Geopolitiek rond grondstoffen voor de voedselproductie

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Geopolitiek rond grondstoffen voor de voedselproductie"

Transcriptie

1 Geopolitiek rond grondstoffen voor de voedselproductie Wouter van der Weijden Centrum voor Landbouw en Milieu (CLM) v.h. ook: Platform Landbouw, Innovatie en Samenleving VVM Café 15 juni 2016

2 Platform Landbouw, Innovatie en Samenleving (tot 1/4/14) Onafhankelijk gepositioneerd adviesorgaan van ministerie van EZ Missie: het signaleren van maatschappelijke vraagstukken op het terrein van landbouw, natuur en voedselkwaliteit en dit verbinden met wetenschap en technologie Stichting CLM zuster van CLM Onderzoek en Advies BV Doelen: duurzame landbouw met verbrede functie bruggen bouwen tussen landbouw en samenleving Middelen: onderzoek & innovatie opinievorming, debat bemiddeling

3 Verhaal Rudy Rabbinge Glashelder en visionair 80% eens Gemist: Duurzaam bodemgebruik organische stof bodemleven/biodiversiteit inzetten schimmels en bacteriën (Geo)politiek

4 The geopolitics of raw materials for agriculture and food production Part A: Advisory memorandum for the Minister for Agriculture of the Netherlands and the European Commission Part B: Analysis Platform Agriculture, Innovation & Society

5 EU zelfvoorzienend voedsel? Nee, want forse import soja en oliezaden Ja, want ook forse export graan, zuivel etc. Als soja wegvalt: minder graan exporteren zelf eiwitgewassen telen: wegvallen import is in ca. 11 jaar op te vangen dan ook graan blijven exporteren Per saldo: op korte/middellange termijn zelfvoorzienend Ook op lange termijn? Hoe zit het met grondstoffen voor landbouw?

6 Essentiële (minerale) nutriënten Macronutriënten Stikstof Kalium Calcium Zwavel Magnesium Fosfor etc. K en P vooral gebruikt in landbouw Alleen vervangbaar in industrie Weinig speelruimte Micronutriënten Mangaan IJzer Koper Zink Seleen (alleen dieren) Molybdeen Borium etc. Vooral gebruikt in industrie Alleen vervangbaar in industrie Meer speelruimte

7 Zijn grondstoffen eindig? Nee, want ze blijven per saldo in biosfeer Ja, want geconcentreerde voorraden raken ooit op Maat voor hoeveel jaar we nog hebben : R/P R = bekende reserves (nu rendabel winbaar) resources P = jaarlijkse productie R/P = aantal jaren dat voorraad strekt Bandbreedte vgs. U.S. Geological Survey (USGS): Zink: 19 jaar! alarmerend? Misschien niet. Fosfaat: 370 jaar geruststellend? Niet echt, want scherpe kritiek op cijfers USGS

8 Belangrijker: al lang vóór mondiale uitputting: - regionale uitputting, o.a. in EU - schaarste door marktmanipulaties Commerciële manipulatie, door kartels: transatlantische duopolies voor fosfaat en kalium private bedrijven + staatsbedrijven (Wit-Rusland, Rusland, Marokko)! ook speculanten (zodra prijzen bewegen) Geopolitieke manipulatie, door exporterende staten: defensief: protectionisme t.b.v. binnenlandse voedselproductie offensief: politiek drukmiddel via staatsbedrijven, douaneprocedures etc. aardgas: Rusland vs Oekraïne zeldzame aardmetalen China vs Japan zo nodig geweld om marktpositie op te bouwen: 19 e eeuw: P en N: guano- en salpeteroorlogen Zuid Amerika 1975: P: annexatie Westelijke Sahara door Marokko (en Mauretanië) Manipulaties alleen effectief bij concentratie in weinig landen en bij weinig bedrijven hoe per stof?

