Jongeren en Gezondheid 2006: Roken

Transcriptie

1 Resultaten HBSC - Roken Jongeren en Gezondheid : Roken Inleiding Ondanks de vele rapporten en boodschappen over de negatieve gevolgen van roken, blijft tabaksgebruik de grootste vermijdbare oorzaak van sterfte in de wereld. Rookgedrag wordt doorgaans geïnitieerd tijdens de adolescentie en de meeste rokers raken verslaafd vóór ze de volwassenleeftijd bereikt hebben. Hoe vroeger de leeftijd waarop de eerste sigaret wordt gerookt, hoe groter de kans op verslaving. Naast de gevolgen op lange termijn zoals verhoogd risico op cardiovasculaire problemen, chronisch obstructieve longaandoeningen en longkanker, heeft roken ook gevolgen op korte termijn (dus ook reeds tijdens de adolescentie) zoals verminderde longfunctie, verminderde fysieke fitheid, astmatische klachten, hoesten en kortademigheid. Zowel individuele factoren als omgevingsfactoren spelen een rol in het rookgedrag van jongeren. Jongeren hebben meer kans om te roken indien hun ouders, oudere broers zussen, of vrienden roken. Vrienden spelen daarbij ook nog een rol bij het aanleveren van sigaretten of andere tabaksproducten, ze doen de perceptie van de jongere over de algemene rookprevalentie in de populatie stijgen en helpen zo een norm te creëren waarin roken aanvaard is. Op individueel niveau zijn een negatief zelfbeeld en stressvolle gebeurtenissen belangrijke predictoren voor roken bij jongeren. Methodiek: vragen rond tabaksgebruik Voor de algemene beschrijving van de studie en de steekproef, welke bestaat uit. leerlingen tussen en jaar, wordt verwezen naar de desbetreffende fact sheets op In een eerste vraag wordt gepeild naar de lifetimeprevalentie van tabak (heb je ooit tabak gerookt?). De tweede vraag gaat na wat de frequentie van gebruik is (hoe vaak rook je momenteel? Dagelijks; minstens maal per week maar niet elke dag; minder dan maal per week of nooit). De combinatie van beide vragen laat toe na te gaan wie voor het eerst probeert, wie experimenteert en wie een regelmatig gebruiker is geworden. Beide vragen werden reeds in voorgaande surveys bevraagd en laten aldus toe om trends na te gaan. Het aantal sigaretten die de laatste dagen gerookt werden, wordt bevraagd met antwoordmogelijkheden gaande van geen naar meer dan sigaretten per dag. De leeftijd waarop de eerste sigaret werd gerookt, wordt ook bevraagd. Verder worden vragen gesteld over de omgeving van de jongeren. Een eerste vraag gaat na of de jongeren thuis mogen roken. Een tweede reeks vragen gaat na of belangrijke personen in de omgeving van de jongere roken, namelijk vader, moeder en hun beste vriend of vriendin. WHO. Chapter : Neclected Global Epidemics: three growing threats. In: World Health Report : Shaping the Future.. Lamkin L, Houston TP : Nicotine dependency and adolescents : Preventing and treating. Prim Care 99, :-. Sussman S, Dent CW, Severson H, Burton D and Flay BR. Self-quitting among adolescent smokers. Prev Med 99, : A9-A. US Department of Health and Human Services. Preventing tobacco use among young people: a report of the surgeon general. US department of Health and Human Services, Public Health Service, Centres for Disease Control, Centre for Health Promotion and Education, Office on Smoking and Health; Atlanta, Georgia: 99. Tyas SL, Pederson LL. Psychosocial factors related to adolescent smoking : a critical review of the literature. Tob Control, 99, :9-. Glendinning A, Inglis D. Smoking behaviour in youth: the problem of low self-esteem? J Adolesc. 999 Oct;():-. Anda Rf, Croft JB, Felitti VJ, Nordenberg D, Giles WH, Williamson DF, Giovino GA. Adverse childhood experiences and smoking during adolescence and adulthood. JAMA. 999 Nov ;():- Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde Universiteit Gent

2 Resultaten HBSC - Roken Resultaten Ooit gebruik van tabak In grafiek zijn de resultaten van het ooit roken van tabak naar leeftijd weergegeven. In het algemeen is een daling te observeren in vergelijking met. Over de leeftijden heen daalt de lifetimeprevalentie (ooit gerookt) bij de van,% in naar,% in (chi² =,; df = ; p <,). Bij daalt het ooit gebruik van tabak van,% in naar,% in (chi² =,; df = ; p <,). Grafiek : lifetimeprevalentie (ooit tabak gerookt) naar leeftijd Naar opleidingsniveau zijn de grootste dalingen te observeren in het en (grafiek ). In het ( en samen) daalt het ooit gebruik van tabak van,% in naar,% in (chi² =,; df = ; p <,); terwijl in het het ooit gebruik van tabak daalt van,% in naar,% in (chi² =,; df = ; p <,). In het is er een lichte daling van 9,9% in naar,9% in (chi² =,; df = ; p =,) vooral dankzij een daling bij de (chi² =,; df = ; p <,). Voor uit het werd geen significant verschil gevonden. Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde Universiteit Gent

