Rotterdam Grondstoffenhub 4 april 2011 Tammo Oegema RTG003 4 april 2011
DEZE PRESENTATIE Voorstellen Inleiding: grotere context Recente onderzoeken & initiatieven Rotterdam en langetermijnperspectief Grondstoffen Uitwerking Grondstoffenhub Len Munnik/IMSA A dam: Hoorn des Overvloeds? 2
EVEN VOORSTELLEN IMSA Amsterdam BV - 25 personen (+ associates) Denktank duurzame ontwikkeling 1. Strategische advisering en issuemanagement 2. Maatschappelijk conflictresolutie (wasmiddelen, Waddengas, mosselen, 2e Maasvlakte) 3. Duurzaamheidsinitiatieven (zoutwaterlandbouw) Directeur Wouter van Dieren Publicatie Grenzen aan de Groei, 1972 Lid Club van Rome Bijdrage aan Langetermijnvisie Havenbedrijf Rotterdam: Rotterdamse havenoverslag in verschillende Club van Rome-scenario s 2000-2100. Towards a long-term vision for the Port of Rotterdam: looking for sustainable business opportunities 3
INLEIDING: GRONDSTOFFEN IN GROTERE CONTEXT Belangrijkste globale risico s: - Klimaatverandering - Begrotingscrises - Economische ongelijkheid - Geopolitieke conflicten - Extreme bewegelijkheid energieprijs Ook hoog scoren: - Aanvoer (zoet) water - Voedselzekerheid - Extreme bewegelijkheid goederenprijzen World Economic Forum, 2011 4
BOODSCHAP VAN GRENZEN AAN DE GROEI Interconnectie van problemen en oplossingen voor: Landbouw en voeding Grondstoffen Bevolking Water Milieu-impact, w.o. klimaatverandering World Economic Forum, 2011 5
GRONDSTOFFENGEBRUIK World III-model: Sterke samenhang tussen wereld-bnp en grondstoffengebruik LT-onderzoek: Sterke samenhang tussen overslag in Rotterdam en wereld-bnp 6
RECENTE ONDERZOEKEN / CONFERENTIES /... Scientific America (2009): Phosphorus, A Looming Crisis VROM & BuZa: Schaarste en transitie: kennisvragen voor toekomstig beleid M2i: Material Scarcity Clingendael Instituut (2010): Enriching the Planet - Empowering Europe Europees Parlement: Recycling ten behoeven vraag naar zeldzame grondstoffen Club of Rome Climate Initiative/IMSA Amsterdam: Towards a long-term vision for the Port of Rotterdam 2010-2100: Resources Word Economic Forum (2011): Global Risks 2011 TNO: Tekort aan steeds meer CBS, TNO, CML: Critical materials in the Dutch economy TU Delft: Kennisnetwerk Grondstoffenhub i.o. NWP (Netherlands Water Partnership): Fosfaat Platform Landbouw, Innovatie en samenleving: Onvoldoende voedselvoorraden in EU XploreLab (HbR + Prov ZH + Westland): Van Mainport-Greenport naar Growport 7
TOEKOMSTSCENARIO S VOOR DE ZEER LANGE TERMIJN (TOT 2100) Business-as-usual scenario Stabilised world 1900 1920 1940 1960 1980 2000 2020 2040 2060 2080 2100 Source: Meadows, Limits to Growth - the 30-Year update, 2004 and PBL, 2009 Pollution Industrial output Food Population Resources Boodschap Grenzen aan de Groei vindt steeds meer erkenning Europa: bijna geen eigen grondstoffen No regret: grondstoffenrotonde Locatie: logistiek + vervoersstromen + inventiviteit + ondernemerschap + open economie Haven Rotterdam 8
