Bevolkingsprognose Gelderland Verwachte bevolkingsontwikkeling tot 2050

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Bevolkingsprognose Gelderland 2012. Verwachte bevolkingsontwikkeling tot 2050"

Transcriptie

1 Bevolkingsprognose Gelderland 2012 Verwachte bevolkingsontwikkeling tot 2050 maart 2012

2 1

3 Bevolkingsprognose Gelderland 2012 Maart 2012 Programmeren & Contracteren Afdeling Wonen, Sociaal en Cultuur Team Wonen 1

4 2

5 Quick facts Op telt Gelderland inwoners; in maart 2010 werd de grens van 2 miljoen inwoners in Gelderland gepasseerd. De verwachting is volgens deze nieuwe prognose dat de bevolkingsomvang van Gelderland harder zal groeien dan in de vorige prognose (2010) voorspeld werd. Dit verschil wordt vooral veroorzaakt door de sterke afname van het verwachte sterftecijfer, en zowel het buitenlandse als het binnenlandse migratiesaldo ten opzichte van de prognose uit In de periode 2010 tot en met 2024 is de natuurlijke aanwas nog de belangrijkste groeicomponent. Volgens het prognosemodel wordt de belangrijkste groeicomponent vanaf circa 2025 het buitenlands migratiesaldo en vanaf 2029 het binnenlands migratiesaldo. De komende jaren zal, als gevolg van vergrijzing en het ouder worden van de babyboom generatie (geboortegolf tussen ), het aantal sterftes gaan toenemen (zij het minder hard dan in de vorige prognose voorspeld werd) en rond 2028 zullen er in Gelderland meer mensen overlijden dan dat er geboren worden: de natuurlijke aanwas (geboorten minus sterftes) zal dan voor het eerst gaan afnemen. In de beginjaren wordt de negatieve natuurlijke aanwas waarschijnlijk nog gecompenseerd door zowel het binnenlands als het buitenlands migratiesaldo waardoor de bevolking van Gelderland nog tot ongeveer 2034 blijft groeien. Vanaf 2035 neemt de bevolking naar verwachting jaarlijks af ondanks dat er meer mensen naar Gelderland verhuizen dan dat er vertrekken. De meeste verhuizingen vinden binnen de provinciale grenzen plaats. Het aantal mensen dat vanuit Gelderland naar een andere provincie verhuist is over de jaren heen nagenoeg gelijk gebleven aan het aantal mensen dat van een andere provincie naar Gelderland verhuist. Eind jaren negentig begon het buitenlandse migratiesaldo in Gelderland gestaag op te lopen, net als in de rest van Nederland, maar in 2002 trad er een scherpe daling op. In 2003 was het Gelders buitenlandse migratiesaldo zelfs negatief, iets wat sinds de jaren zestig niet meer is voorgekomen. Deze afname van het buitenlandse migratiesaldo is het gevolg van een forse daling van de immigratie en een stijging van de emigratie. Tot en met 2007 is het buitenlands migratiesaldo negatief gebleven maar in 2008 was het aantaal immigranten voor het eerst weer groter dan het aantal emigranten. In 2009 en 2010 is deze trend doorgezet. De laatste jaren is het aantal alleenstaande huishoudens in Nederland en Gelderland sterker gegroeid dan het aantal meerpersoonshuishouden, zowel in absolute als in relatieve zin. Wat dat betreft was 2005 een bijzonder jaar voor Gelderland: het was het eerste jaar waarin het aantal alleenstaande huishoudens groter was dan het klassieke twee-ouder gezin met thuiswonend(e) kind(eren). In 2010 is 33% van de Gelderse huishoudens alleenstaand, in de periode tot 2050 zal dit aandeel naar verwachting toenemen tot 39%. In absolute zin neemt het aantal alleenstaanden in deze periode waarschijnlijk toe van 285 duizend naar 370 duizend: verreweg de sterkste groei van alle typen huishoudens. 3

6 Rond 2019 is voor het eerst 1 op de 5 Gelderlanders 65 jaar of ouder. In de Stedendriehoek en de Achterhoek, de meest vergrijsde regio s van Gelderland, wordt dit punt al in de loop van 2014 bereikt. FoodValley 1 bereikt dit punt als laatste in ongeveer Niet alleen de leeftijdsopbouw van de bevolking gaat veranderen. Ook de omvang van de bevolking zal gaan veranderen. In 2020 zullen veel gemeenten die in het oostelijke deel van Gelderland liggen, vooral in de Achterhoek qua bevolking al gekrompen zijn ten opzichte van In 2010 zijn er in Gelderland nog voor elke 65-plusser ruim vier potentiële arbeidskrachten die zowel de financiële als de fysieke zorg (deels) zullen moeten opbrengen. Vanaf 2035 is echter slechts sprake van ongeveer twee potentiële arbeidskrachten per 65-plusser. 1 Het gaat hier om de vijf Gelderse gemeenten in de regio FoodValley, voorheen regio De Vallei. Colofon: Voor vragen over de rapportage en bestellingen kunt u contact opnemen met het secretariaat van de afdeling Programmeren en Contracteren, team Wonen, Sociaal en Cultuur T (026)

7 Inhoudsopgave 1 Inleiding 7 2 Recente demografische ontwikkelingen 9 3 Toekomst: hoe lang groeit de bevolking nog? 11 4 Natuurlijke aanwas 15 5 Binnenlandse migratie 17 6 Buitenlandse migratie 19 7 Huishoudens 21 8 Vergrijzing 25 9 Krimp Bevolkingsgroei en beleid 41 Bijlage 1: Tabellen 43 Tabel 1: Totale bevolking per regio 43 Tabel 2: Aantal huishoudens per regio 43 Tabel 3: Totale natuurlijke aanwas per regio 43 Tabel 4: Saldo binnenlandse migratie per regio 43 Tabel 5: Saldo buitenlandse migratie per regio 44 Tabel 6: Totale bevolkingsgroei per regio 44 Tabel 7: Percentage 65-plussers per regio 44 Tabel 8: Percentage 75-plussers per regio 44 Tabel 9: Totale bevolking per 1 januari, per gemeente 45 Tabel 10: Aantal huishoudens per 1 januari, per gemeente 46 Tabel 11: Totale natuurlijke aanwas per gemeente 47 Tabel 12: Saldo binnenlandse migratie per gemeente 48 Tabel 13: Saldo buitenlandse migratie per gemeente 49 Tabel 14: Totale bevolkingsgroei per gemeente 50 Tabel 15: Bevolking naar leeftijd per gemeente op 1 januari Tabel 16: Bevolking naar leeftijd per gemeente op 1 januari Tabel 17: Bevolking naar leeftijd per gemeente op 1 januari Tabel 18: Bevolking naar leeftijd per gemeente op 1 januari Tabel 19: Bevolking naar leeftijd per gemeente op 1 januari Tabel 20: Bevolking naar leeftijd per gemeente op 1 januari Tabel 21: Bevolking naar leeftijd per gemeente op 1 januari Tabel 22: Bevolking naar leeftijd per gemeente op 1 januari Tabel 23: Bevolking naar leeftijd per gemeente op 1 januari Tabel 24: Percentage 65-plussers per 1 januari, per gemeente 60 Tabel 25: Percentage 75-plussers per 1 januari, per gemeente 61 Bijlage 2: Regio indeling Gelderland (woonbeleid) 63 5

8 6

9 1 Inleiding De provincie Gelderland stelt met enige regelmaat een nieuwe bevolkingsprognose op. Deze prognose wordt gebruikt als basis voor allerlei beleidssectoren binnen de provincie, bijvoorbeeld bij wonen, verkeer & vervoer, zorg en economie. Daarnaast is er een grote vraag naar deze bevolkingsprognose van externe partijen (bv. scholen), die werkzaam zijn op vergelijkbare beleidsgebieden. De nieuwe bevolkingsprognose is de opvolger van de vorige Gelderse bevolkingsprognose, die is uitgebracht in De prognose is gebaseerd op de laatste bevolkingsprognose van het CBS uit 2011 en de verwachte woningbouwproductie in Gelderland voor de komende jaren. Deze verwachte woningbouwproductie is onder andere gebaseerd op de kwalitatieve woonprogramma s zoals die met de gemeenten en woningcorporaties zijn afgesproken. In het kader van Woonbeleid met kwaliteit heeft de provincie Gelderland een driedelige woonvisie vastgesteld. Daarin is een kwalitatief woonbeleid geformuleerd, dat is gericht op het realiseren van kwalitatief passende woningen voor de Gelderse bevolking van nu en de toekomst. Deel c van deze woonvisie is het Kwalitatief Woonprogramma (KWP3), dat in januari 2010 is vastgesteld. Daarin is het kwalitatief woonprogramma neergelegd en de afspraken die daarover op regionaal niveau met de gemeenten en woningcorporaties zijn gemaakt. Het KWP3 heeft als basis gediend voor de huidige bevolkingsprognose. De uitkomsten van een prognose zijn immers voor een deel afhankelijk van het aantal woningen dat naar verwachting wordt gebouwd. De woningbouwopgave uit KWP3 is echter wel getoetst aan de bouwprognose van TNO en in verband met de crisis is het verwacht aantal opgeleverde woningen iets naar beneden toe bijgesteld. De bevolkingsprognose van VROM, de PRIMOS prognose, hanteert een soortgelijke methode. Het KWP3 waarop de huidige prognose mede is gebaseerd, loopt door tot Aangezien er in de praktijk blijkt dat er behoefte is aan bevolkingsprognoses die wat verder doorlopen, is de huidige prognose doorgetrokken tot Wij willen benadrukken dat de uitkomsten van deze prognose niet een taakstellend karakter hebben. De prognose geeft aan de hand van de huidige demografische inzichten en het bouwprogramma volgend uit KWP3 aan, in welke richting de bevolking van Gelderland zich de komende jaren waarschijnlijk ontwikkelt. In hoofdstuk 2 zal een korte terugblik worden gegeven op de demografische ontwikkelingen in de afgelopen jaren in zowel Nederland als in Gelderland. In hoofdstuk 3 wordt aandacht besteed aan de landelijke CBS-prognose en aan de eerste uitkomsten van de Gelderse prognose: tot wanneer groeit de bevolking van Gelderland nog? In de drie daaropvolgende hoofdstukken zullen de componenten van de toekomstige bevolkingsgroei in Gelderland (natuurlijke aanwas, binnenlands en buitenlands migratiesaldo) verder ontleed worden. Vervolgens zal de ontwikkeling van de huishoudens, de vergrijzing en krimp, de beroepsbevolking en de leerlingen in het basisonderwijs onder de loep worden genomen. Tot slot zal er gekeken worden naar de relatie tussen bevolkingsgroei en het provinciale beleid. In bijlage 1 zijn diverse overzichten terug te vinden die de belangrijkste ontwikkelingen weergeven. De tabellen zijn ook te raadplegen via de website van de Provincie Gelderland. 7

10 8

11 2 Recente demografische ontwikkelingen Nederland In de jaren 2000 tot en met 2007 heeft er een ware demografische revolutie plaatsgevonden. Door een sterke stijging van de emigratie naar het buitenland en een sterke daling van de immigratie was het buitenlandse migratiesaldo sinds 2003 negatief. Naast de afgenomen migratie speelt ook de afname van het aantal geboorten een rol in de bevolkingsdaling. Dit is het gevolg van het teruglopende aantal jonge vrouwen in de Nederlandse bevolking. Door de sterke daling van het vruchtbaarheidscijfer begin jaren zeventig, is de groep jarige vrouwen de laatste jaren kleiner dan voorheen. Ondanks het feit dat het vruchtbaarheidscijfer de laatste jaren tussen de 1,7 en 1,8 kinderen per vrouw ligt, worden er in totaal dus minder kinderen geboren dan in voorgaande jaren. Als gevolg van deze ontwikkelingen is de landelijke bevolkingsgroei afgenomen van bijna 125 duizend in 2000 naar nog geen 25 duizend inwoners in 2006, de laagste bevolkingsgroei sinds Vanaf 2007 is echter een stijging waar te nemen van het aantal immigranten. Het aantal emigranten blijft echter nog zo hoog dat het buitenlands migratiesaldo negatief uitpakt. In 2008 keert deze trend en vestigen zich, voor het eerst sinds 2003, weer meer mensen in Nederland dan dat er vertrekken. Dit heeft tot gevolg dat de groei van de Nederlandse bevolking in 2007, 2008 en 2009 weer toeneemt. In 2007 bedroeg de groei ruim 45 duizend inwoners, in 2008 is dit gestegen naar 80 duizend inwoners en in 2009 zijn dit bijna 90 duizend inwoners. In 2010 groeit de bevolking weer met 80 duizend inwoners Bevolkingsgroei in Nederland per component, 1995 t/m Natuurlijke aanwas Migratiesaldo Bevolkingsgroei Gelderland In Gelderland is de emigratie naar het buitenland sinds 1999 toegenomen van personen per jaar naar personen in In de jaren 2005 tot en met 2010 blijft het aantal emigrerende personen rond de De immigratie vanuit het buitenland lag omstreeks de eeuwwisseling rond de personen en is daarna afgenomen naar 9

