EVALUATIE VAN HET A-BLAD REINIGEN MET ZUREN EN LOGEN

Transcriptie

1 EVALUATIE VAN HET A-BLAD REINIGEN MET ZUREN EN LOGEN Auteurs: ir. A.H.B. Holtrop, Arbo Unie dr. P.T.J. Hoonakker, P2 Onderzoek & Advies mw. drs. M. ter Horst - Blokhuis, Blokhuis Arbo Advies dr. T. Spee, Arbouw mw. M. Vermeer, K.U. Nijmegen Bestelcode: ISBN: April 2010

2 2

3 INHOUDSOPGAVE SAMENVATTING INLEIDING Algemeen De afspraken in het A-blad Doelgroepen van de evaluatie Onderzoeksvragen Leeswijzer MATERIAAL EN METHODE RESULTATEN VAN DE VRAGENLIJSTEN Deelnemerspopulatie Schildersbedrijven Metselbedrijven Voegersbedrijven Het gebruik van alternatieven door metsel- en voegersbedrijven Vergelijking van antwoorden van metsel- en voegersbedrijven Bouwbedrijven die met zuren werken Risico s, instructies, beschermingsmiddelen, verdunnen en incidenten DISCUSSIE Respons Bekendheid en begrijpelijkheid van het A-blad Het gebruik van fluorwaterstof en ammonia Incidenten met zuren Alternatieven voor zuren Voorlichting en persoonlijke bescherming CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN Conclusies Aanbevelingen LITERATUUR BIJLAGE A: VRAGENLIJSTEN ZUREN EN LOGEN: WERKGEVERS Vragenlijst 'A-blad Reinigen met zuren en logen': werkgevers schildersbedrijf Vragenlijst 'A-blad Reinigen met zuren en logen': werkgevers voegersbedrijf Vragenlijst 'A-blad Reinigen met zuren en logen': werkgevers metselbedrijf

4 BIJLAGE B: VRAGENLIJST ZUREN EN LOGEN: WERKNEMERS Vragenlijst 'A-blad Reinigen met zuren en logen': werknemers schildersbedrijf Vragenlijst 'A-blad Reinigen met zuren en logen': werknemers voegersbedrijf Vragenlijst 'A-blad Reinigen met zuren en logen': werknemers metselbedrijf BIJLAGE C: DEELNEMERSPOPULATIE: WERKGEVERS

5 5

6 SAMENVATTING Bij diverse werkzaamheden in de bouwnijverheid kunnen werknemers met zuren en logen in aanraking komen. Vooral gevelreinigers, metselaars, voegers en tegelzetters gebruiken zuren en logen om vervuilde oppervlakten te reinigen. Schilders maken soms gebruik van ammonia (een loog). Geconcentreerde zuren en logen veroorzaken ernstige irritaties van de huid, maar ook kunnen er brandwonden ontstaan. Zuur of loog in de ogen kan leiden tot permanente blindheid. Bij inademing van dampen kunnen de keel en longen ernstig geïrriteerd raken. Vooral voor voegers vormen zuren in de bouw een substantieel risico. Van de werknemers in het voegersbedrijf die met zuren werken heeft 38% wel eens een ongeluk gehad met zuren, meestal zuur in de ogen. De helft van de ongevallen leidde tot verzuim. Vanwege de risico s van het werken met zuren en logen heeft Arbouw een A-blad werken met zuren en logen ontwikkeld. In dit A-blad hebben werkgevers en werknemers in de bouwnijverheid afspraken gemaakt om het werk bij het reinigen met zuren en logen te verbeteren. Afgesproken is de volgende producten niet meer toe te passen: - Fluorwaterstof voor gevelreiniging en cementsluierverwijdering. - Ammonia voor het reinigen van schilderwerk. Fluorwaterstof geeft bij huidcontact zeer ernstige en onherstelbare beschadiging van de huid. Ammonia is een bijtende damp die bij inademing de longen kan beschadigen. Het beëindigen van het gebruik van schadelijke/gevaarlijke producten is een bronmaatregel. Daarom kunnen deze afspraken als de belangrijkste in het A-blad worden beschouwd. Andere afspraken gaan over de keuze en de manier van aanleveren van de materialen, de hulpmiddelen en gereedschappen en de werkmethoden. In 2009 is het A-blad geëvalueerd door middel van een enquête onder werkgevers en werknemers in het schilders-, metsel- en voegbedrijf. Daaruit bleek dat het A-blad redelijk bekend en goed te begrijpen was. Ongeveer 40% van de werkgevers en ongeveer 25% van de werknemers kent het A-blad reinigen met zuren en logen. Alle werkgevers en de meeste werknemers vinden de vormgeving (redelijk) overzichtelijk en alle werkgevers en de meeste werknemers vinden het taalgebruik in het A-blad (redelijk) helder. 6

7 Fluorwaterstof wordt vrijwel niet meer gebruikt. In totaal minder dan 2% van de werkgevers en werknemers in het metsel-, voeg- en overig bedrijf gebruikt dit wel eens. Daaruit blijkt dat fluorwaterstof goed door andere producten of werkmethoden kan worden vervangen. Van de schilders(bedrijven) gebruikt 21% wel eens ammonia, maar het gebruik is meestal beperkt tot moeilijke ondergronden. De ervaringen met alternatieven voor ammonia zijn zeer goed. De meest gebruikte alternatieven zijn Universol en St. Marc. Ook ten aanzien van de andere afspraken in het A-blad zijn vorderingen gemaakt. Ongeveer de helft van de metselaars en voegers neemt maatregelen om smetten van de gevel te voorkomen: de gevel schoon achterlaten, de gevel direct reinigen en de ruimte tussen steiger en gevel afdichten. Ook past ongeveer de helft van de bedrijven alternatieve technieken toe, meestal direct reinigen met water of een schuursteentje. De bedrijven die deze methoden hebben geprobeerd, zijn er tevreden over en blijven deze alternatieven meestal gebruiken. Toch gebruikt nog ongeveer de helft van de metsel-, voeg- en overige bedrijven zuren. Meestal gaat het om zoutzuur. Werkgevers en werknemers zijn goed op de hoogte van de gevaren van zuren en logen. Beide groepen lezen het gevaarsetiket vrijwel altijd en de werkgevers lezen vrijwel altijd de informatie van de leverancier. Maar een oogdouche of stromend water ontbreken vaak op de werkplek. Gezien de incidenten met zuren zijn deze voorzieningen noodzakelijk. Om het gebruik van zuren in de bouw verder uit te bannen kunnen de volgende maatregelen worden genomen: - Maatregelen om smetten van de gevel te voorkomen meer propageren. - Meer nadruk leggen op alternatieven voor zuren: direct reinigen met water en gebruik van een schuursteentje. Voor het veilig werken met zuren kunnen de volgende maatregelen worden genomen: - Meer nadruk leggen op veilig werken met zuren. - Meer nadruk leggen op de noodzaak van een oogdouche of stromend water op de werkplek. Om het gebruik van ammonia verder uit te bannen kunnen de volgende maatregelen worden genomen: - Alternatieven ontwikkelen voor het gebruik van ammonia op moeilijke ondergronden. - Benadrukken van goede ervaringen met alternatieven zoals Universol en St. Marc. 7