RESERVES VAN NIET-HERNIEUWBARE MATERALEN BULK, EUROPA EN REST VAN DE WERELD Verdeling van bewezen reserves over de werelddelen anno 2006; bron: SERI, 2007 9
TYPES GRONDSTOFFEN MET SCHAARSTE-ASPECT IN EU-VERBAND Zeldzame metalen Doping Agents Bulk Au Gold Ag Silver Platinum Group: Pt Platinum Pd Palladium Rh Rhodium Ru Ruthenium Os Osmium Ir Iridium Ga Gallium Li Lithium Mo Molybdenum No Niobium Hf Hafnium Ta Tantalum W Tungsten Z Zirconium RE Rare Earths Metalen Cu Copper Mn Manganese Ni Nickel Sn Tin Zn Zinc Fe Iron (Steel) Al Aluminium Landbouw Brandstoffen Coal* Lignite Oil* Uranium Overig Sand Rock P Phosphate Salt Relatief kleine volumes Mogelijk kritisch op korte termijn Lokale milieu-effecten Grote volumina Mogelijk kritisch op lange termijn Grote milieu-effecten 10
DUURZAME TOEPASSINGEN EN MOGELIJKE KRITISCHE STOFFEN Brandstofcel Pt Pd Co RE Hybride auto s Ag PGM Sm Nd Zonnecellen (PV) Si Ag In Ga Geconcentreerde zonnekracht (spiegels) Ag Au Opslag electriciteit (batterijen) Zn Li Ta Co Efficiënte verlichting (LED) RE In Ga Emissiereductie (katalysatoren)) Ag PGM RE Mogelijk kritisch: < 5 jaar < 10 jaar 11
VOORBEELD: LITHIUM 2008 productie 2050 cumulatieve vraag Reserve Kleine batterijen, met recycling Grotere batterijen, zonder recycling Vermoedde reserves Geen echte limiet vanuit reserves, maar productie zal enorm toenemen Recycling vrijwel noodzakelijke optie Maar wel heel lastig! 12
MILIEU-IMPACT (METALEN): BROEIKASPOTENTIEEL & AFVAL Oppervlaktes zijn indicatie voor volumina Broeikaspotentieel 22 De getallen geven een indicatie van de impact in kilogrammen per kilo geproduceerd eindproduct Wereldproductie 3.3 4.6 36 2.1 11 Vast afval 4.5 Aluminum 64 29 Zink 17 15 65 Lood Titanium Nikkel 100.000 kton Koper 1.000.000 kton 2.000.000 kton IMSA, 2010, naar: USGS (2009) en Norgate (2007) 13
GRONDSTOFFENHUB: UITWERKING Uitwerking is nog niet uitgekristalliseerd Nodig zijn zeker: 1. Ondernemerschap en zakenmodellen 2. Opzetten / ontsluiten / ontwikkelen kennis grondstoffen 3. Draagvlak in Havenbedrijf / Rotterdam / verladers etc. 4. Beleid & politiek 5. Coalities 14
UITWERKING 1 - ONDERNEMERSCHAP + VOORBEELDEN Bestaande initiatieven Nieuwe initiatieven Materiaalrecycling: Schillen GFT Papier Schroot Glas Bierflesjes, frisdrankflesjes Materiaalrecycling: Verpakkingen: Nespresso-cups Van Gansewinkel: fosfaat Sita (R dam): kunststofverpakkingsafval... Productrecycling: Desso, InterfaceFLOR: tapijt (CtoC) Herman Miller, Steelcase: stoelen (CtoC) Containers CO 2 (kassen Westland) Productrecycling: Van Gansewinkel-papier (CtoC) EOR (CO 2 -injectie zeebodem)... 15
UITWERKING 1 - ZAKENMODELLEN Voorbeeld: Nespresso Consumentenzak v lege cups TNT-transport... Product Consumentenproduct Materiaal Aluminium (Internet) winkel AluCycle TM...naar Recycling Betrokken partijen Winkel Transporteur Recyclingindustrie Succesfactoren Exclusiviteit ICT www.ecolaboration.com 16
UITWERKING 1 - ZAKENMODELLEN Voorbeeld: Van Gansewinkel CtoC-papier Inzamelen Tissueproducten Destra Data Beveiligd transport Vernietiging Product Business-to-Business Materiaal Papier Betrokken partijen Van Gansewinkel Transporteur Papierverwerking Succesfactoren Beveiliging www.destradata.nl 17
