Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Transcriptie

1 Cover Page The handle holds various files of this Leiden University dissertation Author: Vrendenbarg, Charlotte Title: Proceskostenveroordeling en toegang tot de rechter in IE-zaken : regelingen over proceskosten getoetst aan het EU-recht Date:

2 Proceskostenveroordeling en toegang tot de rechter in IE-zaken Regelingen over proceskosten getoetst aan het EU-recht

3 Serie Burgerlijk Proces & Praktijk Redactie: Prof. mr. H.B. Krans Prof. mr. H.J. Snijders Prof. mr. A.C. van Schaick Verschenen dissertaties: I. P. Broekveldt, Derdenbeslag, 2003 II. K. Teuben, Rechtersregelingen in het burgerlijk (proces)recht, 2005 III. M. Zilinsky, De Europese Executoriale Titel, 2005 IV. V.C.A Lindijer, De goede procesorde: een onderzoek naar de betekenis van de goede procesorde als normatief, 2006 V. M.B. Beekhoven van den Boezem, De dwangsom in het burgerlijk recht, 2007 VI. J.P. Fokker, E-arbitrage, 2009 VII. G.C.C. Lewin, Het hoger beroep en het cassatieberoep in burgerlijke zaken in de Nederlandse Antillen en Aruba, 2010 VIII. J. van der Linden, De civiele zitting centraal: informeren, afstemmen en schikken, 2010 IX. J.R. Sijmonsma, Het inzagerecht: art. 843a van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering, 2017 X. J. Ekelmans, De exhibitieplicht, 2010 XI. R.H. de Bock, Tussen waarheid en onzekerheid: over het vaststellen van feiten in de civiele procedure, 2011 XII. P. Sluijter, Sturen met proceskosten. Wie betaalt de prijs van verstorend procesgedrag?, 2011 XIII. M.W. Knigge, De procesovereenkomst, 2012 XIV. A.G.F. Ancery, Ambtshalve toepassing van EU-recht, 2012 XV. M. Meijsen, Ontwikkelingen in het civielrechtelijk conservatoir beslag in Nederland, 2013 XVI. J.F. Vlek, Parallelle procedures en misbruik van procesrecht onder de EEX-Verordening II, 2015 XVII. E.F. Groot, Het voorlopig getuigenverhoor, 2015 XVIII. N.E. Groeneveld-Tijssens, De verklaring voor recht, 2015 XIX. C.J.S. Vrendenbarg, Proceskostenveroordeling en toegang tot de rechter in IE-zaken, 2018 Verschenen monografieën: 1. A.I.M. van Mierlo en J.H. van Dam-Lely, Procederen bij dagvaarding in eerste aanleg 2 e druk, H.J. Snijders, Civiel appel 4 e druk, W.D.H. Asser, Bewijslastverdeling, H.E. Ras, bew. door A. Hammerstein, De grenzen van de rechtsstrijd in hoger beroep in burgerlijke zaken 5 e druk, Th.B. ten Kate en E.M. Wesseling-van Gent, Herroeping, verbetering en aanvulling van burgerrechterlijke uitspraken 2 e druk, W.H.B. den Hartog Jager, Procederen met of zonder procesvertegenwoordiging: de stand van zaken in e druk, A.H. Santing-Wubs, Mediation in juridisch perspectief 2 e druk, M. Freudenthal, Schets van het Europees civiel procesrecht 2 e druk, H.E. Ras, bew. door G.C.C. Lewin, De grenzen van de rechtsstrijd in hoger beroep in burgerlijke zaken in de Nederlandse Antillen en Aruba, P. Smits, Artikel 6 EVRM en de civiele procedure, M.O.J. de Folter, Vrijwaring & Interventie, H.B. Krans, Nederlands burgerlijk procesrecht en materieel EU-recht, G.J. Meijer, Overeenkomst tot arbitrage, T.F.E. Tjong Tjin Tai, De schadestaatprocedure, G. de Groot, Getuigenbewijs in civiele zaken, J. Ekelmans, In eerste aanleg. De grenzen van het debat voor de civiele rechter in eerste aanleg, G.C. Boot, Arbeidsprocesrecht, 2017