8 1 INLEIDING 1.1 Algemeen Bij diverse werkzaamheden in de bouwnijverheid worden werknemers blootgesteld aan de risico s van het gebruik van zuren en logen. Zuren en logen worden in de bouwnijverheid gebruikt om vervuilde oppervlakten te reinigen. In de nieuwbouw wordt op deze wijze bijvoorbeeld cementsluier verwijderd van gevels, wanden en vloeren. De voeger gebruikt zuren om nieuw metselwerk te reinigen voordat er gevoegd wordt. Maar ook bij renovatie worden zuren en logen gebruikt om vervuilde gevels te reinigen. In de bouwnijverheid komen vooral gevelreinigers, metselaars, voegers en tegelzetters in aanraking met zuren en logen. Schilders maken soms gebruik van ammonia (een loog). Op diverse momenten kan men ongewenst in contact komen met zuren en logen. Geconcentreerde zuren en logen veroorzaken ernstige irritaties van de huid, maar ook kunnen er brandwonden ontstaan. Daarnaast bestaat gevaar voor oogcontact, wat kan leiden tot permanente blindheid. Bij inademing van dampen kunnen de keel en longen ernstig geïrriteerd raken. Logen zijn over het algemeen schadelijker dan zuren. Als een zuur direct met overvloedig water wordt weggespoeld, stopt de schadelijke werking. Logen kunnen hun bijtende werking echter ook nog na goed spoelen blijven voortzetten. Werkgevers en werknemers willen met dit A-blad bereiken dat het werken met zuren en logen gezonder wordt. Hierdoor wordt de kans op ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid kleiner en kan de kwaliteit van het werk verbeteren. 1.2 De afspraken in het A-blad In het A-blad Reinigen met zuren en logen hebben werkgevers en werknemers in de bouwnijverheid afspraken gemaakt om het werk bij het reinigen met zuren en logen te verbeteren. Afgesproken is de volgende producten niet meer toe te passen: - Fluorwaterstof voor gevelreiniging en cementsluierverwijdering. - Ammonia voor het reinigen van schilderwerk. 8

9 Fluorwaterstof geeft bij huidcontact zeer ernstige en onherstelbare beschadiging van de huid. Ammonia is een bijtende damp die bij inademing de longen kan beschadigen. Het beëindigen van het gebruik van schadelijke/gevaarlijke producten is een bronmaatregel. Daarom kunnen deze afspraken als de belangrijkste in het A-blad worden beschouwd. Andere afspraken gaan over de keuze en de manier van aanleveren van de materialen, de hulpmiddelen en gereedschappen en de werkmethoden. Dit betreft: Ten aanzien van voegwerk - De metselaar laat de gevel schoon achter. - Cementsluier wordt zo snel mogelijk na het voegen verwijderd met water. - Zuren of logen worden voor het verwijderen van cementsluier alleen gebruikt als geen andere methode van reinigen mogelijk is. - Openingen tussen de steiger en de gevel op het niveau waarop wordt gewerkt, worden waar mogelijk dicht gelegd. Ten aanzien van gevelreiniging - Conform de arbeidshygiënische strategie geldt als keuzeschema voor reiniging: 1. In plaats van 'chemische' middelen zoveel mogelijke alternatieve reinigingsmethoden gebruiken. 2. Als een alternatieve reinigingsmethode onvoldoende werkt, dan een 'chemisch' middel zonder gevaarsymbool gebruiken. 3. Als het voorgaande onvoldoende resultaat geeft, dan pas komt een middel met het symbool 'irriterend' in aanmerking. 4. 'Chemische' middelen worden alleen nog in pastavorm gebruikt. 1.3 Doelgroepen van de evaluatie Om een beeld te krijgen van de huidige situatie, is een evaluatie uitgevoerd onder werkgevers en werknemers in de bouwnijverheid. Specifiek gaat het om de volgende doelgroepen: Werkgevers en werknemers in het schildersbedrijf. Werkgevers en werknemers in het metselbedrijf. Werkgevers en werknemers in het voegersbedrijf. 9

10 1.4 Onderzoeksvragen De onderzoeksvragen van deze evaluatie luiden: Hoe groot is de bekendheid van het A-blad? Hoeveel werkgevers en werknemers zijn bekend met de risico s van zuren en logen in de bouw? In hoeverre is het gebruik van ammonia en fluorwaterstof beëindigd? Hoeveel werkgevers en werknemers passen de overige maatregelen uit het A-blad toe? Welke maatregelen zijn algemeen geaccepteerd? Welke maatregelen worden niet opgevolgd? 1.5 Leeswijzer In hoofdstuk twee wordt allereerst de werkwijze van de evaluatie beschreven. In hoofdstuk drie zijn de resultaten weergegeven van de enquêtes onder werkgevers en werknemers. Hoofdstuk 4 bevat de discussie en de conclusies en aanbevelingen zijn samengevat in hoofdstuk 5. In de bijlagen bij dit rapport zijn de originele enquêtes en ondersteunende tabellen met informatie te vinden. 10

11 2 MATERIAAL EN METHODE Het onderzoek is uitgevoerd door middel van een enquête onder werkgevers en werknemers. De aantallen verzonden formulieren zijn vermeld in tabel 1. De vragenlijsten zijn opgenomen in bijlage A (werkgevers) en B (werknemers). De NAW gegevens zijn aangeleverd door Cordares. Uit het bestand van schilders- en metselaarswerkgevers en werknemers is een aselecte steekproef getrokken. Van de voegersbedrijven zijn alle bekende werkgevers en werknemers benaderd. Tabel 1: Aantallen verzonden enquêteformulieren. Werkgevers Werknemers Schildersbedrijf Metselaarsbedrijf Voegersbedrijf De benaderde werkgevers hebben de vragenlijsten op het zakelijke adres ontvangen. De werknemers kregen deze lijst op het privé adres. De lijst werd in beide gevallen voorzien van een begeleidend schrijven van Arbouw waarin het doel van het onderzoek werd uitgelegd. Deelnemers konden de lijsten met een bijgevoegde antwoordenvelop retourneren. Twee weken na de eerste verzending is een rappel gestuurd naar degenen die nog niet hadden gereageerd. Voor de analyse van de vragenlijsten is gebruik gemaakt van het statistische programma S.P.S.S.. 11

12 3 RESULTATEN VAN DE VRAGENLIJSTEN 3.1 Deelnemerspopulatie Werkgevers Algemeen Van de 1243 verstuurde werkgeversvragenlijsten zijn er in totaal 218 geretourneerd en bruikbaar, een respons van 15,5%. In tabel 2 staat het aantal verstuurde vragenlijsten en de respons uitgewerkt per soort bedrijf. Tabel 2: Soort bedrijf, aantal uitgezette lijsten en responspercentage Werkgevers Aantal uitgezet Aantal retour Respons Schildersbedrijf % Metselbedrijf %* Bouwbedrijven die met zuren werken 25 Voegersbedrijf % *Werkgevers die met zuren werken komen uit het bestand werkgevers metselbedrijf. De respons van deze bedrijven en de metselbedrijven zijn opgeteld. Bij de metselbedrijven gaven veel respondenten aan geen metselbedrijf te zijn. Deze respondenten noemden hun bedrijven in het algemeen een bouwbedrijf of een aannemersbedrijf. Er is voor gekozen een splitsing aan te brengen tussen metselbedrijven en andere bouwbedrijven die met zuren werken. De antwoorden van de werkgevers die zich geen metselbedrijf noemen, maar wel met zuren werken, zijn apart geanalyseerd. De respondenten die aangaven geen metselbedrijf te zijn en ook niet met zuren te werken zijn uit het bestand verwijderd. Als gevolg van de misclassificaties in het bestand metselbedrijven zal de feitelijke respons hoger zijn dan de gemeten 13%. Echter, de werkelijke hoogte van de respons valt niet na te gaan. 12

