijkbare aandeel van het woningen bestand in Arnhem (44%), Ede (46%), Nijmegen (43%) en Zutphen (46%) wijkt hiervan af. De sociale huurwoningen zijn in deze steden iets ouder. In Harderwijk (57%) is dit juist tegenovergesteld Economie en arbeidsmarkt Inleiding 1)c stedelijke economische ontwikkeling en de specifieke stadsproblematiek staan sterk in de belangstelling. Veel maatschappelijke verschijnselen komen in de steden in verhevigde mate tot uiting. Anderzijds bestaan over de groeipotentie van stedelijke economieën hooggespannen verwachtingen. Steden spelen een vooraanstaande rol in de provinciale economie. Een derde deel van de beroepsbevolking is woonachtig in de zes belangrijkste steden van de vier Gelderse regio 1S3. Meer dan veertig procent van de totale Gelderse werkgelegenheid is daar gelokaliseerd en biedt werk aan een stroom van pendelaars. De werkgelegenheidsstructuur van vooral Arnhem, Nijmegen en Apeldoorn wordt gekenmerkt door een hoog aandeel dienstverlening. Met name in Arnhem is de dienstenoriëntatie ver voortgeschreden. Hier heeft nog maar 13% van de werkgelegenheid betrekking op andersoortige activiteiten. De economische groei van het bedrijfsleven in de steden is in de jaren negentig in grote lijnen conform het Gelderse gemiddelde verlopen. De investeringsneiging en de animo voor uitbreidingen is niet kleiner of groter dan in de rest van Gelderland. De winst en Apeldoorn en Ede (Veluwe), Arnhem en Nijmegen (regio ArnhemiNijmegen), Doetinche (Achterhoek) en Tic] (Zuidwest-Gelderland). Zie voor een economische analyse van de economie van deze steden: Provinciale Economische Verkenning '97 en '981'99. Bureau Economisch Onderzoek. afdeling Economische Zaken. Provincie Gelderland n -

30 rendementspositie wordt door het grootste deel van de stedelijke bedrijven niet anders beoordeeld dan door het totale Gelderse bedrijfsleven. Ook de gezamenlijke werkgelegenheidsontwikkeling ligt om en nabij de provinciale groei. Geconcludeerd moet worden dat -over meerdere jaren bezien- de economische ontwikkeling in de Gelderse steden niet eenduidig anders verloopt dan in de rest van Gelderland. Per gemeente doen zich op onderdelen wel verschillen voor. Tiel scoorde op alle economische indicatoren gemiddeld of beter dan Gelderland. Ook ten opzichte van de andere stedelijke economieën heeft Tiel de meest dynamische ontwikkeling door gemaakt. Daarna komen Ede, Arnhem en Doetinchem. In deze drie steden volgt de economische ontwikkeling op hoofdlijnen het Gelderse spoor. Nijmegen en Apeldoorn ten slotte presteerden wat onder het Gelderse gemiddelde. Op basis van cijfers over de stedelijke ontwikkeling kan overigens geen eindoordeel worden gegeven over de kwaliteit van de lokale economie. Vanuit het economische proces gezien is een gemeentegrens een abstractie. De gemeentelijke ontwikkelingen kunnen en mogen niet los worden beoordeeld van de regionale context en samenhang. Zo zal soms de behoefte aan woon- en werklokaties (ten dele) worden opgevangen in de buurgemeenten. Hetzelfde geldt voor de behoefte aan arbeidsplaatsen voor de plaatselijke bevolking. Met name de arbeidsmarkt is geen lokaal gebeuren maar een regionaal fenomeen bij uitstek. Het is tegen deze achtergrond dat de navolgende cijfers over de stedelijke economische ontwikkeling geïnterpreteerd moeten worden. Gemiddelde arbeidsparticipatie De mate van arbeidsparticipatie is sterk afhankelijk van de leeftijd. In de categorie 15 tot 25 jaar is de arbeidsparticipatie laag omdat een groot deel van de populatie dagonderwijs volgt. Tussen 25 en 55 jaar is de deelname het hoogst. Naarmate de pensioenleeftijd dichter bij komt daalt de participatie als gevolg van o.a. de toenemende kans op arbeidsongeschikt en de wens op vervroegd uittreden. De leeftijdsopbouw van de bevolking is dan ook de belangrijkste determinant voor de gemiddelde participatiegraad. De gemeentelijke participatieverschillen zijn groot, met Dodewaard (53%) en Rossum (72%) als uitersten. De stedelijke gemeenten bevinden zich allen in de grote middengroep. De verschillen zijn voor een belangrijk deel terug te voeren op verschillen in bevolkingsopbouw'. Daarnaast spelen maatschappelijke en sociaal-culturele factoren een rol zoals traditie, kerkelijke denominatie en etnische afkomst. Een typisch stedelijke component lijkt op gemeentelijk analyseniveau niet aanwezig. Mogelijk is dit op wijk en buurtniveau wel het geval door een concentraties van bepaalde bevolkingsgroepen. Zie De Gelderse beroepsbevolking per gemeente, Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland -32-

31 1) Tabel 14 Arbeidsparticipatie, 1998 DODEWAARD ANGERLO 65 STEENDEREN ARNHEM 65 ROZENDAAL BORCULO 65 KESTEREN DIDAM 65 OLDEBROEK DINXPERLO 65 LIENDEN ECHTELD 65 WEHL GENDRINGEN 65 EPE HARDERWIJK 65 KERKWIJK HEDEL 65 VORDEN NIJKERK 65 NIJMEGEN NUNSPEET 65 VOORST WARNSVELD 65 WAGENINGEN WISCH 65 GENDT ZEVENAAR 65 HUISSEN GROENLO 66 LENGE WAAL HEUMEN 66 MAURJK RHEDEN 66 MILLENGEN A/D RIJN UBBERGEN 66 RIJN WAARDEN WINTERS WIJK 66 ELBURG AMMERZODEN 67 ERMELO BEUNINGEN 67 PUTTEN DOETINCHEM 67 VALBURG ELST 67 ZELHEM GELDERMALSEN 67 BARNE VELD HETEREN 67 EDE LOCI-JEM 67 HÂTTEM SCHERPENZEEL 67 HEERDE TIEL 67 RENKUM GORSSEL 68 AALTEN NEERIJNEN 68 APELDOORN BERGH 69 BEMMEL DRUTEN 69 BRAKEL HENGELO 69 BRUMMEN HOE VELAKEN 69 CULEMBORG HUMMELO EN KEPPEL 69 GROESBEEK RUURLO 69 LICHTENVOORDE DOESBURG 70 MAASDRIEL EIBERGEN 70 WEST MAAS & WAAL NEEDE 70 WESTERVOORT DUIVEN 71 WIJCHEN BUREN 72 ZALTBOMMEL HEEREWAARDEN 72 ZUTPHEN ROSSUM 72 1) Beroepsbevolking in % van de jarige bevolking Bron: Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland GELDERLAND 64 Groei beroepsbevolking (aanbod van arbeid) De groei van het arbeidsaanbod is geheel gerelateerd aan de bevolkingsgroei. Gemeenten met een planologische groeitaak (woningbouw) kennen een relatief sterke stijging van de beroepsbevolking en omgekeerd. Een tekort aan uitbreidingsmogelijkheden binnen de eigen gemeentegrenzen wordt veelal opgevangen door een buurgemeente. Zo heeft bijvoorbeeld Duiven een belangrijke opvangfunctie voor Arnhem. De groeiverschillen tussen de gemeenten zijn dan ook meer de resultante van planologische visie en fysieke uitbreidingsmogelijkheden dan dat er sprake is van een specifieke stedelijke component. Tegen deze achtergrond moet ook de positie van de Gelderse steden worden bezien. Zutphen en Tiel bevinden in de top van de snelst groeiende gemeenten, Ede, Arnhem, Harderwijk, Doetinchem en Apeldoorn zijn gemiddeld en Nijmegen ten slotte behoorde tot de traagste groeiers. nn --3-)-

32 Tabel 15 Groei beroepsbevolking ; periodemutatie in % 1 DUIVEN DOETINCHEM MAURIK ERMELO LIENDEN DRUTEN 54 4 ZALTBOMMEL NIJKERK ZUTPHEN ANGERLO TIEL HATTEM KESTEREN APELDOORN STEENDEREN AALTEN KERKWIJK BRUMMEN 5.() 10 HEUMEN VORDEN RIJNWAARDEN BERGH DODEWAARD GROENLO ELST HUISSEN RUURLO NEEDE AMMERZODEN WESTERVOORT CULEMBORG VOORST DINXPERLO NUNSPEET OLDEBROEK HEERDE HEDEL WISCH BARNEVELD NEERIJNEN MILLINGEN A/D RIJN ZEVENAAR WEST MAAS & WAAL HENGELO WIJCHEN ZELHEM ELBURG LICHTENVOORDE BRAKEL DIDAM VALBURG WARNSVELD EDE DOESBURG BORCULO HUMMELO EN KEPPEL GELDERMALSEN WAGENINGEN MAASDRIEL EIBERGEN BEUNINGEN EPE GENDT GORSSEL BEMMEL NIJMEGEN GROESBEEK HOE VELAKEN SCHERPENZEEL GENDRINGEN WINTERS WIJK BUREN 2,5 37 PUTTEN ROSSUM HEEREWAARDEN UBBERGEN ARNHEM ECHTELD LOCHEM RENKUM UNGEWAAL RHEDEN IIARDERWIJK HETEREN WEHL ROZENDAAL 1.6 GELDERLAND S9 Bron: Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland Groei werkgelegenheid (vraag naar arbeid) Arbeid (werk) is een van de centrale thema's van het grotestedenbeleid. Daling van de werkloosheid en stedelijke werkgelegenheidsgroei staan hierbij centraal. De werkgelegenheidsgroei per gemeente kent grote verschillen. In Duiven is tussen 1993 en 1997 c groei opgetreden van 28%. In dezelfde periode is in Heerewaarden de werkgelegenheiu afgenomen met 15%. De werkgelegenheidsgroei is het resultaat van de ontwikkeling bij het bestaande bedrijfsleven en het saldo van vestiging en vertrek. Dit laatste is erg afhankelijk van de beschikbaarheid van bedrijventerreinen. De hoge klassering van Duiven kan geheel verklaard worden uit het feit dat de Arnhemse behoefte aan nieuw bedrijventerrein vrijwel geheel gerealiseerd is op Duivens grondgebied. Voor de ontwikkeling van het bestaande bedrijfsleven is de locale productiestructuur een bepalende factor (bijvoorbeeld veel of weinig landbouw). Van de stedelijke gemeenten heeft Ede de hoogste werkgelegenheidsgroei gerealiseerd (bijna het dubbele van het provinciale gemiddelde). Arnhem en vooral Zutphen liggen ver onder het -34-