4 Proceskostenveroordeling en toegang tot de rechter in IE-zaken Regelingen over proceskosten getoetst aan het EU-recht PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad van Doctor aan de Universiteit Leiden, op gezag van Rector Magnificus prof. mr. C.J.J.M. Stolker, volgens besluit van het College voor Promoties te verdedigen op donderdag 1 februari 2018 klokke 15:00 uur door Charlotte Joanna Sophie Vrendenbarg geboren te Tilburg in 1981

5 Promotores: Promotiecommissie: Prof. mr. H.J. Snijders Prof. mr. D.J.G. Visser Prof. mr. H.B. Krans Prof. mr. S.J. Schaafsma Prof. mr. P.H. Blok (Universiteit Utrecht) Prof. dr. M. Buydens (Vrije Universiteit Brussel, België)

6 Charlotte Vrendenbarg Proceskostenveroordeling en toegang tot de rechter in IE-zaken Regelingen over proceskosten getoetst aan het EU-recht Deventer 2018

7 Citeerwijze: VERKORT: Vrendenbarg, Proceskostenveroordeling en toegang tot de rechter in IE-zaken (BPP nr. XIX) 2018 VOLLEDIG: C.J.S. Vrendenbarg, Proceskostenveroordeling en toegang tot de rechter in IE-zaken. Regelingen over proceskosten getoetst aan het EU-recht (Burgerlijk Proces & Praktijk nr. XIX) (diss. Leiden), Deventer: Wolters Kluwer Grafische vormgeving: Bert Arts bno ISBN ISBN (E-book) NUR , Wolters Kluwer Nederland B.V. Alle rechten in deze uitgave zijn voorbehouden aan Wolters Kluwer. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Wolters Kluwer. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van art. 16h t/m 16m Auteurswet jo. Besluit van 27 november 2002, Stb. 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (Postbus 3051, 2130 KB). Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, aanvaarden de auteur(s), redacteur(en) en Wolters Kluwer Nederland B.V. geen aansprakelijkheid voor eventuele fouten en onvolkomenheden, noch voor gevolgen hiervan.

8 VERKORTE INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding / Introductie / Probleemstelling, opzet en methodologie / Onderwerp en afbakening / 8 2. Proceskostenveroordeling en -vergoeding in IE-zaken: Richtlijn 2004/48/ EG / Inleiding / Achtergrond van de Richtlijn 2004/48/EG / De Handhavingsrichtlijn: totstandkoming, doelstelling en inhoud / De Handhavingsrichtlijn en het subsidiariteitsbeginsel / Het toepassingsbereik van de Handhavingsrichtlijn / Art. 14 IE-Handhavingsrichtlijn / Proceskostenregels bij de aanstaand Unified Patent Court / Conclusie / Proceskostenveroordeling en -vergoeding in Europees perspectief / Inleiding / De toenemende invloed van EU-recht op nationaal procesrecht / Het Europees grondrecht op toegang tot de rechter / Financiële drempels in de toegang tot de rechter: de verdragsrechtelijke voorwaarden / De relevante beginselen van EU-recht / De Europese invulling / Conclusie / Proceskostenveroordeling en -vergoeding in Nederlands perspectief: het kostenstelsel van art. 237 e.v. Rv en art. 6:96 BW / Inleiding / Waarborgen voor de toegankelijkheid van de rechter / De historische achtergrond van art. 237 e.v. Rv / Uitzonderingen op de hoofdregel, dat de verliezer wordt veroordeeld in de proceskosten / Beperking van de proceskosten: het liquidatietarief / 118 VII