13 3.1.2 Werknemers Van de 1445 verstuurde werknemersvragenlijsten zijn er 286 geretourneerd en bruikbaar, een respons van 19,8%. In tabel 3 staat het aantal verstuurde vragenlijsten en de respons uitgewerkt per beroep. Tabel 3: Aantallen vragenlijsten en respons per beroep Beroep Aantal uitgezet Aantal retour Respons Schilder % Metselaar % Voeger % 3.2 Schildersbedrijven Werkgevers Van de werkgevers die vallen onder de schildersbedrijven geeft 95% aan ook daadwerkelijk een schildersbedrijf te zijn. De grootste groep (87%) geeft aan werkzaam te zijn voor de sector onderhoud en renovatie. De meeste bedrijven (50%) werken in de woningbouw, 30% in de utiliteitsbouw en één bedrijf in de Grond-, Wegen Waterbouw. De grootteverdeling van de deelnemende werkgevers is opgenomen in bijlage C, tabel C % van de werkgevers heeft meer dan 100 werknemers. 20% van de werkgevers geeft aan of minder dan 5, of tussen de 5-10 of tussen de werknemers in dienst te hebben. In de tabel is tevens de grootteverdeling opgenomen van de bedrijven uit deze sector, zoals deze gold in 2005 [EIB: Sectorprofiel schilders-, afwerkings- en glaszetbedrijf (2006)]. De grootteverdeling van de respondenten komt niet geheel overeen met die van de sector. De kleine bedrijven zijn in de enquête ondervertegenwoordigd en de bedrijven met meer dan 20 werknemers zijn oververtegenwoordigd. 13

14 3.2.2 Werknemers Van de als schilders geregistreerde werknemers die een vragenlijst hebben ingevuld, geeft 98% aan werkzaam te zijn een schildersbedrijf. Hiervan geeft de grootste groep (77%) aan werkzaam te zijn voor de sector Onderhoud en renovatie, een kleinere groep (18%) in de woningbouw en 5% in de utiliteitsbouw. Vergeleken met de gemiddelde bedrijfsgrootte in het schildersbedrijf zijn werknemers uit kleine bedrijven oververtegenwoordigd. Die uit bedrijven met meer dan 100 werknemers zijn ondervertegenwoordigd (zie bijlage C, tabel C.1.2.) Gemiddeld is de werknemersgroep 48,7 jaar en gedurende 30,2 jaar werkzaam in het beroep, waarvan 12,7 bij de huidige werkgever. De steekproef is dus niet volledig representatief voor de schildersbranche. Oudere werknemers zijn oververtegenwoordigd, want de gemiddelde leeftijd in de schilderssector is 38,5 jaar Bekendheid van het A-blad Van de schildersbedrijven geeft 42% aan bekend te zijn met het A-blad Reinigen met zuren en logen van Arbouw. Hiervan kent het grootste gedeelte, 43%, het blad via internet, 29% heeft de brochure van Arbouw toegestuurd gekregen en bijna 24% heeft hem elders ontvangen of meegenomen. Één bedrijf heeft het blad zelf aangevraagd. Van de werkgevers die het A-blad kennen, heeft 67% de vragen hierover ingevuld. Al deze respondenten vinden de vormgeving overzichtelijk of redelijk overzichtelijk en het taalgebruik helder of redelijk helder. Van de werknemers geeft 29% aan het A-blad te kennen. Hiervan hebben de meeste werknemers (50%) de brochure ontvangen. Van de werknemers vindt 86% de vormgeving van het A-blad (redelijk) overzichtelijk en 85% vindt het taalgebruik helder of redelijk helder. De antwoorden op de vraag hoe de werknemers op de hoogte zijn gesteld van de inhoud van het A-blad zijn te vinden in tabel 4, voor werkgevers en werknemers. Het meest gegeven antwoord bij werkgevers is: mondeling op de hoogte gesteld. Bij werknemers betekent dit: brochure uitgereikt of ontvangen. Volgens de tabel verschilt de beleving van de wijze van overdracht van informatie tussen werkgevers en werknemers. Dit kan deels komen doordat werknemers langs meerdere wegen op de hoogte zijn gesteld. Ook kan de brochure bijvoorbeeld tijdens een beurs of manifestatie, dus niet van de werkgever, zijn ontvangen. Als reden om werknemers niet op de hoogte te stellen is aangegeven: werknemers zijn al bekend met het onderwerp, wij werken niet met zuren en logen en geen medewerkers in dienst. 14

15 Tabel 4: Wijze van op de hoogte stellen van de inhoud van het A-blad (werkgevers en werknemers) Wijze van op de hoogte stellen Aantal werkgevers (N=82) Aantal werknemers (n=121) Mondeling 11% 7% Brochure uitgereikt/ontvangen 0% 14% Brochure zelf aangevraagd 1% Zelf op internet bekeken 2% Toolboxmeeting 9% 7% Werkoverleg 4% 7% Cursus/voorlichting 5% 5% Werknemers zijn niet op de hoogte gesteld 7% Gebruik van ammonia Ammonia is een populair middel voor het ontvetten van te schilderen oppervlakken. Vanwege de oog- en luchtwegirritatie is afgesproken dat schildersbedrijven dit vervangen door alternatieven. Van de werkgevers geeft 87% aan dat ammonia niet (meer) wordt gebruikt. Dit geldt voor 74% van de werknemers. Vrijwel alle bedrijven (93% van de werkgevers en 92% van de werknemers) hebben wel eens alternatieve middelen uitgeprobeerd. Vaak hierbij gekozen voor een stof uit de PISA-lijst (werkgevers: 56% tegen 35% werknemers). Universol is het meest genoemd (67 werknemers en 50 werkgevers) met op de tweede plaats St.Marc, dat niet in PISA staat (36 werknemers en 11 werkgevers). Vrijwel iedereen die een alternatief heeft geprobeerd, is dit blijven gebruiken: 97% van de werkgevers en 82% van de werknemers. Van de werkgevers heeft 85% goede of zeer goede ervaringen met alternatieve ontvettingsmiddelen. Bij de werknemers is dit 82%. Als doorslaggevende reden om een alternatief te gaan gebruiken is de positieve ervaring binnen het bedrijf door 55% van de werkgevers, die een alternatief hebben uitgeprobeerd, genoemd. 36% noemt informatie uit de brancheorganisatie en de overige redenen (opdrachtgever, Arbouw, fabrikanten et cetera) zijn minder vaak genoemd. 15