3 Resultaten HBSC - Roken Grafiek : ooit gebruik van tabak naar opleiding Huidig rookgedrag bij jongeren De resultaten van het dagelijks roken bij jongeren bevinden zich in grafiek. Ook hier valt een daling te observeren. Over de leeftijden heen vinden we een daling van het dagelijks roken bij de van,9% in naar,9% in (chi² =,; df = ; p <,). Bij de daalt het dagelijks roken van,% in naar,% in (chi² =,; df = ; p <,). De daling is vooral te wijten aan het dalende aantal dagelijkse rokers bij de - en de - jarige jongeren en dit zowel voor als voor. Bij de jongere leeftijdsgroepen was het percentage dagelijks roken reeds vrij laag en worden geen significante verschillen gevonden tussen en, met uitzondering van de - jarige (chi² =,; df = ; p <,). Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde Universiteit Gent

4 Resultaten HBSC - Roken Grafiek : dagelijks roken naar leeftijd Grafiek : dagelijks roken naar opleiding Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde Universiteit Gent

5 Resultaten HBSC - Roken In grafiek bevinden zich de resultaten van dagelijks roken naar opleiding. Het percentage dagelijks rokende jongeren daalt in alle opleidingsniveaus. Jongeren uit het roken echter nog steeds meer dan jongeren uit het (: chi² = 9,; df = ; p <,; : chi² =,; df = ; p <,), die op zich weer vaker dagelijks roken dan jongeren uit het (: chi² =,; df = ; p <,; : chi² =,; df = ; p <,). Een daling in het dagelijks roken kan ook het gevolg zijn van een stijging in het wekelijks (maar niet dagelijks) roken. Jongeren roken vaak als ze in groep zijn of uitgaan tijdens het weekend. Door het rookverbod op scholen, wordt de kans om te roken op schooldagen beperkt. We stellen echter vast dat ook het percentage van jongeren die alleen wekelijks roken maar niet dagelijks, stabiel is gebleven of gedaald is (grafiek ). Slechts een beperkt aantal jongeren rookt alleen wekelijks. De resultaten voor de - jarige en de - jarige zijn gelijk doorheen de verschillende jaren. Grafiek : wekelijks, maar niet dagelijks, roken naar leeftijd Bekijken we de resultaten naar opleiding in grafiek, dan stellen we vast dat de prevalentie van het wekelijks roken stabiel gebleven is in de laatste jaar. Bij de van het, stellen we een lichte stijging vast van het wekelijks roken met %. Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde Universiteit Gent

6 Resultaten HBSC - Roken Grafiek : wekelijks, maar niet dagelijks, roken naar opleiding Als jongeren roken, dan doen ze dit het vaakst dagelijks. Er is slechts een klein percentage wekelijkse (maar niet dagelijks) rokers. Dit zou kunnen wijzen dat jongeren die starten met roken vlug verslaafd worden aan nicotine. Een dagelijkse portie nicotine is dan nodig om het hunkeren naar sigaretten tegen te gaan. Een volgende vraag gaat na hoeveel de jongeren roken. In grafiek zijn de resultaten naar leeftijd weergegeven. De zware rokers vindt men vooral terug bij de - jarigen. % van de en % van de roken meer dan een pakje sigaretten per dag. Bekijkt men alleen de rokers, dan is dat % van de rokende - jarige en % van de - jarige. Ook van de rokende - jarige rookt 9% (% van de totale leeftijdsgroep) reeds meer dan een pakje per dag. De meeste jongeren roken tussen en sigaretten per dag. In grafiek staan de resultaten van het aantal sigaretten dat gerookt wordt naar opleiding. Zeven percent van de uit het en % van de uit het roken meer dan pakje per dag. Zetten we dit om naar alleen de rokers, dan is dat % van de rokende uit het en % van de rokende uit het. Voor de rokende jongeren uit het en liggen de percentages zware rokers lager: % en % voor de rokende en uit het en % voor de rokende en uit het. Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde Universiteit Gent