UITWERKING 1 - ZAKENMODELLEN Voorbeeld: hergebruik container In gebruik Opslag Product Business-to-Business Materiaal Staal Betrokken partijen Containerterminals Havenbedrijven Alternatief gebruik (woning) Succesfactoren Standaardisering Lange levensduur (10-100 jaar) 18
UITWERKING 1 - ZAKENMODELLEN TECHNICAL CYCLE: MIRRA CHAIR - Herman Miller PRODUCTION PURCHASE AND USE TAKE-BACK REPOLYMERIZATION DISASSEMBLY De Mirra Chair is a Herman Miller product 19
UITWERKING 1 - ZAKENMODELLEN 20
UITWERKING 1 - ZAKENMODELLEN Technical cycle: Desso 21
UITWERKING 1 - ZAKENMODELLEN 22
UITWERKING 2 - KENNISONTWIKKELING Dimensies: Type tekort, groepen resources Fysiek Economisch Geo-politiek Energie Voorraden olie? Teerzand / schaliegas??? Spanningen te over Voedsel Landbouwgrond Productiviteit Ontwikkelingsvraagstukken Extreem weer Mineralen/ metalen Fysieke tekorten o.m. door high tech-vraag Grote prijsschokken, alternatieven? Spanningen China etc. Water Bevolkindsdruk Klimaatverandering Extreem weer Markten? Midden-Oosten Bron: PBL, 2011, Scarcity in a sea of plenty? 23
UITWERKING 2 - KENNISONTWIKKELING Beslisboom ontwikkelen Voor kritische materialen: Volumina, absolute / relatieve / geopolitieke schaarste Overige duurzaamheidsaspecten Systeemeffecten, terugkoppelingen Kringloop nu? Meest logische schaal voor kringloop Verwachte substitutiemogelijkheden Technologische schaalsprongen Wet- en regelgeving die recycling de facto blokkeren Hulp nodig bij introductie / overwinnen marktimperfecties etc.? Bruikbare cyclische zakenmodellen Faciliteiten nodig in Europa / Nederland / Rotterdam /... 24
UITWERKING 3 - DRAAGVLAK Welke faciliteiten zijn nodig in de haven? Welke organisatiemodellen horen daar bij? Moeten we NU wat, of kan dat later ook nog? Wat doet Havenbedrijf Rotterdam? Wat doen verladers? Implicaties voor vervoersstromen / modal split / milieu Herdefinitie duurzaamheidsbeleid HbR 25
UITWERKING 4 - BELEID & POLITIEK Nagaan welke wet- en regelgeving ontwikkeling grondstoffenhub in de weg staan Idem voor subsidieregelingen Generiek: optie voor exportverboden Wat te doen als niet iedereen zich aan spelregels vrije wereldhandel houdt? Strategische opslagmogelijkheden Wat te doen als voorraden die essentieel voor Nederland zijn te klein blijken? Nadenken over verhouding WTO - grondstoffenhub Duurzaam inkopen - stimulering secundair gebruik 26
UITWERKING 5 - COALITIES Grondstoffenhub is vrijwel van nature een samenwerkingskwestie Niet alleen vertrouwde volumestromen, ook: voeding, gassen, water Denk aan mogelijke coalities met NGO s: Rotterdam Climate Initiative / CATO Vereniging Afvalbedrijven Materials Pooling (Cradle to Cradle) Rotterdam - Westland (Growport)... 27
Initiatieven - Voorbeelden 28
Havenbedrijf Rotterdam: P. van Essen Dank voor uw aandacht J.J Feenstra H. Du Mez K. De Mooij tammo.oegema@imsa.nl www.imsa.nl