16 Als belangrijke redenen om het alternatieve middel daadwerkelijk te blijven gebruiken noemen de werkgevers: De gezondheid en veiligheid van werknemers (n=56). De goede werking (n=41). Eenvoudig in gebruik (n=11). De werknemers noemen: De goede werking (n=63). Eenvoudig in gebruik (n=44). Snelle werking (n=10). Als ammonia wordt gebruikt noemen de schildersbedrijven als reden: De goede werking (n=8). Eenvoudig in gebruik (n=3). De snelle werking (n=2), nooit iets anders heeft (n=2). 3.3 Metselbedrijven Werkgevers Van de metselbedrijven werkt 32% in onderhoud/ renovatie De meeste metselbedrijven (90%) geven aan werkzaam te zijn in de woningbouw, een kleinere groep (61%) in de utiliteitsbouw, en één bedrijf (2%) in de Grond-, Weg- en Waterbouw. Doordat bedrijven in meerdere sectoren werkzaam kunnen zijn, komt het totaal boven de 100 %. De grootteverdeling van de deelnemende bedrijven is opgenomen in bijlage C, tabel C ,9% van de bedrijven heeft meer dan 100 werknemers. Het grootste deel van de bedrijven (39%) heeft medewerkers in dienst. In de tabel is tevens de grootteverdeling opgenomen van de werkgevers uit deze sector, zoals deze gold in 2005 [EIB: de bouwbedrijven in 2005 (2007)]. )]. De grootteverdeling van de bedrijven uit de enquête komt niet helemaal overeen met die van de sector, vooral de kleine bedrijven zijn in de enquête ondervertegenwoordigd en de grote oververtegenwoordigd. 16

17 3.3.2 Werknemers Van de als metselaar geregistreerde werknemers die een vragenlijst hebben ingevuld, geeft 92% aan ook daadwerkelijk metselaar te zijn. 37% is werkzaam bij een metselbedrijf. De overige zijn veelal werkzaam bij aannemers/bouwbedrijven. De grootste groep metselaars geeft aan werkzaam te zijn in de sector woningbouw (52%), een kleinere groep (35%) in Onderhoud/renovatie en 14% in de utiliteitsbouw. Vergeleken met de gemiddelde bedrijfsgrootte in het metselbedrijf zijn werknemers uit grote en kleine bedrijven iets oververtegenwoordigd. (Zie bijlage C, tabel C.2.2) Gemiddeld is de werknemersgroep 46,6 jaar en gedurende 27,7 jaar werkzaam in het beroep, waarvan 15,2 bij de huidige werkgever. De steekproef is dus niet volledig representatief voor de metselaarsbranche. Oudere werknemers zijn oververtegenwoordigd, want de gemiddelde leeftijd onder metselaars is 40,0 jaar Bekendheid van het A-blad 33% van de metselbedrijven is bekend met het A-blad Reinigen met zuren en logen van Arbouw. De helft van de werkgevers heeft de brochure toegestuurd gekregen van Arbouw. Een kwart heeft het blad van internet gelezen, 2 werkgevers (17%) heeft de brochure zelf aangevraagd en één bedrijf heeft het elders ontvangen of meegenomen. Alle werkgevers die het A-blad kennen vinden de vormgeving overzichtelijk of redelijk overzichtelijk en het taalgebruik helder of redelijk helder. Van de werknemers geeft 15% aan het A-blad te kennen. Deze vinden allemaal de vormgeving van het A-blad (redelijk) overzichtelijk en 90% vindt het taalgebruik helder of redelijk helder. De antwoorden op de vraag hoe de werknemers op de hoogte zijn gesteld van de inhoud van het A-blad zijn te vinden in tabel 5, voor werkgevers en werknemers. De toolboxmeeting blijkt, volgens werkgevers en werknemers, de belangrijkste route van op de hoogte stellen. Eén bedrijf geeft aan dat de werknemers niet op de hoogte zijn gesteld, omdat ze al bekend zijn met het onderwerp. 17

18 Tabel 5: Wijze van op de hoogte stellen van de inhoud van het A-blad (werkgevers en werknemers) Wijze van op de hoogte stellen Aantal werkgevers (n=13) Aantal werknemers (n=15) Mondeling 31% 27% Brochure uitgereikt/ontvangen 48% 47% Brochure zelf aangevraagd 17% 0% Zelf op internet bekeken 25% 0% Toolboxmeeting 46% 60% Werkoverleg 8% 7% Cursus/voorlichting 0% 17% Werknemers zijn niet op de hoogte gesteld 8% De afspraken in het A-blad Het gebruik van zuren Geen enkele werknemer in het metselbedrijf geeft aan fluorwaterstof te gebruiken. Één werkgever (2%) geeft aan dat in zijn bedrijf fluorwaterstof wordt gebruikt. Andere zuren worden nog frequent gebruikt. 27% van de werkgevers en 35% van de werknemers geeft aan zuren te gebruiken. Meestal gaat het om zoutzuur. Als belangrijkste reden om zuren te gebruiken noemen de werkgevers: - De goede werking (n=5). - De snelle werking (n=3). Zij kiezen voor zuren in vloeibare vorm, vanwege: - De goede werking(n=6). - De snelle werking (n=4). - En omdat ze eenvoudig in gebruik zijn (n=4). 17% van de werkgevers geeft aan wel eens een pasta geprobeerd te hebben. Slechts één werkgever is pasta blijven gebruiken. Geen enkele werknemer heeft ervaring met zuren in pastavorm. Vermindering van blootstelling aan zuren In het A-blad staan maatregelen die tot doel hebben het gebruik van zuren te verminderen. De afspraken met de antwoorden zijn samengevat in tabellen 6 en 7. De antwoorden gegeven door werkgevers en nemers laten dezelfde tendens zien, maar de werkgevers zijn iets positiever over toepassing van maatregelen. 18

19 Tabel 6: Werkgevers over werkwijze van metselaars Werkgevers Altijd/meestal (%) Af en toe/nooit (%) De metselaar laat de gevel schoon achter 95 5 De cementsluier wordt zo snel mogelijk na het voegen verwijderd met water De ruimte tussen de steiger en de gevel worden afgedicht Tabel 7: Metselaars over hun werkwijze Werknemers Altijd/meestal (%) Af en toe/nooit (%) De metselaar laat de gevel schoon achter De cementsluier wordt zo snel mogelijk na het voegen verwijderd met water De ruimte tussen de steiger en de gevel worden afgedicht Verder zijn er nog vragen gesteld over toepassing van alternatieve methoden. De uitwerking hiervan is weergegeven in paragraaf 3.5.(het gebruik van alternatieven door metselaars en voegers). 3.4 Voegersbedrijven Werkgevers Van de deelnemende bedrijven die vallen onder de voegersbedrijven geeft 97% (n=65) aan ook daadwerkelijk een voegersbedrijf te zijn. Van deze bedrijven werkt 59% in onderhoud/renovatie. De grootste groep (81%) geeft aan werkzaam te zijn in de woningbouw, 35% werkt in de utiliteitsbouw en één bedrijf in de Grond-, Weg- en Waterbouw. Doordat werkgevers in meerdere sectoren werkzaam kunnen zijn, komt het totaal boven de 100 %. De grootteverdeling van de deelnemende bedrijven is opgenomen in bijlage C, tabel C.3.1. Eén bedrijf heeft 51 tot 100 werknemers in dienst. Het grootste gedeelte van de bedrijven (60%) heeft minder dan 5 medewerkers in dienst. In de tabel is tevens de grootteverdeling opgenomen van de bedrijven in deze sector, zoals deze gold in 2005 [EIB: de bouwbedrijven in 2005 (2007)]. Deze komt redelijk overeen met de grootteverdeling van de responderende bedrijven. 19