33 gemiddelde. Tussen de totale banengroei en de mate van verstedelijking van gemeenten lijkt geen rechtstreeks verband te bestaan. Tabel 16 Groei werkgelegenheid ; periodemutatie in % DUIVEN DRUTEN 6.8 HEDEL EPE 6.7 WESTERVOORT UBBERGEN 6.6 GORSSEL WEST MAAS & WAAL 6.5 BEUNINGEN HETEREN 6.3 ROZENDAAL KERKWIJK 6.2 NIJKERK WISCH 6.0 MILL[NGENAJDRIJN HENGELO 5.9 BRAKEL CULEMBORG 5.8 LOCHEM GROENLO 5.4 WIJCHEN DINXPERLO 5.2 ELBURG ZEVENAAR 5.2 EIBERGEN KESTEREN 4.9 MAASDRIEL RHEDEN 4.9 GROESBEEK APELDOORN 4.7 ERMELO DOETINCHEM 4.5 NUNSPEET HEERDE 4.5 EDE WAGENINGEN 4.4 ECHTELD NEERIJNEN 4.3 MAURIK WARNSVELD 4.2 BERGH DOESBURG 4.2 ROSSUM DODEWAARD 3.9 RIJNWAARDEN ZELHEM 3.6 SCHERPENZEEL AALTEN 3.5 VALBURG RUURLO 3.4 OLDEBROEK ARNHEM 3.3 HATTEM HUMMELO EN KEPPEL 3.1 GELDERMALSEN LINGE WAAL 2.9 BEMMEL WINTERSWIJK 2.6 ZALTBOMMEL BRUMMEN 2.4 BUREN HUISSEN 1.8 DIDAM NEEDE 1.2 NIJMEGEN PUTTEN 1.2 TIEL ZUTPHEN 0.9 LICHTENVOORDE STEENDEREN 0.0 HARDERWIJK VOORST -0.5 HOEVELAKEN RENKUM -0.5 GENDRINGEN VORDEN -0.7 LIENDEN GENDT -1.1 BARNEVELD WEHL -1.9 ELST HEUMEN -3.5 ANGERLO BORCULO -5.7 AMMERZODEN HEEREWAARDEN GELDERLAND 7.0 Bron: Provinciale WerkgeIegenheidsenqute 1997/ Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland Confrontatie van vraag en aanbod op de arbeidsmarkt 11 iervoor is gebleken dat de werkloosheid sterk geconcentreerd is binnen de stedelijke cmeenten (zie paragraaf ). De steden Arnhem en Nijmegen nemen binnen Gelderland ccn dominante en geheel eigen plaats in. Eén op de drie Gelderse werklozen woont in Arnhem of Nijmegen. Zoals in vrijwel alle (middel)grote steden in Nederland, ontstond in Arnhem en Nijmegen in het begin van de jaren tachtig een explosieve stijging van de werkloosheid. Sindsdien is de werkloosheid hoog gebleven. In bepaalde opzichten vertoont de werkloosheidsstructuur de typische kenmerken van de grote stadsproblematiek. Meer dan een kwart van de werklozen in de steden is niet of nauwelijks geschoold. In de rest van Gelderland is het aandeel ongeschoolden bijna de helft lager. Gemiddeld heeft één op de vijf werklozen een allochtone achtergrond. Daarnaast is de langdurige werkloosheid een veel groter en hardnekkiger probleem. Meer dan zestig procent van de werklozen zit al een jaar of langer 0

34 zonder baan. In de rest van Gelderland is dat 32%. Ondanks de dalende werkloosheid in de regio als geheel, is de werkloosheid in de steden nog steeds erg hoog. Van alle grote- en middelgrote steden in Nederland heeft Nijmegen de op twee na hoogste werkloosheid, op de voet gevolgd door Arnhem (stand 1997). -36-

35 4. CONCLUSIES In tabel 17 is het totaaloverzicht gepresenteerd voor de acht Gelderse steden, op basis van de criteria (streefwaarden) die door de minister zijn vastgesteld om op onderdelen in aanmerking te komen voor instrumenten uit het grotestedenbeleid. Voorwaarde hierbij is dat gemeenten met problemen inwoners dienen te hebben en op vier van de zes door de minister beoordeelde indicatoren in negatieve zin zich onderscheiden van andere steden. Tabel 17 Matrix 6 indicatoren; criteria van Boxtel: Apel- Arn- Doe- Ede Harder- Nij- hel Zutdoom hem tin- wijk me- phen chem gen inwonertal >60000 lage inkomens uitkeringsafhankelijkheid minderheden geregistreerde misdrijven centrumfunctie werkloosheid en onderwijs 1) l) 1) 1) 1) 1) 1) 1) 1) In dit onderzoek zijn gegevens uitsluitend op gemeentelijk niveau gepresenteerd; de zesde indicator. "slechte wijken' is op wijkniveau bepaald met name op basis van de indicatoren werkloosheid en onderwijs. In dit onderzoek is hieromtrent geen informatie opgenomen. + voldoet aan criterium - voldoet niet aan criterium Uit tabel 17 blijkt dat naast de steden Arnhem en Nijmegen er in Gelderland geen steden zijn die in aanmerking komen voor aanvullend beleid zoals dat door de minister wordt beoogd. Ede en Apeldoorn voldoen wel aan het gewenste minimum inwonertal maar scoren niet op de minimaal vereiste vier criteria. Hoe ziet nu de verdeling eruit indien we alle Gelderse gemeenten in beschouwing betrekken? Hiertoe is in tabel 18 de top vijftien lijst van gemeenten weergegeven, wederom op basis van de vijf criteria, waarbij niet is gekeken of er voldaan is aan de gewenste streefwaarde. Tabel 18 Top vijftien gemeenten op basis van geformuleerde criteria %bijstands- %allochtonen %misdrijven centrumfuctie gerechtigden \.IH NIJMEGEN ARNHEM NIJMEGEN NIJMEGEN 2 ZUTPHLN ARNHEM TIEL ARNHEM ARNHEM 3 NIJMEGEN ZUTPHEN CULEMBORG TIEI. APELDOORN 4 MILLINGEN AA) R. WAGENINGEN NIJMEGEN ZUTPHEN ZUTPHEN 5 HEERE WAARDEN DOESBURG DOESBURG APELDOORN DOETINCHEM 6 WINTERSWIJK TIEL WAGENINGEN WAGENINGEN EDE 7 DOESBURG DOETINCHEM HARDERWIJK ZALTBOMMEL TIEL 8 TIEL WESTERVOORT DINXPERLO CULEMBORG WINTERSWIJK 9 AALTEN UBBERGEN ZUTPHEN ROZENDAAL WAGENINGEN 10 GROENLO APELDOORN ZALTBOMMEL HARDER WIJK HARDER WIJK II RHEDEN RHEDEN EDE WIJCHEN ZEVENAAR 12 APELDOORN CULEMBORG APELDOORN EDE WIJCHEN 13 WISCH ZEVENAAR ZEVENAAR NIJKERK GENDRINGEN 14 DOETINCHEM GROESBEEK WESTERVOORT ZEVENAAR AALTEN 15 GROESBEEK ELST DOETINCHEM DOETENCIIEM ERMELO -

36 Uit deze opsomming blijkt dat de steden Arnhem en Nijmegen steeds in de top vier voorkomen en in drie gevallen zelfs de lijst van Gelderse gemeenten aanvoeren. Ede en Harderwijk zijn bij drie van de vijf criteria vertegenwoordigd bij de top vijftien van Gelderland. De beide gemeenten ontbreken bij het overzicht van lage inkomens en bij het aandeel bijstandsgerechtigden. De overige zes onderscheiden steden komen in alle gevallen in de top vijftien voor. Naast de 8 steden komen Culemborg, Doesburg en Wageningen driemaal voor op de top vijftien ranglijst. In Zevenaar is dat zelfs viermaal het geval. Zevenaar ontbreekt echter in het top tien overzicht, terwijl de gemeenten Doesburg en Wageningen veelal tot de eerste zeven gemeenten van de lijst behoren. Ook blijkt uit tabel 18 dat Doesburg, Wageningen en Culemborg veelal hoger scoren dan de steden Ede en Harderwijk, die eveneens driemaal scoren op de gehanteerde criteria. In staat 2 is van alle indicatoren een rangorde van gemeenten opgesteld naar de mate waarin bepaalde omstandigheden, kenmerken en verschijnselen zich voordoen. In staat 1 zijn de voor deze studie belangrijkste indicatoren samengevat weergegeven. Het hieruit resulterende beeld is herkenbaar, ondanks de toevoeging van indicatoren. Overigens dient hierbij te worden opgemerkt dat de indicatoren onderling niet zijn gewogen. Een andere selectie of een weging kan leiden tot een andere rangorde van gemeenten. Alle 8 Gelderse steden komen in de top vijftien lijst voor en worden vergezeld met de plaatsen Doesburg, Culemborg, Zaltbommel, Wageningen en Zevenaar. Doesburg neemt op basis van deze rangordening een zeer hoge notering in die vrijwel vergelijkbaar is met die van de steden Arnhem en Nijmegen. Zaltbommel's positie is duidelijk hoger in vergelijking tot de positie die werd ingenomen op basis van de beperktere indicatorenset zoals we die in tabel 18 tegenkwamen.

