Het Nieuwe Werken in Vlaanderen Rondetafel - Onderweg naar morgen Dagvoorzitter ir. Filip Boelaert secretaris-generaal MOW Inleiding en programma 9h00 9h30 9h40 10h00 11h00 11h20 12h50 Onthaal Welkomstwoord. ir. Filip Boelaert, secretaris generaal Departement Mobiliteit en Openbare Werken Concepten, definities, incidentie en toekomstperspectieven van het Nieuwe Werken. Bart Cambré, Antwerp Management School, Universiteit Antwerpen Wat kunnen we verwachten van het Nieuwe Werken? Wat als we nieuw gaan werken? Hendrik Delagrange, Stichting Innovatie & Arbeid, SERV Impact op mobiliteit en milieu. Tom Van Lier, Research group MOBI, Vrije Universiteit Brussel Telewerken en reboundeffecten. Eef Delhaye, Transport & Mobility Leuven Pauze. Debat over kritische succesfactoren. Het debat wordt gevoed door interventies uit de praktijk. PLATO, Ludwig Huybrecht, Programmamanager, KBC PRONTO, Hendrik Deroo, Programmamanager, Havenbedrijf Gent Slottoespraak door Vlaams Minister van Mobiliteit en Openbare Werken Hilde Crevits. 13h00 Broodjeslunch. Het Nieuwe Werken 19 mei 2014 2 1
Concepten, definities, incidentie en toekomstperspectieven van HNW Prof. Dr. Bart Cambré Antwerp Management School, UA Het Nieuwe Werken: Tussen dwang en drang Prof. dr. Bart Cambré 2
Dwang Vlaamse overheid Pact 2020: better quality of work for at least 60% of the employees in Flanders Omgeving verandert De omgeving verandert: Afzetmarkt Arbeidsmarkt Langer met meer met goesting aan het werk 3
EISEN VANUIT DE AFZETMARKT Klantgestuurd Vraaggestuurd Klantvriendelijkheid 1970 Aanbodgestuurd 2000 1990 1980 Service Duurzaamheid + Innovativiteit Innovativiteit + Flexibiliteit + Kwaliteit + 1960 Efficiency Efficiency Flexibiliteit Flexibiliteit Kwaliteit Kwaliteit Kwaliteit Efficiency Efficiency Efficiency 7 Steunpunt WSE 4
CONCLUSIE Competition by talent WAR FOR TALENT Pensioen en levensverwachting Otto von Bismarck (1879) Pensioen: 70 jaar (arbeiders) Levensverwachting: 45 jaar België 1925 Pensioen: 65 jaar Levensverwachting: 58 jaar België 2012: Pensioen: 65 jaar (nu ja: 59) Levensverwachting: 80 jaar (78 man; 83 vrouw) 5
De citroenloopbaan Werkzaamheidsgraad Vlaanderen(2012) 15 24: zeer laag (28,1%) 25 49: zeer hoog (85,9%) 50 64: laag (54,6%) 55 64: zeer laag (40,5%) 20 64 (2013/2) VL: 71,9 Br: 57,2 Wal: 62,2 B: 67,2; D: 77,0; Fr 69,4; Nl 76,9 De olijfboomloopbaan Groeit langzaam, dikke stam, lange wortels, veel vruchten Blijft heel lang vruchtbaar Langer met meer met goesting aan het werk Actief werk: dat bepalen organisaties zelf!! 6
Actief werk (Karasek, 1979; EWCS 2010) Laag Werkdruk Hoog B Leermogelijkheden Hoog Regelmogelijkheden (controle) 30% Zinloos werk (low strain) Passief werk 22% Actief werk Slopend werk (high strain) Laag 25% 23% A Stress risico's Actief werk @60 (Karasek, 1979; EWCS 2010) B Leermogelijkheden Laag Werkdruk Hoog Hoog Regelmogelijkheden (controle) Laag Zinloos werk (low strain) Job @60: 68% Passief werk Job @60: 57% Actief werk Job @60: 64% Slopend werk (high strain) Job @60: 46% A Stress risico's 7
Drang Het Nieuwe Werken Het Nieuwe Werken (Baane et al., 2010) Tijds en plaatsonafhankelijk Flexibele arbeidsrelaties HNW Zelfsturend werken Vrije toegang en circulatie kennis en informatie 8
Theorie Progress principle Als het maar vooruit gaat Social Exchange theorie (vanwege werknemer) Flexibel werk (krijgen) in ruil voor harder werken (geven) (Kelliher & Anderson, 2010) Insitutional theory: Druk (normatief en mimetisch) vanwege peers en verwachtingen voor CEO en HR bepalen visie op telewerk (Peters & Heusinkveld, 2010) Social denial hypothese (verloopintentie): Verloopintentie stijgt als je niet aan telewerk kan doen (Caillier, 2011) Empirie Verwacht effect op productiviteit en engagement, kennis en kunde van medewerkers Empirie: kostenbeheersing (AMS SDWorx, 2013) Geen eenduidig bewijs in wetenschap Positief op commitment (behalve 100% thuiswerk (Hunton & Norman, 2010) Halfvol of halfleeg? HNW verklaart 16% van Innovatief Werknemersgedrag zoals idee generatie (De Spiegelaere et al., 2013) Vooral autonomie, teamwerk en werkoverleg = Arbeidsorganisatie meer dan Arbeidsvoorwaarden! Thuiswerk! Controlevariabelen (leeftijd, opleiding, beroep, sector, bedrijfsgrootte): 17% 9
Voor wie doen we het eigenlijk? Top of onderaan? Matteüs effect: voor de happy few die sowieso al happy zijn? Niet voor Introverten? Snifo s? Generaties (jong oud)? Niet voor alle functies? Niet voor alle organisaties? Enkel voor service? Quartaire sector? Het is een kwestie van (anders) organiseren 10
Structuur: Architect Valkuil: Binnenhuisarchitect Voorwaarden voor voor werk werk van van betekenis complete taak met externe toegevoegde waarde invloed, keuze- & regelmogelijkheid Bepaald door het organiseren!!! verantwoording geven over werk & resultaten terugkoppelinformatie voor leermogelijkheden 11