20 3.4.2 Werknemers Van de als voeger geregistreerde werknemers die een vragenlijst hebben ingevuld, geeft 77% aan bij een voegersbedrijf te werken. De overigen werken bij verschillende werkgevers als bouw- en aannemersbedrijven, eigen voegbedrijf, metselbedrijf of vochtweringsbedrijf. Alle respondenten zijn voegers. De bedrijven waar de voegers werken zijn werkzaam in meerdere sectoren. Van de voegers werkt 33% in onderhoud/renovatie. De grootste groep geeft aan werkzaam te zijn voor de sector woningbouw (63%), een kleinere groep, 2% in de utiliteitsbouw en eveneens 2% in de Grond- weg- en waterbouw. Vergeleken met de gemiddelde bedrijfsgrootte in het voegersbedrijf zijn werknemers uit kleine bedrijven oververtegenwoordigd. Die uit bedrijven met meer dan 100 werknemers zijn ondervertegenwoordigd. Gemiddeld is de werknemersgroep 48 jaar en gedurende 29 jaar werkzaam in het beroep, waarvan 14,8 bij de huidige werkgever. De steekproef is dus niet volledig representatief voor de voegersbranche. Oudere werknemers zijn oververtegenwoordigd, want de gemiddelde leeftijd van het bouwplaatspersoneel is 39,4 jaar. Van de voegers zijn geen afzonderlijke gegevens bekend Bekendheid van het A-blad 50% van de voegersbedrijven is bekend met het A-blad Reinigen met zuren en logen van Arbouw. Tweederde van de werkgevers heeft de brochure toegestuurd gekregen van Arbouw, 16% heeft het blad van internet gelezen, 10% van de werkgevers heeft de brochure zelf aangevraagd en 7% heeft het elders ontvangen of meegenomen. Alle werkgevers die het A-blad kennen vinden de vormgeving (redelijk) overzichtelijk en het taalgebruik helder of redelijk helder. Van de werknemers kent 37% het A- blad. 95% hiervan vindt het A-blad (redelijk) overzichtelijk en eenzelfde percentage vindt het taalgebruik (redelijk) helder De antwoorden op de vraag hoe de werknemers op de hoogte zijn gesteld van de inhoud van het A-blad zijn te vinden in tabel 8, voor werkgevers en werknemers. Het mondeling op de hoogte stellen van de werknemers blijkt de belangrijkste manier. Als reden om werknemers niet op de hoogte te stellen is aangegeven: werknemers zijn al bekend met het onderwerp en wij werken niet met zuren en logen 20

21 Tabel 8: Wijze van op de hoogte stellen van de inhoud van het A-blad (werkgevers en werknemers) Wijze van op de hoogte stellen Aantal werkgevers (n=38) Aantal werknemers (n=28) Mondeling 58% 29% Brochure uitgereikt/ontvangen 8% 14% Brochure zelf aangevraagd 0% 0% Zelf op internet bekeken 0% 3% Toolboxmeeting 16% 11% Werkoverleg 8% 25% Cursus/voorlichting 5% 18% Werknemers zijn niet op de hoogte gesteld 5% 0% De afspraken in het A-blad Het gebruik van zuren Één voeger geeft aan fluorwaterstof te gebruiken en drie werkgevers geven aan dat in hun bedrijf fluorwaterstof wordt gebruikt. Andere zuren worden nog frequent gebruikt. 52% van de werkgevers en 67% van de werknemers geeft aan zuren te gebruiken. Meestal gaat het om zoutzuur. 35% van de werkgevers en 17% van de werknemers heeft wel eens zuren in pastavorm uitgeprobeerd. Als reden voor het uitproberen geven werkgevers o.a. aan: - voorschrift van de steenfabrikanten; - eis van de opdrachtgever; - het A-blad van Arbouw. Noch de werkgevers, noch de werknemers zijn zuren in pastavorm blijven gebruiken. De voegersbedrijven gebruiken zuren vanwege: - De goede werking (n=31). - Eenvoudig in gebruik (n=17). - De snelle werking (n=10). Zij kiezen voor zuren in vloeibare vorm vanwege: - De goede werking(n=29). - Eenvoudig in gebruik (n=15). - De snelle werking (n=10). 21

22 Vermindering van blootstelling aan zuren In het A-blad staan maatregelen die tot doel hebben het gebruik van zuren te verminderen. De afspraken met de antwoorden zijn samengevat in tabel 9. De antwoorden gegeven door werkgevers en werknemers laten eenzelfde tendens zien. Tabel 9: De voegersbedrijven over werkwijzen van metselaars en voegers Altijd/meestal (%) Af en toe/nooit (%) Wg Wn Wg Wn De metselaar laat de gevel schoon achter De cementsluier wordt zo snel mogelijk na het voegen verwijderd met water De ruimte tussen de steiger en de gevel worden afgedicht Het gebruik van logen De vraag naar het gebruik van logen op kalkhoudende steen is door 63 van de 67 werkgevers ingevuld. Geen van de bedrijven gebruikt loog voor het verwijderen van cementsluier na het voegen. Zes werknemers geven aan gebruik te maken van logen bij het verwijderen van cementsluier. 3.5 Het gebruik van alternatieven door metsel- en voegersbedrijven In het A-blad wordt een aantal alternatieven voor het gebruik van zuren genoemd. Deze zijn van toepassing op metsel- en voegbedrijven. Daarom zijn de resultaten van deze twee soorten bedrijven naast elkaar vermeld. In tabel 10 is vermeld hoeveel bedrijven en werknemers alternatieven hebben uitgeprobeerd en zijn blijven gebruiken. Tabel 10: Het gebruik van alternatieven ja, wg (%) ja, wn (%) ja, wg (%) ja, wn (%) Metselbedrijven Voegersbedrijven Heeft u wel eens alternatieve middelen uitgeprobeerd? Bent u het alternatieve middel blijven gebruiken? 70 * 80 * 51 * 57 * * van degenen die de eerste vraag met `ja`hebben beantwoord. 22

23 Tabel 11 bevat een samenvatting van de soorten toegepaste alternatieven. Tabel 11: Soorten toegepaste alternatieven Metselbedrijven (%) Voegersbedrijven (%) Wg Wn Toelichting Wg Wn Toelichting Water Schuursteentje Anders, namelijk Anders, namelijk 20 Ander schoonmaakmiddel. Barox (2x), Hoge drukreiniger (3x), met een spons, met zwartsel bijkleuren en Scale con liquid building. 21 Azijn, hoge druk spuit, menging water en oplossing, natte spons, schuurspons, stalen borstel, suikerwater, warm water met suiker In tabel 12 staan de ervaringen met de alternatieven genoemd Tabel 12: Ervaringen met alternatieven Metselbedrijven Voegersbedrijven Wg (%) Wn (%) Wg (%) Wn (%) (Zeer) goed Matig/slecht Azijnzuur, milieuvriendelijke zuren, schoonmaakazijn, biotex, water onder druk. 4 Baron, HG, Sardex Forte Baroli, schuursteen met water of Barok, staalborstel De werkgevers in het metselbedrijf gebruiken alternatieven vanwege: - Positieve ervaringen binnen het eigen bedrijf (n=9). - Incidenten met zuren en/of logen (n=9). - Eis van de opdrachtgever (n=4). Zij zijn de alternatieven blijven gebruiken vanwege: - Een goede werking (n=6). - Eenvoudig in gebruik (n=5). - Beter voor de gezondheid en veiligheid van de werknemers (n=5). 23