9 Zink

10 Seleen

11 Borium

12 Molybdeen

13 Kalium

14 Fosfaat

15 Welk aandeel heeft EU in mondiale reserves? Zink ca. 3% Kalium <2% Fosfaat <0,5% Selenium 0%? Molybdeen 0%? Borium 0%? Bron: USGS (2013)

16 Globaal beeld verdeling EU absoluut niet zelfvoorzienend EU zeer kwetsbaar: grondstoffen niet allemaal bij vrienden wel: Canada, Marokko niet: Rusland, China, Wit-Rusland, Midden Oosten vriendschappen zijn niet eeuwig Ook supermachten niet onkwetsbaar VS en Rusland: P China: K Marokko (P) stabiel? Westelijke Sahara omstreden > conflict? recent: conflict met Asscher fosfaatkalifaat? P begeerlijker dan olie

17 Beleid Nederland Aanzetten VROM > I&M: recycling P Buitenlandse Zaken: geopolitiek EZ: Agro wel, industrie ook? politbureau vrije markt? Samenwerking met Marokko en China Nog geen integraal & coherent beleid t.a.v. geopolitieke supply risk Wel recent nieuwe opdracht HCSS

18 Beleid EU GLB 2013 hervormd, maar: geen woord over potentieel schaarse minerale nutriënten (wel soja) kortzichtig, was al bij voorbaat verouderd Wel: sinds 2008 DG Industrie: grondstoffenbeleid Raw Material Initiative aanvankelijk alleen grondstoffen voor industrie sinds 2014 ook fosfaat niet kalium niet micronutriënten uit oogpunt landbouw tijdshorizon: 10 jaar eenzijdig en tamelijk kortzichtig Kortom: twee cruciale lacunes

19 Wat nodig? Platform LIS pakket adviezen voor: - NL overheid - bedrijfsleven - onderzoek & innovatie - EU Hier: hoofdlijnen

20 Strategie Primair Europese aanpak, want: Europees probleem samen sterkere positie naar grondstofexporterende landen samen meer mogelijkheden voor innovatie Tegengas nodig tegen: Euroscepsis in het algemeen grondstoffennationalisme lidstaten Duitsland/Kazakhstan vs Thermphos/recycling P

21 Prioriteit 1 Verminderen importafhankelijkheid resource efficiency substitutie (maar kan alleen in industrie!) sluiten kringlopen = circulaire economie ook van belang voor milieu, energie en exportkansen NL voorloper terugwinning fosfaat uit zuiveringsslib nu ook andere nutriënten vraag: ook mestoverschotten? +/- melkveehouderij grotendeels grondgebonden weinig mestoverschot is nog grotendeels circulair

22 2. Partnerships met lotgenoten: andere grondstof-importerende landen India, Brazilië, straks VS (!), ontwikkelingslanden MO en Afrika macronutriënten (N, P, K) micronutriënten (o.a. Zn, Se) onderzoek Voortman (VU) ook van belang voor verminderen emigratie met grondstof-exporterende landen Marokko, Canada, Rusland, China duurzame winning en productie lange termijn contracten

23 3. Hoge en stabiele prijzen grondstoffen EU scherp anti-dumping beleid dumping funest voor recycling heffingen op primaire grondstoffen zo nodig compenseren terugsluizen voor innovaties en stimulansen

24 Acknowledgements Thanks are due to mr Vladimir Putin for awakening NL (MEA) and the EU from their neoliberal dream

Geopolitiek rond grondstoffen voor landbouw en voedsel

Geopolitiek rond grondstoffen voor landbouw en voedsel Geopolitiek rond grondstoffen voor landbouw en voedsel Deel A Advies aan de staatssecretaris van Economische Zaken en aan de Europese Commissie Herziene versie Platform Landbouw, Innovatie en Samenleving

Nadere informatie

Wereldlezing Nutriëntneutraal als ideaal in de circulaire economie. Van dead end naar kringloop in de waterketen

Wereldlezing Nutriëntneutraal als ideaal in de circulaire economie. Van dead end naar kringloop in de waterketen Wereldlezing Nutriëntneutraal als ideaal in de circulaire economie Van dead end naar kringloop in de waterketen Jan Weijma Wageningen University & Research Sub-department of Environmental Technology 1

Nadere informatie

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG. Datum 2 juli 2015 Betreft Voortgang ketenakkoord fosfaatkringloop

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG. Datum 2 juli 2015 Betreft Voortgang ketenakkoord fosfaatkringloop > Retouradres Postbus 20901 2500 EX Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Plesmanweg 1-6 2597 JG Den Haag Postbus 20901 2500 EX Den Haag T 070-456

Nadere informatie

Grondstoffenschaarste in drie dimensies

Grondstoffenschaarste in drie dimensies Grondstoffenschaarste in drie dimensies Ton Manders Stephan Slingerland Kivi Niria jaarcongres, 23 november 2011 Programma van deze Early Bird Sessie Grondstoffenschaarste in drie dimensies Waar moeten