12 ruim personen in Inmiddels is dit aantal de afgelopen jaren weer gestegen naar personen in Het verschil tussen geboorte en sterfte, de natuurlijke aanwas, bereikte rond 2000 haar hoogtepunt en is sindsdien bijna gehalveerd. Dit is het gevolg van een afname van het aantal geboorten. Werden er in 2000 nog ruim 25 duizend kinderen geboren in Gelderland, in 2010 is dit aantal gedaald naar 21 duizend. In onderstaande grafiek zijn de demografische ontwikkelingen in Gelderland tot en met 2010 weergegeven. Hierin is ook duidelijk te zien dat de eerste groeicomponent in de bevolkingsgroei, het verschil tussen de vestiging en vertrek van personen die binnen Nederland verhuizen, slechts een beperkte rol speelt. Doorgaans vestigen er zich per saldo iets meer personen in Gelderland vanuit gemeenten buiten Gelderland, dan dat er verhuizen vanuit Gelderland naar een ander gemeente buiten Gelderland. De belangrijkste groeicomponent is de natuurlijke aanwas. In het voorgaande is al geconstateerd dat er minder kinderen geboren worden in Gelderland dan 10 jaar geleden. Toch blijft de natuurlijke aanwas de belangrijkste groeicomponent. Dit komt onder meer omdat de sterftekansen een dalende tendens laten zien. Mede door de beschikbaarheid van voedsel, betere gezondheidszorg en hygiëne neemt de levensverwachting nog steeds toe Bevolkingsgroei in Gelderland per component, 1995 t/m 2010 Binnenlands migratiesaldo Buitenlands migratiesaldo Natuurlijke aanwas

13 3 Toekomst: hoe lang groeit de bevolking nog? De landelijke cijfers De nationale CBS-prognose fungeert sinds jaar en dag als uitgangspunt voor de meeste regionale prognoses. De kwaliteit van deze prognose en het intensieve overleg met tal van deskundigen maakt dat de CBS-prognose in brede kring wordt geaccepteerd. Vandaar dat bij de regionale prognoses nadrukkelijk rekening wordt gehouden met de CBS-prognose. Dit geldt zowel voor de PRIMOS-prognose van VROM als voor het IPB-model waarmee de provincies werken. Het CBS brengt de nationale bevolkingsprognose om de twee jaar uit. De laatste jaren zijn de landelijke prognoses constant naar beneden bijgesteld. Dit werd vooral veroorzaakt door een sterkere daling van de immigratie en een grotere stijging van de emigratie naar het buitenland. De bevolkingsprognose van 2009 kwam al hoger uit dan de voorgaande jaren. De bevolkingsprognose van 2011 komt nog weer iets hoger uit dan de prognose uit Een bijstelling naar boven van de immigratie en afname van het aantal sterfgevallen zijn hier de oorzaak van. Rond 2040 zal de Nederlandse bevolking het maximum bereiken van 17,8 miljoen inwoners; per heeft Nederland 16,6 miljoen inwoners. De groei van het totale aantal huishoudens ligt door de hogere bevolkingsgroei ook hoger dan in de vorige prognoses. De Gelderse prognose In het provinciale prognosemodel speelt de toekomstige woningbouw een belangrijke rol in het berekenen van de toekomstige demografische ontwikkelingen. In deze Gelderse prognose is dan ook rekening gehouden met het kwalitatieve woonprogramma (KWP3) uit het Woonbeleid met Kwaliteit traject. De verhoudingen uit de kwalitatieve programma s van KWP3 zijn gebruikt, in combinatie met de bouwprognose van TNO, om een inschatting te krijgen van de verwachte woningbouwproductie. De Gelderse prognose is qua veronderstellingen een kopie van de landelijke CBS-prognose, maar voor de diverse demografische componenten worden regiospecifieke parameters bepaald. Voor de componenten burgerlijke staat, geboorte, sterfte, migratieprofielen en huishoudenvorming berekent het model de gemeentelijke afwijkingen ten opzichte van het landelijke gemiddelde van de afgelopen jaren. De afwijkingen, die vanuit de analyseperiode zijn berekend, worden vervolgens naar de toekomst doorgetrokken. De Gelderse prognose is alleen op nationaal niveau vergelijkbaar met de landelijke CBS-prognose. Met andere woorden de voorspelde aantallen inwoners en huishoudens zijn voor Nederland in het Gelderse prognosemodel gelijk aan de CBS-prognose. Op regio en gemeente niveau wijken deze cijfers echter duidelijk af. De meest recente Gelderse bevolkingsstatistieken zijn in de prognose verwerkt. Hierdoor komt de prognose van zeer dicht in de buurt van de werkelijke cijfers; het startjaar van het gebruikte prognosemodel ligt op Voorlopig nog groei, maar deze vlakt wel af Op telde Gelderland inwoners. De verwachting is volgens deze nieuwe prognose dat de bevolkingsomvang van Gelderland harder zal groeien dan in de vorige prognose voorspeld werd. Dit verschil wordt vooral veroorzaakt door de sterke afname van het verwachte sterftecijfer, en zowel het buitenlandse als het binnenlandse migratiesaldo ten opzichte van de prognose uit

14 In 2035 zal de Gelderse bevolking gegroeid zijn naar ongeveer inwoners. Hoewel de groei zelf afneemt, zal de totale bevolkingsomvang in de periode groeien met ongeveer 80 duizend inwoners. Vanaf 2035 zal de totale bevolking in Gelderland voor het eerst gaan afnemen. Regionaal kan dit al veel eerder plaatsvinden. In onderstaande grafiek is de ontwikkeling van de bevolking tot 2050 weergegeven, die vervolgens onderverdeeld is naar de verschillende demografische componenten Rond 2035 groeit de Gelderse bevolking niet meer Bevolkingsgroei per component, Gelderland Binnenlands saldo Buitenlands saldo Natuurlijke aanwas

15 Toekomstige bevolkingsgroei in Gelderland In de periode 2010 tot en met 2024 is de natuurlijke aanwas nog de belangrijkste groeicomponent. Volgens het prognosemodel wordt de belangrijkste groeicomponent vanaf circa 2025 het buitenlands migratiesaldo en vanaf 2029 het binnenlands migratiesaldo. Vanaf ongeveer 2028 zullen er in Gelderland naar verwachting meer mensen sterven dan er geboren worden waardoor de natuurlijke aanwas negatief wordt. Dit wordt in de beginjaren waarschijnlijk nog gecompenseerd door zowel het binnenlands als het buitenlands migratiesaldo waardoor de bevolking van Gelderland nog tot ongeveer 2034 blijft groeien. Daarna neemt de bevolking naar verwachting jaarlijks af ondanks dat er meer mensen naar Gelderland verhuizen dan dat er vertrekken Bevolkingsgroei in Gelderland per component, 2000 t/m 2049 Binnenlands migratiesaldo Buitenlands migratiesaldo Natuurlijke aanwas Bevolkingsgroei

16 14

17 4 Natuurlijke aanwas Aantal geboorten daalt nog steeds Het aantal geboorten liet tot 2000 een stijgende lijn zien, zowel in Nederland als in Gelderland. Zo werden er in 2000 iets meer dan 25 duizend kinderen geboren in Gelderland, een aantal dat sinds 1972 niet meer gehaald was. Sinds 2000 is het aantal geboorten afgenomen en in 2010 werden er nog maar kinderen geboren. De verwachting is dat het Gelderse geboortecijfer de komende jaren (tot 2014) nog iets verder gaat dalen, als gevolg van de sterke daling van het aantal geboorten in de eerste helft van de jaren zeventig. Hierdoor is de generatie vrouwen die nu kinderen zal gaan krijgen geringer van omvang en daalt dus ook het totale aantal geboorten. Vanaf 2030 zet de volgende periode van dalende geboortes in. Het aantal sterftes zal gaan toenemen maar iets minder snel dan aanvankelijk werd gedacht De komende jaren zal, als gevolg van vergrijzing en het ouder worden van de babyboom generatie (geboortegolf tussen ), het aantal sterftes gaan toenemen en rond 2028 zullen er in Gelderland meer mensen overlijden dan dat er geboren worden: de natuurlijke aanwas (geboorten minus sterftes) zal dan voor het eerst gaan afnemen. Dit omslagpunt vindt in Gelderland zo n vijf jaar eerder plaats dan in Nederland als geheel, omdat Gelderland iets sneller gaat vergrijzen. In onderstaande grafiek is te zien hoe de natuurlijke aanwas in Gelderland zich volgens het prognosemodel zal gaan ontwikkelen in de komende jaren Geboorten en sterftes in Gelderland, Geboorte Sterfte Natuurlijke aanwas Binnen de provincie Gelderland zijn er echter sterke regionale verschillen ten aanzien van de natuurlijke aanwas. Zo zal in de Achterhoek en de Stedendriehoek waarschijnlijk dit jaar (2011) al het omslagpunt (meer sterfgevallen dan geboortes) in de natuurlijke aanwas bereikt worden. In de Stadsregio wordt dit punt rond 2028 bereikt, in het Rivierenland zal de natuurlijke aanwas pas na 2030 negatief worden en in de Noord-Veluwe na In FoodValley wordt tot 2050 nog helemaal geen omslagpunt in de natuurlijke aanwas verwacht. Deze verschillende verwachtingen zijn gebaseerd op verschillen in leeftijdsopbouw van de diverse regio s. De regionale verschillen in de gemiddelde levensverwachting zijn klein maar de gemiddelde levensverwachting zelf neemt nog steeds toe. Tussen 1950 en 1980 nam de levensverwachting van vrouwen sneller toe dan die van de mannen, maar sinds de jaren tachtig worden de verschillen tussen mannen en vrouwen weer iets kleiner. Dit komt omdat de sociaal- 15

18 culturele verschillen tussen mannen en vrouwen de laatste jaren iets zijn afgenomen. Op dit moment is de levensverwachting voor mannen 79 jaar (83 in 2040) en voor vrouwen 83 jaar (86 in 2040). Het vruchtbaarheidscijfer in Gelderland Naast verschillen in de leeftijdsopbouw zijn ook verschillen in het vruchtbaarheidscijfer (gemiddeld aantal geboorten per vrouw) van invloed op de ontwikkeling van de bevolking. In Gelderland liggen de hoogste vruchtbaarheidscijfers 1 traditiegetrouw in de Noord-Veluwe en in FoodValley, bijvoorbeeld in Barneveld (2,5), Scherpenzeel (2,2), Elburg, Hattem, Nunspeet, Oldebroek en Putten (allen 2,1). De laatste jaren laten enkele gemeenten in het Rivierengebied ook hoge cijfers zien, zoals Neder-Betuwe en Neerijnen (beide 2,4), Zaltbommel (2,3) en Geldermalsen (2,1). Stedelijke gemeenten als Arnhem (1,6), Nijmegen (1,4) en vooral Wageningen (1,2) kennen de laagste cijfers. Dit komt doordat er in deze plaatsen veel studenten en jongeren wonen. Het vruchtbaarheidscijfer in Gelderland (1,8) ligt op het Nederlandse gemiddelde. Flevoland kent van de provincies het hoogste vruchtbaarheidscijfer (2,0), Groningen en Limburg het laagste (1,6). Sinds de jaren zeventig zijn in Nederland de regionale verschillen in vruchtbaarheid sterk afgenomen, maar aan het eind van de jaren tachtig is er aan dit convergentieproces een einde gekomen. De verschillen worden dus niet meer kleiner. In deze Gelderse prognose wordt er dan ook vanuit gegaan dat de afwijkingen ten opzichte van het landelijke gemiddelde gelijk zullen blijven. De verwachting is dat het Gelderse vruchtbaarheidscijfer de komende jaren rond de 1,8 zal blijven schommelen. 1 Gemiddeld vruchtbaarheidscijfer in de periode 2005 t/m