24 De werkgevers in het voegersbedrijf gebruiken alternatieven vanwege: - Eis van de opdrachtgever (n=17). - Voorschriften van steenfabrikanten (n=10). - Positieve ervaringen binnen het eigen bedrijf (n=9). Zij zijn de alternatieven blijven gebruiken vanwege: - Beter voor de gezondheid en veiligheid van de werknemers (n=12). - Eenvoudig in gebruik is (n=9). - Goede werking (n=2)/ Goedkoop (n=2)/ Nooit iets anders geprobeerd is (n=2). De werknemers in het metselbedrijf gebruiken alternatieven vanwege: - Beter voor de gezondheid en veiligheid (n=19). - Eenvoudig in gebruik is (n=19). - Goede werking (n=7) /Goedkoop (n=7). De werknemers in het voegersbedrijf gebruiken alternatieven vanwege: - Beter voor de gezondheid en veiligheid van de werknemers (n=9). - Eenvoudig in gebruik is (n=6). - Goede werking (n=3). Er zijn meer metselbedrijven (70%) dan voegerbedrijven (51%) een alternatief, na uitproberen, blijven gebruiken. Metselaars melden negatieve aspecten als ervaringen met alternatieven: - Trage en minder goede werking (n=2). - Duur (n=2). - Omslachtig in het gebruik (n=2). Voegers melden: - Trage werking (n=3). - Omslachtig in het gebruik (n=1). - Beschadigingen door een schuursteentje (n=1). 24

25 3.6 Vergelijking van antwoorden van metsel- en voegersbedrijven De vragen over maatregelen ter vermindering van blootstelling zijn zowel aan de metsel- als aan de voegersbedrijven gesteld. Deze maatregelen zijn van belang voor de voeger, maar in een aantal gevallen ligt het initiatief tot de maatregelen bij de metselaar. Tabel 13 toont een vergelijking tussen de gegeven antwoorden. Tabel 13: Vergelijking van antwoorden op vragen naar preventieve maatregelen metselaar/voeger. Maatregel Antwoord: altijd/meestal (%) Metselaar Voeger Wg Wn Wg Wn De metselaar laat de gevel schoon achter De cementsluier wordt zo snel mogelijk na het voegen verwijderd met water De ruimte tussen steiger en gevel wordt afgedicht De metselaar oordeelt kennelijk positiever over het schoon achterlaten van de gevel dan de voeger. Voor de andere twee maatregelen lopen de meningen minder uiteen. Alleen geven meer metselaarswerkgevers aan dat de gevel zo snel mogelijk na het voegen wordt gereinigd. Voegers geven vaker aan zuren te gebruiken dan metselaars, zoals blijkt uit tabel 14. Tabel 14: Gebruik van zuren door metselaars en voegers Antwoord: altijd/meestal (%) Metselaar Voeger Wg Wn Wg Wn Gebruik van zuren Bouwbedrijven die met zuren werken Bouwbedrijven die met zuren werken zijn de bedrijven die waren geregistreerd als metselbedrijf, maar aangaven dit niet te zijn. 25

26 3.7.1 Werkgevers De werkgevers die vallen onder bouwbedrijven die met zuren werken zijn aannemers- en bouwbedrijven. Van deze bedrijven werkt 68% in onderhoud/renovatie. De grootste groep (76%) geeft aan werkzaam te zijn in de woningbouw, en 56% werkt in de utiliteitsbouw. Doordat werkgevers in meerdere sectoren werkzaam kunnen zijn, komt het totaal boven de 100 %. De grootteverdeling van de deelnemende bedrijven is opgenomen in bijlage C, tabel C.4. 8% van de bedrijven heeft meer dan 100 werknemers. Het grootste gedeelte van de bedrijven heeft werknemers (40%) en (32%) in dienst Bekendheid van het A-blad 36% van de bouwbedrijven is bekend met het A-blad Reinigen met zuren en logen. 40% van de deelnemende bouwbedrijven heeft het blad van internet gelezen, 30% heeft de brochure toegestuurd gekregen van Arbouw, 20% van de werkgevers heeft de brochure zelf aangevraagd en 10% heeft het elders ontvangen. 89% van de werkgevers vindt de indeling van het A-blad (redelijk) overzichtelijk en eenzelfde percentage vindt het taalgebruik (redelijk) helder. In tabel 15 is aangegeven hoe de werkgevers hun werknemers op de hoogte hebben gesteld van de inhoud van het A-blad. Het werkoverleg is het vaakst genoemd. Twee werkgevers geven aan dat de werknemers niet op de hoogte zijn gesteld, omdat ze al bekend zijn met het onderwerp. Tabel 15: Wijze waarop de werkgevers hun werknemers op de hoogte stellen van de inhoud van het A-blad Wijze van op de hoogte stellen Aantal - (n) Mondeling 2 Brochure uitgereikt 2 Toolboxmeeting 3 Werkoverleg 4 Cursus/voorlichting 0 Werknemers zijn niet op de hoogte gesteld 2 Voor de bouwbedrijven zijn een aantal werkwijzen van invloed op de veiligheid of op de blootstelling aan zuren en/of logen, opgenomen in de afspraken van het A-blad. In tabel 16 staan de antwoorden hierop uitgewerkt. 26

27 Tabel 16: Beheersmaatregelen Maatregel Altijd/meestal (%) Af en toe/nooit (%) Laat de metselaar de gevel schoon achter? 96 4 Wordt de ruimte tussen de steiger en gevel afgedicht? Wordt de cementsluier zo snel mogelijk na het voegen verwijderd met water? Zuren Alle responderende bedrijven maken gebruik van zuren bij het verwijderen van cementsluiter na het voegen. Zij gebruiken voornamelijk zoutzuur. Twee bouwbedrijven gebruiken fluorwaterstof. De bouwbedrijven gebruiken zuren veelal vanwege: - de goede werking (n=11), - de snelle werking (n=5), - of hebben nooit iets anders geprobeerd (n=5). Zij kiezen voor zuren in vloeibare vorm vanwege: - de goede werking (n=16), - eenvoud in gebruik (n=13), - de snelle werking (n=6). Drie bedrijven hebben wel eens zuren in pastavorm uitgeprobeerd. Zij deden dit door informatie van de brancheorganisatie (n=2) of omdat het een eis van de opdrachtgever was (n=2). Geen enkel bouwbedrijf is zuur in pastavorm blijven gebruiken, redenen hiervoor zijn de slechte of minder goede werking (n=2) of omdat het omslachtig in gebruik is (n=1) Logen Twee bedrijven maken bij kalkhoudend steen gebruik van logen bij het verwijderen van cementsluier na het voegen. Eén bedrijf heeft een pasta uitgeprobeerd. De ervaringen waren matig en het bedrijf is geen pasta blijven gebruiken. 27