Flexibiliteit en Organisatiestructuur Hoog Meestromend Innovatieve Arbeidsorganisatie Flexibiliteit Laag Klassieke organisatie Stroomsgewijs Aspect Integraal Structuurverandering Leidinggevenden Hoe zie ik mezelf als leidinggevende? doe ik wat ik zeg? neem ik mijn verantwoordelijkheid? ben ik het vertrouwen waard? 12
Tot besluit: een organisatievertaling van HNW Strategie om te bouwen op kennis en kunde van werknemers Meer uit werknemers halen Dwang en drang De wetgeving volgt wel Van vormgeving werkplek naar vormgeven van een actieve werkplek Van controle van monotone taken naar het organiseren van uitdagend werk Geen reductie tot furniture, fads & fashion Vertrekken vanuit de organisatie: kwaliteit van de arbeid via integrale benadering Gedaan! bart.cambre@ams.ac.be 13
Wat als we nieuw gaan werken? Hendrik Delagrange Stichting Innovatie & Arbeid SERV Wat als we Nieuw gaan Werken? Rondetafel Telewerken 19/05/2014 14
Het Nieuwe Werken 29 Uitgebreide literatuurstudie, bevoorrechte getuigen 8 voorbeelden VRT (De Redactie) UNIZO Getronics Eneco Janssen KBC FOD Sociale Zaken Haven Gent HNW 19 mei 2014 www.serv.be/stichting Spraakverwarring 30 HNW Het Nieuwe Werken NWOW New World Of Work TPOW Tijd- en PlaatsOnafhankelijk Werken Telewerken, Telethuiswerken HNW 19 mei 2014 www.serv.be/stichting 15
Het Nieuwe Werken 31 Concept met evenwichten Telewerken Kantoorinrichting Vertrouwen & autonomie, leiderschapsstijl HNW 19 mei 2014 www.serv.be/stichting Telewerken 32 Sinds 1980 14% van de ondernemingen & organisaties (IOA 2011) Vooral diensten en overheid/social profit 21% (EAK) à 17% (EWCS 2010) van de werknemers Wens van veel werknemers Werk-privébalans beter door winst pendeltijd; reële winst ook qua stress Ontsnappen aan de storing en afleiding, zeker in HNW-kantoren HNW 19 mei 2014 www.serv.be/stichting 16
Telewerken 33 Interessante effecten voor de organisatie Voordeel wordt gewaardeerd, verbetert extrinsieke binding Aantrekkelijke werkgever Plaats komt vrij Maatschappelijke milieudoelstellingen HNW 19 mei 2014 www.serv.be/stichting Telewerken 34 Maar ook nadelen: Intrinsieke band met de onderneming neemt af Communicatie is moelijker (dat is soms ook de bedoeling), ondanks technologische oplossingen Effect op de achterblijvende collega s niet onderschatten Vergt infrastructuur & paperless Nadelen wegen door bij + ½ TW; in de praktijk vanaf 2 dagen per week HNW 19 mei 2014 www.serv.be/stichting 17
Telewerken 35 Overal mogelijk, maar ook met beperkingen Voor meer functies mogelijk dan men oorspronkelijk dacht Voor veel functies minder intens mogelijk dan gedacht Vroeger: wat doet een TW-er als we hem/haar niet zien? Nu: hoe beperken we overvloeien werk in de privé-sfeer? Als TW beperkt wordt is dit vooral omwille van sociaal aspect HNW 19 mei 2014 www.serv.be/stichting Open kantoren 36 SINDS 1900 Taylor Lean Production Human Relations HNW Enorme besparing in kantooroppervlakte Werkplekdelen ~ digitalisering vergroot de plaatswinst nog eens Grote flexibiliteit nooit meer verhuizen Communicatievoordeel ~ kennisdelen voor bepaalde organisatietypes HNW 19 mei 2014 www.serv.be/stichting 18
Open kantoren 37 Bekend om zijn onaangename werkomstandigheden Lawaai, afleiding, storing, drukte zijn wetenschappelijk ten overvloede aangetoond Gebrek aan privacy is ernstig te nemen Binding met de organisatie vermindert bij werkplekdelen geen duidelijke plaats meer Ruimtelijk ontwerp wordt altijd door sociaal gedrag uitgedaagd Behoefte aan vaste plaats Informeel contact vs. stilte HNW 19 mei 2014 www.serv.be/stichting Open kantoren 38 Geen vraag van werknemers Werkplekdelen en bijhorende clean desk versterken zowel voor- als nadelen Activity based biedt op een aantal aspecten een antwoord, de mate van totaaleffect is nog niet onderzocht Aangename en luxueuze aankleding kan positief effect hebben HNW 19 mei 2014 www.serv.be/stichting 19
Open kantoren 39 In de meeste voorbeelden aanwezig Gaat samen met belangrijke andere verandering, zoals verhuis Inrichting verschilt sterk Mate van activity based Oplossingen voor leidinggevenden Levert de meeste weerstand op, voornamelijk in combinatie met werkplekdelen HNW 19 mei 2014 www.serv.be/stichting Leiderschap & management 40 Telewerken ~ vertrouwen ~ autonomie Omstandigheden in veel bedrijven al gunstig Functioneringsgesprekken in 55% ond. (86% in 200+, IOA 2011) ICO: 37,6% competentiegericht (IOA 2011, 10+ wn) Redelijke mate van autonomie & ondersteuning (EWCS 2010) HNW 19 mei 2014 www.serv.be/stichting 20
Leiderschap & management 41 Vertrouwen is geen proces of traject maar een beslissing Opleiding leidinggevenden HNW 19 mei 2014 www.serv.be/stichting HNW als concept 42 Vertrouwen Autonomie Open kantoren Werkplekdelen Telewerken Plaatsbesparin g Digitalisering HNW 19 mei 2014 www.serv.be/stichting 21