Nadere informatie

Economie en melkproductie

Economie en melkproductie Economie en melkproductie Productschap Zuivel onderwijsdag Pierre Berntsen Directeur Agrarische Bedrijven ABN AMRO 19 november 2013 Agenda Stand van de economie Beschikbaarheid van grondstoffen en zuivel

Nadere informatie

Grondstoffenschaarste in drie dimensies

Grondstoffenschaarste in drie dimensies Grondstoffenschaarste in drie dimensies Maarten Hajer Kenniskamer Schaarste 9 oktober 2012 Schaarste in vele vormen 2 Vraag stijgt, schaarste neemt toe; prijzen stijgen en schommelen 3 Geen uitputting

Nadere informatie

De fosfaatbalans Huidige ontwikkelingen en toekomstvisie Schuiling, R. e.a. InnovatieNetwerkrapport nr E, Utrecht, februari 2011.

De fosfaatbalans Huidige ontwikkelingen en toekomstvisie Schuiling, R. e.a. InnovatieNetwerkrapport nr E, Utrecht, februari 2011. Samenvatting 69 De fosfaatbalans Huidige ontwikkelingen en toekomstvisie Schuiling, R. e.a. InnovatieNetwerkrapport nr. 10.2.232E, Utrecht, februari 2011. Fosfaat is onmisbaar voor de landbouw en speelt

Nadere informatie

Cradle to Cradle minerale nutriënten - business cases uit de praktijk

Cradle to Cradle minerale nutriënten - business cases uit de praktijk Cradle to Cradle minerale nutriënten - business cases uit de praktijk A.C.C. Röell¹ en R.J.F. van Haren² stikstof fosfor kalium Rijksuniversiteit Groningen, Faculteit Economie & Bedrijfskunde Adres: Postbus

Nadere informatie

Nutriënten & de Circulaire Economie

Nutriënten & de Circulaire Economie Nutriënten & de Circulaire Economie Nutrient Platform, 19 april 2016 Wouter de Buck, Inge de Weerd, Ruud Schemen In gesprek over... 1. Nutriëntenrecycling in Nederland 2. Welke belemmeringen zijn er nog?

Nadere informatie

Klik Studiebijeenkomst. bewerken. Ontwikkelingen op de voermarkt. Klik om de ondertitelstijl van het. R. Tijssens

Klik Studiebijeenkomst. bewerken. Ontwikkelingen op de voermarkt. Klik om de ondertitelstijl van het. R. Tijssens Klik Studiebijeenkomst de stijl te bewerken Ontwikkelingen op de voermarkt Klik om de ondertitelstijl van het model 27 mei 2014 te bewerken R. Tijssens Klik om de stijl te bewerken Klik om de ondertitelstijl

Nadere informatie

Bemesting kool en relatie tot trips.

Bemesting kool en relatie tot trips. Bemesting kool en relatie tot trips. Programma Nutri Growing concept Trips tabaci Bemesting kool Beheersing van trips in de teelt van kool. Bodemvruchtbaarheid Het vermogen van een bodem een gewas van

Nadere informatie

Voeding in relatie tot ziekten en plagen Maikel van de Ven 17-02-2016 Even voorstellen Sinds 2003 bezig met plantsapmetingen in aardbei en vollegrondsgroente Brix, Ec, ph, Nitraat, Kalium Na 5 jaar ervaring:

Nadere informatie

Verduurzaming van de veehouderij: urgentie vanuit mondiaal perspectief

Verduurzaming van de veehouderij: urgentie vanuit mondiaal perspectief Verduurzaming van de veehouderij: urgentie vanuit mondiaal perspectief Conferentie Keuzes voor landbouw en veehouderij Huidige mondiale impact van veehouderij Biodiversiteit, aandeel 30% in mondiaal verlies

Nadere informatie

Voorsprong met mineralen

Voorsprong met mineralen Voorsprong met mineralen Samen staan de sectoren sterker Deze bijeenkomst werd mogelijk gemaakt door LTO Gelderland, Overijssel en de Rabobank. Circulaire Economie Nieuwe toverwoord of kansrijke uitdaging