28 3.7.5 Alternatieven 40% van de bouwbedrijven gebruikt wel eens alternatieven in plaats van logen of zuren. Water (5 maal) wordt het meest frequent als alternatief middel gebruikt, maar ook een schuursteentje (2 maal). Drie bedrijven gebruiken andere alternatieven, namelijk borstelen, stoom of een product van HG. De ervaringen met het alternatieve middel waren even vaak matig als goed (beide 50%). De belangrijkste redenen om een alternatief te proberen zijn voorschriften van steenfabrikanten (n=4) en informatie van de brancheorganisatie (n=3). Zeven bedrijven zijn het alternatief blijven gebruiken, omdat het beter is voor de gezondheid en veiligheid van de werknemers (n=4) of eenvoudig is in gebruik (n=3). De belangrijkste redenen om het alternatief niet meer te gebruiken was de slechte of minder goede werking en omslachtig in gebruik (n=2). 3.8 Risico s, instructies, beschermingsmiddelen, verdunnen en incidenten In deze paragraaf worden de uitkomsten van de bedrijven in alle sectoren (schilders-, metsel, voegers- en bouwbedrijven) en hun werknemers samen vermeld. Risico s en instructies Tabel 17 vermeldt welke informatie van de leveranciers door werkgevers en werknemers wordt gelezen. Veruit de meeste bedrijven (84 95%) en zeer veel werknemers (83 88%) letten op het gevaarsetiket. Zeer veel bedrijven (80 87%) lezen de instructies van de leverancier. De werknemers (53 68%) lezen deze minder vaak. Tabel 17: Het letten op een gevaarsetiket en de instructies van de leverancier Letten op etiket Schildersbedrijf Metselbedrijf Voegersbedrijf Bouwbedrijf Wg (%) Wn (%) Wg (%) Wn (%) Wg (%) Wn (%) Wg (%) Altijd/meestal Af en toe/nooit Instructie leverancier lezen Altijd/meestal Af en toe/nooit Gegevens over voorlichting van werknemers en bekendheid met risico s zijn vermeld in tabel 18. De meeste werkgevers (84 91%) en werknemers (65 83%) kennen de risico s van zuren en/of logen. Meer werkgevers (38 72%) dan werknemers (25 44%) geven aan voorlichting over de risico s te hebben gegeven respectievelijk gehad. Vaak wordt geen voorlichting geven, maar het middel ook niet gebruikt. 28

29 Tabel 18: Voorlichting en bekendheid met risico s Werkgevers Bekend met risico s Werknemers voorlichting gehad Geen voorlichting, maar werken er wel mee Geen voorlichting, er wordt geen gebruik van gemaakt Wg Wn (%) (%) Wg Wn Wg Wn Wg Wn (%) (%) (%) (%) (%) (%) Schildersbedrijf Metselbedrijf Voegersbedrijf Bouwbedrijf Beschermingsmaatregelen De resultaten van navraag naar het type maatregelen dat is genomen staan in tabel 19. Het meest worden persoonlijke beschermingsmiddelen genoemd. Stromend water en/of een oogdouche ontbreken vaak. Van de werknemers in het metselbedrijf noemen slechts 17 respondenten stromend water of een oogdouche. Tabel 19: Maatregelen genomen op de werkplek (aantallen) Werkgevers Schildersbedrijf Metselbedrijf Voegersbedrijf Bouwbedrijf Wg (n) Wn (n) Wg (n) Wn (n) Wg (n) Wn (n) Wg (n) Geen Werkplek goed afgeschermd Stromend water aanwezig Oogdouche aanwezig Gebruik van persoonlijke beschermingsmi ddelen Anders, namelijk: 4 Er mag niet mee gewerkt worden Geen zuren en logen Ruime werkvloer (steiger) 10 29

30 In tabel 20 is aangegeven welke persoonlijke beschermingsmiddelen worden gebruikt bij het inborstelen/kwasten/rollen van zuren en/of logen. Dit zijn vooral handschoenen. Tabel 20: Persoonlijke beschermingsmiddelen gebruikt bij het inborstelen/ kwasten/rollen van zuren en/of logen PBM Schildersbedrijf Metselbedrijf Voegersbedrijf Bouwbedrijf Wg (n) Wn (n) Wg (n) Wn (n) Wg (n) Wn (n) Wg (n) Gelaatscherm Volgelaatsmasker met filter Oogbescherming in combinatie met ademhalingsbescherming Handschoenen van PVC of neopreen Voorschoot van PVC of neopreen Vloeistofdicht pak met daaraan vaste laarzen en handschoenen van PVC of neopreen Laarzen Geen

31 In tabel 21 is aangegeven welke specifieke maatregelen voor het werken met zuren en/of logen worden toegepast. Tabel 21: Specifieke maatregelen bij het werken met zuren en/of logen Maatregel Schildersbedrijf Metselbedrijf Voegersbedrijf Bouwbedrijf Wg (%) Wn (%) Wg (%) Wn (%) Wg (%) Wn (%) Wg (%) In de werkplaats vaatjes met zuren en/of logen met een tapkraantje gebruikt Op de bouwplaats vaatjes met zuren en/of logen met een tapkraantje gebruikt De container of Altijd emmer met zuur of loog is duidelijk herkenbaar gemaakt met een waarschuwingsetiket Meestal Er wordt toezicht gehouden op het verdunnen en/of werken met zuren en/of logen Toezicht Altijd tweede werknemer aanwezig Het waarschuwingsetiket is vrijwel altijd aanwezig op een container of emmer met zuur of loog, hoewel volgens de werknemers minder vaak dan volgens de werkgevers. Toezicht of een tweede werknemer zijn vrijwel altijd aanwezig bij gebruik van zuren en/of logen. 31

32 Verdunnen In tabel 22 is vermeld waar de zuren of logen worden verdund. Schilders(bedrijven) krijgen ammonia meestal gebruiksklaar aangeleverd. Metsel-, voegers- en bouwbedrijven verdunnen het zuur vrijwel altijd op de bouwplaats. Tabel 22: Verdunnen van zuren en/of logen Waar worden zuren/logen verdund? Schildersbedrijf Metselbedrijf Voegersbedrijf Bouwbedrijf Wg (%) Wn (%) Wg (%) Wn (%) WG (%) Wn (%) Wg (%) Ter plekke, op de bouwplaats (n=16) In de werkplaats, zuren en/of logen worden verdund aangeleverd op de bouwplaats Zuren en/of logen worden gebruiksklaar aangeleverd door de fabrikant Tabel 23 vermeldt hoe de zuren en logen worden aangeleverd en verdund. Het overgrote deel van de geconcentreerde zuren en/of logen wordt in vaatjes van 5 tot 10 liter aangeleverd. Metselbedrijven schaffen vrij vaak grotere verpakkingen aan. 32

33 Tabel 23: Verpakking en verdunning Aanschaf van geconcentreerde zuren en/of logen gebeurt in. Wie voert de verdunningen uit? De persoon, die de verdunningen uitvoert, heeft een speciale instructie gevolgd. Hoe wordt de verdunning gemaakt? * = niet gevraagd Vaatjes van 5 tot 10 liter Grotere verpakkingen Eén aangewezen persoon Meerdere personen Schildersbedrijf Metselbedrijf Voegersbedrijf Bouwbedrijf Wg (%) Wn (%) Wg (%) Wn (%) Wg (%) Wn (%) Wg (%) 84 --* Zuur of loog wordt toegevoegd aan een ruime hoeveelheid water Water wordt toegevoegd aan zuur of loog Onbekend Voegersbedrijven hebben vaker één aangewezen persoon die de verdunningen uitvoert dan de andere werkgevers. Voor schilders-, metsel- en voegersbedrijven geldt dat ongeveer de helft van de personen, die de verdunningen uitvoert, een speciale instructie heeft gevolgd. Voor bouwbedrijven ligt dat aantal veel lager, namelijk één op de drie personen. 33