Conclusies kader mobiliteit 43 HNW zal waarschijnlijk geen brede, algemene trend worden Als totaalconcept voornamelijk geschikt voor enkele types bedrijven Telewerken: Vraag van de werknemers, onder meer in kader van pendelen Winsten te behalen voor bedrijf ifv maatschappelijke doelstellingen Creatief denken leidt tot meer functies dan gedacht Wordt door HNW-omgeving aangejaagd maar kan ook zonder HNW 19 mei 2014 www.serv.be/stichting Wat als we nieuw gaan werken? 44 http://www.serv.be/stichting/publicatie/wat-als-we-nieuwgaan-werken HNW 19 mei 2014 www.serv.be/stichting 22
Impact op Mobiliteit en Milieu Tom Van Lier MOBI Vrije Universiteit Brussel Impact van telewerken in grote bedrijven in Brussels Hoofdstedelijk Gewest Tom van Lier & Cathy Macharis Rondetafel Nieuwe Werken 19 mei 2014 MOSI Transport & Logistics 46 23
MOBI presentation 47 Achtergrond studie telewerken (in opdracht van Leefmilieu Brussel BIM) # jobs in Brussels Hoofdstedelijk Gewest: 741.110 (eind 2010) Pendelaars naar Brussel: 371.700 Pendelaars uit Brussel: 61.140 = Thuiswerken TELEWERKEN? Satellietkantoor Evolutie Brussel: % grote ondernemingen (>200) met telewerken in bedrijfsvervoerplannen: fase 1: 25% fase 2: 36% (+11%) Evolutie België: 2003: 1 op 10 werknemers 2010: 1 op 5 werknemers POTENTIEEL: 64% toont interesse!! Pag. 48 24
Mobiliteitsmaatregelen Vestiaires / Douches Sensibilisatie fietsers Sensibilisatie OV "Schone" wagens Info via Intranet Info fietsers Info OV Derdebetalerregeling NMBS Fietsenstalling Multimodaal toegangsplan Fietsersvergoeding 100% terugbetaling De Lijn 100% terugbetaling TEC 100% terugbetaling MIVB 100% terugbetaling NMBS 0% 20% 40% 60% 80% 100% Niet-telewerkende onderneming Telewerkende onderneming Bron: MOBI (VUB), op basis van Bedrijfsvervoerplannen BIM, 2011 Pag. 49 Selectie bedrijven Ondernemingen met bestaand telewerkbeleid Personeel >100 werknemers Uit het BHG Met diverse bereikbaarheidszones Pag. 50 25
Telewerken: enquête n= 1247 werknemers 4% Niet telewerkers 32% 48% Satellietwerkers Thuiswerkers 16% Combinatie Pag. 51 Telewerkers: Telewerkfrequentie Thuiswerkers Satellietwerkers 21% 30% 4%1% 45% < 1x per week 1x per week 2x per week 3x per week > 3x per week 26% 7% 6% 32% 29% 11% 6% 6% < 2u per dag 2u - 4u per dag 4u - 6u per dag 2% 4% 1% 77% > 6u per dag 94% Pag. 52 26
Pendelafstand & -tijd 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Gemiddelde Pendelafstand (in km) 76 63 45 35 100 80 60 40 20 0 Gemiddelde pendeltijd (in min) 91 64 54 83 Pag. 53 Telewerkers: Telewerktaken Contact met anderen Data invoer Ontwerpen (software, websites, ) Administratieve taken Schrijven en/of opmaken van documenten Thuiswerkers Lezen van documenten Lezen en beantwoorden van mails 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%100% Beter Even goed Minder goed Contact met anderen Data invoer Ontwerpen (software, websites, ) Administratieve taken Satellietwerkers Schrijven en/of opmaken van documenten Lezen van documenten Lezen en beantwoorden van mails Eindrapport Telework 23-5-2014 Pag. 54 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%100% 27
Niet-telewerkers: Potentieel Zou u willen telewerken? Combinatie Satellietwerk 29% Telethuiswerk 71% 28% Ja Nee 67% 5% Pag. 55 Thuiswerkers Reductie pendeltijd en -afstand 369 Productiviteit 294 Work-life balance 117 Gezondheid 98 Flexibiliteit Andere 33 76 Voordelen 0 50 100 150 200 250 300 350 400 Sociaal isolement 186 Minder faciliteiten 119 Moeilijkere communicatie 106 Organisatorische problemen 66 Vervaging scheiding werk/privé Extra kosten 49 47 Afleiding 19 Andere 17 Nadelen Eindrapport Weinig Telework draagvlak 17 23-5-2014 Pag. 56 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 28
Satellietwerkers Reductie pendeltijd en -afstand 204 Productiviteit 102 Andere Flexibiliteit 52 55 Work-life balance Gezondheid 35 38 Voordelen 0 50 100 150 200 250 Moeilijkere communicatie 62 Organisatorische problemen Sociaal isolement 46 47 Minder faciliteiten 29 Mindere bereikbaarheid Extra kosten 15 16 Andere 6 Weinig draagvlak 6 Nadelen Jobinhoud 4 Eindrapport Telework 23-5-2014 Pag. 57 0 10 20 30 40 50 60 70 Niet-telewerkers Reductie pendeltijd en -afstand 355 Productiviteit 160 Gezondheid 81 Work-life balance Flexibiliteit 52 61 Andere Kosten besparen 18 34 Motieven 0 50 100 150 200 250 300 350 400 Aard van het werk 172 Geen mogelijkheid/toelating 144 Contact met collega's/klanten 109 Geen voordeel Organisatorisch niet mogelijk 64 63 Geen interesse 32 Familiale redenen 31 Hinderpalen Geen reden 7 Eindrapport Telework 23-5-2014 Pag. 58 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 29