9 Verkorte inhoudsopgave 4.6 Buitengerechtelijke kosten / De bedongen kostenvergoeding / Verenigbaar met EU-recht? / Conclusie / De implementatie, uitleg en toepassing van art. 14 van de Richtlijn 2004/48/ EG in Nederland / Inleiding / De implementatie / Het toepassingsbereik van titel 15 Boek 3 Rv / Het desgevorderd-vereiste / De in het (on)gelijk gestelde partij / Redelijk, evenredig, billijk / Verstek / Proceskosten in appel / Proceskosten in cassatie / De kosten van de prejudiciële procedure / De procedure na verwijzing / De overeengekomen proceskostenvergoeding / Conclusie / De rol van de rechter bij de uitleg en toepassing van art. 1019h Rv / Inleiding / Art. 1019h Rv en de salto mortale in de praktijk / De taakverdeling tussen partijen en de rechter in het burgerlijk proces / De invloed van het EU-recht op het civiele beslissingskader van art Rv / De mogelijke invloed van EU-recht op de taakverdeling ter zake van art. 1019h Rv / Conclusie / Proceskostenveroordeling en -vergoeding in Engeland & Wales, Duitsland en België / Inleiding / De gekozen kostenstelsels / Engeland & Wales: justice at proportionate costs? / Duitsland / België / Conclusies / De effecten van proceskostenveroordeling op de toegang tot de rechter: theorie en praktijk / Inleiding / Onderzoek naar de effecten van art. 1019h Rv op het gedrag van partijen / 301 VIII

10 Verkorte inhoudsopgave 8.3 Het effect van de English rule op de beslissing om te procederen of te schikken: theorie en praktijk / Conclusie / Synthese, aanbevelingen en conclusies / Inleiding / De toets aan het normatief beoordelingskader / Aanbevelingen voor een meer EU-conforme uitleg van art. 14 IE-Handhavingsrichtlijn / Aanbevelingen voor een meer EU-conforme proceskostenregeling in civiele procedures in het algemeen / Conclusie / 363 Summary / 365 Bijlage / 373 Lijst van aangehaalde literatuur / 375 Jurisprudentieregister / 401 Trefwoordenregister / 417 Curriculum vitae / 423 IX

11

12 INHOUDSOPGAVE Verkorte inhoudsopgave / VII Inhoudsopgave / XI 1. Inleiding / Introductie / 1 1 Het verband tussen proceskostenregelingen en toegang tot de rechter in IE-zaken / 1 2 Art. 14 van de IE-Handhavingsrichtlijn / Probleemstelling, opzet en methodologie / 5 3 Probleemstelling / 5 4 Opzet / 7 5 Methodologie / Onderwerp en afbakening / 8 6 Onderwerp / 8 7 Afbakening en eerdere publicaties / Proceskostenveroordeling en -vergoeding in IE-zaken: Richtlijn 2004/48/ EG / Inleiding / 11 8 De open normen van art. 14 IE-Handhavingsrichtlijn / Achtergrond van de Richtlijn 2004/48/EG / 14 9 De Handhavingsrichtlijn in internationale en communautaire context / De TRIPs-overeenkomst / De Anti-Piraterij Verordening / Geharmoniseerde materiële IE-wetgeving en Unierechten / Aanleiding tot de Handhavingsrichtlijn: de behoefte aan een level playing field / Deelconclusie / 23 XI

13 Inhoudsopgave 2.3 De Handhavingsrichtlijn: totstandkoming, doelstelling en inhoud / De totstandkoming van de richtlijn / De doelstelling van de richtlijn / De inhoud van de richtlijn / 25 17a De maatregelen, procedures en rechtsmiddelen van de richtlijn / 25 17b Doeltreffend, evenredig en afschrikkend / Deelconclusie / De Handhavingsrichtlijn en het subsidiariteitsbeginsel / De grondslag van de richtlijn: art. 114 VWEU / De ontvangst van het richtlijnvoorstel in het licht van de subsidiariteit / Deelconclusie / Het toepassingsbereik van de Handhavingsrichtlijn / Inleiding / Het materieel toepassingsbereik van de richtlijn / Het formeel toepassingsbereik van de richtlijn / Deelconclusie: een richtlijn van compromissen / Art. 14 IE-Handhavingsrichtlijn / Inleiding / De basis van de proceskostenbepaling: art. 45 lid 2 TRIPs-overeenkomst / Subsidiariteitsbezwaren ten aanzien van de proceskostenbepaling / De uitleg van art. 14 IE-Handhavingsrichtlijn door het HvJ EU / 46 29a De doelstelling van art. 14 IE-Handhavingsrichtlijn / 46 29b Welke kosten? / 48 29c De open normen van art. 14 IE-Handhavingsrichtlijn / Deelconclusie / Proceskostenregels bij de aanstaand Unified Patent Court / Proceskostenveroordeling en -vergoeding volgens de Rules of Procedure / Conclusie / Proceskostenveroordeling en -vergoeding in IE-zaken: doeltreffend, evenredig en afschrikkend / Proceskostenveroordeling en -vergoeding in Europees perspectief / Inleiding / De relevante grondrechten en beginselen van EU-recht / De toenemende invloed van EU-recht op nationaal procesrecht / Inleiding / De Rewe-criteria / Europese harmonisering van procesrecht / 58 36a Art. 81 VWEU als bron van harmonisering van procesrecht / 58 XII

