Middelengebruik bij jongeren in Vlaanderen: een internationaal perspectief.

Transcriptie

1 Middelengebruik bij jongeren in : een internationaal perspectief. Inleiding Op 23 en 30 november 200 organiseerde het Vlaamse Agentschap Zorg en Gezondheid de gezondheidsconferentie voor het vastleggen van de gezondheidsdoelstellingen voor tabak-, alcohol- en drugsgebruik. In het eindrapport Middelengebruik in, een stand van zaken worden onder andere de resultaten uit de studie Jongeren en Gezondheid gebruikt om een zicht te krijgen op de huidige situatie in. Dit rapport bundelt de gegevens over het ooit gebruik, de beginleeftijd van gebruik, occasioneel gebruik, regelmatig gebruik en zwaar gebruik van tabak, alcohol, cannabis en andere illegale drugs. Ook het meervoudig gebruik komt aan bod (gelijktijdig gebruik van verschillende middelen). Verder wordt ook dieper ingegaan op het gebruik van de hulpverlening en de gezondheids- en maatschappelijke schade van middelengebruik. Dit artikel plaatst vooral de resultaten van de studie Jongeren en Gezondheid met betrekking tot roken, alcohol en drugs binnen een internationaal perspectief en dan meer bepaald ten opzichte de omliggende regio s,,, en. Daarnaast wordt ook vergeleken met de extremen (hoogste en laagste prevalenties). Voor de uitgebreide internationale resultaten van de landen en regio s die deelnemen aan de HBSC-studie verwijzen we naar het internationale rapport dat te vinden is op: Methode De studie Jongeren en Gezondheid in maakt deel uit van de internationale studie Health Behaviour in School-aged Children Study (HBSC). Meer informatie over de internationale studie is te vinden op : en op Het internationale rapport legt de nadruk op de ongelijkheden tussen jongeren. Zo worden leeftijdsverschillen, geslachtsverschillen, geografische verschillen en verschillen in welvaart van het gezin besproken in relatie tot de verschillende gezondheidsgedragingen. De welvaart van het gezin werd gemeten via een schaal van vragen, die peilen naar het bezit van computers, het bezit van auto s, het hebben van een eigen kamer, en het op vakantie gaan. De significantie van de verschillen werd nagegaan door design-adjusted chi²- testen. Hierna worden ook deze aspecten besproken. In de grafieken worden de resultaten voor (in het wit) en (in het blauw) telkens apart weergegeven. Ook het minimum en maximum percentage, net zoals het percentage (in het rood) van alle deelnemende landen worden getoond. De resultaten van worden telkens weergegeven in het oranje. Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde Universiteit Gent

2 Roken Tabaksgebruik is een belangrijke predictor van ziekte en mortaliteit bij volwassenen 2. Roken veroorzaakt zowel problemen op korte termijn (zoals astmatische klachten), als op lange termijn (bijvoorbeeld longkanker) 2,3. Voor jongeren is het een belangrijk risicogedrag, waarmee geëxperimenteerd wordt in hun zoektocht naar hun eigen identiteit en autonomie. De meeste rokers raken verslaafd vóór ze de volwassen leeftijd bereikt hebben. Uitstellen van de leeftijd waarop voor het eerst een sigaret wordt gerookt verlaagt het risico op verslaving 5. De Vlaamse gezondheidsdoelstelling stelt dat tegen 205 het percentage rokers bij de personen van 5 jaar en jonger niet hoger mag zijn dan %. Initiatie tabaksgebruik Grafiek toont het percentage 5-jarigen die antwoorden 3 jaar of jonger te zijn geweest bij het roken van de eerste sigaret. Er werd gevraagd wat de leeftijd was waarop de jongere voor het eerst een sigaret gerookt heeft, met de specificatie dat dit meer is dan alleen een trekje. max. (Estland) - min (Israël) max. (Oostenrijk) / min. (Israël) Grafiek : Percentage 5-jarigen die hun eerste sigaret gerookt hebben op 3 jaar of jonger. In heeft 2% van de en 22% van de reeds een sigaret gerookt op 3 jaar of jonger. Dit geslachtsverschil is niet significant. scoort hierbij onder het van de deelnemende landen dat ligt op 28% voor de en 3% voor de 2 WHO. Chapter : Neclected Global Epidemics: three growing threats. In: World Health Report 2003: Shaping the Future US Department of Health and Human Services. Preventing tobacco use among young people: a report of the surgeon general. US department of Health and Human Services, Public Health Service, Centres for Disease Control, Centre for Health Promotion and Education, Office on Smoking and Health; Atlanta, Georgia: 99 Lamkin L, Houston TP : Nicotine dependency and adolescents : Preventing and treating. Prim Care 998, 25: Sussman S, Dent CW, Severson H, Burton D and Flay BR. Self-quitting among adolescent smokers. Prev Med 998, 2: A9-A28. Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde Universiteit Gent 2