37 EEN ATLAS VAN GELDERSE GEMEENTEN EEN VERGELIJKING VAN MAATSCHAPPELIJKE INDICATOREN BIJLAGEN

38

39 BIJLAGE 1 GEMIDDELD BESTEEDBAAR INKOMEN PER INWONER 1996x 1000 GULDEN EN INDEX 1989=100 Gemiddeld besteedbaar Index 1989=100 Gemiddeld besteedbaar Index 1989=100 inkomen per inwoner 1996 inkomen per inwoner 1996 xl000gid xl000gid 1 Kesteren 17,2 130,8 44 Ammerzoden 19,9 140,1 2 Oldebroek 17,8 130,5 45 Angerlo 19,9 134,5 3 Brakel 17,9 130,3 46 Beuningen 19, Kerkwijk 18, Groenlo 19,9 126,4 5 Rijnwaarden 18,5 128,3 48 Putten 19,9 133,8 6 Elburg 18,6 133,9 49 Steenderen 19,9 124,7 7 Bameveld 18,7 128,9 50 Valburg 19, Dodewaard 18,7 130,6 51 Vorden 19,9 120,2 9 Gendt 18,7 120,5 52 Wageningen 19,9 127,1 10 Miiiingen a/d Rijn 18,7 128,1 53 West Maas en Waal 19,9 129,7 11 Aalten 18,8 125,7 54 Bergh ,4 12 Doesburg 18,8 123,1 55 Ede ,6 13 Westervoort 18,8 124,2 56 Groesbeek ,5 14 Borculo 18,9 120,6 57 Hedel ,9 15 Gendringen Maunk Neede 18,9 123,8 59 Scherpenzeei ,8 17 Nunspeet Wijchen ,8 18 Eibergen 19,1 118,5 61 Doetinchem 20,1 128,3 19 Bemmel 19,2 128,5 62 Nijmegen 20,1 127,6 20 Heerewaarden 19,2 121,7 63 Duiven 20,2 128,3 21 Lichtenvoorde 19,2 125,3 64 Culemborg 20,3 132,4 22 Maasdriel 19,2 135,6 65 Epe 20,3 128,6 23 Lienden 19,3 131,4 66 Hattem 20,3 131,6 24 Wisch 19,3 127,1 67 Rossum 20, Hengelo 19,4 122,9 68 Huissen 20,4 133,5 26 Zelhen, 19,4 121,5 69 Arnhem 20,5 125,2 27 Zutphen 19, Ermelo 20,6 130,7 28 Echteld 19,5 132,4 71 Zaltbommel 20,6 134,6 29 Heteren 19,5 126,3 72 Zevenaar 20,6 126,2 30 Voorst 19,5 128,8 73 Brummer, 20,7 134,1 31 Dinxperlo 19, Geidermalsen 20,7 129,9 32 Druten 19,6 130,7 75 Lochen, 20, Harderwijk 19,6 131,3 76 Apeldoorn 20,8 126,8 34 Neenjnen 19,6 129,1 77 Eist ,2 35 Nijkerk 19,6 145,8 78 Ubbergen 21,1 126,5 36 Wehi 19,6 123,4 79 Buren 21,2 131,7 37 Winterswijk 19,6 125,3 80 Heumen 21,4 129,4 38 Didam 19,7 128,6 81 Rheden 22,1 130,9 39 Lingewaal 19,7 126,7 82 Hoevelaken 22,3 133,7 40 Tiel 19,7 131,8 83 Hummeloen Keppel 22,3 124,3 41 Heerde 19,8 130,2 84 Renkum 23,5 126,6 42 Ruurlo 19,8 121,3 85 Gorssel 23,6 134,4 43 Wamsveld 19,8 123,5 86 Rozendaal 30,6 140,1 Gelderland 20,1 128,1 1) Het besteedbaar inkomen is het bruto inkomen verminderd met de premies sociale zekerheid en andere betaalde overdrachten (o.a. alimentatie voor ex-partner) en de loon-, inkomsten- en vermogensbelasting. Het bruto inkomen omvat winst uit onderneming, bruto inkomsten uit arbeid, inkomsten uit vermogen en bruto ontvangen overdrachten (zoals RWW, AOW, AWW en WAO). Bron: CBS.; Personele Inkomensverdeling 1996

40 BIJLAGE 2 THUISWONENDEN JONGER DAN 65 JAARMET PERIODIEKE MET PERIODIEKE ALGEMENE BIJSTAND NAAR LEEFTIJD EN GESLACHT, 31 DECEMBER 1997 Totaal 1) jaar jaar jaar jaar jaar Aantal 1564 jarigen % jarigen met man vrouw man vrouw man vrouw man vrouw man vrouw periodieke algemene bijstand 1 Nijmegen ,6 2 Arnhem ,9 3 Zutphen ,9 4 Wageningen ,3 5 Doesburg ,8 6 Tiei ,5 7 Doetinchem ,3 8 Westervoort ,3 9 Ubbergen ,1 10 Apeldoorn ,1 11 Rheden ,9 12 Culemborg ,9 13 Zevenaar ,9 14Groesbeek ,8 15 Eist ,5 16 Winterswijk ,5 17 Renkum ,5 18 liarderwijk ,4 19 Milbngen aan derijn ,4 20 Ede ,3 21 Zattbommel ,3 22 Heumen ,2 23 Huissen ,1 24 R,jnwaarden Didam ,1 26 Druten ,0 27 Beuningen ,0 28 Wijchen Bergh ,9 30 Gendnngen ,9 31 Brummen ,9 32 Duiven ,8 33Epe ,8 34 Groenlo ,8 35 Locttem ,8 36 Wisch ,7 37Kesteren ,7 38 Warnsveld ,7 39 Oinxperlo ,6 40Neede ,6 41 Valburg ,6 42Dcdewaard ,6 43 Bemmel ,5 44 Borculo ,5 45 West Maas en Waal ,5 46 Gendt ,5 47 Nijkerk ,4 48 Maasdnel ,4 49 Ermelo ,4 50 Aalten ,4 51 Heteren ,3 52 Maunk ,3 53 Gorssel Geldermalsen ,2 55HedeI ,2 56 Lingewaal Hattem ,2 58 Eibergen ,2 59 Nunspeet ,1 60Echteld S ,1 61Lienden S ,1 62 Voorst ,1 63Bameveld ,1 64Heerewaarcien ,1 65 Heerde Elburg Wehl Putten Buren ic 70 Lichtenvoorde Vorden Rossum ,9 73Angerlo ,9 74 Oldebroek ,9 75 Neenjnen ,9 76 Zelhem ,9 77 Hengelo ,8 78 Steenderen ,8 79 Scherperizeel ,7 80 Rozendaal ,7 81Ruurlo ,7 82Ammerzoden ,7 83 HummeloenKeppel ,7 84Hoevelaken ,6 85BrakeI ,4 86 Kerkwijk ,3 Gelderland ,3 1) Inclusief onbekend Bron Centraal Bureau voor de Statistiek

41 BIJLAGE 3 AANTAL WAO'ERS IN %VAN DE BEVOLKING VAN JAAR, 31 DECEMBER 1996 % WAO-ers % WAO-ers 1 Wehi 14,3 44 Maurik 7,5 2 Errnelo 11,7 45 Rossum 7,5 3 Groesbeek 11,5 46 Tiel 7,5 4 Bergh 10,3 47 Ubbergen 7,5 5 Zutphen 10,3 48 Lichtenvoorde 7,4 6 Druten 10,0 49 Steenderen 7,4 7 Didam 9,9 50 West Maas & Waal 7,4 8 Groenlo 9,8 51 ZaItbornmel 7,4 9 Heerewaarden 9,6 52 Hattem 7,2 10 Wamsveld 9,5 53 Wijchen 7,2 11 Doesburg 9,1 54 Nijkerk 7,1 12 Doetinchem 9,1 55 Ammerzoden 7,0 13 Maasdnel 9,0 58 Ede 7,0 14 Rheden 9,0 57 Eiburg 7,0 15 Arnhem 8,9 58 Geldermalsen 7,0 16 Renkum 8,9 59 Bemmel 6,9 17 Hummelo en Keppel 8,8 60 Huissen 6,9 18 Voorst 8,8 61 Millingen ald Rijn 6,9 19 Gorssel 8,7 62 Heumen 6,7 20 Aalten 8,6 63 Neerijnen 6,7 21 Apeldoorn 8,6 64 Oldebroek 6,7 22 Lochem 8,5 65 Putten 6,7 23 Rijnwaarden 8,5 66 Westervoort 6,7 24 Brummen 8,4 67 Culemborg 6,5 25 Vorden 8,4 68 Echteld 6,5 26 Epe 8,3 69 Eist 6,5 27 Gendnngen 8,3 70 I-iedel 6,5 28 Zelhem 8,3 71 Lienden 6,5 29 F4eerde 8,2 72 Duiven 6,4 30 Winterswijk 8,2 73 Dinxperlo 6,2 31 Wisch 8,1 74 Valburg 6,2 32 Borculo 8,0 75 Brakel 6,1 33 Neede 8,0 76 Beuningen 6,0 34 Ruurto 7,9 77 Buren 6,0 35 Eibergen 7,8 78 Kesteren 6,0 36 Ileteren 7,8 79 Hoevelaken 5,9 37 Gendt 7,7 80 Bameveld 5,7 38 Nijmegen 7,7 81 Wageningen 5,7 39 Zevenaar 7,7 82 Dodewaard 5,6 40 Angerto 7,6 83 Kerkwijk 5,5 41 Harderwijk 7,6 84 Rozendaal 5,5 42 Nunspeet 7,6 85 Scherpenzeel 5,1 43 Hengelo 7,5 86 Lingewaal 4,9 Bron: LISV, Amsterdam Gelderland 7,9

42 1) BIJLAGE 4 AANTAL GEWELDSMISDRIJVEN EN AANTAL GEWELDSMISDRIJVEN PER 1000 INWONERS 1996 Totaal gewelds- aantal inwoners geweldsmisdrijven Totaal gewelds- aantal inwoners geweldsmisdrijven misdrijven per 1000 inwoners misdrijven per 1000 inwoners 1 Nijmegen ,7 44 Epe ,2 2 Zaltbommel ,9 45 Eibergen ,2 3 Arnhem ,5 46 Brakel TIel ,4 47 Angerlo ,1 5 Doesburg ,1 48 Druten ,1 6 Zutphen ,9 49 Groesbeek ,1 7 Wageningen ,2 50 Buren ,1 8 Heerewaarden ,8 51 Wamsveld ,1 9 Apeldoorn ,6 52 Duiven Ede ,2 53 Bemmel ,9 11 Nijkerk ,0 54 Wisch ,9 12 Maasdrtel ,8 55 Hoevelaken ,8 13 Cutemborg ,8 56 Geldermalsen ,8 14 Harderwijk ,8 57 Lingewaal ,8 15 Doetinchem ,5 58 Beuningen ,8 16 Zevenaar ,4 59 Lienden ,8 17 Errnelo ,3 60 Gendt ,7 18 Eist ,2 61 Gendnngen ,5 19 Rossum ,1 62 Westervoort Lichtenvoorde ,1 63 Echteld ,5 21 Bameveld ,0 64 WehI ,5 22 Wijchen ,0 65 Dodewaard ,4 23 Winterswijk ,9 66 Scherpenzeel ,4 24 Groenlo ,9 67 Heerde ,4 25 Kerkwijk ,9 68 Millingen aan de Rijn ,4 26 Huissen ,7 69 Didam ,4 27 Ammerzoden ,7 70 Oldebroek ,4 28 Valburg ,6 71 Zelhem ,3 29 Rozendaal Dinxperlo ,3 30 Renkum ,5 73 Rijnwaarden ,2 31 Rheden ,5 74 Hengelo ,2 32 Bergh ,5 75 Aalten West Maas en Waal Putten ,2 34 Borculo ,5 77 Ubbergen ,2 35 Hedel ,4 78 Brummen ,1 36 Heteren ,3 79 Kesteren ,1 37 Nunspeet ,3 80 Steenderen Gorssel ,3 81 Ruurlo ,0 39 Maurik ,3 82 Neerijnen ,9 40 Heumen ,3 83 Vorden ,8 41 Lochem ,3 84 Neede ,8 42 Voorst ,2 85 Hattem ,7 43 Elburg ,2 86 Hummeloen Keppel ,7 1) Totaal aantal door de politie geregistreerde geweldsmisdrijven ex (=strafbaar gesteld in het) Wetboek van Strafrecht Bron CBS Gelderland ,8