19 5 Binnenlandse migratie Aantal mensen dat verhuist neemt langzaam toe maar de toekomst is onzeker Het aantal mensen dat per jaar verhuist in Gelderland is de afgelopen twee jaar gedaald. Door de stagnatie in de woningbouw rond de eeuwwisseling was het aantal verhuisde personen toen afgenomen, zie onderstaande grafiek. Vanaf 2002 is het aantal verhuisbewegingen weer langzaam toegenomen en vooral vanaf 2004 toen de woningbouwproductie weer op gang kwam, heeft dit zich vertaald in een toename van het aantal binnenlandse verhuisbewegingen. Inmiddels is duidelijk dat de crisis een rol speelt bij de verhuispatronen van mensen. In 2010 ligt het totaal aantal verhuizingen in Gelderland net iets lager dan het dieptepunt in Mensen zijn door de crisis (door dreigende werkloosheid, geringe stijging of zelfs daling van het inkomen) minder geneigd op dit moment te verhuizen. Zij wachten liever nog even af tot er meer duidelijkheid is op de woningmarkt. Ook discussies rondom hypotheekrenteaftrek e.d. spelen hierin een belangrijke rol. Doordat mensen minder geneigd zijn om te verhuizen, worden er ook minder (nieuwbouw)woningen verkocht waardoor de productie ook achterblijft. In onderstaande figuur is goed te zien dat de meeste verhuizingen binnen de provinciale grenzen plaatsvinden. Het aantal mensen dat vanuit Gelderland naar een andere provincie verhuist is over de jaren heen nagenoeg gelijk gebleven aan het aantal mensen dat van een andere provincie naar Gelderland verhuist Verhuisde personen in Gelderland, Binnenprovinciaal Uit andere provincie Naar andere provincie Totaal aantal verhuisbewegingen Toekomstige ontwikkeling van het binnenlandse migratiesaldo per regio In de Achterhoek, Noord-Veluwe en Rivierenland is sprake van een negatief binnenlands migratiesaldo. Voor de Achterhoek is de verwachting dat het binnenlands migratiesaldo in de toekomst negatief zal blijven. In de Noord-Veluwe wordt verwacht dat vanaf 2020 het binnenlands migratiesaldo weer positief zal zijn. In Rivierenland gebeurt dit naar verwachting pas rond In de Stadsregio, de Stedendriehoek en FoodValley wordt voor de komende jaren uitgegaan van een positief binnenlands migratiesaldo. Er zullen zich hier meer mensen vestigen dan dat er vertrekken. 17

20 18

21 6 Buitenlandse migratie Een sterke maar tijdelijke afname van het saldo Eind jaren negentig begon het buitenlandse migratiesaldo in Gelderland gestaag op te lopen, net als in de rest van Nederland, maar in 2002 trad er een scherpe daling op. In 2003 was het Gelders buitenlandse migratiesaldo zelfs negatief, iets wat sinds de jaren zestig niet meer is voorgekomen. Deze afname van het buitenlandse migratiesaldo is het gevolg van een forse daling van de immigratie en een stijging van de emigratie. In onderstaande figuur is goed te zien hoe het buitenlandse migratiesaldo in Gelderland zich vanaf 1990 heeft ontwikkeld en vanaf 2003 negatief is. Ook is hierin te zien dat de stijging van de emigratie gestopt is en dat de daling van de immigratie is omgezet naar groei. In 2008 zien we voor het eerst weer een positief buitenlands migratiesaldo. In 2009 en 2010 zet deze trend door Buitenlandse migratie Gelderland, Immigratie Emigratie Buitenlands migratiesaldo Steeds meer Nederlanders vertrekken naar het buitenland Sinds 1999 neemt de emigratie uit Gelderland geleidelijk toe van naar bijna personen per jaar in Deels zijn dit retourmigranten, maar ook een toenemend aantal mensen dat geboren is in Nederland vertrekt naar het buitenland. Velen van hen verhuizen over een betrekkelijk korte afstand, naar Duitsland en België. De laatste jaren zijn Frankrijk en Spanje ook populaire bestemmingen onder de wat oudere migranten. Fluctuaties in de immigratie De buitenlandse migratie is voor een groot deel afhankelijk van politieke ontwikkelingen en daarom op de (middel)lange termijn wat moeilijker te voorspellen. De daling van de immigratie is het gevolg van de teruggang van de economie en de invoering van de nieuwe Vreemdelingenwet in De verwachting is dat de immigratie op den duur weer zal gaan toenemen. Deze toename is een indirect gevolg van de vergrijzing, waardoor meer ouderen de arbeidsmarkt gaan verlaten dan er jongeren zullen toetreden. Het CBS verwacht dat een steeds groter deel van de immigratie uit Europese migranten zal bestaan, aangetrokken door de krapte op de Nederlandse arbeidsmarkt. Door de uitbreiding van de Europese Unie richting het oosten zal het voor werknemers uit de nieuw aangesloten landen gemakkelijker worden om in de oude landen van de Europese Unie te werken. 19

22 De meest recente landelijke cijfers laten dan ook een stijging van de immigratie zien, waarvan Polen sinds 2004 de grootste groep uitmaken, naast remigrerende Nederlanders. Sinds 2007 immigreren ook veel Bulgaren naar Nederland. In 2006 bedroeg het aantal immigranten uit Bulgarije nog circa 470, in 2007 vertienvoudigde hun aantal naar immigranten. In 2010 bestond de totale groep immigranten voor 18% uit remigrerende Nederlanders, 10% Polen en 6% Duitsers. Invloed economische conjunctuur op de immigratie Samen met het al eerder genoemde toelatingsbeleid en eventuele brandhaarden elders in de wereld is de economische conjunctuur de belangrijkste factor die de omvang van de immigratie bepaalt: als de werkloosheid terugloopt dan neemt de immigratie toe en vice versa. In het begin van de jaren tachtig nam de werkloosheid in Nederland sterk toe en liep de immigratie terug; tussen 1984 en 1991 daalde de werkloosheid en steeg vervolgens de immigratie. Uit onderzoek blijkt dat een daling van de werkloosheid in Nederland van ongeveer nieuwe migranten oplevert. Alleen rond 1980 was de immigratie hoger dan op grond van de ontwikkeling van de werkloosheid kon worden verwacht. Dit kwam omdat eind 1980 de laatste mogelijkheid bestond voor Surinamers om zich vrij in Nederland te vestigen. Met de huidige crisis is de verwachting dat het aantal immigranten weer iets terug zal lopen. 20

23 7 Huishoudens Groei aantal huishoudens gaat afnemen Volgens de laatste prognose van het CBS blijft het aantal huishoudens de komende jaren in Nederland nog groeien, maar vanaf 2040 zal deze groei minimaal zijn en vanaf 2045 overgaan in krimp. In Gelderland zal de jaarlijkse huishoudengroei tot 2015 rond de per jaar bedragen, daarna zal de groei gaan afnemen en rond 2038 zal ook het totale aantal huishoudens voor het eerst gaan afnemen. Onderstaande grafiek geeft een overzicht van de huishoudenontwikkeling in Gelderland voor de komende jaren Huishoudensgroei in Gelderland, Sterke toename van alleenstaande huishoudens De laatste jaren is het aantal alleenstaande huishoudens in Nederland en Gelderland sterker gegroeid dan het aantal meerpersoonshuishouden, zowel in absolute als in relatieve zin. Wat dat betreft was 2005 een bijzonder jaar voor Gelderland: het was het eerste jaar waarin het aantal alleenstaande huishoudens groter was dan het klassieke twee-ouder gezin met thuiswonend(e) kind(eren). In de toekomst zal het aantal alleenstaanden blijven toenemen in vooral de middelbare leeftijden (door ontbinden van relaties) en hogere leeftijden (door vergrijzing). In het laatste geval betreft het de mannen en vrouwen die alleen achterblijven na het overlijden van de partner. Daarnaast is langer zelfstandig wonen een reden voor de toename van het aantal alleenstaande ouderen. De tehuisbevolking zal door het langer zelfstandig wonen en extramuralisering in eerste instantie gaan dalen, maar vervolgens als gevolg van de vergrijzing weer gaan toenemen. 21

24 Huishoudenstype in Gelderland, Alleenstaand Eénoudergezin Samenwonend zonder kind(eren) Samenwonend met kind(eren) In 2010 is 33% van de Gelderse huishoudens alleenstaand, in de periode tot 2050 zal dit aandeel naar verwachting toenemen tot 39%. In absolute zin neemt het aantal alleenstaanden in deze periode waarschijnlijk toe van 285 duizend naar 370 duizend: verreweg de sterkste groei van alle typen huishoudens. In deze huishoudenprognoses wordt de tehuisbevolking buiten beschouwing gelaten. Het aandeel huishoudens met kinderen (exclusief éénoudergezinnen) zal de komende jaren volgens het prognosemodel gaan dalen terwijl de éénoudergezinnen juist gaan groeien. Het aandeel samenwonenden met kinderen daalt van 30% in 2010 naar 27% in 2025, vervolgens groeit het aandeel tot 28% in Het aandeel éénoudergezinnen neemt licht toe van 6% in 2010 tot 8% in Het aantal samenwonenden zonder kinderen gaat naar verwachting de komende jaren in Gelderland eerst toenemen van 258 duizend in 2010 naar 282 duizend in 2026 en vervolgens zal het gaan afnemen. Het aandeel op het totale aantal huishoudens zal in de periode afnemen van 30% naar 25%. Kleinere huishoudens en gezinsverdunning Het wordt steeds duidelijker dat er aan de groep alleenstaanden geld valt te verdienen. Datingwebsites en de eenpersoonsmaaltijden in supermarkten doen het goed. De grootste groei van het aantal alleenstaanden zal vooral plaatsvinden in de kleinere gemeenten en is dus niet voorbehouden aan de grote gemeenten, waar het aantal alleenstaanden al hoog ligt. Het aantal huishoudens in Nederland stijgt de laatste jaren als gevolg van gezinsverdunning (minder personen per huishouden) relatief sneller dan het aantal inwoners. De gemiddelde huishoudengrootte in Nederland zal afnemen van 2,24 personen per huishouden in 2010 naar 2,10 personen per huishouden in In Gelderland ligt de gemiddelde huishoudengrootte iets hoger, namelijk op 2,34 in 2010; in 2050 zal dit gedaald zijn naar 2,16. Er bestaan regionale verschillen in de huishoudensamenstelling en de daaraan gerelateerde huishoudenvorming. Zo komen er in stedelijke regio s relatief meer alleenstaanden en eenoudergezinnen voor, is het aantal echtscheidingen hoger en gaan jongeren eerder uit huis. Hierdoor is de gemiddelde huishoudengrootte er kleiner dan in minder stedelijke regio s. In deze laatste regio s zijn er juist relatief veel samenwonenden, vooral gezinnen met kinderen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de gemeenten met de kleinste 22

25 gemiddelde huishoudengrootte Wageningen (1,8, vooral door studenten), Nijmegen (1,9) en Arnhem (2,0) zijn. De gemiddeld grootste huishoudens zijn te vinden in Neder-Betuwe (2,9), Barneveld (2,8) en Oldebroek (2,7). In onderstaand kaartje is de verdeling over de gemeenten naar huishoudengrootte weergegeven: de Noord-Veluwe, FoodValley en Rivierenland laten de grootste huishoudens zien. Gemiddelde huishoudensgrootte per 1 januari 2010 Elburg Hattem Oldebroek Heerde Tot 2,00 2,00-2,24 2,25-2,44 2,45-2,64 Harderwijk Nunspeet Epe Vanaf 2,65 Ermelo Putten Voorst Nijkerk Barneveld Apeldoorn Lochem Culemborg Geldermalsen Lingewaal Neerijnen Zaltbommel Maasdriel Zutphen Brummen Scherpenzeel Ede Bronckhorst Rozendaal Rheden Doesburg Renkum Arnhem Wageningen Westervoort Zevenaar Doetinchem Buren Duiven Neder-Betuwe Overbetuwe Montferland Oude IJsselstreek Lingewaard Tiel Druten Rijnwaarden Beuningen Millingen aan de Rijn West Maas en Waal Ubbergen Nijmegen Wijchen Groesbeek Heumen Berkelland Oost Gelre Winterswijk Aalten 23

