Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Transcriptie

1 Cover Page The handle holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Engberts, Berend Johannes Title: Voorlopige voorzieningen en dwangregeling in het schuldsaneringsrecht Issue Date:

2 Voorlopige voorzieningen en dwangregeling in het schuldsaneringsrecht Deventer 2015

3 RECHT EN PRAKTIJK INSOLVENTIERECHT Onder redactie van prof. mr. B. Wessels, mr. dr. R.J. de Weijs en mr. drs. C.M. Harmsen InsR1. R.J. de Weijs, Faillissementspauliana, Insolvenzanfechtung & Transaction Avoidance in Insolvencies InsR2. A.J. Berends, Insolventie in het internationaal privaatrecht 2e druk InsR3. T.T. van Zanten, De overeenkomst in het insolventierecht InsR4. P.R.W. Schaink, Arbeidsovereenkomst en insolventierecht InsR5. A.J. Noordam (red.), Schuldsanering (ex-)ondernemers InsR6. B.J. Engberts, Voorlopige voorzieningen en dwangregeling in het schuldsaneringsrecht Ontwerp omslag: Bert Arts bno ISBN ISBN (E-book) NUR , B.J. Engberts Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande toestemming van de uitgever worden verveelvoudigd of openbaar gemaakt. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van art. 16h t/m 16m Auteurswet jo. het Besluit van 27 november 2002, Stb. 2002, 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, aanvaarden de auteur(s), redacteur(en) en uitgever(s) geen aansprakelijkheid voor eventuele fouten en onvolkomenheden, noch voor de gevolgen hiervan. Wolters Kluwer Nederland BV legt de gegevens van abonnees vast voor de uitvoering van de (abonnements)overeenkomst. De gegevens kunnen door Wolters Kluwer, of zorgvuldig geselecteerde derden, worden gebruikt om u te informeren over relevante producten en diensten. Indien u hier bezwaar tegen heeft, kunt u contact met ons opnemen. Op alle uitgaven van Wolters Kluwer zijn de algemene leveringsvoorwaarden van toepassing. Deze kunt u lezen op

4 Voorlopige voorzieningen en dwangregeling in het schuldsaneringsrecht PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad van Doctor aan de Universiteit Leiden, op gezag van Rector Magnificus prof. mr. C.J.J.M. Stolker, volgens besluit van het College voor Promoties te verdedigen op dinsdag 9 juni 2015 klokke uur door Berend Johannes Engberts geboren te s-gravenhage in 1964

5 Promotiecommissie: Promotor: Prof. mr. B. Wessels Overige leden: Prof. mr. A.G. Castermans Prof. mr. drs. M. Haentjens Prof. mr. H.J. Snijders Prof. mr. R.D. Vriesendorp (Tilburg University)

6 Woord vooraf van de redactie De serie Recht en Praktijk Insolventierecht richt zich op al die onderwerpen waarbij complexe praktijkvragen spelen en reikt de gebruiker aanknopingspunten aan om deze vragen te lijf te gaan. Deze dissertatie van Engberts past daarin uitstekend. Centraal in dit onderzoek staat een drietal in 1998 in de Faillissementswet opgenomen bepalingen in de regeling voor de sanering van schulden van natuurlijke personen, te weten de artikelen 287 lid 4, 287a en 287b. De eerste en de laatste bepaling introduceren een voorlopige voorziening in het insolventie(proces)recht. Artikel 287a biedt de rechter de mogelijkheid om aan een schuldeiser een schuldregeling op te leggen. De procedurele inbedding van deze figuren in de wet is mager en de verhouding van deze voorzieningen ten opzichte van het gewone burgerlijk procesrecht is onduidelijk. Niet alleen dogmatisch is deze thematiek interessant, ook in de rechtspraktijk van de laatste jaren komt zij vaak aan de orde. Een rechtstheoretische en systematische studie naar het verschijnsel voorlopige voorzieningen c.q. het opleggen van een dwangmaatregel ontbrak tot nu toe. Het onderzoek van Engberts voorziet daarmee in een gegroeide behoefte van een toegankelijke en conceptueel heldere uiteenzetting van deze problematiek. Wij achten de studie en de getrokken conclusies van groot belang voor hen die in de schuldsaneringspraktijk werkzaam zijn, zoals advocaten, bewindvoerders, maar bovenal rechters, die op dit terrein de laatste jaren voor omstreeks driehonderd uitspraken hebben gezorgd. Deze uitspraken worden door de auteur systematisch in kaart gebracht. Daarnaast biedt de studie een duidelijk procesrechtelijk kader ten aanzien van de genoemde voorzieningen. Hierdoor biedt de studie ook een stevig fundament ter beantwoording van de vraag of, en zo ja, in hoeverre bepalingen aangaande de verzoekschriftprocedure in het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering op insolventieprocesrechtelijke figuren kan worden toegepast. Zoals bekend vaart de Hoge Raad hierin een onduidelijke koers. Met veel genoegen neemt de redactie het werk van Engberts in de serie op. Mevr. mr. drs. C.M. Harmsen / Amsterdam Mr. dr. R.J. de Weijs / Amsterdam Prof. mr. B. Wessels / Dordrecht Maart 2015