43 1) BIJLAGE 5 AANTAL MISDRIJVEN VAN VERNIELING EN EN OPENBARE ORDE,TOTAAL EN PER 1000 INWONERS, 1996 misdrijf vernieling aantal inwoners misdrijf vernieling en misdrijf vernieling aantal inwoners misdrijf vernieling en en openbare orde openbare orde per en openbare orde openbare orde per 1000 inwoners 1000 inwoners 1 Barneveld ,9 44 Borculo ,0 2 Tiel ,0 45 Oldebroek ,0 3 Nijmegen ,2 46 Buren ,9 4 Zaltbommel ,7 47 Didam ,9 5 Culemborg ,8 48 Ammerzoden ,9 6 Zevenaar ,1 49 Wisch ,7 7 l-leumen ,0 50 West Maas en Waal ,7 8 Zutphen ,1 51 Rheden ,4 9 Wijchen ,9 52 Rossum ,2 10 Huissen ,8 53 Millingen aan de Rijr ,2 11 Echteld ,4 54 Ermelo ,2 12 Apeldoorn ,9 55 Eist ,0 13 Arnhem ,6 56 Valburg ,0 14 Lichtenvoorde ,4 57 Bernmel ,9 15 ljbbergen Angerlo ,9 16 Wageningen ,1 59 Maurik ,7 17 Maasdnel ,7 80 Steenderen ,5 18 Beuningen ,6 61 Aalten ,5 19 Lochem ,6 62 keerewaardes, ,4 20 Nijkerk ,0 63 Wamsveld ,2 21 Groesbeeli Brakel ,2 22 Groenlo ,8 68 Bergh ,1 23 Doesburg ,3 66 Wehl ,1 24 Rozendaal ,2 67 Lingewaal ,0 25 Hoevelaken ,5 68 keerde ,9 28 Westervoort ,4 89 Gondt ,9 27 Druten ,3 70 Putten ,8 28 Scherpenzeel ,2 71 keteren ,4 29 Doetinchem ,9 72 Hengelo ,4 30 Elburg ,8 73 Dodewaard ,0 31 Winterswijk ,7 74 Vrxden ,0 32 liedel ,5 75 Gendringen ,0 33 Kesteren ,3 76 Eibergen ,7 34 l'larderwljk Lienden ,7 35 Gelderrnalsen ,1 78 Gorssel ,7 36 Duiven ,0 79 Dinxperlo ,6 37 Epe ,0 80 Hatem ,5 38 Nunspeet ,9 81 Neenjnen ,5 39 Brummen ,8 82 Neede ,4 40 Renkum ,8 83 Kerkwijk ,1 41 Ede ,5 84 Zelhem ,9 42 Voorst ,3 85 Ruurlo ,5 43 Rijnwaarden ,1 86 Hummeloen Koppel ,3 1) Misdrijven ex (= strafbaar gesteld in het) Wetboek van Strafrecht Bron CBS Gelderland ,2

44 BIJLAGE 6 NIET WERKENDE WERKZOEKENDEN, TOTAAL EN LANGER DAN 1 JAAR INGESCHREVEN, SITUATIE PER Totaal W.V. NWW>ljr Totaal W.V. NWW>lj >1 jr in % totaal >1 jr in % tota' 1 Nijmegen ,7 44 Gorssel ,7 2 Ubbergen ,0 45 Hedel ,6 3 Rozendaal ,7 46 Druten ,2 4 Zutphen ,8 47 Buren ,1 5 Westervoort ,6 48 Gendnngen ,9 6 Millingen a/d Rijn ,9 49 Voorst ,9 7 Doesburg ,5 50 Vorden ,7 8 Groesbeek ,1 51 Maunk ,5 9 Heumen ,8 52 Huissen ,4 10 Zevenaar ,8 53 Ermelo ,0 11 Beuningen ,3 54 Dodewaard ,9 12 Arnhem ,0 55 Bemmel ,9 13 Epe ,0 56 Brummen ,9 14 Apeldoorn ,9 57 Wageningen , 15 Eist ,7 58 Heerde , 16 Culemborg ,6 59 Zelhem , 17 Rheden ,1 60 Bergh , 18 West Maas en Waal ,0 61 Hoevelaken , 19 Tiel ,5 62 Wisch , 20 Ede ,5 63 Lichtenvoorde , 21 Winterswijk ,4 64 Scherpenzeel , 22 Kesteren ,1 65 Wehi , 23 Renkum ,8 66 Nijkerk , 24 Aalten ,5 67 Heteren , 25 Rijnwaarden ,4 68 Neede , 26 Duiven ,0 69 Ruurlo , 27 Angerlo ,9 70 Bameveld , 28 Groenlo ,7 71 Putten , 29 Wijchen ,4 72 Hummeloen Keppel , 30 Zaitbommel ,0 73 Lienden , 31 Didam ,0 74 Maasdriel , 32 Doettnchem ,0 75 Dinxperlo Eibergen ,9 76 Kerkwijk Hattem ,7 77 Rossum Echteld ,0 78 Geldermalsen Valburg Nunspeet Harderwijk ,5 80 Hengelo Gid Borculo ,2 81 Oldebroek Lochem ,1 82 Neerijnen Steenderen ,9 83 Elburg Gendt ,9 84 Brakel Wamsveld ,5 85 Heerewaarden Lingewaal ,3 86 Ammerzoden Bron: Rba's Gelderland Gelderland

45 BIJLAGE 7 NIET WERKENDE WERKZOEKENDEN, TOTAAL EN JONGER DAN 27 JAAR, SITUATIE PER NWW <27jr NWW <27 Totaal <27 in % totaal Totaal <27 in % totaal 1 Elburg ,6 44 Eibergen ,5 2 Zelhem ,3 45 Kesteren ,1 3 Lochem ,2 46 Valburg ,9 4 Hengelo Gld ,9 47 Nijmegen ,9 5 Vorden ,9 48 Gendringen ,7 6 t-leerde ,8 49 Eist ,6 7 Haltem ,5 50 Ammerzoden ,6 8 Ermelo ,1 51 Winterswijk Oldebroek ,1 52 Rijnwaarden ,4 10 Dodewaard ,1 53 Huissen Wageningen ,9 54 Ubbergen ,0 12 Bameveld Rozendaal ,6 13 Dinxperlo Hummelo en Keppel ,5 14 Wisch ,5 57 Groesbeek ,4 15 Brummen ,2 58 Gelderrnalsen ,4 16 Nunspeet ,1 59 Lingewaal ,3 17 Ede ,1 60 Didam ,3 18 Zutphen ,0 61 Groenlo ,3 19 WehI ,6 62 Druten ,2 20 Doebnchem ,4 63 Hoevelaken ,2 21 Voorst ,3 64 Duiven ,1 22 Zaltbornmel ,0 65 Bemrnel ,1 23 Doesburg ,9 66 Wijchen ,7 24 Lichtenvoorde ,5 67 Anger$o ,7 25 Aalten ,4 68 Kerkwijk ,7 26 Tiet ,3 69 Lienden ,7 27 Wamsveld ,3 70 Borculo ,6 28 Putten ,3 71 Beuningen ,4 29 Mauflk ,3 72 Maasdriel ,4 30 Rheden ,0 73 Neede ,3 31 Apeldoorn ,9 74 Renkum ,8 32 Heteren ,9 75 Westetvoort ,8 33 Zevenaar ,7 76 Gorssel ,7 34 Harderwijk ,6 77 Heumen ,7 35 Nijkerk ,6 78 Millingen a/d Rijn Rossum ,5 79 Neenjnen ,1 37 Bergh ,5 80 Scherpenzeel ,1 38 Epe ,4 81 Culeniborg ,7 39 Echteld ,2 82 Hedel ,3 40 Brakel ,1 83 West Maas en Waal ,5 41 Buren ,1 84 Heerewaarden ,3 42 Arnhem ,1 85 Steenderen ,7 43 Ruurlo ,9 86 Gendt ,3 Bron Rbas Gelderland Gelderland ,0

46 BIJLAGE 8 NIET WERKENDE WERKZOEKENDEN, TOTAAL EN MAXIMAAL GENOTEN OPLEIDINGSNIVEAU BASISONDERWIJS, SITUATIE PER Totaal Waarvan max. NWW met max. Totaal Waarvan max. NWW met max. basisschool basisschool in basisschool basisschool in %totaal %totaal 1 Harderwijk ,0 44 Echteld ,2 2 Nijkerk ,5 45 Hengelo ,1 3 Zutphen ,3 46 Voorst ,0 4 Winterwijk ,6 47 Neerijnen ,8 5 Ede ,5 48 Wageningen ,7 6 Lochem ,9 49 West Maas en Wa Tiel ,9 50 Maunk ,4 8 Oldebroek ,6 51 Hedel ,0 9 1-lattem ,3 52 Eibergen ,0 10 Maasdriel ,7 53 adam ,6 11 Bameveld ,4 54 Rheden ,2 12 Zaltbommel ,5 55 Brakel ,1 13 Groesbeek ,9 56 Beuningen ,8 14 Apeldoorn ,9 57 Renkum ,5 15 Groenlo ,6 58 Ungewaal , leerde ,5 59 Lichtenvoorde ,3 17 Doesburg ,1 60 Dinxperto Arnhem ,3 61 Hoevelaken ,2 19 Aalten ,3 62 Ammerzoden ,1 20 Culemborg Wamsveld ,9 21 Epe ,8 64 Ruurlo ,9 22 Brummen ,6 65 Ebt ,8 23 Dodewaard ,6 66 WehI ,8 24 Millingen ald Rijn ,4 67 Buren ,7 25 Putten Kerkwijk Kesteren ,7 69 Rossum ,7 27 WISCPI ,3 70 Ubbergen ,6 28 Scherpenzeel ,7 71 Heumen ,4 29 Nijmegen ,6 72 Zelhem ,3 30 Huissen ,3 73 Gendt ,2 31 Ermelo ,2 74 Heteren ,0 32 Nunspeet ,6 75 Valburg Druten ,4 76 Gorssel ,9 34 Elburg ,4 77 Wijchen ,6 35 Geldermalsen l-leerewaarden ,6 36 Doetinchem ,1 79 Bemmel ,2 37 Borculo ,0 80 Zevenaar ,2 38 Bergh ,8 81 Hummeloen Kepp ,8 39 Gendflngen ,7 82 Steenderen ,7 40 Lienden ,3 83 Westervoort ,5 41 Rijnwaarden ,1 84 Duiven ,0 42 Neede ,9 85 Angerlo ,5 43 Vorden ,3 86 Rozendaal ,0 Gelderland ,6 Bron: Rbas Gelderland