3 . Ook in vergelijking met en de buurlanden doet het beter. In de buurlanden werden eveneens geen geslachtsverschillen geobserveerd. In geen van de landen werd een relatie gevonden tussen initiatie van tabaksgebruik en welvaart binnen het gezin. Wekelijks roken Hier geven we de percentages weer van de jongeren die op het moment van de bevraging minstens wekelijks, inclusief dagelijks, roken. De antwoordmogelijkheden waren elke dag, elke week maar niet elke dag, minder dan elke week, en ik rook niet. Minder dan 0,5% van de -jarige jongeren rookt wekelijks. Ook in en de buurlanden roken % of minder van de -jarigen wekelijks. Op de leeftijd van 3 jaar (grafiek 2) rookt reeds % van de en % van de wekelijks. en de buurlanden hebben vergelijkbare percentages. Het algemene ligt op % voor de en de. Er werden geen geslachtsverschillen geobserveerd in, en de buurlanden. max. (Rusland) 5 -/ / 5 / min. (Noorwegen/Zweden) max. (Groenland) 22 - / 5 / min. (Israël) Grafiek 2: Percentage 3-jarige jongeren die wekelijks roken Op 5 jaar liggen de percentages reeds hoger (grafiek 3): % van de en 8% van de roken ten minste wekelijks. Hiermee zit rond het algemeen dat 9% is voor de en 8% voor de. Vergeleken met de buurlanden doen de het beter in en. Bij de heeft echter de hoogste prevalentie wekelijkse rokers, terwijl in slechts % van de wekelijks rookt. In, en zijn er significante geslachtsverschillen te observeren. Meisjes roken er significant meer dan. In zijn het vooral degenen uit gezinnen met een lage welvaart die meer kans hebben om ten minste wekelijks te roken. In, en geldt dit enkel voor. Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde Universiteit Gent 3

4 max. (Groenland) 85 - / / min. (US/Canada) 8 max. (Groenland) 8 / / / min. (Israël) Grafiek 3: Percentage 5-jarige jongeren die wekelijks roken Alcohol Alcoholgebruik is onderdeel van verschillende culturen en tevens één van de grote globale risicofactoren voor sociale en fysieke schade en ziekte. Alcoholgebruik bij jongeren is geassocieerd met schoolproblemen, drinken en druggebruik in de toekomst 8, ongepland en risicovol seksueel gedrag 9, ongevallen 0, en verschillende fysieke en emotionele problemen. De Vlaamse gezondheidsdoelstelling stelt dat tegen 205 bij personen van 5 jaar en jonger het percentage dat meer dan keer per maand drinkt niet hoger mag zijn dan %. Het drinken van alcohol op jonge leeftijd is een voorspeller voor problemen met alcohol in het latere leven. Dronkenschap is een indicator van alcoholmisbruik. Er zijn sterke associaties tussen alcoholmisbruik en een reeks van andere gedragingen en condities zoals roken, illegaal druggebruik, seksueel risicogedrag, depressieve en angststoornissen, Rehm J et al. Alcohol use. In: Ezzati M et al, eds. Comparative quantification of health risks. Global and regional burden of disease attributable to selected major risk factors. Geneva, WHO, 200: Grunbaum JA, Kann L, Kinchen S, Ross J, Hawkins J, Lowry R et al. Youth risk behavior surveillance - United States, Morbidity and Mortality Weekly Report 200; 53:-9 8 Guo J, Collins LM, Hill KG, Hawkins JD. Developmental pathways to alcohol abuse and dependence in young adulthood. J Stud Alcohol 2000; : Eaton DK, Kann L, Kinchen S, Ross J, Hawkins J, Harris WA et al. Youth risk behavior surveillance - United States, MMWR Surveill Summ 200; 55: National Highway Traffic Safety Administration. Traffic safety facts, 2002: Alcohol Washington D. C., National Center for Statistics and Analysis Tomlinson KL, Brown SA, Abrantes A. Psychiatric comorbidity and substance use treatment outcomes of adolescents. Psychology of Addictive Behaviors 200; 8:0-9. Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde Universiteit Gent

