Ontwikkellab lokale participatiedemocratie

Transcriptie

1 Dossier vluchtelingendebat

2 Ontwikkellab lokale participatiedemocratie in het kader van het vluchtelingendebat In meer dan driekwart van de 400 gemeentelijke bestuursakkoorden wordt gesproken over burgerparticipatie, participatiesamenleving of participatieve democratie. Gemeenteraden willen de positie van de samenleving bij de aanpak van maatschappelijke vraagstukken versterken. En toch lukt het maar niet om een maatschappelijk debat te voeren over de opvang van vluchtelingen waar de overheid zonder kleerscheuren uit komt. Zien gemeenteraden en colleges op tegen een ontmoeting met de burgers over deze maatschappelijke vraag. En wordt deze ontmoeting slechts met soms verstrekkende (veiligheids)maatregelen mogelijk. Zou het ook anders kunnen? Het Zijlstra Center en Volutie bieden een aanpak waarmee maatschappelijk debat over het vluchtelingenvraagstuk op waardige wijze verloopt en duurzame oplossingen mogelijk worden met draagvlak in de samenleving. Langs een innovatieve route krijgt democratische legitimiteit nieuwe betekenis en blijft de positie van de gemeenteraad soeverein overeind. Projectteam: Dr. Pieter M. Veen CPC Arno Schepers MSc (Volutie) Leonoor Brok (Volutie) Prof. dr. Gerda van Dijk

3 Aanleiding De kloof tussen overheid en samenleving lijkt in het vluchtelingenvraagstuk groter dan ooit te voren. In tenminste vijf gemeenten is onder grimmige druk van de samenleving de besluitvorming over opvang van asielzoekers, tijdelijk of structureel, beïnvloed. Bedreiging van gemeentebestuurders, Mobiele Eenheden ter verdediging van de raadszaal, spandoeken met harde teksten aan het adres van vluchtelingen en bestuurders die de ruimte niet krijgen om uit te praten. Grote maatschappelijke kosten en weinig publieke waarde. Het overkwam colleges en gemeenteraden in diverse gemeenten in Nederland. Deze problematiek heeft te maken met het afbrokkelen van de werking van de huidige vorm van de representatieve lokale democratie. De opkomstpercentages voor lokale verkiezingen zijn laag en de ledentallen van politieke partijen dalen. Het gevoel dat er toch niet geluisterd wordt door politici is vaak de rode draad in de gebruikte argumentatie. Burgers verzetten zich tegen genomen besluiten, omdat ze niet betrokken zijn bij de bepaling, noch bij de aanpak van een maatschappelijk vraagstuk (WRR 2012). De escalatie van lokale bijeenkomsten over het vluchtelingenopvang is daar een sprekend voorbeeld van. Stakeholder-participatie Zeist, Woudenberg en Stichtse Vecht hebben in het verleden hun opgave om te bezuinigen via een door henzelf ontworpen en geregisseerd proces opgelost door ruim baan te geven aan de samenleving. Stakeholders brachten hun kennis, kunde en netwerk in met als resultaat dat de financiële doelstelling ruimschoots werd gehaald. En gemeenteraden vaak enthousiast ter afronding van het proces de voorstellen uit de samenleving overnamen en deze legitimeerden. De inhoud werd gedragen door de samenleving, de oplossingen bleken uitvoerbaar en toekomstbestendig en de democratie bleef soeverein overeind.

4 Methode: de dialooginterface Volutie heeft een methode ontwikkeld die bij uitstek geschikt is om controversiële, maatschappelijke vraagstukken zoals de vluchtelingenproblematiek (maar bijvoorbeeld ook ontwikkeling van kwetsbare gebieden) naar gedragen oplossingen te leiden. Deze interface tussen overheid en samenleving biedt veel ruimte voor invloed van stakeholders met expertise die nodig is voor het op te lossen vraagstuk. De lokale overheid bepaalt de agenda, haar kaders en stelt richtinggevende robuuste doelstellingen. De samenleving wordt eigenaar van de inhoud en de overheid blijft eigenaar van het interactie- en besluitvormingsproces. De gemeenteraad toetst de uitkomst aan haar eigen kaders en doelstellingen en na haar eigen afweging voltooit zij het proces van legitimatie. Het gehele proces wordt gefaciliteerd door ervaren begeleiders van Volutie. Legenda: Partijen Kaderstelling en besluitvorming door college en Raad Formuleren visie en vraagstelling door stakeholders uit samenleving Oplossingen en concrete voorstellen door stakeholders

