VERREKENING DOOR DE FISCUS

Transcriptie

1 VERREKENING DOOR DE FISCUS EEN WETENSCHAPPELIJKE PROEVE OP HET GEBIED VAN DE RECHTSGELEERDHEID PROEFSCHRIFT TER VERKRIJGING VAN DE GRAAD VAN DOCTOR AAN DE RADBOUD UNIVERSITEIT NIJMEGEN OP GEZAG VAN DE RECTOR MAGNIFICUS, PROF. MR. S.C.JJ. KORTMANN, VOLGENS BESLUIT VAN HET COLLEGE VAN DECANEN IN HET OPENBAAR TE VERDEDIGEN OP WOENSDAG 25 MEI 2011 OM UUR PRECIES DOOR ANTONIUS JOHANNES TEKSTRA geboren op 20 januari 1961 te Rijswijk KLUWER - DEVENTER

2 INHOUDSOPGAVE Afkortingen XVII HOOFDSTUK 1 INLEIDING Algemeen Twee gelijke verrekeningsgevallen met een tegengestelde uitkomst Over de noodzaak van een eigen fiscaal verrekeningsregime De bestuursrechtelijke 'inbedding' van verrekening door de fiscus Onderzoeksvragen Uitgangspunten bij het onderzoek De rol en positie van de overheid bij de inning en verrekening van belastingen Verrekening door de fiscus in enkele andere rechtsstelsels Verrekening door de fiscus in Engeland Verrekening door de fiscus in de Verenigde Staten Verrekening door de fiscus in Duitsland Verrekening door de fiscus in België Verrekening door de fiscus in Frankrijk Bevindingen naar aanleiding van de rechtsvergelijking Indeling volgende hoofdstukken Wat houdt 'verrekening door de fiscus' in? 39 HOOFDSTUK 2 DE VEREISTEN VOOR CIVIELRECHTELIJKE VERREKENING EN DE AFWIJKINGEN DAARVAN IN ARTIKEL 24 IW Inleiding Vereisten voor de civielrechtelijke verrekening in het BW Algemeen; doorlopende rekening-courant? De verrekeningsverklaring Het ontnemen van de werking aan een verrekeningsverklaring 45 IX

3 2.2.4 De materiële vereisten voor civielrechtelijke verrekening Wederkerig schuldenaarschap Gelijksoortigheid Betaalbaarheid van de schuld Afdwingbaarheid van de vordering Identiteit van vermogens Het liquiditeitsvereiste Het tijdstip van verrekening Verrekening bij overdracht, beslaglegging of vestiging van een beperkt recht Verrekening na verjaring Verrekening bij uitstel van betaling of executie De (on)bevoegdheid tot verrekening bij beslagverbod of bij opzettelijk toegebrachte schade De imputatievolgorde bij verrekening Contractuele verrekening onder het BW Verrekening volgens de Fw De strekking van de verrekeningsregels van de Fw De verhouding tussen de verrekeningsregels van het BW en de Fw De inhoud van de verrekeningsregels van de Fw Contractuele verrekening in geval van faillissement, surséance of schuldsanering natuurlijke personen De afwijkende verrekeningsregels van artikel 24 Iw Algemeen De uitsluiting van de verrekeningsregels van het BW en de toepasselijkheid van de verrekeningsregels van de Fw Verrekening bij een fiscale eenheid voor de vennootschapsbelasting De verrekeningsverklaring en verrekeningplicht volgens artikel 24 Iw Het tijdstip van verrekening De materiële vereisten van verrekening Wederkerig schuldenaarschap Gelijksoortigheid Betaalbaarheid van de schuld Afdwingbaarheid van de vordering Identiteit van vermogens Het liquiditeitsvereiste Verrekening door de fiscus bij overdracht of verpanding van een belastingteruggaaf en bij derdenbeslag 87 X