14 Inhoudsopgave 36b Art. 114 VWEU als bron van harmonisering van procesrecht / 60 36c Het Handvest als bron van harmonisering van procesrecht / Deelconclusie / Het Europees grondrecht op toegang tot de rechter / Inleiding / De verhouding tussen art. 6 en 13 EVRM en art. 47 Handvest / Doorwerking van art. 6 EVRM en art. 47 Handvest in privaatrechtelijke rechtsverhoudingen / Deelconclusie / Financiële drempels in de toegang tot de rechter: de verdragsrechtelijke voorwaarden / Waarborgen voor een praktische en effectieve toegang tot de rechter / De driestappentoets van art. 52 lid 1 Handvest / Toepassing van de driestappentoets door het HvJ EU / De beperkingsclausules van art. 52 lid 1 Handvest / Deelconclusie: de betekenis van de driestappentoets voor de uitleg van art. 1019h Rv / De relevante beginselen van EU-recht / Inleiding / Het rechtszekerheidsbeginsel / Het beginsel van gelijkheid der procespartijen / Deelconclusie / De Europese invulling / Loser pays maar niet all / Conclusie / Het overzicht van Europese randvoorwaarden waaraan nationale proceskostenregels moeten voldoen / Proceskostenveroordeling en -vergoeding in Nederlands perspectief: het kostenstelsel van art. 237 e.v. Rv en art. 6:96 BW / Inleiding / Algemeen / Waarborgen voor de toegankelijkheid van de rechter / Toegang tot de civiele overheidsrechter in Nederland / Waarborgen ten aanzien van de eigen kosten / Waarborgen ten aanzien van de mogelijke kostenveroordeling / De historische achtergrond van art. 237 e.v. Rv / De hoofdregel van art. 237 Rv / 105 XIII

15 Inhoudsopgave 58 De oorsprong van art. 237 e.v. Rv / De grondslag van art. 237 e.v. Rv / Deelconclusie / Uitzonderingen op de hoofdregel, dat de verliezer wordt veroordeeld in de proceskosten / De uitzonderingen van art. 237 Rv / Compensatie bij (on)gelijk over en weer / Nodeloos aangewende kosten / Beperking van de proceskosten: het liquidatietarief / Achtergrond van het liquidatietarief / Totstandkoming van het liquidatietarief / Toepassing en afwijking van het liquidatietarief / Deelconclusie / Buitengerechtelijke kosten / De vergoeding van buitengerechtelijke kosten / Van kleur verschietende buitengerechtelijke kosten / Dubbele redelijkheidstoets van art. 6:96 lid 2 sub b en c BW / Ambtshalve dubbele redelijkheidstoets? / Normering buitengerechtelijke incassokosten / Stellen en specificeren / Deelconclusie / De bedongen kostenvergoeding / De rechterlijke matigingsbevoegdheid van art. 242 Rv / Verenigbaar met EU-recht? / Analyse van het kostenstelsel in het licht van de grondrechten en beginselen van EU-recht / Conclusie / Het kostenstelsel van art. 237 e.v. Rv en art. 6:96 BW en de toegang tot de rechter / De implementatie, uitleg en toepassing van art. 14 van de Richtlijn 2004/48/ EG in Nederland / Inleiding / Algemeen / De implementatie / Inleiding / Art. 1019h Rv: volledige proceskostenveroordeling als uitgangspunt / Glijdende schaal? / 149 XIV