7

8 Verkorte Inhoudsopgave WOORD VOORAF VAN DE REDACTIE V 1 INLEIDING Drie nieuwe procedures in het schuldsaneringsrecht De wettelijke schuldsaneringsregeling en de rechtersregelingen Een korte schets van de art. 287 lid 4, 287a en 287b Analyse, vraagstelling en het onderzoek Afbakening Methode van onderzoek Leeswijzer 18 2 BURGERLIJK PROCESRECHT EN INSOLVENTIEPROCESRECHT Inleiding Burgerlijk procesrecht: aard, functies en ontwikkeling Algemene beginselen van het burgerlijk procesrecht Met art. 287 lid 4, 287a en 287b vergelijkbare procedures uit het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering Insolventieprocesrecht Uitwerking van het procedurele kader voor de procedures van art. 287 lid 4, 287a en 287b 87 3 VOORLOPIGE VOORZIENINGEN OP DE DREMPEL VAN DE SCHULDSANERINGSREGELING Inleiding Achtergrond en ontstaansgeschiedenis van art. 287 lid De bevoegde rechter De procedure Het beoordelingscriterium: in spoedeisende zaken De beschikking de voorzieningen Verhouding tot een bodemprocedure Rechtsmiddelen Het toepassingsgebied van art. 287 lid Het functioneren en bestaansrecht van art. 287 lid Conclusies en aanbevelingen 138

9 VIII Verkorte Inhoudsopgave 4 VOORLOPIGE VOORZIENINGEN TIJDENS HET MINNELIJKE TRAJECT Inleiding Achtergrond en ontstaansgeschiedenis De bevoegde rechter De procedure Het beoordelingscriterium Het vonnis de voorzieningen Verhouding tot een bodemprocedure Rechtsmiddelen Het toepassingsgebied van art. 287b Het functioneren en bestaansrecht van art. 287b Conclusies en aanbevelingen DE GEDWONGEN SCHULDREGELING Inleiding Achtergrond en ontstaansgeschiedenis De bevoegde rechter De procedure Het beoordelingscriterium De beslissing Verhouding tot een bodemprocedure Rechtsmiddelen Het toepassingsgebied van art. 287a Het functioneren en bestaansrecht van art. 287a Conclusies en aanbevelingen CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN Inleiding Samenvatting van het onderzoek Conclusies Slotbeschouwing 259 Samenvatting 265 Summary 277 I Verkort aangehaalde literatuur 289 II Lijst van gebruikte afkortingen 297 III Rechtspraakregister 301 IV Trefwoordenregister 313

10 Verkorte Inhoudsopgave IX V Lijst van geraadpleegde websites 321 VI Dankwoord 323 VII Curriculum Vitae 325

11

12 Inhoudsopgave WOORD VOORAF VAN DE REDACTIE V 1 INLEIDING Drie nieuwe procedures in het schuldsaneringsrecht De wettelijke schuldsaneringsregeling en de rechtersregelingen De wettelijke regeling Procesreglement insolventiezaken en Recofarichtlijnen Een korte schets van de art. 287 lid 4, 287a en 287b Artikel 287 lid Artikel 287a Artikel 287b Analyse, vraagstelling en het onderzoek Afbakening Methode van onderzoek Leeswijzer 18 2 BURGERLIJK PROCESRECHT EN INSOLVENTIEPROCESRECHT Inleiding Burgerlijk procesrecht: aard, functies en ontwikkeling De aard van het burgerlijk procesrecht De functies van het burgerlijk procesrecht Ontwikkelingen in het burgerlijk procesrecht Algemene beginselen van het burgerlijk procesrecht Algemeen Het recht op hoor en wederhoor Met art. 287 lid 4, 287a en 287b vergelijkbare procedures uit het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering Inleiding De verzoekschriftprocedure (titel 3) Het verzoekschrift, het verweerschrift en de mondelinge behandeling Wijziging van het verzoek (art. 283 Rv) Bewijsrecht (art. 284 Rv) Hoger beroep tegen beschikkingen Het kort geding (art. 254 Rv) Inleiding De (vordering tot het geven van een) voorlopige voorziening 43