34 Werknemers geven een veel lager percentage aan, bij metselbedrijven geeft bijvoorbeeld 7% aan een instructie te hebben gehad. Hoe werkgevers verdunningen maken verschilt per soort bedrijf, maar de verschillen zijn niet groot. Water blijkt vaak aan zuur te worden toegevoegd, wat gevaarlijk is door de warmte die daarbij vrijkomt. In tabel 24 staan de persoonlijke beschermingsmiddelen, toegepast bij het verdunnen van zuren en logen, opgesomd. Handschoenen en oogbescherming (w.o. gelaatsscherm en volgelaatsmasker) blijken het meest te worden gebruikt. Tabel 24: Persoonlijke beschermingsmiddelen worden bij het verdunnen Schildersbedrijf Metselbedrijf Voegersbedrijf Bouwbedrijf Wg (%) Wn (%) Wg (%) Wn (%) Wg (%) Wn (%) Wg (%) Gelaatscherm Volgelaatsmasker met filter Oogbescherming in combinatie met ademhalingsbescherming Handschoenen van PVC of neopreen Voorschoot van PVC of neopreen Vloeistofdicht pak met daaraan vaste laarzen en handschoenen van PVC of neopreen Laarzen Geen

35 Incidenten De werkgevers herinneren zich weinig incidenten met zuren en logen. Eén schildersbedrijf en één voegersbedrijf herinneren zich een incident. Er was daarbij geen sprake van verzuim en/of ziekenhuis opname. Bij werknemers geeft 23% van de voegers aan wel eens een ongeluk gehad met zuren of logen. Daarbij was in 12,5% van de gevallen sprake van verzuim. Van de schilders en metselaars melden respectievelijk 10% en 5% een incident. Bij de voegers die met zuren werken bedraagt dit percentage 38. De aard van de incidenten is meestal contact van het zuur of loog met de hand of het oog. Oorzaken zijn veelal het niet goed opletten en het haastig te werk gaan, zie tabel 25. Tabel 25: Toedracht van ongevallen gemeld door werknemers Toedracht ongeval Schildersbedrijf (n) Metselbedrijf (n) Voegersbedrijf (n) Niet goed opgelet Te haastig gewerkt Droeg geen handschoenen Handeling van een andere werknemer

36 4 DISCUSSIE 4.1 Respons De respons op de enquête over het gebruik van zuren en logen in de bouw is laag te noemen. Evaluaties van andere A-bladen (bestratingsmaterialen, glaszetten, steigerelementen) leveren responspercentages van 40% of meer op. Voor deze evaluatie is de respons gemiddeld over alle doelgroepen 17,8%. Bij de werkgevers is het hoogste percentage respons bij de voegers met 29% en bij de werknemers bij de schilders, met 24%. Bij telefonische contacten met enkele bedrijven is naar de reden gevraagd waarom de enquête niet is ingevuld. Het antwoord was in alle gevallen dat er niet met zuren werd gewerkt waaruit ten onrechte de conclusie is getrokken dat de vragenlijst niet van toepassing was. Andere onderzoekers vinden overigens niet veel hogere respons percentages. Uit een literatuuronderzoek van Hoonakker et al (2010) blijkt dat respons percentages op enquêtes onder bouwbedrijven tussen 8 en 27% ligt. De grootte van de bedrijven komt zowel bij werkgevers als bij werknemers redelijk overeen met de grootteverdeling in de bedrijfstak. Om deze redenen wordt de uitkomst van de enquête als representatief beschouwd, ook al zijn de responderende werknemers ouder dan het gemiddelde in de bedrijfstak. 4.2 Bekendheid en begrijpelijkheid van het A-blad Gemiddeld over alle branches blijkt 40% van de werkgevers het A-blad te kennen. Dit is een vrij normaal aantal. Bij de drie eerder genoemde A-bladen varieerde de bekendheid van 40 tot 66%. De bekendheid van het A-blad was het hoogst onder de voegersbedrijven (50%) en het laagst onder de metselaarsbedrijven (33%). De meeste schildersbedrijven kennen het blad via internet. De meeste metsel- en voegersbedrijven hebben het A-blad van Arbouw toegestuurd gekregen. Alle werkgevers vonden de indeling van het A-blad overzichtelijk tot redelijk overzichtelijk en het taalgebruik helder tot redelijk helder. Dit duidt er op dat het blad geschikt is voor de doelgroep. Ook onder werknemers is het A-blad, dat zich richt tot de werkgever, vrij bekend. Gemiddeld 25% van de werknemers kent het A-blad. Ook hier is het A-blad het bekendst bij de voegers (37%) en het minst bekend bij de metselaars (15%). Het overgrote deel van de werknemers, 85 tot 95%, vond de indeling van het A-blad overzichtelijk tot redelijk overzichtelijk en het taalgebruik helder tot redelijk helder. Dit mag een opvallend hoog percentage worden genoemd voor een uitgave die op de werkgever is gericht. Mondeling de inhoud overbrengen, al dan niet via een toolboxmeeting, is voor de werkgever de meest gebruikelijke manier om de 36

37 werknemer op de hoogte te stellen van het A-blad. Relatief veel schilders hebben de brochure ontvangen. Uit de respons kan worden geconcludeerd dat het A-blad redelijk bekend en zeer begrijpelijk is. 4.3 Het gebruik van fluorwaterstof en ammonia Fluorwaterstof wordt nog slechts sporadisch gebruikt. In totaal 1,7% (5/300) van de werkgevers en werknemers in het metsel-, voeg- en overig bedrijf geeft aan wel eens fluorwaterstof te gebruiken. Dit betreft 1 werkgever metselbedrijf, 3 werkgevers voegbedrijf, en 1 voeger. Gezien dit geringe aantal lijkt het er op dat fluorwaterstof als reinigingsmiddel voor metsel- en voegwerk niet meer nodig is. In totaal geeft 21% (43/203) van de schilderswerkgevers en -werknemers aan nog wel eens ammonia te gebruiken. Veel bedrijven doen dat alleen in specifieke gevallen. In het protocol voorbehandelen en schilderen van asbestcement materialen wordt het ontvetten met ammonia bijvoorbeeld nog specifiek genoemd. De ervaringen met alternatieven zijn zeer positief. 85% (149/175) van de werkgevers en werknemers noemt de ervaringen goed of zeer goed. De meest gebruikte alternatieven zijn Universol en St. Marc. 4.4 Incidenten met zuren Vooral voegers melden incidenten met zuren. Van de werknemers in het voegersbedrijf die met zuren werken heeft 38% (15/40) wel eens een ongeluk gehad met zuren. Meestal ging het daarbij om zuur in de ogen. De helft van de gevallen leidde tot verzuim. Dit onderstreept dat zuren in de bouw een substantieel risico zijn. 4.5 Alternatieven voor zuren Zuren worden nog frequent gebruikt. In totaal geeft 42% (125/300) van de werkgevers en werknemers in het metsel-, voeg- en overig bedrijf geeft aan wel eens zuren (exclusief fluorwaterstof) te gebruiken. Meestel gaat het om zoutzuur. Ook alternatieven die worden genoemd, zoals Barox, HG Cementreiniger en Cementex, bevatten zoutzuur. Geconcludeerd kan dus worden dat ongeveer de helft van de metsel-, voeg- en overige bedrijven zuren gebruikt. Enkele bedrijven en werknemers hebben zuren in pastavorm uitgeprobeerd, maar de ervaringen daarmee zijn negatief. Vrijwel niemand is een pasta blijven gebruiken. 37