26 24

27 8 Vergrijzing Veranderende leeftijdsopbouw De leeftijdssamenstelling van de bevolking ondergaat door de vergrijzing forse veranderingen. In de afgelopen twintig jaar is er sprake geweest van een sterke ontgroening: een relatieve afname van het aantal jongeren ten opzichte van de totale bevolking. Onderstaand kaartje geeft het aandeel 65-plussers per gemeente per 1 januari 2010 weer. Te zien is dat het grootste aandeel 65-plussers in Rozendaal woont. Ook in Lochem, Rheden, Renkum, Ubbergen en Groesbeek wonen verhoudingsgewijs veel 65-plussers. De regio s FoodValley en Rivierenland zijn het minst vergrijsd. Aandeel 65-plussers per 1 januari 2010 Oldebroek Hattem Minder dan 15% Elburg Heerde 15% - 20% 20% - 25% Harderwijk Nunspeet Epe Meer dan 25 % Ermelo Putten Voorst Nijkerk Barneveld Apeldoorn Lochem Culemborg Geldermalsen Lingewaal Neerijnen Zaltbommel Maasdriel Zutphen Brummen Scherpenzeel Ede Bronckhorst Rozendaal Rheden Doesburg Renkum Arnhem Wageningen Westervoort Zevenaar Doetinchem Buren Duiven Neder-Betuwe Overbetuwe Montferland Oude IJsselstreek Lingewaard Tiel Druten Rijnwaarden Beuningen Millingen aan de Rijn West Maas en Waal Ubbergen Nijmegen Wijchen Groesbeek Heumen Berkelland Oost Gelre Winterswijk Aalten De vergrijzing van de bevolking zal doorzetten en versnellen na 2010, als de naoorlogse babyboomgeneratie de leeftijd van 65 jaar bereikt. Deze generatie heeft voor een minder omvangrijk nageslacht gezorgd dan voorheen, waardoor de vergrijzing versterkt wordt. In onderstaande twee grafieken is de leeftijdsopbouw in 2010 en 2040 voor Gelderland weergegeven, waarin duidelijk te zien is dat de top van de bevolkingspiramide in de periode breder wordt. Het aandeel 65-plussers verdubbelt bijna. 25

28 Bevolking Gelderland 2010 naar leeftijd Be 65+ Vrouw en Mannen jaar Tot 15 jaar Bevolking Gelderland 2040 naar leeftijd 65+ Vrouw en Mannen jaar Tot 15 jaar Na 2010 neemt vergrijzing nog sneller toe Als het geboortecijfer in de jaren zeventig niet zo sterk was gedaald, dan zou het aandeel 65-plussers in Nederland nu onder de 11% liggen in plaats van 15% (2010). Maar dan zou Nederland wel meer dan 20 miljoen inwoners hebben geteld. In Gelderland is het aandeel 65-plussers ongeveer gelijk aan het landelijke gemiddelde, maar in de toekomst zal Gelderland iets sneller vergrijzen dan Nederland. In de grafiek op de volgende pagina is te zien in welke mate het percentage 65-plussers de komende jaren verder gaat toenemen. Opvallend is de knik in de prognoselijn in Vanaf 2011 neemt het aandeel 65-plussers in de Gelderse bevolking sneller toe dan je zou verwachten op basis van de trend uit de voorgaande jaren (zie stippellijn in grafiek). 26

29 35,0 Percentage 65-plussers in Gelderland, ,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 Prognoselijn Trendlijn 0, Rond 2019 is voor het eerst 1 op de 5 Gelderlanders 65 jaar of ouder. In de Stedendriehoek en de Achterhoek, de meest vergrijsde regio s van Gelderland, wordt dit punt al in de loop van 2014 bereikt. FoodValley bereikt dit punt als laatste in ongeveer Het proces van ontgroening en vergrijzing doet zich over het algemeen iets sterker voor in kleine en middelgrote gemeenten. In grote gemeenten is er soms zelfs sprake van een tegenovergestelde trend. Zo nam sinds begin jaren negentig het aandeel 65-pussers in de gemeente Arnhem licht af en in Nijmegen bleef deze ongeveer gelijk. Dit komt omdat de leeftijdsopbouw in grote steden als gevolg van selectieve migratie doorgaans wat jonger is dan de omliggende regio s. Maar ook in steden als Arnhem en Nijmegen zal vanaf nu het aandeel 65-plussers gaan toenemen. Pas rond 2050 zal in deze gemeenten één op de vijf inwoners 65 jaar of ouder zijn. 27

30 28

31 9 Krimp Probleem of oplossing Niet alleen de leeftijdsopbouw van de bevolking gaat veranderen. Ook de omvang van de bevolking zal gaan veranderen. Zoals bekend zal ook Gelderland te maken gaan krijgen met het fenomeen bevolkingskrimp. Onderstaand kaartje geeft aan welke gemeenten in 2020 qua bevolking al gekrompen zullen zijn ten opzichte van Dit zijn vooral de gemeenten die in het oostelijke deel van Gelderland liggen, met name in de Achterhoek. Wat ook goed te zien is, is dat krimp en vergrijzing vaak samen gaan. In slechts een enkele gemeente waar sprake is van groei, komt het percentage 65-plussers boven de 25% uit. Andersom geldt niet voor elke gemeente waar sprake is van krimp dat vergrijzing ook een sterke rol speelt. Bevolking in 2020 vergeleken met 2010 Oldebroek Hattem 0 % - 5 % krimp Groei < NL Groei > NL Groei Nederland 3,9 % Elburg Heerde 25% of meer 65-plussers in 2020 Harderwijk Nunspeet Epe Ermelo Putten Voorst Nijkerk Barneveld Apeldoorn Lochem Culemborg Geldermalsen Lingewaal Neerijnen Zaltbommel Maasdriel Zutphen Brummen Scherpenzeel Ede Bronckhorst Rozendaal Rheden Doesburg Renkum Arnhem Wageningen Westervoort Zevenaar Doetinchem Buren Duiven Neder-Betuwe Overbetuwe Montferland Oude IJsselstreek Lingewaard Tiel Druten Rijnwaarden Beuningen Millingen aan de Rijn West Maas en Waal Ubbergen Nijmegen Wijchen Groesbeek Heumen Berkelland Oost Gelre Winterswijk Aalten In 2030 hebben de ontwikkelingen zich doorgezet. Er is nu ook vaak sprake van vergrijzing in gemeenten waar de bevolking nog groeit. FoodValley is de enige regio waar de vergrijzing nog niet boven de 25% uitkomt. De groeiende gemeenten nemen af in aantal en het aantal krimpende gemeenten neemt toe. Daarnaast neemt de procentuele afname van de bevolking toe. In 2020 was er in geen enkele gemeente sprake van krimp groter dan 5%. In 2030 is er een aantal gemeenten waar dit wel het geval zal zijn en één gemeente (Rozendaal) waar het aantal inwoners naar verwachting meer dan 10% gekrompen zal zijn. 29

32 Bevolking in 2030 vergeleken met 2010 Oldebroek Hattem Meer dan 10 % krimp 5 % - 10 % krimp 0 % - 5 % krimp Groei Nederland 6,7 % Elburg Heerde Groei < NL Groei > NL Harderwijk Nunspeet Epe 25% of meer 65-plussers in 2030 Ermelo Putten Voorst Nijkerk Barneveld Apeldoorn Lochem Culemborg Geldermalsen Lingewaal Neerijnen Zaltbommel Maasdriel Zutphen Brummen Scherpenzeel Ede Bronckhorst Rozendaal Rheden Doesburg Renkum Arnhem Wageningen Westervoort Zevenaar Doetinchem Buren Duiven Neder-Betuwe Overbetuwe Montferland Oude IJsselstreek Lingewaard Tiel Druten Rijnwaarden Beuningen Millingen aan de Rijn West Maas en Waal Ubbergen Nijmegen Wijchen Groesbeek Heumen Berkelland Oost Gelre Winterswijk Aalten In 2040 is het aantal gemeenten waar waarschijnlijk sprake zal zijn van meer dan 10% krimp toegenomen van één gemeente naar zes gemeenten. Vooral de Achterhoek kleurt rood. Er zijn echter ook gemeenten waar de bevolking harder groeit dan gemiddeld in Nederland en waar het percentage 65-plussers onder de 25% blijft. Dit geldt voor de gemeenten met studentensteden, Arnhem, Nijmegen en Wageningen maar ook voor Barneveld, Scherpenzeel, Putten en Harderwijk. 30

33 Bevolking in 2040 vergeleken met 2010 Oldebroek Hattem Meer dan 10 % krimp 5 % - 10 % krimp 0 % - 5 % krimp Groei Nederland 7,6 % Elburg Heerde Groei < NL Groei > NL Harderwijk Nunspeet Epe 25% of meer 65-plussers in 2040 Ermelo Putten Voorst Nijkerk Barneveld Apeldoorn Lochem Culemborg Geldermalsen Lingewaal Neerijnen Zaltbommel Maasdriel Zutphen Brummen Scherpenzeel Ede Bronckhorst Rozendaal Rheden Doesburg Renkum Arnhem Wageningen Westervoort Zevenaar Doetinchem Buren Duiven Neder-Betuwe Overbetuwe Montferland Oude IJsselstreek Lingewaard Tiel Druten Rijnwaarden Beuningen Millingen aan de Rijn West Maas en Waal Ubbergen Nijmegen Wijchen Groesbeek Heumen Berkelland Oost Gelre Winterswijk Aalten In 2050 is er in de hele Achterhoek sprake van krimp ten opzichte van In de overige regio s blijft de situatie op het gebied van krimp min of meer gelijk aan de situatie in De vergrijzing neemt in een aantal gemeenten wel al af. Zo daalt het aandeel 65-plussers in Nijkerk, Ede, Neder-Betuwe, Neerijnen en Zaltbommel tot onder de 25%. 31

34 Bevolking in 2050 vergeleken met 2010 Oldebroek Hattem Meer dan 15 % krimp 10 % - 15 % krimp 5 % - 10 % krimp Groei Nederland 7,3 % Elburg Heerde 0 % - 5 % krimp Groei < NL Harderwijk Ermelo Nunspeet Epe Groei > NL 25% of meer 65-plussers in 2050 Putten Voorst Nijkerk Barneveld Apeldoorn Lochem Culemborg Geldermalsen Lingewaal Neerijnen Zaltbommel Maasdriel Zutphen Brummen Scherpenzeel Ede Bronckhorst Rozendaal Rheden Doesburg Renkum Arnhem Wageningen Westervoort Zevenaar Doetinchem Buren Duiven Neder-Betuwe Overbetuwe Montferland Oude IJsselstreek Lingewaard Tiel Druten Rijnwaarden Beuningen Millingen aan de Rijn West Maas en Waal Ubbergen Nijmegen Wijchen Groesbeek Heumen Berkelland Oost Gelre Winterswijk Aalten Gevolgen van krimp De inschatting van de mogelijke gevolgen van bevolkingskrimp lopen sterk uiteen. Aan de ene kant worden de negatieve kanten van krimp benadrukt en is er de vrees dat demografische krimp bijvoorbeeld op ruimtelijk gebied leidt tot leegstand en verloedering. In dit sombere perspectief wordt krimp gezien als een signaal dat het slecht gaat in een bepaald gebied. Mensen trekken immers niet voor niets weg. De gedachte is ook dat, als er eenmaal een uittocht uit een bepaald gebied op gang komt, deze zichzelf in stand zal houden of zal versterken omdat het gebied voor de achterblijvers steeds minder aantrekkelijk wordt. Dit is waarschijnlijk de reden dat ook een langzaam opkomende bevolkingskrimp, zoals in ons land het geval is, toch tot ongeruste beleidsreacties kan leiden. Degenen die liever de positieve kanten van krimp benadrukken zijn geneigd om de omslag van groei naar krimp als een onverheelde zegen voor natuur, milieu en landschap te zien. De druk op het milieu en de ruimte, op de woningmarkt en op de arbeidsmarkt wordt immers minder? Krimp als probleem of krimp als oplossing? De werkelijkheid is zoals gebruikelijk veel complexer en er is geen sprake van zwart of wit. Net als groei hoeft krimp niet altijd goed te zijn. Krimp en de woningmarkt Voor de woningmarkt is vooral de ontwikkeling van het aantal huishoudens van belang: huishoudens zijn immers de vragende partij op de woningmarkt. Zoals al eerder werd 32