5 Wekelijks alcohol drinken De jongeren werden gevraagd hoe vaak ze een alcoholische drank nuttigden op basis van een lijst met dranken zoals bier, wijn, sterke drank, alcopops en andere dranken die alcohol bevatten. De antwoordmogelijkheden gingen van dagelijks tot nooit. De resultaten geven de percentages aan van de jongeren die minstens wekelijks een of meer van deze alcoholische dranken drinken. Grafiek toont de percentages van het wekelijks alcohol drinken bij -jarigen. Bij de - jarigen drinkt 2% van de en % van de in minstens wekelijks alcohol. Het ligt op 3% voor de en % voor de. Er is geen significant verschil tussen het percentage en die wekelijks drinken op jaar. In,,, en werden wel geslachtsverschillen geobserveerd. Meer van jaar drinken wekelijks alcohol in vergelijking met van jaar , 2 min. (Noorwegen) 20 - Nederl., 3, 2 min. (o.a. Noorwegen, Spanje, ) Grafiek : Percentage -jarige jongeren die wekelijks alcohol drinken. Bij 3-jarigen is het wekelijks alcohol gebruiken bij gestegen tot % en bij zelfs tot % (grafiek 5). Dit geslachtsverschil is statistisch significant (p<.05). Ook in,, en zijn de geslachtsverschillen significant: meer drinken wekelijks alcohol op 3 jaar in vergelijking met van 3 jaar. zit wel nog steeds onder het algemeen dat 9% voor de is en 3% voor de. Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde Universiteit Gent 5

6 - / min. (o.a. Noorwegen, ) / / min. (Noorwegen) Grafiek 5: Percentage 3-jarige jongeren die wekelijks alcohol drinken. Bij 5-jarigen is het wekelijkse alcoholgebruik 22% bij de en 38% bij de (grafiek ). Ook hier weer is een significant geslachtsverschil vast te stellen (p<.05), net zoals in en de buurlanden. staat hierbij op de 5e plaats binnen de deelnemende (vooral Europese) landen. min. (Noorwegen) / min. (Portugal) Grafiek : Percentage 5-jarige jongeren die wekelijks alcohol drinken. Het algemene ligt op 2% bij de en 3% bij de. Kijken we naar onze buurlanden, dan heeft alleen een hoger percentage jongeren die minstens wekelijks alcohol drinken. Er werd geen relatie gevonden tussen wekelijkse alcoholconsumptie en de welvaart van het gezin in België. In en hebben de jongeren die uit een gezin komen met een hoge welvaart meer kans om wekelijks alcohol te drinken dan jongeren uit gezinnen met een lagere welvaart. In geldt dit enkel voor en in enkel voor. Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde Universiteit Gent

7 Dronkenschap De resultaten die getoond worden zijn de percentages van de jongeren die aangaven reeds twee of meer keer dronken te zijn geweest. De jongeren werden gevraagd of ze reeds zoveel alcohol hadden gedronken zodat ze echt dronken waren. De antwoordmogelijkheden gaan van nee, nooit tot ja, meer dan 0 keer. Bij de -jarige Vlaamse is het percentage dat reeds meer dan keer dronken is geweest % en bij de 3%. Dit geslachtsverschil is significant (p<.05). ligt rond het algemeen van 2% voor de en % voor de. In, en zijn minder dan 0,5% van de -jarige reeds dronken geweest. In ligt dit percentage bij de op % en in op 2%. Bij de -jarige ligt dit percentage hoger met 2% in,, en en 5% in. In,, en zijn deze geslachtsverschillen significant. max. (Wales) / min. (Noorwegen/Zweden) max. (Wales) / / / min. (Macedonië) Grafiek : percentage 3-jarigen die aangeven reeds meer dan keer dronken te zijn geweest. Bij de 3-jarigen zijn reeds % van de en 8% van de reeds twee of meer keer dronken geweest (grafiek ). Dit geslachtsverschil is ook hier niet significant. doet het hier beter dan het algemene waar 9% van de en 3% van de aanduidden reeds twee of meer keer dronken te zijn geweest. In is het geslachtsverschil wel significant. Daar zijn meer dan op 3 jaar meer dan keer dronken geweest. Bij de 5-jarigen rapporteerde 23% van de en 33% van de dat ze reeds 2 keer of meer dronken zijn geweest (grafiek 8). Dit geslachtsverschil is statistisch significant, net zoals in en de buurlanden. Het van de studie ligt op 30% voor de en 3% voor de die reeds twee keer of meer dronken zijn geweest. Vergeleken met de buurlanden, heeft hogere percentages van dronkenschap bij. Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde Universiteit Gent

