Motiverende gespreksvoering Naam Saskia Glorie Student nr. 500643719 SLB-er Yvonne Wijdeven Stageplaats Brijder verslavingszorg Den Helder Stagebegeleider Karin Vos Periode 04 september 2013 01 februari 2014
Inhoudsopgave Inleiding Pagina 1 Over motiverende gespreksvoering Pagina 2 Strategieën van motiverende gespreksvoering Pagina 4 Technieken van motiverende gespreksvoering Pagina 5 Stappenplan Pagina 7 Inleiding Tijdens mijn 3 e jaars stage bij de Brijder verslavingszorg krijg ik veel te maken met motiverende gesprekstechnieken. Dit is een interventie die bij deze doelgroep veel toegepast wordt. Ik heb daarom voor deze stage ervoor gekozen om motiverende gesprekstechnieken tot een persoonlijk leerdoel te maken. Ik wil me tijdens deze stage meer verdiepen in deze gesprekstechniek en er zo achter komen hoe je dit het beste toe kunt passen. In dit verslag ga ik meer vertellen over motiverende gesprekstechnieken en zal ik aan het einde van het verslag een duidelijk stappenplan maken waarin staat hoe motiverende gespreksvoering het beste toegepast kan worden. In dit verslag wil ik motiverende gesprekstechnieken voornamelijk in zijn algemeenheid bespreken. Ik kies ervoor om de motiverende gespreksvoering zo algemeen mogelijk te bekijken en uit te diepen, omdat ik op die manier deze kennis bij verschillende doelgroepen toe kan passen en niet alleen in de verslavingszorg. 2
Over motiverende gespreksvoering Hulpverleners geven vaak adviezen mee om bepaald gedrag aan te passen, ongelukken te voorkomen of de gezondheid te verbeteren. Het lastige hiervan is vaak alleen dat deze adviezen niet opgevolgd/nageleefd worden. Zowel in de geestelijke als in de lichamelijke gezondheidszorg wordt deze manier van therapieontrouw gezien. Voor de cliënt is het vaak van belang dat dit echter wel gedaan wordt. Doordat soms niet goed overkomt hoe belangrijk het is dat het gedrag aangepast word, is het goed om te kijken hoe je iemand wel zo ver krijgt om het gedrag aan te passen. Bij motiverende gespreksvoering wordt er vooral gedacht dat gedrag het beste aangepast kan worden op het moment dat iemand zich bewust is van de motivatie tot verandering. Naast deze motivatie moet er door zowel hulpverlener als cliënt gekeken worden of hij/zij bereid is tot verandering, in staat is tot verandering en of dan het juiste moment voor de cliënt ook aangebroken is. Het lastige aan motiverende gespreksvoering vanuit dit opzicht is dat het niet een op- en aftreksom is van de positieve en negatieve gevolgen van de gedragsverandering. Het is namelijk zo dat het gezichtspunt van de cliënt en de hulpverlener totaal verschillend kan wezen. Zo moeten hulpverleners zich vaker indenken dat gezondheid niet voor iedereen het belangrijkste doel is. Te bedenken hierbij is dat ongezond gedrag soms prettiger of aantrekkelijker is voor de cliënt. Naast bovengenoemde punten is ook gewoontegedrag iets wat gedragsverandering in de weg kan staan. Als iemand al zijn hele leven gewent is om dat ongezonde gedrag uit te voeren of hier van jongs af aan mee opgegroeid is dan is het veranderen van dit gewoontegedrag erg moeilijk. Het draait hierbij dan niet om een tekort aan inzicht, wilskracht of motivatie, maar aan een gebrek aan controle over de keuze om bepaald gedrag te veranderen. Ondanks bovengenoemde punten is het veranderen van het gedrag niet onmogelijk. Zo heeft iedere mens door zijn hele leven heen te maken met nieuwe ervaringen, verwachtingen en gewoonten. Deze punten kunnen van invloed zijn om het gedrag wel te gaan veranderen. Op deze veranderingen in het leven van een persoon kan invloed uitgeoefend worden. Alleen vraagt dit wel om een speciale aanpak. Bij motiverende gespreksvoering wordt er dieper in gegaan op deze aanpak. Zoals hierboven al beschreven, wordt motiverende gespreksvoering voornamelijk gebruikt bij het veranderen van bijvoorbeeld: Alcoholgebruik minderen Stoppen met roken Op de voorgeschreven tijd medicatie nemen Gezonde voeding eten Beter luisteren naar gesprekspartner Persoonlijke hygiëne bevorderen Meer lichaamsbeweging 3