7 Resultaten HBSC - Roken Grafiek : aantal sigaretten naar leeftijd % % % % % % % % % % % meer dan sigaretten per dag - sigaretten per dag - sigaretten per dag - sigaretten per dag minder dan sigaret per dag minder dan sigaret per week geen Grafiek : aantal sigaretten naar opleiding % % % % % % % % % % % meer dan sigaretten per dag - sigaretten per dag - sigaretten per dag - sigaretten per dag minder dan sigaret per dag minder dan sigaret per week geen Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde Universiteit Gent

8 Resultaten HBSC - Roken Leeftijd roken eerste sigaret De beginleeftijd van het roken van een eerste sigaret, een belangrijke predictor voor toekomstig roken, bevindt zich in grafiek 9. Alleen de - jarigen werden hierin opgenomen. Van de % van de die zegt te roken of gerookt te hebben, begon % op jarige leeftijd of eerder. Tien percent van de zegt jaar of jonger te zijn geweest wanneer ze een eerste sigaret gerookt hebben. Van de % van de die zegt reeds gerookt te hebben, deed % dit op jarige leeftijd of eerder. De meerderheid van de - jarige jongeren begint te roken tussen hun en jaar. Grafiek 9: beginleeftijd roken - jarigen jaar of jonger jaar of ouder In grafiek bevinden zich de resultaten van de beginleeftijd van het roken naar opleiding (alleen - jarigen). Elf percent van de uit het en begonnen reeds te roken op jaar of jonger in vergelijking met % van de uit het (geen significant verschil; chi² =,; df = ; p =,). Bij de zijn er ook geen grote verschillen naar opleiding te observeren. Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde Universiteit Gent

9 Resultaten HBSC - Roken Grafiek : beginleeftijd roken naar opleiding % 9% % % % % % % % % % 9 9 jaar of jonger jaar of ouder 9 Omgeving van de jongeren De directe omgeving van de jongeren is belangrijk omdat het de jongere al dan niet kan beschermen tegen het roken. Hoe ouder men wordt, hoe meer jongeren thuis mogen roken. Op - jarige leeftijd mogen % van de roken thuis (altijd of soms) en % van de. Bij de - jarigen mogen % van de thuis roken en 9% van de. Bij de jongste leeftijdsgroepen is dit slechts -%. In grafiek staan de resultaten van de adolescenten die al dan niet thuis mogen roken naar opleiding. Hierin werden zowel de rokende als niet rokende adolescenten opgenomen. De meerderheid van de adolescenten (tweede en derde graad) mogen thuis nooit roken. Meer jongeren uit het mogen thuis roken dan jongeren uit het en. Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde Universiteit Gent 9

10 Resultaten HBSC - Roken Grafiek : roken thuis naar opleiding % 9% % % % % 9 9 % % % % % ja, altijd ja, soms neen, nooit Grafiek toont de relatie tussen het thuis mogen roken en het zelf roken van de jongere. Van de jongeren die thuis mogen roken, rookt % dagelijks. Dit in tegenstelling tot de jongeren die thuis niet mogen roken waarvan slechts % dagelijks rookt. Deze relatie is significant (chi² =,; df = ; p <,) en blijft significant nadat voor leeftijd en opleidingsniveau gecontroleerd wordt. Grafiek : relatie tussen thuis mogen roken en zelf roken % 9% % % % % % % % % % ja, altijd ja, soms neen, nooit dagelijkse roker wekelijkse roker minder dan wekelijkse roker geen roker Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde Universiteit Gent

11 Resultaten HBSC - Roken Het roken van belangrijke personen uit de omgeving van de jongere is een voorspeller voor het eigen rookgedrag. We denken hierbij in de eerste plaats aan de ouders van de jongere. In grafiek staan de resultaten van het roken van vader en moeder naar opleiding. Zowel vaders als moeders van jongeren uit het zijn vaker dagelijkse rokers dan ouders van jongeren uit het. De prevalentie van het dagelijks roken van ouders van jongeren uit het ligt er tussenin. Grafiek : vader en moeder rookt naar opleiding % 9% % % % 9 % % % % % % 9 VADER VADER 9 MOEDER MOEDER dagelijks af en toe rookt niet weet ik niet heb deze persoon niet Indien de vader rookt, is de kans groter dat de kinderen ook roken (chi²=,; df=; p <,). Van de rokende vaders (dagelijks of af en toe), rookt,% van de kinderen ten minste wekelijks (= wekelijks + dagelijks). Van de vaders die niet roken, rookt 9,% van de kinderen ten minste wekelijks. In een logistische regressie gecontroleerd voor leeftijd, geslacht en het roken van de moeder in het gezin, vinden we een odds ratio van,. Met andere woorden, indien de vader rookt, heeft de jongere, keer meer kans om zelf te roken. Deze relatie is significant met een 9% betrouwheidsinterval van, tot,9. Hetzelfde, maar met een sterker verband, kan geobserveerd worden bij de moeders (chi²=,; df=; p <,). Van de rokende moeders, rookt,% van de kinderen ten minste wekelijks. Terwijl 9,% van de kinderen ten minste wekelijks rookt, indien de moeder niet rookt. Controleren we deze relatie voor leeftijd, geslacht en voor het roken van de vader in het gezin, dan is dit signifcant met een odds ratio van, (9% betrouwbaarheidsinterval:,-,). Voor de moeders is de relatie tussen roken en het roken van hun kinderen dus nog sterker: indien een moeder rookt, hebben haar kinderen, keer meer kans zelf te roken in vergelijking met een moeder die niet rookt, en dit onafhankelijk van of de vader rookt of niet. Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde Universiteit Gent