47 BIJLAGE 9 NIET WERKENDE WERKZOEKENDEN, TOTAAL EN MAXIMAAL GENOTEN OPLEIDINGSNIVEAU VBO/MAVO, SITUATIE PER Totaal Waarvan max. NW'N met max. Totaal Waarvan may NWW met max vbo/mavo vbolmavo vt)o/mavo vboimao in % totaal in % totaal 1 Maasdriel ,1 44 Huissen ,3 2 Echteld ,1 45 Arnhem ,0 3 Brakel ,4 46 Doetinchem ,5 4 Neerijnen ,0 47 Heteren ,0 5 Groesbeek ,5 48 Eist ,6 6 Lienden ,0 49 Rossum ,5 7 Tiel ,7 50 Buren ,2 8 Doesburg ,1 51 Wijchen ,2 9 Lingewaal ,7 52 Beuningen ,0 10 Kesteren ,6 53 Lichtenvoorde ,9 11 Dinxpeilo ,5 54 Brummen ,8 12 Mitlingen a/d Rijn ,1 55 Eibergen ,6 13 Maurik ,6 56 Rheden ,6 14 Rijrraarden ,5 57 Elburg ,6 15 West Maas en Waal ,8 58 Putten ,3 16 Dodewaard ,6 59 Apeldoorn ,1 17 Winterswijk ,3 60 Hattem ,1 18 Oldebroek ,2 61 Kerkwijk ,4 19 Druten ,1 62 WehI ,4 20 Gendnngen ,3 63 Lochem ,3 21 Zaltbommel ,5 64 Borculo ,3 22 Bameveld ,5 65 Zevenaar ,1 23 Harderwijk ,0 66 Westervoort ,8 24 Groenlo ,8 67 Valburg ,1 25 Geldermalsen ,7 68 Nunspeet ,7 26 Heerewaarden ,7 69 Voorst ,0 27 Wisch ,2 70 Nijmegen ,0 28 Gendt ,2 71 Scherperizeel ,8 29 Nijkerk ,1 72 -ledel ,6 30 Ammerzoden ,7 73 Ermelo ,4 31 Hengelo GId ,6 74 Renkum Didam ,6 75 Vorden Aalten ,6 76 Gorssel Culemborg ,2 77 Heumen ,3 35 Zelhem ,2 78 Ubbergen ,1 36 Heerde ,8 79 Duiven ,2 37 Neede ,6 80 Angerlo ,1 38 Ruurlo ,5 81 Hoevelaken ,4 39 Zutphen ,4 82 Wamsveld ,7 40 Bergh ,2 83 Hummelo en Keppel ,0 41 Epe ,0 84 Steenderen ,7 42 Ede ,8 85 Wageningen ,3 43 Bemmel ,4 86 Rozendaal ,8 Bron Rba's Gelderland Gelderland ,8

48 BIJLAGE 10 AANDEEL LAGER-, MIDDELBAAR- EN HOGER OPGELEIDEN IN % VAN DE BEVOLKING, ) % lager % middelbaar % h opgeleiden opgeleiden opgele 1 Oldebroek 53,6 1 Duiven 46,6 1 Wageningen 2 Putten 52,5 2 Doetinchem 44,0 2 Nijmegen 3 Tiel 51,3 3 Zevenaar 43,5 3 Arnhem 4 Epe 50,9 4 Geldernialsen 42,4 4 Renkum 5 Barneveld 50,0 5 Wijchen 42,1 5 Zutphen 6 Winterswijk 47,5 6 Harderwijk 41,6 6 Culemborg 7 Nunspeet 47,3 7 Rheden 41,6 7 Rheden 8 Ede 45,4 8 Gendringen 41,3 8 Wijchen 9 Brummen 43,9 9 Apeldoorn 41,1 9 Zevenaar 10 Beuningen 43,4 10 Ermelo 41,0 10 Ermelo 11 Harderwijk 43,2 11 Zutphen 39,9 11 Apeldoorn 12 Voorst 43,2 12 Beuningen 39,2 12 Beuningen 13 Nijkerk 43,1 13 Ede 38,9 13 Geldermaisen 14 Culemborg 42,6 14 Putten 38,8 14 Doetinchem 15 Gendringen 42,6 15 Nunspeet 38,8 15 Ede 16 Geldermalsen 41,8 16 Nijkerk 38,7 16 Epe 17 Apeldoorn 40,8 17 Winterswijk 38,7 17 Harderwijk 18 Doetinchem 40,3 18 Voorst 38,5 18 Duiven 19 Ermelo 39,9 19 Brummen 37,4 19 Nunspeet 20 Renkum 38,9 20 Bameveld 36,6 20 Winterswijk 21 Arnhem 38,8 21 Culemborg 36,4 21 Bameveld 22 Duiven 38,7 22 Renkum 36,0 22 Tiel 23 Zutphen 38,5 23 Tiel 35,9 23 Voorst 24 Rheden 37,5 24 Arnhem 35,4 24 Brummen 25 Wijchen 37,3 25 Epe 33,8 25 Putten 26 Zevenaar 37,2 26 Oldebroek 32,0 26 Elburg 27 Nijmegen 33,0 27 Nijmegen 30,8 27 Gendringen 28 Elburg 29,8 28 Wageningen 30,0 28 Nijkerk 29 Wageningen 24,9 29 Elburg 25,0 29 Oldebroek Nederland 42,0 Nederland 38,9 Nederland 1) Gemeenten met meer dan inwoners Bron: Enquête Beroepsbevolking CBS

49 BIJLAGE ii AANDEEL NEDERLANDSE LEERLINGEN VAN OUDERS MET EEN LAAG OPLEIDINGS- EN BEROEPSNIVEAU (1,25 LEERLINGEN) IN HET TOTAAL AANTAL BASISSCHOOLLEERLINGEN, 1 OKTOBER 1998 Totaal in%tot. Totaal in%tot 1 MILLINGENNDRIJN , IETEREN ,1 2 OLDEBROEK ,3 45 AALTEN ,7 3 RIJNWAARDEN ,4 46 HARDERWIJK ,6 4 KESTEREN ,3 47 GELDERMALSEN ,6 5 DODEWAARD ,6 48 ELST ,1 6 NEERIJNEN ,1 49 WIJCI-IEN ,7 7 MAURIK ,7 50 BORCULO ,3 8 KERKWIJK ,1 51 ARNHEM ,3 9 BRAKEL ,7 52 EDE ,8 10 GROENLO ,6 53 WINTERSWIJK ,7 Ii ELBURG ,1 54 GENDT ,5 12 BERGH ,5 55 WISCH ,4 13 NUNSPEET ,4 56 TIEL ,1 14 BARNEVELD ,3 57 NIJMEGEN ,0 15 EIBERGEN ,2 58 DOESBURG ,9 16 STEENDEREN ,1 59 DOETINCHEM ,9 17 MAASORIEL ,0 60 WESTERVOORT ,1 18 NIJKERK BEMMEL ,0 19 ROSSUM ,5 62 HATTEM ,5 20 PUTTEN ,3 63 APELDOORN ,4 21 OIDAM ,7 64 ZUTPHEN ,3 22 DINXPERLO ,6 66 RHEDEN ,1 23 ECHTELD ,0 66 VALBURG ,0 24 HEDEL ,9 67 WEHL ,5 25 HEEREWMRDEN ,7 68 ZALTBOMMEL ,2 26 RUURLO ,7 69 WAGENINGEN ,1 27 GENDRINGEN ,2 70 ANGERLO ,9 28 ZELHEM ,2 71 LOCHEM ,8 29 WEST MAAS EN WAAL UBBERGEN ,7 30 NEEDE ,4 73 ZEVENAAR ,6 31 GROESBEEK ,9 74 DUIVEN ,9 32 EPE ,7 75 HEERDE ,8 33 SCHERPENZEEL ,3 76 GORSSEL ,6 34 BRUMMEN ,3 77 HUMMELO EN KEPPEL ,4 35 DRUTEN ,2 78 HEUMEN ,0 36 LINGEWAAL ,1 79 ERMELO LIENDEN CULEMBORG HENGELO ,0 81 BEUNINGEN VOORST ,7 82 RENKUM ,5 40 AMMERZODEN ,2 83 WARNSVELD ,7 41 LICHTENVOORDE ,6 84 VORDEN ,3 42 BUREN ,4 85 I-IOEVELAKEN ,9 43 HUISSEN ,1 86 ROZENDAAL Bron 0Fl tellingen GELDERLAND ,3

50 BIJLAGE 12 AANDEEL ALLOCHTONE LEERLINGEN VAN OUDERS MET EEN LAAG OPLEIDINGS- EN BEROEPSNIVEAU (1.90 LEERLINGEN) IN HET TOTAAL AANTAL BASISSCHOOLLEERLINGEN, 1 OKTOBER 1998 Totaal 1, in % tot. Totaal in % tot. 1 ARNHEM ,7 44 MILLINGEN AAN DE RIJN ,0 2 TIEL ,6 45 HEDEL ,0 3 CULEMBORG ,4 46 AMMERZODEN ,0 4 NIJMEGEN ,2 47 RUURLO ,9 5 DOESBURG ,8 48 GELDERMALSEN ,9 6 HEEREWAARDEN ,5 49 PUTTEN ,9 7 HARDERWIJK ,3 50 DINXPERLO ,8 8 ZALTBOMMEL ,5 51 ANGERLO ,7 9 EDE ,6 52 NEERIJNEN ,7 10 ZUTPHEN ,0 53 HETEREN ,4 11 WISCH ,3 54 OLDEBROEK ,4 12 BRUMMEN ,2 55 HUISSEN EPE ,8 56 GORSSEL ,3 14 GENDRINGEN ,3 57 ECHTELD ,3 15 AALTEN ,3 58 WEST MAAS EN WAAL ,2 16 APELDOORN ,0 59 DIDAM ,2 17 ZEVENAAR ,8 60 ELBURG ,1 18 GROENLO ,5 61 HATTEM ,0 19 RHEDEN ,5 62 WARNSVELD ,0 20 DRUTEN ,3 63 NUNSPEET ,0 21 NIJKERK ,0 64 DUIVEN ,0 22 WAGENINGEN SCHERPENZEEL ,9 23 DOETINCHEM ,0 66 HEERDE ,9 24 WINTERSWIJK ,8 67 BEUNINGEN ,8 25 ELST ,3 68 LIENDEN ,8 26 LOCHEM ,2 69 HENGELO ,8 27 RENKUM ,6 70 VORDEN ,7 28 KESTEREN ,5 71 EIBERGEN ,6 29 BORCULO ,3 72 BRAKEL ,6 30 GROESBEEK ,9 73 BEMMEL ,4 31 LINGEWAAL MAURIK ,3 32 RIJNWAARDEN ,7 75 UBBERGEN ,3 33 DODEWAARD ,4 76 MAASDRIEL ,3 34 BERGH ,3 77 KERKWIJK ,2 35 WESTERVOORT STEENDEREN ,1 36 BARNEVELD ,9 79 HUMMELO EN KEPPEL ,1 37 WIJCHEN ,9 80 BUREN ,1 38 NEEDE ,8 81 HEUMEN ,1 39 LICI-1TENVOORDE ,5 82 HOEVELAKEN VOORST ,3 83 ROSSUM ZELHEM ,2 84 WEHL ,5 42 GENDT ,1 85 VALBURG ,2 43 ERMELO ,1 86 ROZENDAAL Bron CFI tellingen GELDERLAND ,7