Nadere informatie

Visie op bodemvruchtbaarheid vanuit de landbouwsector. Themadag Nederlandse Bodemkundige Vereniging Vrijdag 8 november 2013 Mark Heijmans

Visie op bodemvruchtbaarheid vanuit de landbouwsector. Themadag Nederlandse Bodemkundige Vereniging Vrijdag 8 november 2013 Mark Heijmans Visie op bodemvruchtbaarheid vanuit de landbouwsector Themadag Nederlandse Bodemkundige Vereniging Vrijdag 8 november 2013 Mark Heijmans Introductie Mark Heijmans LTO Nederland Vereniging met 60.000 agrarisch

Nadere informatie

Voedingsnormen voor vitamines en mineralen voor volwassenen. Nr. 2018/19. Samenvatting

Voedingsnormen voor vitamines en mineralen voor volwassenen. Nr. 2018/19. Samenvatting Voedingsnormen voor vitamines en mineralen voor volwassenen Nr. 2018/19 Samenvatting Voedingsnormen voor vitamines en mineralen voor volwassenen pagina 2 van 5 De Gezondheidsraad heeft voor 25 vitamines

Nadere informatie

Nederland importland. Landgebruik en emissies van grondstofstromen

Nederland importland. Landgebruik en emissies van grondstofstromen Nederland importland Landgebruik en emissies van grondstofstromen Vraagstelling en invulling Welke materiaalstromen naar en via Nederland veroorzaken wereldwijd de grootste milieudruk? Klimaat, toxische

Nadere informatie

Nutriënten en organische stof stromen en voorraden op wereld en Europese schaal. Jan Peter Lesschen. Kimo van Dijk en Oene Oenema

Nutriënten en organische stof stromen en voorraden op wereld en Europese schaal. Jan Peter Lesschen. Kimo van Dijk en Oene Oenema Nutriënten en organische stof stromen en voorraden op wereld en Europese schaal Jan Peter Lesschen Kimo van Dijk en Oene Oenema Introductie Bodemvruchtbaarheid ongelijk verdeeld in de wereld Natuurlijke

Nadere informatie

Bijeenkomst PN DA. Hans Smeets. Adviseur DLV plant BV

Bijeenkomst PN DA. Hans Smeets. Adviseur DLV plant BV Bijeenkomst PN DA Jongenelen oktober 2013 Hans Smeets. Adviseur DLV plant BV Waarom een grondanalyse? Inzicht krijgen in de beschikbare voeding voor de plant; Hoofdelementen; Sporenelementen; ph van de

Nadere informatie

Veranderingen op wettelijk gebied van voedingssupplementen

Veranderingen op wettelijk gebied van voedingssupplementen Veranderingen op wettelijk gebied van voedingssupplementen Ir. Theo van Rooij voedingskundige Rivendell Consultancy specialist marketing en wettelijke aspecten voedingssupplementen, voeding, kruidenpreparaten,

Nadere informatie

1 Voedingselementen Voedingselementen Zuurgraad Elektrische geleidbaarheid (EC) Afsluiting 14

1 Voedingselementen Voedingselementen Zuurgraad Elektrische geleidbaarheid (EC) Afsluiting 14 Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 Voedingselementen 9 1.1 Voedingselementen 9 1.2 Zuurgraad 12 1.3 Elektrische geleidbaarheid (EC) 13 1.4 Afsluiting 14 2 Kunstmeststoffen 15 2.1 Indeling kunstmeststoffen

Nadere informatie

SBIR Verduurzamen voedselproductie

SBIR Verduurzamen voedselproductie SBIR Verduurzamen voedselproductie Informatiebijeenkomst 16 juli 2014 Alexia Michel, Ministerie EZ Topsector Agri&Food en Tuinbouw&Uitgangmaterialen Achtergrond Initiatief: topsector Agri&Food en ministerie

Nadere informatie

Een zoektocht naar mogelijkheden

Een zoektocht naar mogelijkheden Inhoud presentatie Camiel Hoogland Introductie Hoogland B.V. Een zoektocht naar mogelijkheden (Regionale) Kansen Stellingen Hoogland BV Historie: Sinds 1880 Handelsonderneming Familiebedrijf >30 mill omzet

Nadere informatie

Goede bemesting geeft gezonde planten

Goede bemesting geeft gezonde planten Goede bemesting geeft gezonde planten Door: HortiNova Opbouw van presentatie: Doel van gezonde bodem & plant Hoe groeit een plant? Hoe kan een plant ziek worden? Waarom moeten we bladgroen en wortels promoten