12 Resultaten HBSC - Roken Het is wel zo dat indien de moeder rookt, % van de vaders ook roken. Indien de vader rookt, roken % van de moeders. Jongeren met een rokende moeder, hebben meer kans dat beide ouders roken (chi² =,; df = ; p <,). Waar beide ouders roken (% van de totale steekproef), rookt % van de jongere ten minste wekelijks. Indien slechts van de ouders rookt (% van de steekproef), rookt % van de jongere. Waar geen enkele ouder rookt (% van de steekproef), rookt % van de jongeren. Deze relatie is significant (chi² =,; df = ; p <,). Een tweede groep belangrijke personen uit de omgeving van de jongere zijn de vrienden. De vraag werd gesteld of hun beste vriend of vriendin rookt (grafiek ). Ook hier weer zijn het de jongeren uit het die meest aangeven dat hun beste vriend(in) rookt, gevolgd door jongeren uit het en. Deze trend is gelijklopend bij en. Ook hier kan men observeren dat indien hun beste vriend rookt, de jongere meer kans heeft om zelf te roken (chi²=,; df = ; p <,). Van de jongeren die aangeven dat hun beste vriend(in) rookt, roken,% zelf ten minste wekelijks. Van de jongeren die aangeven dat hun beste vriend(in) niet rookt, roken er slechts,% ten minste wekelijks. Gecontroleerd voor leeftijd en geslacht, vinden we een odds ratio van, (9% betrouwbaarheidsinterval:,-9,). Indien de beste vriend(in) rookt, heeft de jongere, keer meer kans zelf te roken. Mogelijke verklaringen voor deze associaties zijn zowel dat rokende jongeren vrienden kiezen die roken of dat jongeren beginnen roken omdat hun vrienden roken. Grafiek : beste vriend/vriendin rookt naar opleiding % 9% % % % 9 % % % % % % dagelijks af en toe rookt niet weet ik niet heb deze persoon niet Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde Universiteit Gent

13 Resultaten HBSC - Roken Conclusie Het rookgedrag van jongeren vertoont een dalende trend. De volgende metingen zullen moeten uitwijzen of deze trend bestendigd wordt. Ondanks deze daling, blijven de ongelijkheden in opleiding (een indicator van socio-economische status bij adolescenten) bestaan: meer jongeren uit het roken, ze roken ook meer sigaretten dan jongeren uit het en, en beginnen te roken op jongere leeftijd (waardoor de kans op verslaving vergroot). Het verschil in rookgedrag tussen en dat begin jaren 9 nog bestond, was in verdwenen uitgezonderd bij --jarigen: het aantal rokende is sneller gedaald dan het aantal rokende. Meisjes jonger dan jaar rookten in dus evenveel als. De directe omgeving is belangrijk als voorspeller voor het rookgedrag van de jongere. Jongeren die thuis mogen roken, worden vaker dagelijkse rokers, onafhankelijk van leeftijd en opleidingsniveau. Jongeren uit het hebben vaker een directe omgeving waar dagelijks roken de norm is. Rookpreventie zal bij deze jongeren dan ook niet alleen gericht moeten zijn op het individu, maar ook op de omgeving. Jongeren uit een rokende omgeving hebben meer kans zelf te roken. Hierbij is het hebben van rokende vrienden de belangrijkste voorspeller, gevolgd door een moeder die rookt, en een rokende vader. Contact en team De studie Jongeren en Gezondheid is te vinden op: De verantwoordelijke onderzoekers zijn Prof. Dr. Lea Maes en Dr. Carine Vereecken. Contactpersoon: Anne Hublet (Anne.Hublet@UGent.be) Adres: Universiteit Gent Factulteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde Watersportlaan 9 Gent Tel: De internationale studie Health Behaviour in School-aged Children is te vinden op Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde Universiteit Gent