16 Inhoudsopgave 82 Ontvangst en alternatieven / Waarborgen voor de toegankelijkheid van de rechter in IE-zaken en de (niet-)verzekerbaarheid van IE-procedures / Deelconclusie / Het toepassingsbereik van titel 15 Boek 3 Rv / Inleiding / Het materieel toepassingsbereik / Het formeel toepassingsbereik / a Handhaving in de zin van art Rv / b Het ongeldigheidsverweer en de toepasselijkheid van art. 1019h Rv / c Vervolgprocedures en incidenten in IE-zaken / Temporele toepasselijkheid / Wie bepaalt de toepasselijkheid van art. 1019h Rv? / Deelconclusie / Het desgevorderd-vereiste / Inleiding / Het Endstra-arrest / De vordering ex art. 1019h Rv / De aan de specificatie te stellen eisen / a Inleiding / b Specificatie en betwisting / c Specificatie en prijsafspraken / Uitsplitsing naar grondslagen, conventie en reconventie, hoofdzaak en incident / Tijdige specificatie / Het verweer van de wederpartij / Deelconclusie / De in het (on)gelijk gestelde partij / Inleiding / Gemengde grondslag / Meerdere IE-rechten / Bepaling van het (on)gelijk op andere dan materiële gronden / Redelijk, evenredig, billijk / Inleiding / Welke kosten? / Redelijk en evenredig / a Inleiding / b Rechtspraak over de redelijkheids- en evenredigheidstoets en de functie van de Indicatietarieven / De billijkheidstoets / Deelconclusie / 216 XV

17 Inhoudsopgave 5.7 Verstek / Proceskostenveroordeling ex art. 1019h Rv in verstekzaken / Proceskosten in appel / Toepasselijkheid / Het desgevorderd-vereiste / De in het (on)gelijk gestelde partij / De toepassing van de matigingsgronden in hoger beroep / Proceskosten en de appelgrens / Proceskosten in cassatie / Toepasselijkheid / Het desgevorderd-vereiste en het vereiste van (tijdige) specificatie / De in het (on)gelijk gestelde partij / De toepassing van de matigingsgronden in cassatie / De proceskostenbeslissing in feitelijke instanties / De kosten van de prejudiciële procedure / De vergoeding van de kosten van de prejudiciële procedure ex art. 1019h Rv / De procedure na verwijzing / De vergoeding van de kosten van procedure na verwijzing ex art. 1019h Rv / De overeengekomen proceskostenvergoeding / Overeengekomen 1019h-kosten worden toegewezen / Conclusie / Voorlopige analyse van de implementatie, uitleg en toepassing van art. 1019h Rv in het licht van EU-recht / De rol van de rechter bij de uitleg en toepassing van art. 1019h Rv / Inleiding / Algemeen / Art. 1019h Rv en de salto mortale in de praktijk / Niet-betwisten = toewijzen, of ambtshalve matigen? / De taakverdeling tussen partijen en de rechter in het burgerlijk proces / Inleiding / Het civiele beslissingsmodel van art Rv / De taakverdeling tussen partijen en de rechter in hoger beroep / Verstek / 240 XVI

18 Inhoudsopgave 129 Naar een actievere rechter? / Deelconclusie / De invloed van het EU-recht op het civiele beslissingskader van art Rv / Inleiding / Ambtshalve toepassing van EU-recht? / Consumentenzaken (en mededingingszaken) / De mogelijke invloed van EU-recht op de taakverdeling ter zake van art. 1019h Rv / Handhavingsrichtlijn en Handvest: recht van openbare orde? / De speelruimte van de rechter bij de beslissing over de proceskosten van art. 1019h Rv / a Inleiding / b Vordering c.q. verweer ambtshalve EU-conform uitleggen? / c Minder toewijzen dan gevorderd? / d De speelruimte van de rechter in hoger beroep / e Verstek / Deelconclusie: stelsel verenigbaar met het beginsel van effectieve rechtsbescherming? / Conclusie / Naar een actievere rechter? / Proceskostenveroordeling en -vergoeding in Engeland & Wales, Duitsland en België / Inleiding / Doel van het rechtsvergelijkend onderzoek / De gekozen kostenstelsels / De keuze voor de stelsels van Engeland & Wales, Duitsland en België / Engeland & Wales: justice at proportionate costs? / Inleiding / De Jackson en Woolf Reforms / Proceskostenveroordeling na de Jackson Reforms / Meer Jackson Reforms / Hervormingen op het gebied van IP litigation / IP litigation na de Jackson Reforms / Ervaringen met de nieuwe proceskostenregels in de praktijk / Deelconclusie / Duitsland / Inleiding / 278 XVII