8 max. (Denemarken) / min. (Malta) max. (Denemarken) / min. (Israël) Grafiek 8: percentage 5-jarigen die aangeven reeds meer dan keer dronken te zijn geweest. 0 Dronkenschap bij jongeren is in niet gerelateerd met welvaart in het gezin. Bij in en, bestaat er daarenten wel een significante relatie tussen welvaart binnen het gezin en dronkenschap. Het percentage uit gezinnen met een hoge welvaart die reeds meer dan keer dronken zijn geweest ligt hoger dan bij uit gezinnen met een lagere welvaart. Initiatie dronkenschap De resultaten geven de percentages weer van de 5-jarigen die 3 jaar of jonger waren toen ze voor het eerst dronken waren. max. (Estland) / min. (Italië) max. (Engeland) / / min. (o.a. Italië/ Macedonië, ) Grafiek 9: percentage 5-jarigen die aangeven 3 jaar of jonger te zijn bij eerste dronkenschap. Tien percent van de Vlaamse en 2% van de Vlaamse gaven aan dat ze 3 jaar of jonger waren toen ze voor de eerste maal dronken waren (geen significant geslachtsverschil). Het algemene ligt iets hoger met 3% van de en % van de die op 3 jaar of jonger reeds voor de eerste maal dronken waren. Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde Universiteit Gent 8

9 In, en werden wel geslachtsverschillen gevonden. Meer gaven aan dat ze 3 jaar of jonger waren bij de eerste dronkenschap dan. In en zijn het vooral de uit families met een lage welvaart die voor de eerste keer dronken waren op 3 jaar of jonger in vergelijking met uit gezinnen met een hoge welvaart. Cannabisgebruik Cannabisgebruik geeft zowel gezondheidsrisico s, psychosociale gevolgen als wettelijke consequenties 2,3. Frequent gebruik van cannabis wordt geassocieerd met slechte eindresultaten op school, lager inkomen, werkloosheid en een lagere inschatting van de levenssatisfactie. De Vlaamse gezondheidsdoelstelling beoogt tegen 205 bij de personen van jaar en jonger het percentage dat ooit cannabis of een andere illegale drug heeft gebruikt niet hoger mag zijn dan %. In de internationale studie waren enkel de vragen rond cannabisgebruik verplicht op te nemen en dit enkel voor de 5-jarigen. Cannabis is dan ook de meest gebruikte illegale drug in de Europese Unie. Ooit gebruik van cannabis In grafiek 0 staan de resultaten van de 5-jarigen die minstens keer cannabis gebruikt hebben in hun leven. De jongeren werden gevraagd of ze ooit cannabis genomen hadden in hun leven. De antwoordmogelijkheden gingen van nooit tot 0 keer of meer. Zeventien procent van de 5-jarige Vlaamse en 25% van de 5-jarige Vlaamse hebben ooit cannabis gebruikt. Dit geslachtsverschil is statistisch significant (p<.05). Met deze resultaten liggen de percentages in iets hoger dan het algemene dat ligt op % voor de en 2% voor de die ooit cannabis gebruikt hebben. Bij de Vlaamse zijn het vooral degene uit families met een lage welvaart die meer kans hebben om reeds cannabis gebruikt te hebben. In en de buurlanden werd geen relatie gevonden tussen ooit gebruik van cannabis en welvaart binnen het gezin. Ondanks dat iets hoger scoort dan het in de studie, doet het beter dan en de buurlanden (met uitzondering van voor de en, en voor de ). 2 MacCoun RJ. Drugs and the law: a psychological analysis of drug prohibition. Psychological Bulletin 993, 3: Rey J. M., Sawyer M., Raphael B., Patton G. C., Lynskey M. Mental health of teenagers who use cannabis. Br J Psychiatry 2002; 80: 2 2. Fergusson DM, Boden JM. Cannabis use and later life outcomes. Addiction 03, 99-9, Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde Universiteit Gent 9