Motiverende gespreksvoering is in veel gevallen toepasbaar. Echter kan motiverende gespreksvoering niet op iedereen toegepast worden. Zo zijn sommige mensen niet gevoelig voor motiverende gesprekken, maar kun je bij deze mensen bijvoorbeeld beter een directieve manier gebruiken. Daarnaast zal een hulpverlener niks opschieten met motiverende gespreksvoering bij verwarde mensen, mensen die niet bij bewustzijn zijn of bij mensen die aan (ernstige) cognitieve problemen lijden. Tevens zal iemand die voor zichzelf beschermd moet worden niet de juiste resultaten halen uit motiverende gespreksvoering. Bij deze mensen geld ook dat een directieve aanpak betere resultaten zal geven. Motiverende gespreksvoering is een gesprekstijl die momenteel voornamelijk gebruikt wordt in de verslavingszorg. Echter begint deze gesprekstijl zich ook naar andere kanten van de gezondheidszorg te verplaatsen. 4
Strategieën van motiverende gespreksvoering Om motiverende gespreksvoering zo goed mogelijk toe te kunnen passen moet er bij de hulpverlener een onvoorwaardelijke acceptatie zijn. Deze onvoorwaardelijke acceptatie wordt gekenmerkt door de strategieën die erbij komen kijken. De volgende strategieën zijn te onderscheiden bij motiverende gespreksvoering: Empathie uitdrukken Empatisch uitdrukken wordt gedaan door medelevend te reageren. Dit is een basisstrategie bij motiverende gespreksvoering. Bij het empatisch uitdrukken wordt er veel reflectief geluisterd. Zo laat de hulpverlener blijken dat hij/zij de cliënt hoort en begrijpt wat de cliënt zegt, voelt en denkt. Tevens zorgt het reflectief luisteren ervoor dat uitspraken en gevoelens worden geordend. Dit zet al een kleine stap in de richting tot de mogelijkheid van verandering. Discussie vermijden Wanneer de hulpverlener een discussie begint met de cliënt laat de hulpverlener blijken dat er geen gehele acceptatie is. Bij motiverende gespreksvoering voer je het gesprek zo dat de cliënt zelf tot verandering gaat komen. Wanneer er een discussie komt probeert de hulpverlener zijn/haar standpunt te benadrukken en de cliënt hiervoor over te halen. De nadruk moet daarom ook liggen op de eigen verantwoordelijkheid en de keuzevrijheid van de cliënt. Versterken van zelf-effectiviteit Zelf-effectiviteit is het zelf in staat zijn om dat te ondernemen wat ervoor nodig is om te veranderen. Als hulpverlener is het daarom bij motiverende gespreksvoering belangrijk dat dit versterkt en ondersteunt wordt. Wanneer de cliënt een positieve verandering in het gedrag heeft is het belangrijk dat de hulpverlener dit benoemt en bevestigd. Gebruik maken van weerstand Het gebruik maken van weerstand kan positief uitpakken omdat weerstand vaak een teken is van kracht. Wanneer de hulpverlener zich op deze momenten in het standpunt van de cliënt verplaatst en de hierbij aanwezige argumenten herhaalt/versterkt kan het een positieve draai geven aan de weerstand. Cognitieve dissonantie oproepen Bij motiverende gespreksvoering wordt er geprobeerd om de balans tussen gewoonte continueren en overweging om te veranderen te verstoren. Dit wordt gedaan om te reflecteren op datgene dat op positieve verandering wijst. Hierbij kan gebruik gemaakt worden van het laten uitspreken van de lasten die de huidige leefstijl met zich mee brengt en hierop door te gaan door zelfmotiverende uitspraken uit te lokken en deze te benadrukken. Met dit samen wordt er cognitieve dissonantie opgeroepen, dit is een onprettig gevoel wat ontstaat door de tegenstrijdigheid van een eigen opvatting en het eigen gedrag. 5
Technieken bij motiverende gespreksvoering Naast strategieën worden er ook bepaalde technieken toegepast bij motiverende gespreksvoering. Deze technieken kunnen weer opgesplitst worden in non- directieve technieken en in directieve technieken. Hieronder staan de technieken vermeld: Non- directieve technieken Open vragen stellen Het is belangrijk om de cliënt aan het woord te laten, daarom is het stellen van open vragen in het begin erg belangrijk. Op deze manier blijft de cliënt informatie geven en vertellen over zijn/haar eigen gedrag. Uit de informatie die de cliënt op dat moment geeft kun je dan uiteindelijk toespitsen op het punt waarop het over het gedrag wat gewenst wordt te veranderen. Reflectief luisteren Dit is eerder ook terug gekomen bij de strategieën. Onder de techniek wordt verstaan het ingaan op wat de cliënt vertelt. Het herhalen of onder woorden brengen wat de hulpverlener denkt dat