4 2.4.8 Verrekening na verjaring, kwijtschelding en andere vormen van oninbaarheid Verrekening door de fiscus tijdens betalingsuitstel of uitstel van executie Verrekening door de fiscus indien beslag niet mogelijk is of bij opzettelijk toegebrachte schade De imputatievolgorde bij verrekening door de fiscus Contractuele verrekening onder de Iw HOOFDSTUK 3 VERREKENING DOOR DE FISCUS VÓÓR DE INVOERING VAN ARTIKEL 24 IW Inleiding Beoosten de Vecht: verrekeningsverbod ten aanzien van een belastingschuld Molkenboer q.q. en Buijsrogge q.q./ontvanger: verrekening door de fiscus door gebruikmaking van het fiscale op vorderingsrecht Cessie van WIR-premies en verrekening door de fiscus Jungen; Kramer q.q./nmb Ontvanger/Rabobank IJmuiden Ontvanger/Wilhelm: verrekening door de fiscus ondanks een onder de fiscus gelegd derdenbeslag G/Ontvanger: verrekening van belastingschulden met een schadevordering op de ontvanger Nieuwkoop/Ontvanger: verrekening door de fiscus is geen wijze van invordering; de schuld van de verrekenende partij hoeft niet liquide te zijn Verrekening en verjaring onder de Iw HOOFDSTUK 4 DE WETSGESCHIEDENIS VAN ARTIKEL 24 IW Inleiding De algemene wetsgeschiedenis van de Iw De uitsluiting van de verrekeningsregels van het BW en de toepasselijkheid van de verrekeningsregels van de Fw De materiële vereisten van verrekening Verrekening bij een fiscale eenheid voor de vennootschapsbelasting De verrekeningsplicht en verrekeningsverklaring onder artikel 24 Iw Het tijdstip van verrekening Verrekening en verjaring 156 XI

5 4.9 Verrekening door de fiscus bij overdracht of verpanding van een belastingteruggaaf en bij derdenbeslag onder de fiscus Algemeen Verrekening bij overdracht of verpanding van een belastingteruggaaf Verrekening door de fiscus bij derdenbeslag Verrekening door de fiscus tijdens betalingsuitstel of uitstel van executie Verrekening door de fiscus indien beslag niet mogelijk is of bij opzettelijk toegebrachte schade De imputatievolgorde bij verrekening Contractuele verrekening onder de Iw Conclusies naar aanleiding van de wetsgeschiedenis 174 HOOFDSTUK 5 RECHTSPRAAK SINDS DE INVOERING VAN ARTIKEL 24 IW Inleiding Het BW-verrekeningsverbod, de relatie met de verrekeningsregels van de Fw en de verrekening bij een fiscale eenheid voor de vennootschapsbelasting Hof Amsterdam 23 mei 1996 (Bosselaar q.q./ontvanger): teruggaaf omzetbelasting en verrekening door de fiscus Rechtbank Haarlem 9 juni 1998 (Niehe en Lancée c.s./ontvanger): verrekening bij een fiscale eenheid voor de vennootschapsbelasting HR 15 januari 1999 (Wilderink q.q./ontvanger): verrekening bij een fiscale eenheid voor de vennootschapsbelasting tijdens faillissement Hof 's-hertogenbosch 16 januari 2001 (Latiers/Ontvanger): verrekening binnen een fiscale eenheid bij faillissement Hof 's-hertogenbosch 8 september 2009 (Buijsrogge q.q./staat): verrekening tijdens faillissement door de fiscus van een carry backteruggaaf met openstaande belastingschulden De verrekeningsverklaring onder artikel 24 Iw, de wijze van bekendmaking van de verrekening en de verplichting tot verrekening Hof 's-hertogenbosch 16 januari 2001 (Latiers/Ontvanger): verrekeningsplicht? 189 XII