10 max. (Zwitserland) / / min. (Roemenië/ Finland) max. (Canada) / min. (Roemenië/ Griekenland) Grafiek 0: percentage 5-jarigen die ooit cannabis gebruikt hebben. Recent gebruik van cannabis De percentages van de 5-jarigen die minstens keer cannabis gebruikt hebben in de laatste 30 dagen staan in grafiek. De antwoordmogelijkheden gingen van nooit tot 0 keer of meer. max. (Canada) / min. (Roemenië) max. (Canada) / - min. (Roemenië/ Griekenland) Grafiek : percentage 5-jarigen die recent (laatste 30 dagen) cannabis gebruikt hebben. In heeft % van de en 2% van de de laatste 30 dagen ten minste keer cannabis gebruikt. Dit verschil tussen en is significant. De Vlaamse zitten hiermee op het algemene dat ook % is. De zitten boven het algemene van 8%. Toch doet hier iets beter dan de omringende landen (uitgezonderd ). Er werd geen relatie gevonden tussen recent cannabis gebruik en welvaart binnen het gezin. Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde Universiteit Gent 0

11 Besluit De gezondheidsdoelstelling over roken stelt dat tegen 205 minder dan % van de min 5- jarigen mag roken. telt bij de 5-jarige % wekelijkse rokers en bij de 5-jarige 8% die wekelijks roken. Alhoewel geen relatie werd gevonden tussen een vroege rookinitiatie (3 jaar of jonger) en welvaart binnen het gezin, zijn het vooral de jongeren uit gezinnen met een lage welvaart die wekelijks roken. De resultaten van rookinitiatie en wekelijks roken in bij jongeren zijn relatief beter dan de resultaten in onze buurlanden, met uitzondering van het wekelijks roken bij de 5-jarige. De gezondheidsdoelstelling over alcohol stelt dat tegen 205 bij personen van 5 jaar en jonger het percentage dat meer dan keer per maand drinkt niet hoger mag zijn dan %. In drinkt momenteel echter 22% van de 5-jarige en 38% van de 5- jarige wekelijks alcohol. Meer dan van 5 jaar drinken wekelijks alcohol en zijn tevens meer dan één keer dronken geweest. Alcohol drinken en dronkenschap is in niet gerelateerd aan de welvaart van het gezin. De vroege initiatie van dronkenschap daarentegen is in bij gerelateerd met een lage welvaart van het gezin. De Vlaamse jongeren verschillen niet veel van de ons omringende regio s en landen. De -jarigen scoren lager, de 5-jarigen scoren hoger. De gezondheidsdoelstelling over illegale drugs stelt dat tegen 205 bij de personen van jaar en jonger het percentage dat ooit cannabis of een andere illegale drug heeft gebruikt niet hoger dan % mag zijn. Op 5-jarige leeftijd hebben reeds % van de en 25% van de cannabis gebruikt. Zes procent van de 5-jarige en 2% van de 5- jarige hebben recentelijk cannabis gebruikt (laatste 30 dagen). Meer dan gebruiken cannabis in. Meer uit gezinnen met een lage welvaart hebben ooit cannabis gebruikt dan uit gezinnen met een hoge welvaart. De Vlaamse en zitten hiermee boven het internationale, maar lager dan de percentages van,, en. Contact en team De studie Jongeren en Gezondheid is te vinden op: De verantwoordelijke onderzoekers zijn Prof. Dr. Lea Maes en Dr. Carine Vereecken. Contactpersoon: Anne Hublet (Anne.Hublet@UGent.be) Adres: Universiteit Gent Factulteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde Watersportlaan Gent Tel: De internationale studie Health Behaviour in School-aged Children is te vinden op Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde Universiteit Gent