Transportmodus Mobiliteit Hoofdtransportmodus naar hoofdkantoor 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Auto Bus Fiets (Pre) Metro Motor / brommer Te voet Tram Trein Satellietwerkers 27% 2% 0% 1% 2% 0% 2% 67% Thuiswerkers 52% 2% 2% 1% 3% 1% 2% 38% Combinatie 50% 0% 0% 2% 0% 0% 2% 46% Niet-telewerkers 53% 5% 4% 4% 1% 2% 4% 28% Totaal 48% 3% 3% 2% 1% 1% 3% 38% Pag. 59 Pendelafstand Mobiliteit 80 70 68 60 50 40 30 20 22 34 18 36 29 10 0 8 4 5 4 5 8 1,31,5 4 4 Satellietkantoor Hoofdkantoor Pag. 60 30
Energieverbruik Milieu Thuiswerk Verlichting Verwarming 1% Daling Geen invloed Stijging +7% 42% 43% 58% +13% 56% Elektrische toestellen Resultaten uit literatuur: Meeste aandacht gericht naar transport Energie-impact in kantoren is minimaal Daling 0,01% à 0,03% Daling mogelijk +/- 1% bij hoge telewerkfrequentie (4 dagen/week) en hoge penetratiegraad (50% kenniswerkers) Energie-impact thuis is significant Meeste studies wijzen uit dat het vermeden transport naar kantoor dit extra energieverbruik minstens opheft +7% 72% 28% Pag. 61 Duurzaamheid Externe kosten Pag. 62 31
Hasselt van Lier & Macharis, 2010 63 Voertuigkilometers Externe kosten Dagelijkse voertuigkilometers heenrit naar hoofdkantoor en satellietkantoor, en dagelijkse extra voertuigkilometers bij thuiswerken, opgedeeld naar brandstoftype Scenario Type brandstof voertuigkm # respondenten hoofdkantoor satellietkantoor thuiswerken Benzine 2.313 km 126 Diesel 21.295 km 569 Totaal 23.608 km 695 Benzine 482 km 29 Diesel 3.186 km 131 Totaal 3.668 km 160 Benzine 30 km 9 Diesel 303 km 50 Totaal 333 km 59 Bron: MOSI-T, 2011 Pag. 64 32
Congestie Externe kosten Verkeersdrukte s ochtends op weg naar hoofdkantoor en satellietkantoor ingeschat door de respondenten Verkeersdrukte 's ochtends Hoofdkantoor Satellietkantoor altijd vlot, zonder files 4,0% 29,8% meestal vlot, weinig files 16,8% 51,3% redelijk vlot, maar toch geregeld files 25,3% 15,3% meestal moeizaam, vaak files 28,3% 3,6% zeer moeizaam, bijna altijd files 25,5% 0,0% Totaal 100,0% 100,0% Bron: MOBI, 2011 Pag. 65 Extra mobiliteit Mobiliteit Gebruik wagen overdag bij thuiswerk? 13% 87% Gebruikt de wagen Gebruikt GEEN wagen 6% van de thuiswerkers maakt extra private verplaatsingen +/- 14 km/telewerkdag 60% tijdens spitsuren Pag. 66 33
Modal shift! modale verschuiving HK naar satelliet 2% 2% 2% 9% Trein naar auto 3% 35% 7% 15% 24% Auto naar auto Trein naar trein Trein naar fiets Trein naar te voet Auto naar trein Auto naar fiets Trein naar bus Andere Pag. 67 Externe kosten: satellietkantoor vs thuiswerk SATELLIET gewogen Lucht Up- & TOT down Geluid milieu verschil tov Sc 1 Ongeval Conges tie TOT incl Cong verschil tov Sc 1 /werknemer/wk Scenario 1 (5d HK) Scenario 2 (1d SK + 4d HK) Scenario 3 (2d SK + 3d HK) Scenario 4 (5d SK) 0,97 1,41 1,12 1,71 5,21 5,68 68,38 79,27 0,91 1,29 1,05 1,77 5,01 0,85 1,17 0,98 1,82 4,82 0,67 0,81 0,79 1,98 4,25-0,20 (-3,7%) -0,39 (-7,4%) -0,96 (-18,4%) 5,33 56,56 66,91 4,99 44,74 54,54 3,94 9,27 17,46-12,36 (-15,6%) -24,72 (-31,2%) -61,81 (-78,0%) THUIS gewogen /werknemer/wk Scenario 1 (5d HK) Scenario 2 (1d TW + 4d HK) Scenario 3 (2d TW + 3d HK) Scenario 4 (5d TW) Klimaat Klimaat Lucht Up- & TOT down Geluid milieu verschil tov Sc 1 Ongeval Conges tie TOT incl Cong 1,04 1,50 1,19 1,83 5,56 6,07 73,03 84,65 0,83 1,21 0,96 1,47 4,47-1,09 (-19,6%) 0,63 0,91 0,72 1,12 3,38-2,18 (-39,1%) 0,02 0,02 0,02 0,06 0,12-5,44 (-97,8%) HK = hoofdkantoor / SK = Satellietkantoor / TW = telewerken 4,88 58,79 67,79 3,68 44,54 50,92 0,11 0,08 0,31 verschil tov Sc 1-16,87 (-19,9%) -33,74 (-39,9%) -84,34 (-99,6%) Pag. 68 34
SWOT telewerken Sterktes Reductie pendelafstand Reductie pendeltijd Lagere bezettingsgraad hoofdkantoor Zwaktes Extra mobiliteit bij thuiswerk Kansen Ontlasten van de spits bij thuiswerk of glijdende uren Minder pendelverplaatsingen bij thuiswerk en satellietwerk Besparen van parkeerruimte Mobiliteit Bedreigingen Weinig gebruik van glijdende uren omdat het sociaal nog niet aanvaard wordt om later te komen werken Pendel naar satellietkantoor gebeurt vaak met auto door onaangepast OV abonnement Sterktes Reductie pendelafstand Besparing energieverbruik hoofdkantoor Zwaktes Extra energieverbruik thuis Kansen Reductie externe kosten bij daling autokilometers Milieubewust imago bedrijf Positieve impact op milieu en klimaat bij duurzaam energiegebruik Milieu Bedreigingen Landschapsbureaus verhinderen duurzaam energiegebruik op kantoor Pag. 69 Thank you for your attention! http://mobi.vub.ac.be 35
Telewerken en reboundeffecten Eef Delhaye Transport & Mobility Leuven TELEWERKEN HET REBOUND EFFECT Rondetafel nieuwe werken 9 mei 2014 36
Inhoud presentatie Wat zijn rebound effecten Situering studie Telewerken Welke effecten verwachten we Rekenmodel Conclusies Rebound effecten 73 Wat zijn rebound effecten? Rebound effecten 74 37