de cliënt bedoelt te zeggen of wat de cliënt non- verbaal uitdrukt. Ordenend samenvatten Samenvatten is erg belangrijk om de structuur van het gesprek te behouden en orde te brengen in het gesprek. Tevens kan het ook gebruikt worden op een soort reflectieve manier; het bevestigen van gegeven informatie door de cliënt. Directieve technieken Provocatie Zelf- motiverende uitspraken zijn uit te lokken door provocerende vragen. Provocerende vragen zijn vragen die uitdagend van aard zijn. Voorbeelden hiervan zijn: - Ik vraag me af of je geloofd dat je ect kunt veranderen - Geloof je niet dat dit wat te veel van jezelf gevraagd is? Wanneer iemand hierop weerstand gaat geven, gaat de cliënt vaak ook praten. Op het moment dat de cliënt een uitspraak heeft die de kant op gaat van het gewenste gedrag dan moet de hulpverlener wat gas terugnemen en vragen of de cliënt het zeker weet. Door bevestiging te vragen moet de cliënt zijn uitspraak bevestigen of herhalen. Dit zorgt weer voor extra motivatie. Bij motiverende gespreksvoering wordt geloofd dat iemand gedrag pas echt kan veranderen wanneer de cliënt deze kritische ondervraging aan kan. Het provoceren heeft met name effect bij het veranderen van het perspectief van de cliënt. Het is belangrijk dat de reactie van de cliënt goed in de gaten gehouden wordt. Wanneer een cliënt zich niet uit laat lokken dan zal provocatie niet effectief zijn. Selectieve bekrachtiging Selectieve bekrachtiging heeft wat weg van het versterken van zelf- effectiviteit. Echter bij selectieve bekrachtiging vraagt de hulpverlener heel direct aan de cliënt in hoeverre hij/zij het probleem ziet en ziet wat de aanpak hem/haar zal opleveren. In het antwoord van de cliënt bekrachtigt de hulpverlener met name de uitspraken die gericht zijn op de probleemherkenning, de bezorgdheid, de bereidheid tot verandering en het vertrouwen in eigen kunnen. Informatie en overtuiging Het geven van informatie is een belangrijk onderdeel van motiverende gespreksvoering. Hierbij moet vooral gedacht worden aan het geven van kennis over bepaalde onderwerpen of aspecten van het probleemgedrag. Naast achtergrondkennis kan er ook informatiegegeven worden over behandelingen of mogelijkheden binnen de huidige hulpverlening. 6
Het toepassen van motiverende gespreksvoering Motiverende gespreksvoering kun je toepassen aan de hand van bovenstaande strategieën en technieken. Om motiverende gespreksvoering stap voor stap goed toe te kunnen passen maak ik nu een stappenplan/protocol die ik en mijn collega s kunnen gebruiken als houvast. Stappenplan Stap 1 Stap 2 Stap 3 Stap 4 Stap 5 Stap 6 Stap 7 Stap 8 Bespreek met de cliënt welk probleemgedrag de cliënt op dit moment ervaart en welke hij/zij zou willen veranderen. Kijk hierbij goed naar de bereidheid van de cliënt. Wanneer je in zicht hebt welk probleem de cliënt en de hulpverlener willen veranderen, stel dan vast of de cliënt ziet wat voor invloeden het probleem of de gewoonte heeft. Laat de cliënt vertellen hoe belangrijk het voor hem/haar is dat dit probleem of deze gewoonte aangepast wordt. Stel als hulpverlener de bereidheid vast die de cliënt heeft om het gekozen punt aan te passen. Stimuleer de bereidheid van de cliënt door positieve uitspraken die gedragsverandering laten zien te versterken. Stel met de cliënt vast of hij/zij er op dit moment aan toe is om het gewenste gedrag te veranderen. Is het het juiste moment voor hem/haar, is hij/zij in staat om het gedrag nu te veranderen? Laat de cliënt de doelen die hij/zij wil bereiken precies omschrijven. Bespreek hierbij goed of de cliënt het gedrag geheel wil stoppen of wil terug dringen. Bespreek samen met de cliënt hoe het vastgestelde doel bereikt kan worden. Geef hierbij waar nodig achtergrondkennis over behandelingen of ondersteuning vanuit de huidige hulpverlening waar de cliënt gebruik van zou kunnen maken. Bespreek samen met de cliënt welke problemen hij/zij tijdens dit proces tegen zou kunnen komen en hoe kunnen deze problemen overwonnen worden. Zet alle bovengenoemde stappen in een soort behandelplan/stappenplan, zodat deze later tijdens de behandeling geraadpleegd kan worden. Tevens kan dit gebruikt worden om te reflecteren; te vergelijken waar de cliënt nu is en waar hij/zij begonnen is. 7