13 XII Inhoudsopgave Proceskosten en rechtsmiddelen Kort geding in het kader van het beslag- en executierecht De provisionele vordering/voorziening (art. 223 Rv) Het moratorium in art. 5 Wet Gemeentelijke Schuldhulpverlening (Wgs) Insolventieprocesrecht Inleiding Wetgever, literatuur en insolventieprocesrecht De uitsluiting van de toepasselijkheid van titel 3 (art. 362) Rechtspraak: analogische toepassing van geval tot geval Toepassing titel 3 bij de procedures van art. 287 lid 4, 287a en 287b Korte termijnen en een gesloten stelsel van rechtsmiddelen Oneigenlijke rechtspraak Aannemelijke feiten De rechter als toezichthouder, ordehandhaver en als onderzoeksrechter Insolventie(proces)recht: burgerlijk (proces)recht in het algemeen belang Welke rol speelt het beginsel van hoor en wederhoor in het insolventieprocesrecht? De wettelijk voorgeschreven voorfase in het schuldsaneringsrecht Afronding Uitwerking van het procedurele kader voor de procedures van art. 287 lid 4, 287a en 287b 87 3 VOORLOPIGE VOORZIENINGEN OP DE DREMPEL VAN DE SCHULDSANERINGSREGELING Inleiding Achtergrond en ontstaansgeschiedenis van art. 287 lid De bevoegde rechter De procedure Voorlopige voorzieningen op verzoek of (ook) ambtshalve? Het 287 lid 4-verzoek, wijziging, en wijzigingsverzoek Algemeen Wijziging van het 287 lid 4-verzoek Wijzigingsverzoek Horen van belanghebbende(n) hoor en wederhoor? Argumenten tegen een hoorplicht in 287 lid 4-procedures Argumenten voor een hoorplicht in 287 lid 4-procedures Conclusie De beslissing en de proceskosten Het beoordelingscriterium: in spoedeisende zaken Inleiding De beoordeling van vorderingen ex art. 254, 438 en 223 Rv Doorwerking naar de beoordeling van 287 lid 4-verzoeken De beschikking de voorzieningen Schorsing executie ontruimingsvonnis huurwoning 114

14 Inhoudsopgave XIII Schorsing executie vonnis tot afsluiting van de levering van gas, elektriciteit, drinkwater of warmte Herstel van de levering van water, elektriciteit of gas (heraansluiting) Schorsing of opheffing van de executoriale verkoop van roerende zaken Schorsing of opheffing van loon- of uitkeringsbeslag Verbod op gijzeling van verzoeker in verband met niet-betaalde boetes wegens verkeersovertredingen (Wet Mulder) Voorkomen executie vervangende hechtenis (art. 24c Sr) Verbod inname rijbewijs door de officier van justitie (Wet Mulder) Schorsing van de executieveiling van een woning door een hypotheeknemer Opschorting voorgenomen loon- of uitkeringsbeslag Voorkomen dat een conservatoir beslag executoriaal wordt Conclusie Verhouding tot een bodemprocedure Rechtsmiddelen Het toepassingsgebied van art. 287 lid Het 287 lid 4-verzoek in combinatie met een 287a-verzoek Het 287 lid 4-verzoek in combinatie met een verzoek tot omzetting van een faillissement in een schuldsaneringsregeling Een 287 lid 4-verzoek samen met een 287b-verzoek Een 287 lid 4-verzoek als basis voor een voorziening ex art. 438 of 705 Rv Conclusie Het functioneren en bestaansrecht van art. 287 lid Art. 287 lid 4 versus de voorlopige toepassing van art. 287 lid 2 oud Bestaansrecht naast de kortgedingprocedure ex art. 254 Rv? Functioneren art. 287 lid 4 in het algemeen Conclusies en aanbevelingen Inleiding Voorfase en het verzoek De mondelinge behandeling hoor en wederhoor Het beoordelingscriterium Vaststelling van de feiten - bewijsrecht De duur van de voorzieningen Proceskosten Wijziging getroffen voorziening(en) Wie beslist na 287 lid 4-verzoek op het Wsnp-verzoek? Rechtsmiddelen lid 4-verzoek in (hoger) beroep VOORLOPIGE VOORZIENINGEN TIJDENS HET MINNELIJKE TRAJECT Inleiding Achtergrond en ontstaansgeschiedenis 146