35 gezegd, zal het aantal huishoudens in Gelderland de komende jaren nog blijven stijgen, van zo n 840 duizend nu tot zo n 945 duizend in het jaar Vooral de groei van het aantal (jongere, maar steeds meer ook oudere) eenpersoonshuishoudens is hier de oorzaak van. Zolang het aantal huishoudens stijgt, is er nog vraag naar woningen. Maar omdat ook de samenstelling van de huishoudens verandert (kleiner, ouder), moet ook de kwaliteit van de woningvoorraad worden aangepast. Aandacht moet worden besteed aan het type woningen dat nodig is. Een afnemend groeitempo van de bevolking of van het aantal huishoudens, wat zich in sommige krimpregio s al voordoet, leidt er wel toe dat de woningmarkt van karakter zal veranderen. Van een aanbiedersmarkt (een gespannen markt met te weinig passend aanbod van woningen) zal de woningmarkt meer een vragersmarkt worden (waarbij er meer dan voldoende woningen beschikbaar zijn). Vooral de bouwers en aanbieders van woningen kunnen de naderende demografische krimp opvatten als een signaal voor veranderende marktverhoudingen, waarbij een (cultuur-) omslag van meer aanbodgericht naar meer vraaggericht denken nodig is. Waar in een situatie van bevolkingskrimp de vraag van huishoudens steeds meer het aanbod van woningen op de woningmarkt zou gaan bepalen, zal ook de vergrijzing steeds nadrukkelijker eisen aan de woningvoorraad stellen. Woningbouwbeleid: bestrijden of begeleiden van krimp Woningbouwbeleid dat bevolkingskrimp wil bestrijden accepteert de krimp niet en richt zich actief op het stimuleren van de vraag naar woningen. Aan deze benadering ligt de veronderstelling ten grondslag dat door het bouwen van woningen nieuwe inwoners zullen worden aangetrokken. Maar ook bouwen om huidige bewoners te behouden en zo te voorkomen dat de woningvraag nog verder daalt, past in deze benadering. Om nieuwe doelgroepen bewoners aan te trekken worden vaak nieuwe woonconcepten ingezet, waarbij een aantrekkelijke woonomgeving met recreatieve mogelijkheden vaak een belangrijk verkoopargument vormt. Voorbeelden hiervan liggen voor het oprapen; denk aan de Blauwe Stad in Oost-Groningen en Parkstad Limburg. Ondanks de vaak creatieve pogingen levert het woningbouwbeleid dat lokale overheden in Nederland inzetten om bevolkingskrimp te bestrijden vaak maar weinig op. Ook met de extra woningbouw blijft de bevolkingskrimp doorgaan. Vaak ontstaat er in de regio een overmaat aan nieuwbouwplannen, waarbij gemeenten tegen elkaar opbieden. Op zich hoeft dat geen probleem te zijn, want plannen zijn nodig om een regio aantrekkelijker te maken. Overmaat kan echter ook leiden tot leegstand elders in de woonvoorraad. Nieuwbouw werkt ook regionale concurrentie in de hand want zeker in regio s die structureel krimpen, betekent de winst van de ene gemeente het verlies van de andere. Zo blijkt dat nieuwbouw vooral voor dynamiek binnen de woonregio zorgt, en niet zozeer leidt tot instroom van nieuwe inwoners van buiten. Concurrentie tussen gemeenten en een teveel aan bouwplannen kunnen ook leiden tot onrendabele investeringen. Bovendien kunnen door de concurrentie zwakke plekken op de regionale woningmarkt verder achteruitgaan en bijvoorbeeld leegstand verergeren. Beleid dat zich richt op het begeleiden van bevolkingskrimp accepteert de demografische ontwikkeling en probeert hier het beste van te maken. Bij het woningbouwbeleid gaat het daarbij om het aanpassen van de omvang en samenstelling van de woningvoorraad aan de demografische ontwikkeling. In plaats van het demografische tij te willen keren, worden de bakens verzet en richt het beleid zich op het aanpassen van woningbouwplannen aan de nieuwe (kleinere, andere) woningvraag. Dit beleid kenmerkt zich ondermeer door 33

36 het verkleinen van de woningvoorraad door sloop en/of herstructurering, te weten het aanpassen aan nieuwe woonbehoeften. Als er op de vrijgekomen ruimte andere typen woningen worden gebouwd, draagt sloop niet alleen bij aan de kleinere maar ook andere woningvraag. Ook door het matigen van nieuwbouwplannen kan bevolkingskrimp worden begeleid. Zeker waar het aantal geplande nieuwe woningen de vraag verre overstijgt, biedt matiging van nieuwbouwplannen soelaas. Migratie kan vergrijzing niet stoppen, wel vertragen Migratie wordt vaak gezien als een probaat middel om de vergrijzing en het afnemen van de groei van de bevolking tegen te gaan. Immigratie van personen uit het buitenland is nu de belangrijkste motor voor de (lage) bevolkingsgroei van Nederland en de Europese Unie. Dit zal waarschijnlijk ook in de toekomst zo blijven. Nieuwkomers zijn doorgaans jonger dan de al aanwezige bevolking en hebben vaak ook grotere gezinnen, hoewel dat zeker niet voor alle groepen migranten opgaat. Maar naarmate migranten langer in ons land verblijven, nemen in dit opzicht de verschillen met de autochtone bevolking af en daalt het kindertal. De instroom van jongere migranten vertraagt het tempo van de vergrijzing wel maar om de vergrijzing op te lossen zouden jaarlijks zeer veel migranten moeten worden toegelaten. Om een idee te geven: als we het percentage 65-plussers op het niveau van eind jaren negentig zouden willen houden toen vormden 65-plussers ongeveer veertien procent van de bevolking dan zouden er jaarlijks gemiddeld ruim 300 duizend migranten in Nederland moeten worden toegelaten in plaats van de 100 duizend van weleer. Tot het jaar 2050 zou dat neerkomen op zo n 17 miljoen extra migranten. Als de immigratie in dat tempo zou gaan, zou de bevolking van Nederland daardoor groeien tot zo n 39 miljoen in 2050, in plaats van de 17 miljoen die nu wordt voorzien. Om verschillende redenen, denk bijvoorbeeld aan het maatschappelijk draagvlak van zo n massamigratie, lijkt de immigratie van gemiddeld 300 duizend mensen per jaar noch een realistisch noch een aantrekkelijk perspectief. In feite is het verschil tussen immigratie naar Nederland en emigratie vanuit Nederland nu licht positief, maar aanzienlijk minder dan 100 duizend mensen per jaar (laat staan 300 duizend). Dit neemt niet weg dat migratie kan helpen om tekorten op de arbeidsmarkt op te vangen, de vergrijzing een beetje af te remmen en de afname van de Nederlandse bevolking iets uit te stellen. Bron: Nimwegen, Van N. en Heering, L. Bevolkingsvraagstukken in Nederland anno 2009, NIDI, KNAW Press Leerlingen basisonderwijs: na 2010 sterke afname, vervolgens licht herstel Voor de planning van onderwijsvoorzieningen is het van belang zicht te hebben op de ontwikkeling van het aantal leerlingen in het zogenaamde primaire onderwijs. Door de leerplicht komt de ontwikkeling van het aantal leerlingen in het primair onderwijs vrijwel overeen met de ontwikkeling van de relevante leeftijdsgroep (4-11 jarigen). Voor de eenvoud wordt de ontwikkeling van het aantal 4-11 jarigen hier gelijkgesteld aan de ontwikkeling van het aantal leerlingen in het basisonderwijs. In de grafiek op de volgende pagina is te zien dat vanaf 2010 een daling in het aantal basisschoolkinderen optreedt die vanaf 2022 in de meeste regio s weer omslaat in een lichte toename. In de Achterhoek is het aantal basisschoolleerlingen vanaf 2025 een aantal jaren stabiel voordat de volgende daling inzet. De daling hangt samen met de afname van het aantal geboorten tussen Door de daling van het aantal geboorten in deze periode, zullen er ook in de toekomst wanneer deze generatie in de vruchtbare leeftijd 34

Quick facts Bevolkingsprognose Gelderland 2014

Quick facts Bevolkingsprognose Gelderland 2014 Quick facts Bevolkingsprognose Gelderland 2014 Op 1-1-2013 telt Gelderland 2.016.000 inwoners. De verwachting is volgens deze nieuwe prognose dat de bevolkingsomvang van Gelderland minder hard zal groeien

Nadere informatie

382,40 per inwoner 2/5 WMO 14.127.768,00 382,40 per inwoner 2/5 werk 14.127.768,00

382,40 per inwoner 2/5 WMO 14.127.768,00 382,40 per inwoner 2/5 werk 14.127.768,00 Gelderland Gemeente Aalten Inwoners 27.025 extra gelden 3D voor gemeenten 956,00 per inwoner 25.835.900,00 per jaar 191,20 per inwoner 1/5 jeugd 5.167.180,00 382,40 per inwoner 2/5 WMO 10.334.360,00 382,40

Nadere informatie

Opmerking bij driejaarsgemiddelden Continu Vakantie Onderzoek (CVO)

Opmerking bij driejaarsgemiddelden Continu Vakantie Onderzoek (CVO) Opmerking bij driejaarsgemiddelden Continu Vakantie Onderzoek (CVO) Bij de interpretatie van de uitkomsten van het CVO moet men er rekening mee houden dat een steekproef geen exacte uitkomsten oplevert,

Nadere informatie

Zicht op de Gelderse koopmarkt

Zicht op de Gelderse koopmarkt Zicht op de Gelderse koopmarkt Cijfers ontwikkelingen op de koopmarkt tweede helft 217 In maart 218 is de Gelderse woningmarktmonitor geactualiseerd met de laatste cijfers over de koopmarkt. Waar stijgen

Nadere informatie

Eerste uitkomsten werkgelegenheidsonderzoek 2014. Gelderland

Eerste uitkomsten werkgelegenheidsonderzoek 2014. Gelderland Eerste uitkomsten werkgelegenheidsonderzoek 2014 Gelderland Provinciale Werkgelegenheids Enquête Gelderland - 1 - De uitvoering van de PWE 2014 vond plaats in opdracht van de onderstaande instanties: Gemeenten

Nadere informatie

Welke partijen heeft u betrokken bij het beantwoorden van de vragen in deze vragenlijst?