6 5.3.2 HR 26 september 2003: verrekening van fiscale vorderingen en schulden vindt niet automatisch plaats Rechtbank 's-hertogenbosch 26 februari 2008 (Uitzendorganisatie/Ontvanger): wijze van bekendmaking van de verrekening De materiële vereisten van verrekening HR 22 november 2000 (Inspecteur/X): verrekening van inkomstenbelasting met premie volksverzekeringen is in casu niet mogelijk HR 14 februari 2003 (Ontvanger/Gemeenschappelijke Eigendom): verrekening door de fiscus ten aanzien van onderdelen van een fiscale eenheid omzetbelasting HR 29 oktober 2004 (Ontvanger/Van Kampen I): verrekening door de fiscus van een civielrechtelijke schuld met een belastingaanslag HR 14 juli 2006 (Ontvanger/Van Kampen II): verrekening door de fiscus van civielrechtelijke schulden en vorderingen Hof 's-hertogenbosch 28 juni 2007 (B/Ontvanger): verrekening door een belastingplichtige van een belastingschuld met een vordering uit onrechtmatige daad HR 27 november 2009 (Ontvanger/Van Kampen III): mag de ontvanger eigenbeslag leggen als verrekening op de voet van artikel 24 Iw 1990 niet is toegestaan? Verrekening door de fiscus bij overdracht of verpanding van een belastingteruggaaf Rechtbank Haarlem 9 juni 1998 (Niehe en Lancée c.s./ontvanger): cessie van een belastingteruggaaf zonder instemming van de ontvanger; verplichting met de cessie in te stemmen? Rechtbank 's-hertogenbosch 6 juni 2007 (Curator K&K Expeditie/Rabobank St. Michielsgestel): vordering op de fiscus tot teruggaaf is verpand aan de bank zonder instemming van de ontvanger Rechtbank Breda 30 juli 2008 (Verschueren/ Ontvanger): verrekening door de ontvanger ondanks diens instemming met een cessie van de vordering op de fiscus Verrekening en verjaring 210 XIII

7 5.7 Verrekening door de fiscus tijdens betalingsuitstel Hof Amsterdam 8 december 2005 (Interstate/ Ontvanger): verrekening door de fiscus van een teruggaaf omzetbelasting met een betwiste aanslag vennootschapsbelasting waarvoor uitstel van betaling is verleend Nationale Ombudsman 22 augustus 2008: uitstel van betaling door de ontvanger onder voorwaarde van een machtiging aan de ontvanger om tot verrekening over te gaan Contractuele verrekening onder de Iw HR 26 september 2003: is een verrekeningsafspraak in afwijking van artikel 24 Iw 1990 mogelijk? Rechtbank 's-hertogenbosch 26 februari 2008 (Uitzendorganisatie/ Ontvanger): verrekening vanwege een G-rekeningovereenkomst Rechtbank Zutphen 25 juni 2008 (First House/ Ontvanger): is een verrekeningsafspraak met de ontvanger mogelijk? Nationale Ombudsman 22 augustus 2008: uitstel van betaling door de ontvanger onder voorwaarde van een machtiging aan de ontvanger om tot verrekening over te gaan Conclusies naar aanleiding van de rechtspraak over artikel 24 Iw HOOFDSTUK 6 VERREKENING DOOR DE FISCUS BIJ INSOLVENTIE Inleiding Verrekening door de fiscus bij surséance van betaling Verrekening door de fiscus bij schuldsanering natuurlijke personen Verrekening door de fiscus bij faillissement Nadere verkenning van de verrekening door de fiscus bij faillissement aan de hand van casusposities Afrondende opmerkingen naar aanleiding van de behandelde casusposities 240 HOOFDSTUK 7 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN Inleiding Er bestaat geen specifieke noodzaak voor een eigen verrekeningsregime ten behoeve van de fiscus 243 XIV

8 7.3 Artikel 24 Iw 1990 wijkt af van essentiële vereisten voor verrekening, zonder een voldoende rechtvaardiging Artikel 24 Iw 1990 bevat diverse onvolkomenheden Artikel 24 Iw 1990 leidt op onderdelen tot een onnodige verslechtering van de positie van de fiscus Uit rechtsvergelijking blijkt dat een privaatrechtelijk verrekeningsysteem bij verrekening door de fiscus goed mogelijk is Aanbevelingen 251 SAMENVATTING 257 SUMMARY 267 Schematisch overzicht 277 Verkort aangehaalde literatuur 283 Jurisprudentieregister 287 Trefwoordenregister 293 Curriculum Vitae 311 XV