15 XIV Inhoudsopgave 4.3 De bevoegde rechter De procedure Het 287b-verzoek, wijziging en wijzigingsverzoek De oproep Wijze van oproepen Welke informatie wordt met de oproep meegezonden? De mondelinge behandeling De beslissing en de proceskosten Na het vonnis Het beoordelingscriterium Inleiding Wetsgeschiedenis en literatuur Jurisprudentie Verzoeker zat minder dan tien jaar geleden in de schuldsaneringsregeling De lopende verplichting nakomen Samenvatting Het vonnis de voorzieningen Schorsing executie ontruimingsvonnis huurwoning Schorsing executie vonnis tot afsluiting van nutsvoorziening Verbod tot het opzeggen of ontbinden van de zorgverzekering De duur van de voorziening Verhouding tot een bodemprocedure Rechtsmiddelen Het toepassingsgebied van art. 287b Een voorziening ex art. 287b tijdens het stabilisatietraject? Een 287b-verzoek in combinatie met een ander verzoek Het functioneren en bestaansrecht van art. 287b Literatuur en praktijk Bestaansrecht naast de kortgedingprocedure ex art. 254 Rv? De verhouding tussen de art. 287 lid 4 en 287b Conclusies en aanbevelingen Inleiding Voorfase en het verzoek De oproep voor de mondelinge behandeling en de spoedvoorziening zonder zitting Het beoordelingscriterium Vaststelling van de feiten bewijsrecht De voorzieningen en de duur daarvan De beslissing Proceskosten Wijziging getroffen voorziening(en) Rechtsmiddelen Na de voorziening DE GEDWONGEN SCHULDREGELING Inleiding Achtergrond en ontstaansgeschiedenis De minnelijke schuldregeling en de gedwongen schuldregeling 191

16 Inhoudsopgave XV De inhoud van de minnelijke schuldregeling in de schuldsaneringspraktijk De ontstaansgeschiedenis van art. 287a De bevoegde rechter De procedure Voorfase Het opstellen en doen van een aanbod Toetsing aanbod door een onafhankelijke en deskundige partij Dwangregeling ook ambtshalve? Het 287a-verzoek en wijziging Algemeen Wijziging van het verzoek (ter zitting) De oproep De mondelinge behandeling Niet-verschijnen schuldeiser(s), stelplicht en motivering Jurisprudentie bij niet verschijnen weigerende schuldeiser Verstekregeling in het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering Motivering verstekvonnissen in 287a-zaken Verweerschrift Bewijsrecht Het beoordelingscriterium De beslissing Algemeen Proceskosten Jurisprudentie met betrekking tot proceskostenveroordeling Analyse en voorstel Uitvoerbaarheid bij voorraad? Verhouding tot een bodemprocedure Rechtsmiddelen Art. 292 en de door de Hoge Raad voorgeschreven toepassing Niet-ontvankelijkverklaring en hoger beroep Griffierecht in (hoger) beroep Herroeping Het toepassingsgebied van art. 287a Een 287a-verzoek indien toelating tot de schuldsaneringsregeling niet mogelijk is Een 287a-verzoek in combinatie met een ander verzoek Het functioneren en bestaansrecht van art. 287a Conclusies en aanbevelingen Inleiding Voorfase, onderzoek naar schulden (passiva) en bezittingen (activa) Wie doet het aanbod? Aan wie wordt het aanbod gedaan? Informatieverstrekking in het minnelijke traject De oproep voor de mondelinge behandeling Niet-verschijnen schuldeiser(s) stel- en motiveringsplicht Wijziging van het verzoek ex art. 287a 241

17 XVI Inhoudsopgave Vaststelling van de feiten De beslissing Proceskosten Rechtsmiddelen CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN Inleiding Samenvatting van het onderzoek Conclusies Insolventieprocesrecht, burgerlijk procesrecht en de drie procedures: een procedureel kader onder spanning Rechtsonzekerheid Geen behoorlijke rechtspleging Toepassing van titel 3 Rv op de drie procedures De relatieve bevoegdheid van de rechter (art Rv) De oproeping (art en 279 Rv) Het verzoekschrift (art. 278 Rv) De mondelinge behandeling (art. 279 Rv) Verzoekschrift wel/niet door advocaat in te dienen (art Rv) Het verweerschrift en tegenverzoek (art. 282 Rv) Wijziging van het verzoek (art. 283 Rv) Verwijzing en voeging wegens litispendentie of connexiteit (art. 285 Rv) Datum uitspraak, eisen aan beschikking, uitvoerbaarbijvoorraadverklaring (art Rv) Bewijsrecht (art. 284Rv) Proceskostenveroordeling (art. 289 Rv) Verstrekken stukken en afschriften (art Rv) Hoger beroep (art. 358 Rv) Afronding Slotbeschouwing Samenvoegen art. 287 lid 4 met art. 287b en/of art. 5 Wet Gemeentelijke Schuldhulpverlening Overbrengen art. 287 lid 4, 287a en 287b naar titel IV? 262 Samenvatting 265 Summary 277 I Verkort aangehaalde literatuur 289 II Lijst van gebruikte afkortingen 297 III Rechtspraakregister 301

18 Inhoudsopgave XVII IV Trefwoordenregister 313 V Lijst van geraadpleegde websites 321 VI Dankwoord 323 VII Curriculum Vitae 325

19