Nadere informatie

Nut en noodzaak van schaliegas in Nederland

Nut en noodzaak van schaliegas in Nederland Nut en noodzaak van schaliegas in Nederland Paul van den Oosterkamp, Jeroen de Joode Schaliegas Congres - IIR Amersfoort, 30-31 Oktober 2013 www.ecn.nl Visie ECN Rol gas in NL energiesysteem nu en straks

Nadere informatie

De economie van milieubelastende materialen

De economie van milieubelastende materialen De economie van milieubelastende materialen Sander de Bruyn CE Delft Materialen en economie Materialen zijn producten die op markten worden verhandeld Overheidsingrijpen is gewenst als de markten niet

Nadere informatie

Landbouw richting 2020

Landbouw richting 2020 A Landbouw richting 2020 Bert-Jan Aling Rabobank Nederland Sectormanager Food & Agri Financieringsvolume 1996-2009 30,0 28,1 30,1 28,0 26,0 23,4 25,8 24,0 22 22,2 22,0 19,7 20,5 20,0 18,2 19 18,0 17,1

Nadere informatie

Grip op voeding Plantsapme*ngen vs wateranalyses

Grip op voeding Plantsapme*ngen vs wateranalyses Grip op voeding Plantsapme*ngen vs wateranalyses Landelijke Glasgroente dag De toekomst van de tuinbouw Sjoerd Smits, HortiNova Joan Timmermans NovaCropControl Even voorstellen Sinds 003 bezig met plantsapmengen

Nadere informatie

Melkproductie wereldwijd

Melkproductie wereldwijd Melkproductie wereldwijd En de invloed op de Nederlandse boer 21-11-2018, Michel de Haan Afghanistan Indonesia Our mission: Create a better understanding of milk production world-wide South Africa Jordan

Nadere informatie

Statistisch Magazine Internationale economische ontwikkelingen in de periode 2010 tot en met 2012

Statistisch Magazine Internationale economische ontwikkelingen in de periode 2010 tot en met 2012 Internationale economische ontwikkelingen in de periode 2010 tot en met 2012 Inleiding Lorette Ford De economische ontwikkeling van een land kan door middel van drie belangrijke economische indicatoren

Nadere informatie

Schaarste van micronutriënten in bodem, voedsel en minerale voorraden

Schaarste van micronutriënten in bodem, voedsel en minerale voorraden Schaarste van micronutriënten in bodem, voedsel en minerale voorraden Urgentie en opties voor beleid Platform Landbouw, Innovatie & Samenleving Toelichting bij de foto s op de omslag Op de voorkant van

Nadere informatie

een wereld apart Vanuit aardrijkskundige (= geografische) invalshoek

een wereld apart Vanuit aardrijkskundige (= geografische) invalshoek een wereld apart Vanuit aardrijkskundige (= geografische) invalshoek Wat is aardrijkskunde op zoek naar een verklaring voor de ruimtelijke verschijnselen aan het aardoppervlak. Beschrijvende vragen: bodem

Nadere informatie

Internationale Economie. Doorzettend, maar mager groeiherstel, veel neerwaartse risico s

Internationale Economie. Doorzettend, maar mager groeiherstel, veel neerwaartse risico s Internationale Economie Doorzettend, maar mager groeiherstel, veel neerwaartse risico s Wim Boonstra, 27 november 2014 Basisscenario: Magere groei wereldeconomie, neerwaartse risico s De wereldeconomie

Nadere informatie

Thema 4: Een gezonde bodem

Thema 4: Een gezonde bodem Thema 4: Een gezonde bodem Bodemanalyse en de gezonde plant Emile Bezemer Eurofins Agro Minder chemie met steenmeel Bert Carpay Carpay Advies 25 september 2018 ConGRAS 1 Bodemanalyse en gezonde grasplant!