Welke partijen heeft u betrokken bij het beantwoorden van de vragen in deze vragenlijst? Welke partijen heeft u betrokken bij het beantwoorden van de vragen in deze vragenlijst? Gemeenteraad/fractievoorzitters Maatschappelijke organisaties Bedrijfsleven Inwoners 1. Karaktereigenschappen van

Nadere informatie

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, november 2015

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, november 2015 Nieuwsflits Arbeidsmarkt Gelderland, november 2015 Daling WW hapert in Gelderland Minder WW-uitkeringen dan, maar wel meer dan e Eind november 2015 telde Gelderland 51.800 WW-uitkeringen. Dat zijn er 850

Nadere informatie

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, december 2018

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, december 2018 Nieuwsflits Arbeidsmarkt Gelderland, december 2018 WW in Gelderland 23 procent gedaald in 2018 In 2018 daalde het aantal WW-uitkeringen in Gelderland met 23% tot onder de 28.600. Dat is een sterkere daling

Nadere informatie

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, november 2017

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, november 2017 Nieuwsflits Arbeidsmarkt Gelderland, november 2017 Aantal WW-uitkeringen in Gelderland opnieuw gedaald Eind november verstrekte UWV in Gelderland 37.910 WW-uitkeringen. Daarmee zet de dalende lijn van

Nadere informatie

Gelderse Aanval op de Uitval Cijfers over voortijdig schoolverlaten in de Gelderse regio s

Gelderse Aanval op de Uitval Cijfers over voortijdig schoolverlaten in de Gelderse regio s Gelderse Aanval op de Uitval Cijfers over voortijdig schoolverlaten in de Gelderse regio s Jorike Smeitnk Wilmie van der Kuil November 2009 Rapport 08-0734c l JorSm-av l 01 Inhoud Leeswijzer... 5 1. Algemeen

Nadere informatie

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, mei 2017

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, mei 2017 Nieuwsflits Arbeidsmarkt Gelderland, mei 2017 WW daalt in Gelderland sterker dan landelijk In mei is het aantal WW uitkeringen in Gelderland met 2.040 verder afgenomen tot 44.486. Dat is 4,4% minder dan

Nadere informatie

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, januari 2018

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, januari 2018 Nieuwsflits Arbeidsmarkt Gelderland, januari 2018 WW in Gelderland in januari licht gestegen In januari steeg de WW in Gelderland met 1,7% tot 37.520 uitkeringen. Dat betekent echter geen einde van de

Nadere informatie

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, april 2019

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, april 2019 Nieuwsflits Arbeidsmarkt Gelderland, april 2019 Aantal WW-uitkeringen in Gelderland sterk gedaald In april is het aantal WW-uitkeringen in Gelderland opnieuw gedaald. Eind april waren er minder uitkeringen

Nadere informatie

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, december 2016

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, december 2016 Nieuwsflits Arbeidsmarkt Gelderland, december 2016 WW Gelderland eind 2016 lager dan verwacht In 2016 hoefden minder mensen een beroep te doen op de WW. De provincie Gelderland telt eind 2016 nog 48.287

Nadere informatie

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, februari 2019

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, februari 2019 Nieuwsflits Arbeidsmarkt Gelderland, februari 2019 Aantal WW-uitkeringen neemt weer af in Gelderland In Gelderland is het aantal WW-uitkeringen in februari gedaald tot iets boven de 29.600. Daarmee wordt

Nadere informatie

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, juni 2017

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, juni 2017 Nieuwsflits Arbeidsmarkt Gelderland, juni 2017 WW-uitkeringen laagopgeleiden in Gelderland ruim kwart lager dan geleden Het aantal lopende WW-uitkeringen in Gelderland daalt in juni verder. Ook laagopgeleiden

Nadere informatie

De bevolkings- en woningbehoefteprognoses Noord-Brabant actualisering 2011: een samenvatting

De bevolkings- en woningbehoefteprognoses Noord-Brabant actualisering 2011: een samenvatting De bevolkings- en woningbehoefteprognoses Noord-Brabant actualisering 211: een samenvatting Onderzoek en Statistiek Gooitske Marsman Februari 212 In deze notitie staat een samenvatting van De bevolkingsprognose-

Nadere informatie

Gelderse Aanval op de Uitval. Cijfers over voortijdig schoolverlaten in de Gelderse regio s

Gelderse Aanval op de Uitval. Cijfers over voortijdig schoolverlaten in de Gelderse regio s Gelderse Aanval op de Uitval Cijfers over voortijdig schoolverlaten in de Gelderse regio s Jorike Smeitnk Wilmie van der Kuil Augustus 2010 Rapport 08-0733d l JorSm-AnjPu Leeswijzer In het hoofdstuk algemeen

Nadere informatie

Eerste uitkomsten werkgelegenheidsonderzoek 2016 Gelderland Provinciale Werkgelegenheids Enquête Gelderland

Eerste uitkomsten werkgelegenheidsonderzoek 2016 Gelderland Provinciale Werkgelegenheids Enquête Gelderland Eerste uitkomsten werkgelegenheidsonderzoek 2016 Gelderland Provinciale Werkgelegenheids Enquête Gelderland - 1 - De uitvoering van de PWE 2016 vond plaats in opdracht van de onderstaande instanties: Gemeenten

Nadere informatie

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, maart 2017

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, maart 2017 Nieuwsflits Arbeidsmarkt Gelderland, maart 2017 In Gelderland daalt WW vooral in de bouw In maart is het aantal WW uitkeringen in Gelderland met 285 afgenomen tot 48.253. De WW daalde daarmee over de afgelopen

Nadere informatie

Eerste uitkomsten werkgelegenheidsonderzoek 2015 Gelderland Provinciale Werkgelegenheids Enquête Gelderland

Eerste uitkomsten werkgelegenheidsonderzoek 2015 Gelderland Provinciale Werkgelegenheids Enquête Gelderland Eerste uitkomsten werkgelegenheidsonderzoek 2015 Gelderland Provinciale Werkgelegenheids Enquête Gelderland - 1 - De uitvoering van de PWE 2015 vond plaats in opdracht van de onderstaande instanties: Gemeenten

Nadere informatie

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, augustus 2016

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, augustus 2016 Nieuwsflits Arbeidsmarkt Gelderland, augustus 2016 Minder WW-uitkeringen, meer spanning op de Gelderse arbeidsmarkt Eind augustus waren er in Gelderland opnieuw minder WW-uitkeringen. Minder dan eind juli

Nadere informatie

Grote gemeenten goed voor driekwart van bevolkingsgroei tot 2025

Grote gemeenten goed voor driekwart van bevolkingsgroei tot 2025 Persbericht PB13 062 1 oktober 2013 9:30 uur Grote gemeenten goed voor driekwart van bevolkingsgroei tot 2025 Tussen 2012 en 2025 groeit de bevolking van Nederland met rond 650 duizend tot 17,4 miljoen

Nadere informatie

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, april 2016

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, april 2016 Nieuwsflits Arbeidsmarkt Gelderland, april 2016 Meer kansen op Gelderse arbeidsmarkt In april is het aantal WW-uitkeringen in Gelderland met 2,7 procent gedaald tot 55.016. Dat zijn er 1.543 minder dan

Nadere informatie

Bevolkingsprognose Deventer 2015

Bevolkingsprognose Deventer 2015 Bevolkingsprognose Deventer 2015 Aantallen en samenstelling van bevolking en huishoudens Augustus 2015 augustus 2015 Uitgave : team Kennis en Verkenning Naam : John Stam Telefoonnummer : 0570 693298 Mail

Nadere informatie

Toekomstige demografische veranderingen gemeente Groningen in een notendop

Toekomstige demografische veranderingen gemeente Groningen in een notendop VLUGSCHRIFT Bevolkingsprognose gemeente Groningen - Toekomstige demografische veranderingen gemeente Groningen in een notendop Inleiding De omvang en samenstelling van de bevolking van de gemeente Groningen

Nadere informatie

De grijze golf. Demografische ontwikkeling Drechtsteden tot Figuur 1 Bevolking Drechtsteden , totaal

De grijze golf. Demografische ontwikkeling Drechtsteden tot Figuur 1 Bevolking Drechtsteden , totaal De grijze golf Demografische ontwikkeling Drechtsteden tot 23 In deze factsheet rapporteren we over de uitkomsten van de bevolkings- en huishoudensprognose en de gevolgen ervan voor de Drechtsteden. De

Nadere informatie

Demografische ontwikkeling Gemeente Medemblik

Demografische ontwikkeling Gemeente Medemblik Demografische ontwikkeling Gemeente Medemblik Andijk Opmeer Medemblik Wervershoof Enkhuizen Stede Broec Koggenland Hoorn Drechterland Inhoud blz. Colofon 1. Bevolkingsontwikkeling 1 1.1 Aantal inwoners

Nadere informatie

Primos-model. Basisuitkomsten Primos 2013 Kleidum

Primos-model. Basisuitkomsten Primos 2013 Kleidum Primos-model Basisuitkomsten Primos 2013 Kleidum 2 Het Primos-model Werking Primos-model Het Primos-model voorspelt de bevolkingsontwikkeling als gevolg van geboorte, sterfte, buitenlandse en binnenlandse

Nadere informatie

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, september 2016

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, september 2016 Nieuwsflits Arbeidsmarkt Gelderland, september 2016 WW daalt en werkgelegenheid groeit in Gelderland, ook in 2017 Eind september telde Gelderland 50.629 lopende WW-uitkeringen. Dat zijn er 503 minder dan

Nadere informatie

Demografische ontwikkeling Gemeente Hoorn 2011-2025

Demografische ontwikkeling Gemeente Hoorn 2011-2025 Demografische ontwikkeling Gemeente Hoorn 211-225 Inhoud blz. Colofon 1. Bevolkingsontwikkeling 1 1.1 Aantal inwoners 1 1.2 Componenten van de groei 3 2. Jong en oud 6 3. Huishoudens 8 Uitgave I&O Research

Nadere informatie

Bevolkingsprognose Nieuwegein 2011

Bevolkingsprognose Nieuwegein 2011 Postbus 1 3430 AA Bezoekadres Martinbaan 2 3439 NN www.nieuwegein.nl Communicatie, Juridische & Personeelszaken Bevolkingsprognose Nieuwegein 2011 Raadsnummer Datum 7 mei 2012 Auteur Tineke Brouwers Versie

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek

Centraal Bureau voor de Statistiek Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB12-073 13 december 2012 9.30 uur Potentiële beroepsbevolking blijft straks op peil dankzij 65-plussers Geen langdurige krimp potentiële beroepsbevolking

Nadere informatie

PEARL: uitkomsten van de regionale bevolkings- en allochtonenprognose 2005 2025 voor provincies

PEARL: uitkomsten van de regionale bevolkings- en allochtonenprognose 2005 2025 voor provincies PEARL: uitkomsten van de regionale bevolkings- en allochtonenprognose 225 voor provincies Andries de Jong 1) In 26 hebben het Ruimtelijk Planbureau en het Centraal Bureau voor de Statistiek voor het eerst

Nadere informatie

Bevolkingsprognose 2002 2050: anderhalf miljoen inwoners erbij

Bevolkingsprognose 2002 2050: anderhalf miljoen inwoners erbij Bevolkingsprognose 22 25: anderhalf miljoen inwoners erbij Andries de Jong Volgens de nieuwe bevolkingsprognose van het CBS zal het inwonertal van Nederland toenemen van de huidige 16,2 miljoen naar 17,7

Nadere informatie

Demografische ontwikkeling Gemeente Hoorn Augustus 2014

Demografische ontwikkeling Gemeente Hoorn Augustus 2014 Demografische ontwikkeling Gemeente Hoorn Augustus 214 Colofon Uitgave I&O Research Van Dedemstraat 6c 1624 NN Hoorn Tel.nr. 229-282555 Rapportnummer 214-245 Datum Augustus 214 Opdrachtgever De Westfriese

Nadere informatie

Overzichtsrapport SER Gelderland

Overzichtsrapport SER Gelderland Overzichtsrapport SER Gelderland Bevolking en participatie In opdracht van SER Gelderland September 2008 Drs. J.D. Gardenier L.T. Schudde CAB Martinikerkhof 30 9712 JH Groningen 050-3115113 cab@cabgroningen.nl

Nadere informatie

Demografische ontwikkeling Gemeente Hoorn

Demografische ontwikkeling Gemeente Hoorn Demografische ontwikkeling Gemeente Hoorn Andijk Opmeer Medemblik Wervershoof Enkhuizen Stede Broec Koggenland Hoorn Drechterland Inhoud blz. Colofon 1. Bevolkingsontwikkeling 1 1.1 Aantal inwoners 1 1.2

Nadere informatie

Spoorboekje. Samenwerkende Bonden van Ouderen in Gelderland. Deken Dr. Mulderstraat 6d 6681 AB Bemmel. Tel.: 0481-453 680 Fax: 0481-453 335

Spoorboekje. Samenwerkende Bonden van Ouderen in Gelderland. Deken Dr. Mulderstraat 6d 6681 AB Bemmel. Tel.: 0481-453 680 Fax: 0481-453 335 Spoorboekje Deken Dr. Mulderstraat 6d Tel.: 0481-453 680 Fax: 0481-453 335 E-mail info@sbog.nl Internet www.sbog.nl Samenwerkende Bonden van Ouderen in Gelderland Afkortingenlijst Deken Dr. Mulderstraat

Nadere informatie

Demografische ontwikkeling Gemeente Stede Broec

Demografische ontwikkeling Gemeente Stede Broec Demografische ontwikkeling Gemeente Stede Broec Andijk Opmeer Medemblik Wervershoof Enkhuizen Stede Broec Koggenland Hoorn Drechterland Inhoud blz. Colofon 1. Bevolkingsontwikkeling 1 1.1 Aantal inwoners