Het rebound effect Rebound effecten 75 Situering van de studie Vlaamse overheid wenste Beter zicht op rebound effecten Zijn ambtenaren attent te maken op rebound effect Vraagt aan TML-KU Leuven studie Theoretisch begrip literatuur studie Rebound is gevolg van reactie consument Maar rebound op zich is niet negatief De efficiëntiewinst leidt tot een besparing voor de consument De consument kan hierdoor extra energie en/of andere goederen kopen = welvaartsverhogend Maar hou wel rekening met rebound effecten Bij het bepalen van doelstellingen Gevaar van backfire Case studies: 1 van de studies = telewerken http://www.tmleuven.be/project/reboundeffecten/index.htm Rebound effecten 76 38
Telewerk telewerken is een arbeidsvorm waarbij werknemers hun activiteiten kunnen verrichten buiten de eigenlijke vestigingsplaats en dit doorgaans op flexibele tijdstippen Rebound effecten 77 Te verwachte effecten Direct effect: 1 woon-werkverplaatsing per week vermeden Besparing in energie en tijd Rebound effecten: Direct: extra verwarming thuis Indirect: Extra transport met vrijgekomen budget Verhuis en daarom extra transport Tijdswinst voor niet-telewerkers dankzij minder files Beperkt wegens aanzuigeffect Niet in aanmerking: kleinere kantoren Rebound effecten 78 39
Doorrekening met rekenmodel 4 stappen Berekenen van het directe effect op aantal vkm Effect op energie Effect op tijd Berekening meerverbruik thuis (directe rebound) Berekening indirecte rebound op vkm Door inkomenseffect en locatiekeuze Berekening direct effect op congestie Inclusief latente vraag Rebound effecten 79 Belangrijke elementen Aantal dagen/week thuiswerken Thuiswerken versus Satellietkantoren Modale keuze om naar het werk te gaan Wagen: tijd- en energiewinst OV: tijdswinst Snelheid van de verschillende modi Of er anders iemand thuis is Veronderstellingen aanzuigeffect Rebound effecten 80 40
Tabel 8: Tijdswinst per satellietwerkers per trip Directe effect: tijdseffect Thuiswerker: 44 minuten winst/trip Tabel 1: Tijdswinst per thuiswerker per trip Normale pendelmodi aandeel bij thuiswerkers gemiddelde afstand hoofdkantoor (km) gemiddelde snelheid (km/u) tijdswinst thuiswerken (uur/trip) auto 51.30% 40 57 0.71 trein 39.20% 62 80 0.78 motor/brommer 2.20% 31 57 0.55 tram 2.20% 11 17 0.65 metro 1.10% 28 29 0.97 te voet 0.40% 3 5 0.60 fiets 2.00% 14 18 0.78 bus 1.50% 26 30 0.87 Satellietkantoor: 34 minuten winst/trip gemiddelde gemiddelde afstand gemiddelde snelheid gemiddelde tijdswinst aandeel afstand satellietkantoor modi naar snelheid modi naar thuiswerken Verandering van modi satellietwerkers hoofdkantoor (km) (km) hoofdkantoor (km/u) satellietkantoor (uur/trip) van trein naar auto 34.60% 75 21 80 57 0.57 van auto naar auto 23.90% 73 28 57 57 0.79 trein naar trein 14.80% 83 26 80 80 0.71 trein naar zacht 9.90% 72 5 80 10 0.40 auto naar trein 2.50% 60 35 57 80 0.62 auto naar zacht 2.50% 48 10 57 10 0.15 trein naar bus 2.50% 86 10 80 30 0.74 anderen 9.50% 0 0 0 0 0.00 Rebound effecten 81 Directe effect 1/week telewerken 13 % telewerkers (sectorafhankelijk) 9% thuiswerkers; 4% satellietkantoor Tabel 1: Resultaten direct effect voertuigkm (per thuiswerker) Tabel 1: Resultaten effect voertuigkm, energiegebruik en tijdswinst per satelli Input: basisgegevens thuiswerker frequentie (aantal per week) 1 aantal werkweken 40 modale aandeel auto 51.30% gemiddelde afstand werk auto (km) 40 heen en terug (factor) 2 Winst: direct effect vkm/werknemer/jaar 1642 energie wagen (kwh/werknemer/jaar) 1178 tijdswinst per jaar (uur/werknemer/jaar) 59 Totaal direct effect totaal miljoen vkm/jaar 370 energie wagen ( miljoen kwh/jaar) 265 tijdswinst per jaar (miljoen uur/jaar) 15 Rebound effecten Input: basisgegevens satellietwerker frequentie (aantal per week) 1 aantal werkweken 40 van trein naar auto 35% van auto naar auto 24% auto naar trein 2% auto naar zacht 2% heen en terug (factor) 2 gemiddelde afstand werk 75 gemiddelde afstand satelliet 22 Winst: direct effect vkm/werknemer/jaar 647 energie wagen (kwh/werknemer/jaar) 464 tijdswinst per jaar (uur/werknemer/jaar) 45 82 41
Direct rebound effect: verwarming (top down) Totaal energieverbruik residentiële sector 230 PJ/jaar 70% voor verwarming 161 PJ/jaar = 44.722 mio kwh 2.775.682 woongelegenheden 73,2 kwh/woning/dag 220 dagen 16.112 kwh/woning/jaar Laag 7 uur vol vermogen (22 ) 17 uur gereduceerd vermogen (15 ) 33,0 vol 40,2 gered Rebound effecten 9 uur extra aan vol ipv aan gered 22,27 kwh/dag =489kWh/jaar Anderen in huis 366 kwh/thuiswerker/ jaar 83 Direct rebound effect: verwarming: bottom up Vermogen om 1 of 2 kamers extra op te warmen Geïnstalleerd vermogen van 1000-5000W 8 uur extra verwarmen 8-40 kwh/dag extra extra Opwarmingsvermogen voor 40 m² Om kamer van 3 te verwarmen 1.76 kw besparing 6.24-38.24 kwh/thuiswerkdag netto Rebound effecten 84 42