51 BIJLAGE 13 VERDELING LEERLINGEN LEERJAAR 3 VOORTGEZET ONDERWIJS IN %, HAVO/VWO, MAVO EN VBO, SCHOOLJAAR 1997/19981) % HAVO/VWO MAVO VBO HAVO/VWO MAVO VBO 1 Heerewaarden 21,4 21,4 57,1 44 Harderwijk 37,1 28,9 34,0 2 Ruurlo 22,2 33,3 44,4 45 Nunspeet 37,1 30,0 32,9 3 Gendringen 22,8 41,1 36,1 46 Steenderen 37,3 25,4 37,3 4 Hengelo 26,8 36,1 37,1 47 Kerkwijk 37,4 21,5 41,1 5 Kesteren 27,1 32,8 40,1 48 Zutphen 37,4 28,5 34,1 6 Nijkerk 27,2 30,8 42,0 49 Druten 37,8 28,7 33,5 7 Wisch 27,5 36,7 35,8 50 Ammerzoden 38,1 27,0 34,9 8 Maurik 28,8 37,9 33,3 51 Eibergen 38,3 19,4 42,3 9 Neenjnen 29,2 27,8 43,1 52 Aalten 38,4 21,9 39,7 10 Geldermalsen 29,3 33,3 37,3 53 Wehi 38,7 20,0 41,3 11 Winterswijk 29,6 30,9 39,5 54 Ede 38,7 26,9 34,4 12 Rijnwaarden 29,9 23,8 46,3 55 Heteren 38,8 25,5 35,7 13 Borculo 30,0 28,3 41,7 56 Culemborg 38,9 28,5 32,6 14 Westervoort 30,5 33,5 36,1 57 Groesbeek 39,4 20,4 40,3 15 Zelhem 31,3 23,4 45,3 58 Lochem 39,6 30,8 29,5 16 Putten 31,8 34,6 33,6 59 Apeldoorn 39,7 26,9 33,4 17 Dodewaard 31,8 34,1 34,1 60 Doetinchem 40,4 24,9 34,7 18 Tiel 32,1 36,2 31,7 61 Huissen 40,5 24,9 34,6 19 Brakel 32,3 28,3 39,4 62 Wijchen 40,8 30,4 28,8 20 Dinxperto 32,4 25,5 42,1 63 Maasdnel 41,0 23,8 36,2 21 Doesburg 32,7 34,7 32,7 64 Rheden 41,5 29,4 29,1 22 Echteld 33,0 27,7 39,4 65 Duiven 42,1 30,1 27,8 23 Lichtenvoorde 33,0 26,8 40,2 66 Beuningen 43,0 25,4 31,6 24 Groenlo 33,3 28,9 37,8 67 Hoevelaken 43,4 35,2 21,3 25 Hummelo en Keppel 33,3 33,3 33,3 68 Valburg 43,9 23,0 33,1 26 Oldebroek 33,3 33,7 32,9 69 Renkum 44,2 27,4 28,4 27 Epe 33,5 23,3 43,2 70 Scherpenzeel 45,0 21,7 33,3 28 Elburg 34,3 30,4 35,3 71 Wageningen 45,1 21,4 33,6 29 Arnhem 34,3 21,1 44,5 72 Zevenaar 45,4 26,9 27,7 30 Lienden 34,5 36,1 29,4 73 Millingen a/d Rijn 45,5 34,8 19,7 31 Hedel 34,8 23,2 42,0 74 Bemmel 46,3 27,1 26,6 32 Brummen 34,9 31,8 33,3 75 Hattem 46,3 39,5 14,2 33 Lingewaal 34,9 18,3 46,8 76 Nijmegen 46,3 19,2 34,5 34 Bameveld 35,4 22,2 42,5 77 Warnsveld 47,5 24,1 28,4 35 Buren 35,6 35,6 28,8 78 Angerlo 48,3 31,0 20,7 36 Neede 35,7 27,8 36,5 79 Rossum 50,0 31,0 19,0 37 Voorst 35,8 29,2 35,1 80 Eist 50,2 18,1 31,7 38 Zaltbommel 35,9 27,6 36,5 81 Gendt 51,3 20,0 28,8 39 Bergh 36,0 28,6 35,4 82 Gorssel 51,4 30,4 18,1 40 Didam 36,1 25,1 38,8 83 Rozendaal 53,8 38,5 7,7 41 Ermelo 36,1 28,0 35,8 84 Vorden 54,5 13,6 31,8 42 West Maas & Waal 36,2 25,3 38,5 85 tibbergen 58,0 21,0 21,0 43 Heerde 36,7 27,8 35,5 86 Heumen 63,3 20,7 16,0 Gelderland 38, ,0 1) Rangorde van gemeenten is bepaald op basis van aandeel havo/vwo Bron: Regionaal Onderzoek Voortgezet Onderwijs 1997/Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen

52 BIJLAGE 14 WONINGVOORRAAD NAAR EIGENDOMSTYPE, 1997 In % In % Totaal particulier sociale koop Totaal particulier sociale koop huur huur woningen totaal huur huur woningen Aalten ,0 30,8 59,1 100 Huissen ,1 26,6 Ammerzoden ,0 29,4 62,7 100 Hummeloen Keppel ,1 14,0 Angerlo ,9 19,5 70,6 100 Kerkwijk ,7 20,8 Apeldoorn ,2 34,5 52,3 100 Kesteren ,6 38,4 Arnhem ,6 47,5 31,9 100 Lichtenvoorde ,0 23,0 Bameveld ,3 23,7 67,9 100 Lienden ,9 22,8 Bemmel ,2 26,6 66,2 100 Lingewaal ,4 30,9 Bergh ,3 22,9 66,8 100 Lochem ,9 28,8 Beuningen ,5 29,9 61,6 100 Maasdriel ,6 29,7 Borculo ,8 28,2 63,0 100 Maunk ,6 26,7 Brakel ,2 23,3 70,5 100 Millingen a/d Rijn ,5 37,8 Brummen ,2 35,4 53,4 100 Neede ,6 33,8 Buren ,3 23,4 67,3 100 Neenjnen ,8 29,7 Culemborg ,3 34,4 53,3 100 Nijkerk ,8 29,9 Didam ,2 27,7 68,1 100 Nijmegen ,2 48,8 Dinxperto ,2 31,6 59,2 100 Nunspeet ,0 26,6 Dodewaard ,5 40,5 56,9 100 Oldebroek ,5 30,6 Doesburg ,9 47,4 43,7 100 Putten ,3 22,5 Doetinchem ,9 41,2 46,9 100 Renkum ,3 23,5 Druten ,2 34,0 56,7 100 Rheden ,4 32,3 Duiven ,7 28,5 63,8 100 Rijnwaarden ,5 34,7 Echteld ,0 29,0 62,9 100 Rossum ,3 24,6 Ede ,7 26,5 62,9 100 Rozendaal ,3 0,6 Eibergen ,0 27,5 62,5 100 Ruurlo ,0 23,8 Elburg ,9 28,1 61,9 100 Scherpenzeel ,1 18,8 Eist ,1 32,0 60,9 100 Steenderen ,6 20,0 Epe ,3 28,7 64,9 100 Tiel ,3 42,3 Ermelo ,0 27,1 60,9 100 Ubbergen ,3 32,3 Geldermalsen ,7 24,0 69,4 100 Valburg ,4 20,7 Gendringen ,5 28,8 63,6 100 Voorst ,4 26,1 Gendt ,8 29,8 67,5 100 Vorden ,2 25,7 Gorssel ,5 19,0 71,4 100 Wageningen ,8 44,1 Groenlo ,1 35,9 56,0 100 Wamsveld ,5 25,8 Groesbeek ,5 34,4 58,1 100 Wehi ,3 17,6 Harderwijk ,3 35,2 54,4 100 West Maas & Waal ,1 24,6 Hattern ,6 28,9 60,5 100 Westervoort ,6 34,6 1-tedel ,9 27,5 62,6 100 Wijchen ,4 30,1 Heerde ,0 25,1 70,9 100 Winterswijk ,5 31,8 Heerewaarden ,7 31,1 57,3 100 Wisch ,3 28,7 Hengelo ,4 23,2 71,4 100 Zaltbommel ,5 37,5 Heteren ,4 30,4 65,2 100 Zelhem ,4 21,7 Heumen ,6 21,5 71,8 100 Zevenaar ,1 34,7 Hoevelaken ,7 16,6 71,7 100 Zutphen ,4 41,0 Bron: Ministerie van VROM/DVGH Gelderland ,3 33,4 55,2

53 BIJLAGE 15 WONINGVOORRAAD NAAR BOUWJAAR, 1997 Totaal In % Totaal In % ' >1970 totaal ' >1970 totaal Aalten ,1 29,0 42,9 100 Huissen ,1 26,0 66,9 100 Ammerzoden ,8 40,8 46,5 100 Hummelo en Keppel ,3 25,5 44,2 100 Angerlo ,2 25,9 53,9 100 Kerkwijk ,0 29,2 40,8 100 Apeldoorn ,2 31,6 47,2 100 Kesteren ,3 39,0 45,7 100 Arnhem ,9 34,5 38,6 100 Uchtenvoorde ,9 30,0 56,1 100 Bameveld ,5 31,1 51,4 100 Lienden ,9 28,4 41,8 100 Bemmel ,6 35,7 51,7 100 Lingewaal ,7 41,6 100 Bergh ,5 37, Lochem ,3 43,7 100 Beuningen ,7 19,1 72,2 100 Maasdriel ,0 32,0 50,0 100 Borculo ,1 29,6 44,3 100 Maunk ,3 30,7 39,0 100 Brakel ,8 28,1 46,1 100 Millingen a/d Rijn ,3 29,5 53,1 100 Brurnmen ,0 34,8 43,2 100 Neede ,5 34,5 41,1 100 Buren , ,6 100 Neerijnen ,5 33,5 37,1 100 Culernborg ,3 29,4 55,3 100 Nijkerk ,6 53,9 100 Didam ,9 35,1 52,1 100 Nijmegen ,3 37,4 38,4 100 Dinxperto ,0 30,6 52,3 100 Nunspeet ,0 38,8 45,2 100 Dodewaard ,6 37,7 42,7 100 Oldebroek ,2 34,7 46,1 100 Doesburg ,1 38,5 45,4 100 Putten ,2 32,4 48,5 100 Doetinchem ,3 30,8 56,0 100 Renkum ,9 40,7 33,4 100 Druten ,7 27,6 58,7 100 Rheden ,4 28,3 100 Duiven ,4 13,5 82,1 100 Rijnwaarden ,3 29,9 48,8 100 Echteld ,4 37,8 46,8 100 Rossum ,7 28,1 41,3 100 Ede ,4 34,8 49,8 100 Rozendaal ,6 64,9 18,6 100 Eibergen ,7 30,9 45,3 100 Ruurlo ,7 28,8 45,5 100 Elburg ,4 36,2 46,4 100 Scherpenzeel ,5 48,0 100 Eist , ,1 100 Steenderen ,7 22,8 45,6 100 Epe ,4 34,8 41,8 100 TIeI , Ermelo ,2 33,1 52,7 100 Ubbergen ,6 43,3 39,0 100 Geldernialsen ,9 32,0 44,0 100 Valburg ,2 30,0 47,8 100 Gendnngen ,5 35,1 47,4 100 Voorst ,9 27,1 42,0 100 Gendt ,8 38,4 48,8 100 Vorden ,3 29,0 41,7 100 Gorssel , ,4 100 Wageningen ,8 38,5 44,7 100 Groenlo ,8 32,5 51,7 100 Wamsveld ,6 23,4 56,0 100 Groesbeek ,4 42,2 45,4 100 WehI ,8 34,6 49,7 100 Harderwijk ,0 53,6 100 West klaas &Waal ,6 43,1 100 Hattem ,3 36,9 100 Westervoort ,4 12,1 82, tedel ,2 43,6 48,2 100 Wijchen ,8 68,0 100 Heerde , Winterswijk ,0 28,3 39,8 100 Heerewaarden ,6 35,9 31,5 100 Wisch ,7 34,1 42,3 100 Hengelo ,2 31,0 41,8 100 Zaftbornmel ,6 31,8 50,6 100 Heteren ,0 36,7 50,2 100 Zelhem ,9 34, Heumen ,1 22,8 66,1 100 Zevenaar ,4 39,5 53, toevelaken ,4 36,6 54,0 100 Zutphen ,7 31,0 43,3 100 Bron Ministene van VROM/DVGH Gelderland ,1 33,