Nadere informatie

Demografische ontwikkeling Gemeente Opmeer Augustus 2014

Demografische ontwikkeling Gemeente Opmeer Augustus 2014 Demografische ontwikkeling Gemeente Opmeer Augustus 214 Colofon Uitgave I&O Research Van Dedemstraat 6c 1624 NN Hoorn Tel.nr. 229-282555 Rapportnummer 214-248 Datum Augustus 214 Opdrachtgever De Westfriese

Nadere informatie

Demografische ontwikkeling Gemeente Wervershoof

Demografische ontwikkeling Gemeente Wervershoof Demografische ontwikkeling Gemeente Wervershoof Andijk Opmeer Medemblik Wervershoof Enkhuizen Stede Broec Koggenland Hoorn Drechterland Inhoud blz. Colofon 1. Bevolkingsontwikkeling 1 1.1 Aantal inwoners

Nadere informatie

Dienst Ruimtelijke Ordening Fact sheet Demografische ontwikkelingen: blijvende groei Amsterdamse bevolking

Dienst Ruimtelijke Ordening Fact sheet Demografische ontwikkelingen: blijvende groei Amsterdamse bevolking Dienst Ruimtelijke Ordening Fact sheet nummer 7 november 2005 Demografische ontwikkelingen: blijvende groei Amsterdamse bevolking Het inwonertal van Amsterdam is in 2004 met ruim 4.000 personen tot 742.951

Nadere informatie

Demografische ontwikkeling Gemeente Drechterland

Demografische ontwikkeling Gemeente Drechterland Demografische ontwikkeling Gemeente Drechterland 211-225 Inhoud blz. Colofon 1. Bevolkingsontwikkeling 1 1.1 Aantal inwoners 1 1.2 Componenten van de groei 3 2. Jong en oud 6 3. Huishoudens 8 Uitgave I&O

Nadere informatie

AANBIEDINGSBRIEF PAMFLET

AANBIEDINGSBRIEF PAMFLET AANBIEDINGSBRIEF PAMFLET Genemuiden, 26 april 2013 Geachte dame/heer, Zoals u bekend is, heeft de onderwijsraad aan de staatssecretaris een advies uitgebracht waar men vraagt om een actief beleid inzake

Nadere informatie

Kernprognose : tijdelijk minder geboorten

Kernprognose : tijdelijk minder geboorten Bevolkingstrends 214 Kernprognose 213 : tijdelijk minder geboorten Dit artikel verscheen eerder, op 16-12-213, als thema-artikel en webartikel op de website. Coen van Duin Lenny Stoeldraijer januari 214

Nadere informatie

Krimp én groei PRIMOS BEVOLKINGSPROGNOSE Op basis van deze factsheet trekken we de volgende conclusies: 2 Bevolkingsomvang

Krimp én groei PRIMOS BEVOLKINGSPROGNOSE Op basis van deze factsheet trekken we de volgende conclusies: 2 Bevolkingsomvang Krimp én groei PRIMOS BEVOLKINGSPROGNOSE 216-24 Inhoud 1. Conclusies 2. Bevolkingsomvang 3. Leeftijd 4. Verloop 5. Huishoudens De bevolkings- en huishoudenprognose voor de Drechtstedengemeenten is in het

Nadere informatie

Bevolkingsprognoses Deventer 2013

Bevolkingsprognoses Deventer 2013 Bevolkingsprognoses Deventer 2013 december 2013 Uitgave : team Kennis en Verkenning Naam : John Stam Telefoonnummer : 3298 Mail : gj.stam@deventer.nl 1 1 Samenvatting en conclusies... 3 2 Inleiding...

Nadere informatie

Plaats en betekenis van de Stadsregio Arnhem Nijmegen voor de Gelderse economie. jaartal Veluwe Achterhoek Arnhem Nijmegen

Plaats en betekenis van de Stadsregio Arnhem Nijmegen voor de Gelderse economie. jaartal Veluwe Achterhoek Arnhem Nijmegen ONDERZOEKMEMORANDUM Plaats en betekenis van de Stadsregio Arnhem Nijmegen voor de Gelderse economie Inleiding Bruto binnenlands product 1 De Stadsregio wordt sinds jaar en dag de motor van de Gelderse

Nadere informatie

Huishoudensprognose : belangrijkste uitkomsten

Huishoudensprognose : belangrijkste uitkomsten Huishoudensprognose 26 2: belangrijkste uitkomsten Elma van Agtmaal-Wobma en Coen van Duin Het aantal huishoudens blijft de komende decennia toenemen, van 7,2 miljoen in 26 tot 8,1 miljoen in 23. Daarna

Nadere informatie

Bevolkingsprognose Purmerend 2011-2026

Bevolkingsprognose Purmerend 2011-2026 Bevolkingsprognose Purmerend 2011-2026 Uitgevoerd door: Jan van Poorten Team Beleidsonderzoek & Informatiemanagement Gemeente Purmerend mei 2011 Informatie: Gemeente Purmerend Team Beleidsonderzoek & Informatiemanagement

Nadere informatie

DEMOGRAFISCHE ONTWIKKELING

DEMOGRAFISCHE ONTWIKKELING Rapport DEMOGRAFISCHE ONTWIKKELING 2014-2040 Gemeente Bergen 2014 www.ioresearch.nl COLOFON Uitgave I&O Research Van Dedemstraat 6c 1624 NN Hoorn 0229-282555 Rapportnummer 2015/concept Datum Januari 2015

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Tempo vergrijzing loopt op

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Tempo vergrijzing loopt op Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB10-083 17 december 2010 9.30 uur Tempo vergrijzing loopt op Komende 5 jaar half miljoen 65-plussers erbij Babyboomers leven jaren langer dan vooroorlogse

Nadere informatie

VleermuizenNIEUWS. Uitgave van: Netwerk afhandeling vleermuismeldingen Gelderland

VleermuizenNIEUWS. Uitgave van: Netwerk afhandeling vleermuismeldingen Gelderland VleermuizenNIEUWS Nieuw sbrief voor vleermuisvrijw illigers Gelderland Juni 27 Uitgave van: Netwerk afhandeling vleermuismeldingen Gelderland In deze nieuwsbrief: Resultaten 26 -Totaal aantal meldingen

Nadere informatie

dem Nieuwe EU-lidstaten vergrijzen het sterkst ROB VAN DER ERF inhoud

dem Nieuwe EU-lidstaten vergrijzen het sterkst ROB VAN DER ERF inhoud dem s Jaargang 24 Augustus 8 ISSN 169-1473 Een uitgave van het s Interdisciplinair Demografisch Instituut Bulletin over Bevolking en Samenleving 7 inhoud 1 Nieuwe EU-lidstaten vergrijzen het sterkst 5

Nadere informatie

Bevolkingsprognose Lansingerland 2015

Bevolkingsprognose Lansingerland 2015 Bevolkingsprognose Lansingerland 2015 Auteur: Bart Waasdorp Afdeling: Team Planontwikkeling & RO Juridisch Versienummer: 1.0 Datum: 12 januari 2015 Corsanummer: T15.00406 Inleiding Lansingerland heeft

Nadere informatie

Aanwezigheid onderwijszorgstructuren

Aanwezigheid onderwijszorgstructuren Aanwezigheid onderwijszorgstructuren in Gelderland December 2007 Marga Wijsmuller December 2007 Uitgevoerd door Spectrum in opdracht van Provincie Gelderland Notitienummer 07 2069MAW-av07-0310 SPECTRUM

Nadere informatie

Woningmarktanalyse Gooise Meren

Woningmarktanalyse Gooise Meren Woningmarktanalyse Gooise Meren Op basis van WOZ en BAG gegevens Versie Kerngegevens Woningmarktanalyse Gooise Meren De in dit rapport gepresenteerde analyses zijn gemaakt met behulp van gemeentelijke

Nadere informatie

Artikelen. Huishoudensprognose : belangrijkste uitkomsten. Maarten Alders en Han Nicolaas

Artikelen. Huishoudensprognose : belangrijkste uitkomsten. Maarten Alders en Han Nicolaas Artikelen Huishoudensprognose 2 25: belangrijkste uitkomsten Maarten Alders en Han Nicolaas Het aantal huishoudens neemt de komende jaren toe, van 7,1 miljoen in 25 tot 8,1 miljoen in 25. Dit blijkt uit

Nadere informatie

Artikelen. Huishoudensprognose : uitkomsten. Coen van Duin en Suzanne Loozen

Artikelen. Huishoudensprognose : uitkomsten. Coen van Duin en Suzanne Loozen Artikelen Huishoudensprognose 28 2: uitkomsten Coen van Duin en Suzanne Loozen Het aantal huishoudens blijft de komende decennia toenemen, van 7,2 miljoen in 28 tot 8,3 miljoen in 239. Daarna zal het aantal

Nadere informatie

DEMOGRAFIE DEMOGRAFISCHE TRENDBREUK DOOR VERMINDERDE WONINGBOUW

DEMOGRAFIE DEMOGRAFISCHE TRENDBREUK DOOR VERMINDERDE WONINGBOUW HOOFDSTUK 2 DEMOGRAFIE DEMOGRAFISCHE TRENDBREUK DOOR VERMINDERDE WONINGBOUW Van sterke bevolkingsgroei door migratie naar matige groei door geboorteoverschot De drooglegging van de Haarlemmermeerpolder

Nadere informatie

Demografische ontwikkeling Gemeente Andijk

Demografische ontwikkeling Gemeente Andijk Demografische ontwikkeling Gemeente Andijk Andijk Opm eer Medem blik Wervershoof Enkhuizen Stede Broec Koggenland Hoorn Drechterland Inhoud blz. Colofon 1. Bevolkingsontwikkeling 1 1.1 Aantal inwoners

Nadere informatie

Auteur: Gemeente Dronten Datum: 4 april 2017 Voor vragen: Feiten en cijfers 2016 Bevolking

Auteur: Gemeente Dronten Datum: 4 april 2017 Voor vragen: Feiten en cijfers 2016 Bevolking Auteur: Gemeente Dronten Datum: 4 april 2017 Voor vragen: h.van.eijken@dronten.nl Feiten en cijfers 2016 Bevolking Inleiding Wat is Dronten feiten en cijfers Dit document is een jaarlijks rapport met

Nadere informatie

Bevolkingsprognose Arnhem

Bevolkingsprognose Arnhem Bevolkingsprognose Arnhem 2016-2030 Gemeente Arnhem Afdeling Informatievoorziening Onderzoek & Statistiek Juli 2016 Inhoud Arnhem groeit door... 3 Natuurlijke aanwas nader bekeken... 5 Migratie nader bekeken...

Nadere informatie

Demografische ontwikkeling Gemeente Koggenland

Demografische ontwikkeling Gemeente Koggenland Demografische ontwikkeling Gemeente Koggenland 211-225 Inhoud blz. Colofon 1. Bevolkingsontwikkeling 1 1.1 Aantal inwoners 1 1.2 Componenten van de groei 3 2. Jong en oud 6 3. Huishoudens 8 Uitgave I&O

Nadere informatie

Demografische ontwikkeling Gemeente Koggenland Augustus 2014

Demografische ontwikkeling Gemeente Koggenland Augustus 2014 Demografische ontwikkeling Gemeente Koggenland Augustus 214 Colofon Uitgave I&O Research Van Dedemstraat 6c 1624 NN Hoorn Tel.nr. 229-282555 Rapportnummer 214-246 Datum Augustus 214 Opdrachtgever De Westfriese

Nadere informatie

Bijlage F Demografische ontwikkelingen

Bijlage F Demografische ontwikkelingen Bijlage F Demografische ontwikkelingen Inleiding Demografische ontwikkelingen kunnen nationaal worden beschouwd, maar om specifieke lokale ontwikkelingen te kunnen aangeven is het van belang ze op Puttens

Nadere informatie

Demografische ontwikkeling Gemeente Medemblik Augustus 2014

Demografische ontwikkeling Gemeente Medemblik Augustus 2014 Demografische ontwikkeling Gemeente Medemblik Augustus 214 Colofon Uitgave I&O Research Van Dedemstraat 6c 1624 NN Hoorn Tel.nr. 229-282555 Rapportnummer 214-247 Datum Augustus 214 Opdrachtgever De Westfriese

Nadere informatie

Auteur: Gemeente Dronten Datum: Februari 2018 Voor vragen: Feiten en cijfers 2017 Bevolking