5 Ontwikkellab vluchtelingendebat: participatiedemocratie van intentie naar praktijk In het Ontwikkellab ondersteunen Het Zijlstra Center en Volutie gemeenten om de methode te leren toepassen. Tegelijkertijd wordt de toepassing in de praktijk bestudeerd. Doel van het onderzoek is de methode verder te ontwikkelen, de toepassing duurzaam te verankeren binnen gemeentelijke organisaties en te achterhalen hoe de nieuwe benadering bijdraagt aan de revitalisering van de lokale democratie. Het wordt van groot belang geacht dat betrokkenen de methode vertalen naar de lokale situatie. Het succesvol vertalen van de Interface vergt nieuwe vaardigheden, kennis en een nieuwe praktijk van samenwerken binnen en buiten de gemeente, ambtelijk en bestuurlijk. Het (actie)onderzoek in het Ontwikkellab richt zich dan ook op de creatie van de nieuwe lokale praktijk van de participatiedemocratie. Voor de deelnemende gemeenten gelden de volgende stappen: Onderzoek gedurende het hele traject: door middel van observatie, participatie en interviews met betrokkenen Gezamenlijke kick-off voor bestuurders en ambtenaren Voorbereiding: een tweedaagse training voor twee procesbegeleiders per gemeente Proces: Doorlopen van de Interface (van raad via de samenleving terug naar de raad) met wekelijkse intervisie gedurende uitvoering van het proces Afsluiting: Conferentie op de Vrije Universiteit over de nieuwe praktijk van de participatiedemocratie Wat levert het de gemeente op? Een gemeente die aan dit onderzoek mee doet heeft na afloop: 1. Een maatschappelijk gedragen oplossing voor het ingebrachte vraagstuk inclusief witboek, groenboek en besluitvorming; 2. Een aanpak en werkwijze waarmee een concrete invulling wordt gegeven aan de participatieve samenleving,

6 Procesbegeleiding De onderzoekers en begeleiders zien het als hun missie om de mensen in het proces te begeleiden en de zekerheid te geven dat ze het zelf (gaan) kunnen. In praktische zin is de vraag hoe het aan te pakken en daartoe hebben we een pad uitgestippeld. Maar er gebeurt meer. Gewoontes en instituties als inspraak, informatieavonden en het kiezen van vertegenwoordigers komen op losse schroeven te staan. Oude gebruiken en rituelen die vastigheid boden, moeten opnieuw vorm en betekenis krijgen in de samenleving...elke verandering roept weerstand op bij betrokken mensen, ook al zijn ze in principe bereid tot medewerking. De verandering gaat gepaard met onzekerheid over de rol en betekenis van het eigen functioneren. Het gesprek daarover is iedere keer weer verrijkend. De essentie ligt hierbij verscholen in de praktijk van gemeenten... waarbij de kennis en kunde uit de samenleving wordt benut; 3. Collega s getraind en ervaren in de ontwikkelde aanpak en werkwijze; 4. Zicht op een dynamische, interactieve en vernieuwde verhouding tussen de raad en de samenleving; 5. Draagvlak voor verandering zowel in- als extern; 6. In koploper groep bijgedragen aan ontwikkeling van de participatiesamenleving: slotconferentie op de VU; 7. Mogelijkheid gezamenlijk te publiceren over uw lokale traject en/of de integrale resultaten. Praktische informatie Betrokkenen, vraagstuk en tijdsinvestering Vanwege de intensiteit van een traject kent het Ontwikkellab een opzet met slechts 4 of 5 gemeenten. Betrokkenen zijn het college, de raad en de ambtelijke top van de gemeente plus uitvoerende ambtenaren als trekkers en begeleiders van het interactieve traject. Om tot een maximaal resultaat te komen helpt het als een gemeente ook daadwerkelijk met het vluchtelingenvraagstuk (of een ander) aan de slag is of gaat. We verwachten dat het een majeur (maar inspirerend en leuk!) traject is dat tijd vraagt van alle betrokkenen én van de twee procesbegeleiders zeker 2d/w voor minimaal drie maanden. Kosten Het Zijlstra Center van de Vrije Universiteit vraagt aan de deelnemende partij een bijdrage in de kosten afhankelijk van de werkverdeling met de gemeente en van een gewenste bijdrage van het Rijk. De publieke middelen worden door hzc aangewend voor haar doelstelling. De VU kent geen winstuitkering. Volutie werkt met gereduceerde tarieven vanwege het publieke onderzoeksdoel van het traject. Informatiebijeenkomst Op 13 april organiseren we een bijeenkomst (15u-17u) op de VU om u verder te informeren. U bent van harte welkom! Aanmelden kan via hetzijlstracenter@vu.nl

7 Meer informatie? Neem contact op met Dr. Pieter M. Veen, het Zijlstra Center / p.m.veen@vu.nl Arno Scheper MSc, Volutie info@volutie.nl Ontwikkellab lokale participatiedemocratie Het Zijlstra Center Het Zijlstra Center (VU) is een wetenschappelijk instituut dat door academisch onderwijs en onderzoek een bijdrage levert aan de verbetering van bestuur, bedrijfsvoering, leiderschap en toezicht van overheden en maatschappelijke organisaties, met de ambitie om daarmee hun maatschappelijke waarde aantoonbaar te maken en te vergroten. Volutie Volutie wordt gedreven door de overtuiging dat de samenleving alles in zich heeft om maatschappelijke vraagstukken tot een oplossing te brengen én dat de overheid alles in zich heeft om dit proces mogelijk te maken. Als belangrijkste voorwaarden geldt 1) de wil eerst de ander te begrijpen en 2) alle belangen aan tafel. Daarmee wordt degene die eigenaar is van de vraag ook de eigenaar van de oplossing. Zo zijn (samenlevings)vraagstukken het beste van buiten naar binnen op te lossen. SCHRIJFFORMULIER