19 Inhoudsopgave 149 De Duitse proceskostenregels / Rechtsbijstand en procesfinanciering / Proceskostenveroordeling in IE-zaken / Ervaringen in de praktijk / Deelconclusie / België / Rechtsplegingsvergoeding en de toegang tot de rechter / De Belgische proceskostenregels / Proceskostenveroordeling in IE-zaken / Deelconclusie / Conclusies / Algemeen / Loser pays maar niet altijd / Loser pays maar niet all : de invloed van art. 47 Handvest / De (afwezige) invloed van de Handhavingsrichtlijn / Conclusie: verenigbaar met EU-recht? / De effecten van proceskostenveroordeling op de toegang tot de rechter: theorie en praktijk / Inleiding / Art. 1019h Rv in de praktijk: effecten en effectiviteit / Onderzoek naar de effecten van art. 1019h Rv op het gedrag van partijen / Onderzoek naar de effecten van art. 1019h Rv: beperkingen en mogelijkheden / Exploratief onderzoek naar de effecten van art. 1019h Rv / Het effect van de English rule op de beslissing om te procederen of te schikken: theorie en praktijk / De effecten van de English rule volgens het standaard rechtseconomisch beslismodel / De invloed van de risicohouding van partijen op het effect van de English rule / Het verhoogde uitgaven-effect van de English rule / Het optimisme-effect van de English rule / Andere effecten van de English rule / Het overall effect van de English rule op het aantal schikkingen en procedures / Analyse van de uitkomsten van de enquête in het licht van de theorie en empirie / De invloed van tarieven op de effecten van de English rule / a De German rule / 323 XVIII

20 Inhoudsopgave 173b De positieve invloed van tarieven op de effecten van de English rule / c De negatieve invloed van tarieven op de effecten van de English rule / d De overall invloed van tarieven op de effecten van tarieven de English rule / Conclusie / De effecten van art. 1019h Rv op de toegang tot de rechter / Synthese, aanbevelingen en conclusies / Inleiding / Algemeen / De toets aan het normatief beoordelingskader / Het normatief beoordelingskader / De doeltreffendheid van art. 1019h Rv / Art. 1019h Rv en het recht op toegang tot de rechter: de driestappentoets van art. 52 lid 1 Handvest / Art. 1019h Rv en het rechtszekerheidsbeginsel / Art. 1019h Rv en het beginsel van gelijkheid der procespartijen / De toets aan het normatief beoordelingskader: conclusie / Aanbevelingen voor een meer EU-conforme uitleg van art. 14 IE- Handhavingsrichtlijn / Open normen / De rol van de Europese wetgever / De rol van het Hof van Justitie EU / De rol van de Nederlandse wetgever / De rol van de rechterlijke macht / a Inleiding / b EU-conforme rechtspraak? / c Naar een tariefstelsel met absolute maxima / De per 1 april 2017 gewijzigde Indicatietarieven / Aanbevelingen voor een meer EU-conforme proceskostenregeling in civiele procedures in het algemeen / Verenigbaarheid van de Nederlandse forfaitaire kostenvergoeding met het EU-recht / Naar een meer EU-conforme proceskostenregeling in civiele procedures / Conclusie / Naar een (maximum)tariefstelsel in alle civiele procedures / 363 Summary / 365 Bijlage / 373 XIX

21 Inhoudsopgave Lijst van aangehaalde literatuur / 375 Jurisprudentieregister / 401 Trefwoordenregister / 417 Curriculum vitae / 423 XX