Direct rebound effect: verwarming (conclusie) Top down:22.27 kwh Bottom up (1): 6.24-38.24 Bottom up (2): 19 kwh Gewerkt met 21.24 kwh/thuiswerkdag = 367 kwh/jaar/thuiswerker = 69 mio kwh/jaar Vlaanderen Rebound effecten 85 Indirecte rebound: extra uitgaven en locatiekeuze Met behulp van algemeen evenwichtsmodel ISEEM Schok van 20% in aantal pendeltrips Variabele Variabele (%) Totale bestedingen 0% Andere consumptie -0,32% Woon-werk verkeer -13,20% Ander transport 2,271% Rebound effecten 86 43
Indirect rebound effect: aanzuigeffect en effrect andere weggebruikers Thuiswerken leid tot daling voertuigkm Hoe minder verkeer, hoe korter de files (in piek) Berekend met behulp van congestiefuncties Tabel 1: Effect (seconden) van een daling/stijging met een voertuigkm Vlaams gewest werkdag niet werkdag ochtend avond dag nacht ochtend avond dag nacht hoofdwegennet Vlaamse ruit 7.46 10.82 7.04 hoofdwegennet 5.31 7.19 4.99 0.74 4.03 3.15 regionaal wegennet 10.90 12.57 7.09 2.36 9.45 4.73 stedelijk 18.62 21.47 7.09 4.18 14.19 7.09 Gemiddeld 10.90 seconden per vkm => 0.61 mio uur Rebound effecten 87 Indirect rebound effect: latente vraag Op basis van literatuur effect latente vraag => 50% bijkomend verkeer op LT Tabel 6: Aandeel capaciteit opnieuw ingenomen op korte en lange termijn Auteur Korte termijn Lange termijn (na 3 jaar) SACTRA* 50-100% Goodwin* 28% 57% Johnson & Ceerla* 60-90% Hansen & Hung* 90% Fulton ea* 10-40% 50-80% Marshall* 76-85% Noland* 20-50% 70-100% EC (2004) 25% 50% Schiffer ea (2005) 0-40% 50-100% Rebound effecten 88 44
Conclusie: Effect telewerken op vkm, energie en tijdswinst miljoen vkm/jaar energie (miljoen kwh/jaar) tijdswinst (miljoen uur/jaar) Direct effect Telewerkers 370 265 15 Rebound 1 Energiegebruik thuis 69 Rebound 2 en 3 Inkomens en locatie effect 168 120 7 Rebound 4 Latente vraag 101 72 4 Congestie niet telewerkers 0.31 Totaal 101 4 4 Rebound Effect 73% 99% 71% Rebound effecten 89 Redenen 50% gebruikte de trein vóór ze telewerkten Telewerk vanuit vanuit een satellietkantoor. Om naar dat satellietkantoor te gaan gebruiken ze de auto. Voorheen gebruikten ze de trein voor een weliswaar langere verplaatsing. Het energieverbruik om zich te verplaatsen met een wagen is relatief laag vergeleken met het opwarmen van een huis gedurende de hele dag. MAAR meer vervuilende energie van wagengebruik wordt vervangen door minder vervuilende energie voor verwarming. MAAR werk/privéleven balans Rebound effecten 90 45
BEDANKT Rebound effecten 91 Het Nieuwe Werken in Vlaanderen Rondetafel - Onderweg naar morgen Pauze 46
PLATO - Case KBC Ludwig Huybrecht KBC HNW@KBC PLATO PLAats en TijdsOnafhankelijk werken inmiddels Duurzaam Werken 19 mei 2014 Onderweg naar morgen Ludwig Huybrecht, Program Manager PLATO Program Manager GRAaG 23/05/2014 onderweg naar morgen 94 47
PLATO Weerstanden eind 2010 Kostenbesparing ten koste van arbeidscomfort Restart begin 2011 medewerkers verkiezen eigen stekje clean desk ergonomie & hygiëne: stoelen, burelen, klavieren, telefoon, schermen flexwork: digitaliseren & archiveren Focus lag op organisatie en te weinig op menselijke change 1 inrichtingsconcept voldeed niet: open space cockpits vergaderzalen / steriel en onpersoonlijk tijdens transitieperiode: gevoel meer lawaai, drukte, concentratieverlies samenwerken op afstand moet je leren nieuw gedrag aanleren kost energie Succesfacoren? Wat & Waarom van PLATO focus op mens & gedrag: change & transparant communiceren PLATO verantwoordelijken / leidinggevenden als changemanager inspraak oa via user panels kleur & variatie: Activity Inspired Workplaces aandacht voor de centrale werker: Home@Work 23/05/2014 onderweg naar morgen 95 PLATO Wat & Waarom? Arbeidstevredenheid Aantrekkelijke werkgever Ecologische voetafdruk Kostenbewust 23/05/2014 onderweg naar morgen 96 48
PLATO Arbeidstevredenheid: wat brengt het op? Opnieuw op hoogste niveau van voor 2008 2013 54.161 DWP dagen door 4.088 gebruikers 86.031 telewerkdagen door 4.903 gebruikers 140.192 keer niet tot minder in de file: woon werkverkeer wordt privétijd! Gemiddeld 700 medewerkers/dag niet tot minder in de file Activity Inspired Workplaces = grote variatie in keuze werkplaats home@work & regie over eigen leven en werken Aantrekkelijke werkgever 9 op rij: Werkgever van het jaar 2013: Award The New World of Work (Vlerick) Ecologische voetafdruk Reductie ruimtegebruik 36.500 m² (los van Antwerpen en Mechelen) Reductie woon werkverkeer 10,9 mio kms & 12,90% CO2 Maximaal gebruik van gerecupereerd materiaal Kostenbewust Maximaal gebruik van gerecupereerd materiaal Reductie 4 mio recurrente kosten huisvesting Verkopen gebouwen & opzeggen huurcontracten 23/05/2014 onderweg naar morgen 97 arbeidstevredenheid telewerker stijgt niet telewerker ervaart geen substantieel nadeel klant ervaart geen substantieel relatieverlies er is geen efficiëntieverlies bij telewerk bijwerkingen HNW vermijden Verzakelijking Solisme, vereenzaming Sociale cohesie Evenwicht Werk Privé Nooit meer stoppen Policy Telewerk uitgangspunten maw: als je haast niet merkt dat er verschillen zijn 23/05/2014 onderweg naar morgen 98 49