Nadere informatie

Zwavel als oorzaak van problemen? dr. Guillaume Counotte

Zwavel als oorzaak van problemen? dr. Guillaume Counotte Zwavel als oorzaak van problemen? dr. Guillaume Counotte Verslag van onderzoek naar mogelijke relatie tussen het opbrengen van baggerslib op percelen, gehalten van elementen in gras dat groeit op die percelen

Nadere informatie

Ideale grond. Bodemleven. Bodemstructuur

Ideale grond. Bodemleven. Bodemstructuur Ideale grond Bodemleven Bodemstructuur Ideale grond Bodemleven Ideale grond Bodemleven KRINGLOOP Ideale grond Bodemleven Ideale grond Bodemleven Ideale grond Bodemleven Ideale grond Bodemleven Ideale grond

Nadere informatie

Voederwaarde-onderzoek Gras ingekuild Kuilkenner Excellent kuil 1

Voederwaarde-onderzoek Gras ingekuild Kuilkenner Excellent kuil 1 Onderzoek Onderzoek-/ordernummer: Datum verslag: 731267/002743994 22-07-2011 Oogstdatum: Datum monstername: Monster genomen door: Contactpersoon monstername: 16-05-2011 07-07-2011 Dick Huiberts: 0652002131

Nadere informatie

Water hergebruiken is nog maar het begin. Doctoraat van Anh Tran, 26 november 2014

Water hergebruiken is nog maar het begin. Doctoraat van Anh Tran, 26 november 2014 Water hergebruiken is nog maar het begin Doctoraat van Anh Tran, 26 november 2014 Waterschaarste en de uitputting van natuurlijke hulpbronnen zijn belangrijke uitdagingen voor duurzame ontwikkeling. Volgens

Nadere informatie

AMBITIE NUTRIËNTEN 2018

AMBITIE NUTRIËNTEN 2018 AMBITIE NUTRIËNTEN 2018 ACTIEPLAN Als uitwerking van de Ambitie Nutriënten 2018 zullen de leden van het Nutrient Platform, ondersteund door het secretariaat, de komende twee jaar de volgende activiteiten

Nadere informatie

Overleg Nutriënten & de Circulaire Economie 19 april 2016, NWP

Overleg Nutriënten & de Circulaire Economie 19 april 2016, NWP Datum: 19 april 2016 Onderwerp: Verslag overleg Nutriënten & de Circulaire Economie Overleg Nutriënten & de Circulaire Economie 19 april 2016, NWP Aanwezigen: Edith Engelen-Smeets Eli de Vries Herman Walthaus

Nadere informatie

Nut en noodzaak van schaliegas vanuit energieperspectief

Nut en noodzaak van schaliegas vanuit energieperspectief Nut en noodzaak van schaliegas vanuit energieperspectief Jeroen de Joode Schaliegasbijeenkomst provincie Noord-Brabant s-hertogenbosch, 27 september 2013 www.ecn.nl Hoofdboodschap Rol gas in NL energiesysteem

Nadere informatie

2018D19763 LIJST VAN VRAGEN

2018D19763 LIJST VAN VRAGEN 2018D19763 LIJST VAN VRAGEN De vaste commissie voor Financiën, heeft over de brief van de Minister van Financiën van 16 februari 2018 met zijn toelichting op de opbouw van het Nederlandse handelsoverschot

Nadere informatie

Plantsapmeting ter bevordering van vitaliteit van de planten

Plantsapmeting ter bevordering van vitaliteit van de planten Plantsapmeting ter bevordering van vitaliteit van de planten Grip op voeding Plantsapmetingen vs wateranalyses Sjoerd Smits, HortiNova Joan Timmermans NovaCropControl HortiNova, NovaCropControl Stephan

Nadere informatie

Rabobank Food & Agri. Leidt de verwachte importgroei uit China tot herstel? Kwartaalbericht Varkens Q3 2015

Rabobank Food & Agri. Leidt de verwachte importgroei uit China tot herstel? Kwartaalbericht Varkens Q3 2015 Rabobank Food & Agri Kwartaalbericht Varkens Q3 2015 Leidt de verwachte importgroei uit China tot herstel? De Rabobank verwacht een moeizaam derde kwartaal voor de Nederlandse varkenssector. Aan het einde

Nadere informatie

FOSFAAT NATUURLIJK FOSFAAT NATUURLIJKE MAÏSMESTSTOF NATUURLIJK FOSFAAT. verrijkt met borium organische meststof toepasbaar in derogatiebedrijf