54 z

55 Staten 1 en 2 Totaal overzicht per gemeente In deze bijlage zijn twee matrices opgenomen. In de eerste plaats is een rangorde van gemeenten opgesteld naar de mate waarin bepaalde omstandigheden, kenmerken en verschijnselen zich voordoen. De matrix bevat informatie over 43 onderwerpen. De gegevens zijn ondergebracht in 8 categorieën. Niet de kenmerken zelf maar de rangnummers van de gemeenten zijn opgenomen. In de categorie 'algemene indicatoren' bijvoorbeeld gaat de eerste kolom over de centrumfunctie van de gemeenten. Daaruit blijkt dat Nijmegen van alle Gelderse gemeenten de grootste centrumfunctie heeft, gevolgd door Arnhem, Apeldoorn en Zutphen. Heerewaarden scoort op dit kenmerk het laagste van allemaal. Op deze wijze kan van alle kenmerken de rangorde van de gemeenten worden opgezocht. Per kenmerk is de top 15 gearceerd weergegeven zodat in één oogopslag kan worden nagegaan om welke gemeenten het daarbij gaat. Bij de interpretatie van de overzichten moet steeds in het oog worden gehouden dat het gaat om een rangorde van hoog naar laag. Bij het ene kenmerk is een hoge score positief (inkomen), bij het andere negatief (werkloosheid) en bij weer een andere neutraal (bevolkingsgroei). Soms ook is het oordeel afhankelijk van de gezichtshoek waarmee er naar wordt gekeken. Zo kan de werkgelegenheidsstructuur beoordeeld worden op economische groeipotentie maar ook op de mate waarin ongeschoold werk wordt gevraagd. De eerste matrix is gebaseerd op de resultaten van de tweede. Per categorie is opgeteld hoe vaak een gemeente voorkomt in de top 15. Vervolgens is van de totaalscore opnieuw een rangorde samengesteld. Daarbij moet worden bedacht dat voor het bepalen van deze rangorde de behaalde scores op de verschillende kenmerken niet nader zijn gewogen. Een eerste plaats telt even zwaar als de vijftiende plaats. Slechts het aantal malen dat een gemeente in de top 15 voorkomt is bepalend geweest. Beide matrices staan in staat 2 vermeld. In staat 1 is een selectie van de voor dit onderzoek meest relevante indicatoren opgenomen. Ook hier is een overeenkomstige tweedeling gemaakt.

56 Staat 1. Rangorde van gemeenten naar de mate waarin bepaalde omstandigheden zich voordoen. 1 = hoogste plaats 86 = laagste plaats onder de Gelderse gemeenten (top 15 Is gearceerd weergegeven) Bevolkingskenmerken Algemene Indicatoren Kenmerken werkloosheid Uitkeringsafhankelijkheid Achterstand ho aandeel aandeel aandeel aandeel aandeel aandeel totaal aandeel aandeel aandeel aandeel Bijstand Werk WAO gemiddelde 11 eenouder altoch alloch Sociale leer kuishou misdnjoen met langdurige jeugd minder loos non alle categor gezinnen tonen tonen buur hingen derrs laag per 1000 alleen werkloos werkloos heden bed catego jongeren woningen 500/mavo inkomen inwoners ho held bed n/etn Aalten Ammerzoden Angerlo Ei iio P ii rïr 101ii li Bommel Bergh Beuningen jij j Borculo Liiii] Brakel Brummen i F LlIi_j4Ji1 Buren Didam l 48 Dinxperlo Dodewaard Doesburg.._ r 3! [ 17[ 71 23! 4! 5:-7111! Doetinchem Wi Druten Duiven Echteld Ede 35Pfl [ 121 TF 20 17! Eibergen Elburg Jji Eist F - j Epe , Ermelo j 73 Geldermalsen r Gendringen isj L 15f Gendt Gorssel Groenlo J 24j_ij] ! j 5j Groesbeek _ j l5]._..j!.j... _I!J 14f 33 Harderwijk T IT 71 5! i1 10! Hattem j Hedel Heerde Heerewaarden ! 9! 3 L Hengelo ! L 4j Heteren Heumen L14J L9J Hoevelaken Huissen Hummelo en Keppel Kerkwijk Kesteren E11! Lichtenvoorde Lienden Llngewaal Lochem L_ 3-! Ïi] Maasdriel Eii Maurik Mllllngen aan de Rijn [_ sj Eil 61 9 Neede Neerijnen r' ii Nijkerk ! 8! 34 :1 i Nijmegen ij 4T 4! II 7ë1 3r II 47 i0iltti 38F Nunspeet Oldebroek j1j 81 L Putten Renkum TT Rheden f fl 13) 14! 29 Rljnwaarden [ l_iqJ Rossum Rozendaal L_! 86 [j Ruurlo TTT Scherpenzeel Steenderen hel r --el 21 g1tf T1- t f Ubbergen j Valburg Voorst Vorden Wageningen ! [ Ï i ) Wamsveld WehI i:iI 80 West Maas en Waal Westervoort [ 51!i: L_ F $1, 1D WljChefl Wnnterswijk [ii 8 21 [L tmsch L Zaltbommel 33 jjji Zelhern i Zevenaar 8fl1 26 is _j3 W Zutphen 3T : 3! ! 3! Bron: Bureau Economisch Onderzoek, afdeling Economische Zaken, Provincie Gelderland

57 Staat 1. Aantal malen dat een gemeente voorkomt in de top 15 (hierbij Is geen rekening gehouden met de hoogte score: een eerste plaats telt net zo zwaar mee als een vijftiende. Bovendien zijn de Indicatoren onderling niet gewogen, een ander selectie of het toekennen van gewichten kan leiden tot een andere rangorde van gemeenten) bevolkings algemene kenmerken uitkenngs achter totaal rangorde van de totaal score kenmerken indicatoren werkloos afhanke Stands meest voorkomende aantal malen heid lijkheid categorie gemeenten in de top 15 Do inde top l5 erzoden rio doorn Arnhem 2 Doesburg 2 Nijmegen 2 Tiel em Zutphen 12 eveld Apeldoorn 10 mei Culemborg 9 h tarderwijk ungen Zaltbommel kilo Doetinchem ei Wageningen men Zevenaar n Ede mnborg Groenlo -n Groesbeek 6 Derlo Heerewaarden 6 twaard Westervoort 6 burg Wisch 6 inchem Brummen 5 to Millingen aan de 5 to Epe 4 rid Gendnngen Nijkerk 4 gen Rheden Bameveld Kesteren Lochem 3 lo Ubbergen 3 errnalsen Winterswijk 3 longen Aalten 2 It Beuningen 2 sel Dinxperlo 2 nio Dodewaard 2 sbeek Druten 2 erwijk Eist 2 ~rh Ermelo 2 fl Hattem 2 de Hengelo 2 ewaarden Heumen 2 eb Maasdriel 2 ren Oldebroek 2 neri Rijnwaarden 2 eakefl Rozendaal 2 ten Zelhem 2 melo en Keppel Bergh 1 jk Borcubo 1 nen Didam 1 ertvoorde Elburg 1 en Geldermalsen 1 waal Heerde 1 em Huissen 1 tdriel Maurik 1 ik Neenjnen 1 gen aan de Rijn Renkum 1 Ie Ruurbo 1 ijnen Vorden 1 rk Warnsveld 1 egen Wehi 1 peet Wijchen 1 broek Ammerzoden Angerlo 0 um Bemmel 0 ten Brakel 0 iaarden Buren 0 urn Duiven 0 ndaal Echteld Eibergen 0 penzeel Gendt 0 deren Gorssel Hedel 0 rgen Heteren 0 rg Hoevelaken 0 t Hummelo en Ke 0 n Kerkwijk 0 ringen Lichtenvoorde 0 veld Ltenden Lingewaal 0 [aas en Waal Neede 0 oort Nunspeet Putten 0 wijk Rossum Scherpenzeel 0 mel Steenderen Valburg 0 ar Voorst West Maas en 0 Bureau Economisch Onderzoek, afdeling Economische Zaken, Provincie Gelderland