lichte policy, maar wel sterke KBC beleidsvisie instapbeslissing ligt bij directoraat Policy Telewerk gezond verstand & bedrijfswaarden PEARL flexibiliteit & overlegcultuur MW/LG/team/klant teams organiseren zelf telewerken is een opportuniteit: geen recht, noch plicht verplicht gebruik van collaboration tools aanbeveling: 3d/week op een werkvloer juridisch van occasioneel > structureel telewerken maar mét behoud van occasioneel telewerken eenvoudig proces HR4U & administratie Telewerken wordt Het Nieuwe Normaal DNA 23/05/2014 onderweg naar morgen 99 home@work Aangename werkplekken, kleur en veel variatie Meet & greet, drop downs, long table, high table Loungeruimtes, crearooms, inspiration rooms, stille ruimtes Vi Zit, atria s en resto s Privé faciliteiten Deli Marché Fox Cuisine Strijkatelier Stekelbees Open Leren: avondacademie Gezondheidsprogramma GRAaG o Move, Feed, Mind, Care your body o Fitness & wekelijks workshops o Culturele wandelingen o S2W S2R Ventousiasten 23/05/2014 onderweg naar morgen 100 50
23/05/2014 onderweg naar morgen 101 PRONTO - Case Havenbedrijf Gent Hendrik Deroo Havenbedrijf Gent 51
PRONTO Veranderingstraject door medewerkers 23-5-2014 pag. 10 3 Studiedag Het Nieuwe Werken in Vlaanderen Dept. Mobiliteit en Openbare Werken 19 mei 2014 Agenda Betere mobiliteit? Waarom Veranderen? Hoezo, door medewerkers?? Integraal veranderen dus! 23-5-2014 pag. 104 52
PRONTO?? Organisatiecultuur van vertrouwen en duidelijkheid Tijd en plaats onafhankelijk werken 23-5-2014 pag. 105 Doel: Cirkel van vertrouwen Dik Bijl, resultaatsgericht organiseren 23-5-2014 pag. 106 53
Bereikbaarheid Haven? 23-5-2014 pag. 107 23-5-2014 pag. 108 54
Files om 16u30 Touring Mobilis 23-5-2014 pag. 109 Duurzame organisatie? 23-5-2014 pag. 110 55
Agenda Betere mobiliteit? Waarom Veranderen? Hoezo, door medewerkers?? Integraal veranderen dus! 23-5-2014 pag. 111 Leeftijdspiramide en toekomstige arbeidsmarkt Havenbedrijf 2015: 22% +60j 24% 55 60 jaar Belgische Arbeidsmarkt: Slechts 93% instroom tegen 2015 32% 45 55 jaar 22% < 45 jaar 23-5-2014 pag. 112 56
23-5-2014 pag. 113 Nieuwe technologie 23-5-2014 pag. 114 57
Toekomstige generatie 23-5-2014 pag. 115 Welke organisaties willen we voor onze kinderen? 23-5-2014 pag. 116 58
Gemotiveerde en geëngageerde medewerkers 23-5-2014 pag. 117 Agenda Betere mobiliteit? Waarom Veranderen? Hoezo, door medewerkers?? Integraal veranderen dus! 23-5-2014 pag. 118 59
Draagvlak Dat het gebeurt: beslissing DC (november 2011) Hoe = maximaal bottom up Met en door medewerkers (maart 2012) Consequente opbouw van onderuit Na brede consultatie: opmaken producten met draagvlak Start formele consultatie. (maart 2013) Telkens inbouwen van keuzemogelijkheden voor de medewerkers 23-5-2014 pag. 119 Draagvlak (1) Bevragen problematiek en problemen Gewenste Leidinggeven Gewenste Organisatiecultuur Gewenste Werkomgeving Bevragen van sterktes van de huidige organisatie, via Appreciative Inquiry methode 23-5-2014 pag. 120 60
Draagvlak (2) Opbouw programma met 6 trajecten Toon je talent Behaal je resultaat Werken doe je samen Kies je eigen tijd Deel je informatie Kies je plek 23-5-2014 pag. 121 Draagvlak (3) 6 projectgroepen 6 interne projectleiders Op vrijwillige basis meewerken Aandacht voor evenwicht in groepen > Elke afdeling > Elke leeftijd > Vele meningen Totaal aantal betrokkenen = 60 personen > 1 stuurgroep: 6 personen > 6 werkgroepen : 36 personen > 4 testgroepen: 28 personen 23-5-2014 pag. 122 61
Draagvlak (4) Werkgroepen bepalen snelheid en inhoud Principes NTO: Team@Work 1. Subsidiariteit: teamniveau lost op, tenzij 2. Duidelijkheid: heldere afspraken en prioriteit. 3. Zelfsturing: het team krijgt de controle. > Medewerker beslist > Medewerker geeft aan Virtueel Team@Work: 1. Telewerk voor iedereen vanaf januari 2014 2. Praktische afspraken (bereikbaarheid en ergonomie) 23-5-2014 pag. 123 Draagvlak (5) Communicatie aan medewerkers Direct: Blog Intranet boodschappen Tentoonstelling 6 maandelijks print over voortgang project Maandelijks open infomoment Nieuwjaarsreceptie, Indirect: Via medewerkers werkgroepen Via testgroepen Via vakorganisaties Via Directie 23-5-2014 pag. 124 62