Auteur: Gemeente Dronten Datum: Februari 2018 Voor vragen: Feiten en cijfers 2017 Bevolking Auteur: Gemeente Dronten Datum: Februari 2018 Voor vragen: h.van.eijken@dronten.nl Feiten en cijfers 2017 Bevolking Inleiding Wat is Dronten feiten en cijfers Dit document is een jaarlijks rapport met

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2002 2003 28 855 Gemeentelijke herindeling van een deel van de Achterhoek, de Graafschap en de Liemers en Bathmen, tevens wijziging van de grens tussen de

Nadere informatie

Demografische ontwikkeling Gemeente Opmeer

Demografische ontwikkeling Gemeente Opmeer Demografische ontwikkeling Gemeente Opmeer Andijk Opmeer Medemblik Wervershoof Enkhuizen Stede Broec Koggenland Hoorn Drechterland Inhoud blz. Colofon 1. Bevolkingsontwikkeling 1 1.1 Aantal inwoners 1

Nadere informatie

Demografische ontwikkeling Gemeente Enkhuizen

Demografische ontwikkeling Gemeente Enkhuizen Demografische ontwikkeling Gemeente Enkhuizen 211-225 Inhoud blz. Colofon 1. Bevolkingsontwikkeling 1 1.1 Aantal inwoners 1 1.2 Componenten van de groei 3 2. Jong en oud 6 3. Huishoudens 8 Uitgave I&O

Nadere informatie

9 10B. Poelman en C. van Duin

9 10B. Poelman en C. van Duin 9 10B. Poelman en C. van Duin Bevolkingsprognose 2009 2060 Publicatiedatum CBSwebsite: 12 maart 2010 Den Haag/Heerlen Verklaring van tekens. = gegevens ontbreken * = voorlopig cijfer ** = nader voorlopig

Nadere informatie

Demografische ontwikkeling Gemeente Drechterland Augustus 2014

Demografische ontwikkeling Gemeente Drechterland Augustus 2014 Demografische ontwikkeling Gemeente Drechterland Augustus 214 Colofon Uitgave I&O Research Van Dedemstraat 6c 1624 NN Hoorn Tel.nr. 229-282555 Rapportnummer 214-243 Datum Juli 214 Opdrachtgever De Westfriese

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 10979 1 juni 2012 Regeling van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 23 mei 2012, nr. VO/OK/394399, houdende

Nadere informatie

Demografische ontwikkeling Gemeente Enkhuizen Augustus 2014

Demografische ontwikkeling Gemeente Enkhuizen Augustus 2014 Demografische ontwikkeling Gemeente Enkhuizen Augustus 214 Colofon Uitgave I&O Research Van Dedemstraat 6c 1624 NN Hoorn Tel.nr. 229-282555 Rapportnummer 214-244 Datum Augustus 214 Opdrachtgever De Westfriese

Nadere informatie

Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden

Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden Jaargang 2004 414 Wet van 1 juli 2004 tot gemeentelijke herindeling van een deel van de Achterhoek, de Graafschap en de Liemers, en Wij Beatrix, bij de gratie

Nadere informatie

Onderzoeksflits. Planbureau voor de Leefomgeving De stad: magneet, roltrap en spons. IB Onderzoek, 22 mei Utrecht.

Onderzoeksflits. Planbureau voor de Leefomgeving De stad: magneet, roltrap en spons. IB Onderzoek, 22 mei Utrecht. Onderzoeksflits Planbureau voor de Leefomgeving De stad: magneet, roltrap en spons IB Onderzoek, 22 mei 2015 Utrecht.nl/onderzoek Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht 030 286 1350 onderzoek@utrecht.nl

Nadere informatie

Demografische ontwikkeling Gemeente Enkhuizen

Demografische ontwikkeling Gemeente Enkhuizen Demografische ontwikkeling Gemeente Enkhuizen Andijk Opmeer Medemblik Wervershoof Enkhuizen Stede Broec Koggenland Hoorn Drechterland Inhoud blz. Colofon 1. Bevolkingsontwikkeling 1 1.1 Aantal inwoners

Nadere informatie

Auteur: Gemeente Dronten Datum: Februari 2019 Voor vragen: Feiten en cijfers 2018 Bevolking

Auteur: Gemeente Dronten Datum: Februari 2019 Voor vragen: Feiten en cijfers 2018 Bevolking Auteur: Gemeente Dronten Datum: Februari 2019 Voor vragen: h.van.eijken@dronten.nl Feiten en cijfers 2018 Bevolking Inleiding Wat is Dronten feiten en cijfers Dit document is een jaarlijks rapport met

Nadere informatie

Gemeente Valkenswaard

Gemeente Valkenswaard Gemeente Valkenswaard Bevolkings- en huishoudensprognose 2014 Second opinion 12 maart DATUM 12 maart TITEL Bevolkings- en huishoudensprognose 2014 ONDERTITEL Second opinion OPDRACHTGEVER Gemeente Valkenswaard

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds De Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap,

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds De Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, STAATSCOURANT Nr. Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. 11347 29 juli 2009 Regeling van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 13 juli 2009, nr. VO/OK/132108,

Nadere informatie

Demografische (wijk-) analyse van de woningbouwplannen Deventer 2015

Demografische (wijk-) analyse van de woningbouwplannen Deventer 2015 Demografische (wijk-) analyse van de woningbouwplannen Deventer 2015 Uitgave : team Kennis en Verkenning Naam : John Stam Telefoonnummer : 3298 Mail : gj.stam@deventer.nl 1 Inhoudsopgave pagina 1 Inleiding:

Nadere informatie

Bevolkingsprognose

Bevolkingsprognose Onderzoek, Informatie & Statistiek Bevolkingsprognose 218-24 Bevolkingsprognose 218-24 OIS publiceert elk jaar in februari de nieuwe bevolkingsprognose van Amsterdam. In de prognose wordt de meest waarschijnlijke

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Bevolking groeit tot 17,5 miljoen in 2038

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Bevolking groeit tot 17,5 miljoen in 2038 Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB08-085 18 december 2008 9.30 uur Bevolking groeit tot 17,5 miljoen in 2038 Nog 1 miljoen inwoners erbij, inwonertal zal harder groeien dan eerder gedacht

Nadere informatie

Eerste uitkomsten werkgelegenheidsonderzoek 2004 Gelderland

Eerste uitkomsten werkgelegenheidsonderzoek 2004 Gelderland Eerste uitkomsten werkgelegenheidsonderzoek 2004 Gelderland De uitvoering van de PWE vindt plaats in opdracht van de onderstaande instanties (situatie 2004): -gemeenten Aalten, Apeldoorn, Arnhem, Barneveld,

Nadere informatie

ECONOMISCHE MONITOR EDE 2011 / 4

ECONOMISCHE MONITOR EDE 2011 / 4 ECONOMISCHE MONITOR EDE 20 / 4 De Economische Monitor geeft een beeld van de economie van de gemeente Ede in de afgelopen periode van 2008 tot 20. De Economische Monitor is verdeeld in twee delen: Het

Nadere informatie

Demografische ontwikkelingen en de invloed op de werkgelegenheid in Oost Gelre

Demografische ontwikkelingen en de invloed op de werkgelegenheid in Oost Gelre Demografische ontwikkelingen en de invloed op de werkgelegenheid in Oost Gelre Samenvatting Demografische ontwikkeling Krimp is een relatief nieuw verschijnsel in Nederland. Jarenlang nam de bevolking

Nadere informatie

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, februari 2018

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, februari 2018 Nieuwsflits Arbeidsmarkt Gelderland, februari 2018 WW in Gelderland weer gedaald In februari daalde de WW in Gelderland verder met 1,8%. Daarmee kwam voorlopig een einde aan de seizoensmatige stijging

Nadere informatie

Bevolkingsprognose : veronderstellingen

Bevolkingsprognose : veronderstellingen Bevolkingsprognose 24 25: veronderstellingen Andries de Jong In de afgelopen twee jaar is de bevolking minder sterk gegroeid dan in de vorige prognose werd aangenomen. De immigratie is veel sneller gedaald

Nadere informatie

Bevolkingsprognose van Amersfoort 2013-2030 Gemeente Amersfoort Marc van Acht en Ben van de Burgwal maart 2013

Bevolkingsprognose van Amersfoort 2013-2030 Gemeente Amersfoort Marc van Acht en Ben van de Burgwal maart 2013 Bevolkingsprognose van Amersfoort 213-23 Gemeente Amersfoort Marc van Acht en Ben van de Burgwal maart 213 In april verwacht Amersfoort haar 15.ste inwoner te mogen begroeten. Ondanks de recessie in de

Nadere informatie

Auteur: Onderzoek en statistiek gemeente Dronten Datum: 28 januari 2016 Voor vragen: Feiten en cijfers 2015 Bevolking

Auteur: Onderzoek en statistiek gemeente Dronten Datum: 28 januari 2016 Voor vragen: Feiten en cijfers 2015 Bevolking Auteur: Onderzoek en statistiek gemeente Dronten Datum: 28 januari 2016 Voor vragen: h.van.eijken@dronten.nl Feiten en cijfers 2015 Bevolking Inleiding Wat is Dronten feiten en cijfers Dit document is

Nadere informatie

Bevolkingsprognose Rotterdam Onderzoek en Business Intelligence

Bevolkingsprognose Rotterdam Onderzoek en Business Intelligence Bevolkingsprognose Rotterdam 2018-2035 Onderzoek en Business Intelligence 1 Colofon Gemeente Rotterdam, afdeling Onderzoek en Business Intelligence (OBI) Datum: 30 oktober 2018 Auteurs: Wim van der Zanden

Nadere informatie

Dienst Ruimtelijke Ordening Fact sheet Demografische ontwikkelingen in 2005: emigratie stopt groei Amsterdamse bevolking

Dienst Ruimtelijke Ordening Fact sheet Demografische ontwikkelingen in 2005: emigratie stopt groei Amsterdamse bevolking Dienst Ruimtelijke Ordening Fact sheet nummer 7 november 2006 Demografische ontwikkelingen in 2005: emigratie stopt groei Amsterdamse bevolking Na een aantal jaren van groei is door een toenemend vertrek

Nadere informatie

Planbureau voor de Leefomgeving PERSBERICHT. Bevolking daalt in kwart Nederlandse gemeenten. Nieuwe regionale bevolkingsprognoses tot 2040:

Planbureau voor de Leefomgeving PERSBERICHT. Bevolking daalt in kwart Nederlandse gemeenten. Nieuwe regionale bevolkingsprognoses tot 2040: Planbureau voor de Leefomgeving PERSBERICHT Nieuwe regionale bevolkingsprognoses tot 2040: Bevolking daalt in kwart Nederlandse gemeenten De komende dertig jaar treedt in delen van Nederland, vooral in

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. In 2025 fors meer huishoudens in de Randstad

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. In 2025 fors meer huishoudens in de Randstad Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB08-049 8 juli 2008 9.30 uur In 2025 fors meer huishoudens in de Randstad Sterkste groei aan noordoostzijde Randstad Ook meer huishoudens in Noord-Brabant

Nadere informatie

Bevolkingsprognose 2010 2025 gemeente Groningen

Bevolkingsprognose 2010 2025 gemeente Groningen Deze publicatie is uitgegeven door Onderzoek en Statistiek Groningen September Bevolkingsprognose gemeente Groningen Inleiding Dit vlugschrift behandelt de bevolkingsprognose van de gemeente Groningen.

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 10844 14 juli 2010 Regeling van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 29 juni 2010, nr. VO/OK/207393,

Nadere informatie

3 Nieuwe ruimte. DAAD Architecten. 3 Daad.indd 1 24-02-12 09:39

3 Nieuwe ruimte. DAAD Architecten. 3 Daad.indd 1 24-02-12 09:39 3 Nieuwe ruimte DAAD Architecten 3 Daad.indd 1 24-02-12 09:39 Nieuwe ruimte, kansen voor krimp De veranderingen in de huidige markt hebben gevolgen voor de vraag naar woningen, kantoren en bedrijfsge bouwen.

Nadere informatie

NA STABILISATIE DAALT DE BEVOLKING WEER IN LIMBURG

NA STABILISATIE DAALT DE BEVOLKING WEER IN LIMBURG NA STABILISATIE DAALT DE BEVOLKING WEER IN LIMBURG Etil heeft in opdracht van de provincie Limburg een nieuwe demografische prognose voor Limburg, woonregio s en gemeenten opgesteld. De prognose geeft

Nadere informatie