58 Staat 2. Rangorde van gemeenten naar de mate waarin bepaalde omstandigheden zich voordoen. 1 hoogste plaats 86 = laagste plaats onder de Gelderse gemeenten (top 15 is gearceerd weergegeven) Algemene indicatoren Woningvoorraad Bevolkingskenmerken centrum beoolkings artreidsparti aandeel aandeel aandeel aandeel aandeel aandeel aandeel aandeel aandeel aandeel aal functie groei Cipat,e bouwjaar bouwjaar bouwjaar sociale particuliere koop Jongeren ouderen eenouder allochtonen aliocht noor na 1970 huur huur woningen gezinnen JOng woningen woningen, Aallen 47, l Animerzoden Angerlo ff Apeldoorn lii 12F Arnhem F Barrieveld L_..' Bemmel Bergh ïj Beuningen 52L j [T1 3f 'Ïï i Borculo Brakel Brummen L.j Buren Culemborg III 20 [ [ 9 3j Didam Dlnxperlo Dodewaard Ï Doesburg L Yj r Doetinchem 13F11fl1FF15I L V Druten Duiven Ecritold Elburg [ !] Eist 35E i f 12F Epe f Ermelo L 15J L_ Geidermaisen Gendringen t_ Gendt Gorssel [_ 15 _4 _ fl Ï1 85 t 3J Groenio [_ IiII Groesbeek f Lj5j Harderwujk lol II if 71 Hedel [ ï Haarde F Heerewaarden Hengelo 54 74iT 1IÎTTI1T"W j. _ L_.i!J 40 Heteren Heumen 60 [_ fl _ i4 ' Hoevelaken Huissen ï 10 Hummelo en Keppel L f 8: 73 Kerkwijk 85, 14 78L L Kesteren! 83 65, i1 44f,. ' JJ Lichtenvoorde f Lienden 69f 5 81 if fij Lingewaal Lochem p [,iff"T1, 68 Maasdriel Maurik 77 ] Mlllingen aan de Rijn Neede E Neenjnen L_14 11F Nijkerk L Nijmeaen -' i Oldebroek Putten i, Renkum F 82 67F f 21 15F 19 Rheden [,5F Rijnwaarden Rossum F Rozendaal '' jj Ruurio 39,13f13j f 10] Scherpenzeet L J Steenderen Î Valburg Voorst f Vorden fj _ S Li Wageningen , 14 4f rtoi 51?! 36[, Warnsveld L!j Wehi ~ West Maas en Waal : Westervoort [ [j.iiiii 5 ]I"" 14 Wijchen 12] Wlnterswijk L i 75 63f Wisch ' [_ Zattbommel 'I01 Zeihem f Zevenaar [ J Zutphen P' 4] '. "T Bron: Bureau Economisch Onderzoek, afdeling Economische Zaken, Provincie Gelderland

59 Staat 2. Rangorde van gemeenten naar de mate waarin bepaalde omstandigheden zich voordoen. 1 = hoogste plaats 86 = laagste plaats onder de Gelderse gemeenten )top 15 Is gearceerd weergegeven) Kenmerken werkloosheid Economie aandeel aandeel aandeel aandeel aandeel besteed entrinkhebng aandeel ln,toflsnhn histonsche werkgete beroeps we,kgelegendeooctraw met nnel langdurige jeugd minder baar besteed ho,shoo groei groei genhmde Dooinbng alleen maximaal werkloos werkloos heden Inkomen baar dans laag beroeps werkgete prognose prognose ho ode/mavo herd bed per inwoner mkomen inkomen bevolking genheid landbouw nijverheid densten Aalten ! Ammerzodert ] Angerlo , Apeldoorn rt Arnhem ! 42 1: Bameveld 0 L_12..._ Bemmel Bergh Beuningen.1.' ,r 1I! L._ L 3, rake! T II rummen ! 15! 17 i4ttj al 63 uren eefl L_ ulemborg _5J 2Ô , dam F11 61 inxperlo sorif' 75[1i 77 50fl.TTt fi 1 80 odewaard ! 10! ! , _1 86 oesburg 171. BI.. 1! 23fi 4! ! J uiven [fl_.. chield ! :15] 2! de l 5! ! 3! ff~b J lst E , elo eidermalsen ndnngen ndt B rssel oenlo is e8 83 is oesbeek is 34[ del L 10! 47 iï 51 erde L...1] rewaarden !.. 6f lo j n [ffi en 71 77!.5j 77 63f f t je~e laken en ' eloenkeppel P Ï ijk [ 9! ren 26f L 56! 13! nvoorde flffffffi9] 74 en I3! ! waal J 81 f ! 3J 11! 12( O l dnel 10! T ! 57 55LÏ k ' T1: enaanderijn 24[i 2Lfi5] f 15Li j ] ' nen 47' : k L ! 7! 51) II 34 47!- 1! ! broek ] 18 81r:. 9! f i om [T3! [ 6! f _ 6 24f!... 11, aarden 41! 14! f 11f f fl] 64 urn fl ndaal 86 86_Sj ) 3f ] 5) 3! ! o l rpenzeet [I5j f3 deren ? --S ! 19 26r'I ! 8l_ 6 34flOTIJ S !.15] [hingen fi ejd aasenwaal EflII1' voort ! 4] !_I]_ ! wijk 4! P]4]fi: L11f met 2J S 30f T ! _ aar rio, 34 Ï5i n 39' Tïf'Si 77! 3! r 141 Bureau Economisch Onderzoek, afdeling Economische Zaken, Provincie Gelderland

60 Staat 2. Rangorde van gemeenten naar de mate waarin bepaalde omstandigheden zich voordoen. 1 = hoogste plaats 86 = laagste plaats onder de Gelderse gemeenten (top 15 is gearceerd weergegeven) Uitkeringsafhankelijkheid Opleiding Achterstandscategorieën bo Misdaad Bijstand Weridoos WAO benolkings benolkings benolkings aandeel aandeel aandeel gendddel totaal ida. heid aandeel aandeel aandeel tee, leer leer de alle catego catego rnssdnnen vernieling/ ge lager rnrddelbaat hoger hngen liegen lingen catego lie ne per 1,000 oppenbare enen opgeleiden opgeleiden opgele.den obo eraso honohwc nelin inwoners Ofde Aatten ] IS Ammerzoden Angerlo E Apeldoorn 10] , 5' 12' Arnhem ûarneveld ' : 36 23, Bemmel Bergh ,' ' 12, Beuningen 27[j4, Borculo Brakel "T]E ii Brummen EI'I'4! ] Buren E""9j] Culemborg E"if'] ] '6] ), ''5] Dldam Dinxperlo L Dodewaard ] 14' ] Doesburg ISF Yrjilf 61 L_ L6[J Doetinchem ! 2] 'T 16 29! Druten 25 19i Duiven r Tl Echteld ] _ 11 Ede : 9 12i 41 Eibergen L.,,...iJ _IS Elburg ] Eist 1_ []]]]]"_ 7 ] Epe !_ E'ET.., I, 32 L.._.iJ Ermelo J Geldermalsen Gendnngeri [ IL u E L.4' Gendt : 6 ] Gorssel L... _ 5 _ Groendo 34 49'jl al lo Groesbeek i- i'4j S! 3: Hedel [ 12' Heerde Heerewaarden ] -!.1] 74 86] 3' 25! 6! 49 62_,_, Hengelo ]' 'l Heteren , 71 Heumen i ] Hoevelaken [':" :' 10,] _ Huissen L!i Hummeloenkeppel Kerkwijk _ Kesteren )', II Lichtenvoorde : 14 Lienden [. 7j Llngewaal L_2, Lochem Maasdnel 48 62] 13, Maurik ' Millingen aan de Rijn 19 I iï'r-" ""i4 _9TT Neede Neerijnen _ Nijkerlç ] T13 20E" Nijmegen ' II 1] E"' ijt'"""'7j1 57E"4t'""''3T Oldebroek ' Putten ', 'Ö Rertkum d' 22] Rheden rit173i'f4 24 'E_ Rijnwaarden : j 64 75] 10)_3] Rossum Rozendaal ' 3 _'.4] [,9] 24 Ruurlo rej Scherpenzeel Steenderen Valburg Voorst Vorden []I] Wageningen 4) ] [_6 161 Wamsveld [_10! Web] 67 70], 1] -[]jj'],15] West Maas en Waal Westervoort 7751Ïö'l Wjchen '"_ 5! [_ ', 11),'_ ""'9' Vvtnterswijk e WIsch fl"'' E"ïf Zaltbommel [.' 12! 68E f'ff' 4 Zelhem !4' i Zevenaar 39 26] 3, [i E ' Zutphen 31 3T""'Ï1 23 li Ïl Bron: Bureau Economisch Onderzoek, afdeling Economische Zaken, Provincie Gelderland il T

61 Staat 2. Aantal malen dat een gemeente voorkomt in de top 15 (hierbij is geen rekening gehouden met de hoogte van do score: een eerste plaats telt net zo zwaar mee als een vijftiende. Bovendien zijn de indicatoren onderling niet gewogen, een andere selectie of het toekennen van gewichten kan leiden tot een andere rangorde van gemeenten) algemene woning benolkings op leiding economie rotkenngs kenmerken achter misdaad totaal rangorde van de totaal od,catocen voorraad kenmerken atranke werkloos stands meest voorkomende score lijkheid tred categorie gemeenten orde bo incte top l5 top 15 Aalten liet 22 Animerzoden Amhern 21 Angerlo Nijmegen 21 Apeldoorn Zutphen 21 ï Arnhem Doesburg 17 ameveld Apeldoorn 16 emmel Cuemborg 16 ergh Harderwijk 14 euningen Rozendaal 14 orculo Zaltbommel 14 rakel Zevenaar 14 rummen Millingon aan de 13 uren Wageningen 13 ulemborg Doetinchem 12 dom Groesbeek 11 irixperlo Weslervoort 11 odewaard Ede 10 oesburg l-leerewaarden 10 I oetinchem Rheden 10,uien Ubbergen 10.,ven Bameveld 9 ct,teld Duiven 9 de Eist 9 bergen Gorssel 9 E burg Heumen 9 ~ Kesteren Nujkerk 9 eb Brummen 8 Ielderrnalsen Groenbo 8 dringen Wijchen 8 dt Wscl, 8 ssel Beuningen 7 enlo Dodewaard 7 esbeek Epe 7 derwik Hengelo 7 m Hoevelaken 7 l Kerkwijk 7 de Lienden 7 ewaarden Lochem 7 ebo Maasdrbel 7 ren Maurik 7 urnen Renkum 7 levelaken Riinwaarden 7 sen Ruurlo 7 melo en Koppel Dunxperlo 6 wijk Elburg 6 eren Gendringon 6 envoorde Hattem 6 en Hummelo en Kop 6 waal Neerijnen 6 em Oldebroek 6 sdriet Wtnterswijk 6 ik Aalten 5 genaanderijn Brakel 5 e Eibergen 5 ijnen Ernielo 5 rk Hedel 5 e en Stoenderen 5 speel Vorden 5 broek Wamsveld 5 o Zelhem 5 urn Axnmerzoden 4 en Buren 4 aarden Drulen 4 urn Huissen 4 ndaal Lichtenvoorde 4 o Nunspeet 4 rpenzeel Putten 4 deren Rossum Scherpenzeel 4 rgen Angerlo 3 rg Bergh 3 t Lirrgewaal 3 n Wehl 3 ningen Benimel 2 veld Didam Ecttteld 2 aas en Waal Geldermalsen 2 rvoort Gendt Hoorde 2 SWilk Neede West Maas en W 2 mmcl Borculo Heteren 1 ar Vooral 1 n Valburg 0 Bureau Economisch Onderzoek, afdeling Economische Zaken, Provincie Gelderland

62

63