Draagvlak (6) In overleg met vakorganisaties 1. Mededeling dat we dit traject instappen 2. Open toelichting over doelstellingen 3. Vraag tot deelname aan proces (hoedanigheid medewerker) 4. Vraag tot advies over beslissingen directie obv voorstellen vanuit medewerkers 5. Toelichting aan regionale verantwoordelijken 6. Formele en informele communicatie 23-5-2014 pag. 125 Agenda Betere mobiliteit? Waarom Veranderen? Hoezo, door medewerkers?? Integraal veranderen dus! 23-5-2014 pag. 126 63
Meer autonomie voor de medewerkers? Werkplaats wordt irrelevant Mobiliteit volgens behoefte en op maat Medewerker kiest Werkplek Werkinstrumenten Werkritme Medewerker geeft aan Werkinhoud/duidelijke werkafspraken Goed kunnen + graag doen Ambitieniveau Interessegebieden ifv projecten Voorkeur verloningspakket 23-5-2014 pag. 127 Betere mobiliteit voor de medewerkers? Werkplaats wordt irrelevant Mobiliteit volgens behoefte en op maat Medewerker kiest (elektrische) bedrijfsfiets Mobiel toestel (tablet of laptop) Duurzame mobiliteit Laadpaal op terrein Elektrische voertuigen als het kan Hybride poolwagens 23-5-2014 pag. 128 64
Conclusie: Veranderingen met draagvlak Principiële keuze voor Bottom up benadering > Betrokkenheid > Veranderingen op maat van medewerkers Evolutie ipv Revolutie Integrale benadering Nieuwe Toekomstige Organisatie bouwen = maatwerk 23-5-2014 pag. 129 Large enough to cope small enough to care Hendrik.Deroo@havengent.be www.havengent.be 23-5-2014 pag. 13 0 65
Het Nieuwe Werken in Vlaanderen Rondetafel - Onderweg naar morgen Debat Het Nieuwe Werken Voordelen? Zijn de voordelen van HNW (voor de maatschappij, de werknemers en de werkgevers) realistisch? Nadelen? Zijn de aangehaalde nadelen reëel? Zij deze te milderen? Opschalen? Om de mobiliteitseffecten te vergroten: Is een verruimde toepassing van HNW wenselijk? Is een verruimde toepassing ook mogelijk? Wie aan zet? Heeft de overheid hierin een rol te spelen? Zo ja, welke? 66
Zijn de voordelen van HNW realistisch? Welke ontbreken? VOORDELEN MAATSCHAPPIJ: Mobiliteit Minder woon werkverkeer Minder uitstoot van CO 2 Minder verkeersongevallen Efficiënter gebruik van de capaciteit Minder noodzaak voor uitbreiding capaciteit tijdens de spits zowel voor auto als OV Stimulans voor economie door innovatie Hogere arbeidsparticipatie vrouwen Betere balans werk en privé Minder kinderopvang nodig Lager ziekteverzuim VOORDELEN WERKNEMERS: Concentratie en productiviteit Betere balans werk gezin (zorgtaken) Autonomie Kansen voor mensen met verminderde mobiliteit Minder reistijd en reiskosten Minder kinderopvang nodig Hogere arbeidssatisfactie Bredere keuzemogelijkheden jobs (als gevolg van verbeterde bereikbaarheid) VOORDELEN WERKGEVERS: Flexibiliteit Efficiënte inzet medewerkers Hogere productiviteit Behoud personeel Attractiviteit als werkgever bij aanwerving Minder kosten kantoorruimten flexplekken Lagere kosten voor energie Lagere ziekteverzuim Innovatie van werkprocessen, ICT technologie Ruimere rekrutering werknemers Verbeterde bereikbaarheid Minder behoefte aan parkeren Zijn de aangehaalde nadelen reëel? Welke ontbreken? Zij deze nadelen te milderen? NADELEN MAATSCHAPPIJ NADELEN WERKNEMERS NADELEN WERKGEVERS Mobiliteit Minder accijnzen/inkomsten uit autoverkeer Rebound effecten op vlak van mobiliteit Meer energieverbruik in gebouwensector (woningverwarming) Minder sociale cohesie Isolement, minder spontane ontmoetingen Inrichting werkplek van onvoldoende kwaliteit Grotere kans op stress door onduidelijke afspraken Menging werk en privé, geen geregelde werktijden (Idee dat) thuiswerken negatief is voor carrière Kosten onderbezette werkplek (thuiswerken) Verlies betrokkenheid Informele contacten Opleiding thuiswerkers Nieuwe manier van leidinggeven Idee van niet e werkers dat zij overlast raken Additionele ICT en inrichtingskosten 67
Opschalen of niet omwille van positieve mobiliteitseffecten? Is een opschaling van HNW wenselijk/mogelijk? Welke belemmeringen staan opschaling in de weg? Zijn deze belemmeringen weg te werken? Is er voldoende draagvlak? Is flankerend beleid noodzakelijk? Heeft de overheid hierin een rol te spelen? Zo ja, welke? REGULEREN STIMULEREN FACILITEREN Verplicht onderdeel bedrijfsvervoersplannen Koppeling met vergunningenbeleid of locatiebeleid Recht als werknemer op thuiswerk Fiscale aftrek beroepskosten beperken of afschaffen Invoering rekening rijden (plaats en tijd gedifferentieerde heffing) Invoering mobiliteitsbudget Flexplekken beschikbaar stellen (bv. in/nabij stations) of voorzien (via ruimtelijk beleid) Goede bereikbaarheid flexplekken met OV en fiets Flexibele abonnementen Verruimen OV aanbod buiten de spits Informeren en sensibiliseren Tools (draaiboeken, ) 68
Het Nieuwe Werken in Vlaanderen Rondetafel - Onderweg naar morgen Hilde Crevits, Vlaams minister van Mobiliteit en Openbare erken 69