FOSFAAT NATUURLIJK FOSFAAT NATUURLIJKE MAÏSMESTSTOF NATUURLIJK FOSFAAT. verrijkt met borium organische meststof toepasbaar in derogatiebedrijf GROEN FOSFAAT NATUURLIJKE MAÏSMESTSTOF NATUURLIJK FOSFAAT NATUURLIJK FOSFAAT verrijkt met borium organische meststof toepasbaar in derogatiebedrijf FOSFAATMESTSTOF VOOR MAÏS Maïs telen zonder fosfaatkunstmest

Nadere informatie

BESTAANDE INDICATOREN VOOR EEN CIRCULAIRE ECONOMIE

BESTAANDE INDICATOREN VOOR EEN CIRCULAIRE ECONOMIE BESTAANDE INDICATOREN VOOR EEN CIRCULAIRE ECONOMIE An Vercalsteren An.vercalsteren@vito.be VITO Unit Duurzaam Materialenbeheer Minaraad hoorzitting: Indicatoren voor een circulaire economie 18/5/2017 OUTLINE

Nadere informatie

Marktbeeld appels en peren

Marktbeeld appels en peren Afzet appels en peren door Russische boycot in de verdrukking Productie De appelproductie in de EU bedroeg in 215 ruim 12 miljard kilo. Dit was de op één na grootste EUoogst ooit. Bijna een derde van de

Nadere informatie

Module Plantenvoeding

Module Plantenvoeding Module Plantenvoeding Colofon Auteur Jan van den Langenberg, Helicon, Boxtel Redactie Marga Winnubst, Kristal Tekst- en communicatiebureau Beeld ARKA media BV, Beeldverwerving en beeldcreatie Resonans

Nadere informatie

Grenzen aan intensivering van de Nederlandse veehouderij

Grenzen aan intensivering van de Nederlandse veehouderij Grenzen aan intensivering van de Nederlandse veehouderij Wageningen, 7 februari 2013 Wouter van der Weijden Stichting Centrum voor Landbouw en Milieu www.clm.nl Dijkhuizen-these 1. Hoge productie per ha

Nadere informatie

België: een belangrijke speler in minerale meststoffen. Belfertil

België: een belangrijke speler in minerale meststoffen. Belfertil België: een belangrijke speler in minerale meststoffen Belfertil Belfertil Belgian Luxemburg Mineral Fertilizer Association Belfertil vertegenwoordigt de minerale meststoffensector. N, P, K Basis minerale

Nadere informatie

Grip op voeding. Plantsapmetingen, NovaCropControl. Plantsapmetingen vs wateranalyses. 3 oktober 2012. 1

Grip op voeding. Plantsapmetingen, NovaCropControl. Plantsapmetingen vs wateranalyses. 3 oktober 2012. 1 Even voorstellen Grip op voeding Plantsapmetingen vs wateranalyses 3 oktober 2012 Joan Timmermans NovaCropControl Sinds 2003 bezig met plantsapmetingen in aardbei en vollegrondsgroente Brix, Ec, ph, Nitraat,

Nadere informatie

Vlaams afval- en materialencongres 6 april

Vlaams afval- en materialencongres 6 april Vlaams afval- en materialencongres 6 april Erik de Baedts Directeur NVRD President MWE Board member ISWA Strategisch omgaan met grondstoffen Nederlandse vereniging van gemeenten ogv afvalbeheer & reiniging

Nadere informatie

CIRCULAIRE POLITIEK ERIC SMALING SP TWEEDE KAMER

CIRCULAIRE POLITIEK ERIC SMALING SP TWEEDE KAMER CIRCULAIRE POLITIEK ERIC SMALING SP TWEEDE KAMER MINERALENOVERSCHOT - Mineralen (stikstof en fosfaat) kg / ha www.mlvc.nl 12 juni 2012 13 DEPOSITIE Stikstof depositie van ca 3000 mol/ha/jr Gewenst ca

Nadere informatie

Windenergie op zee in Albert van der Hem Secretaris Taskforce Windenergie op Zee

Windenergie op zee in Albert van der Hem Secretaris Taskforce Windenergie op Zee Windenergie op zee in 2020 Albert van der Hem Secretaris Taskforce Windenergie op Zee Taskforce Windenergie op Zee Ingesteld door de minister van EZ Rapporteert eind maart 2010 aan de minister van EZ,

Nadere informatie

Banking for Food. Nederland aan kop! Jeen Nijboer Projectmanager Food & Agri

Banking for Food. Nederland aan kop! Jeen Nijboer Projectmanager Food & Agri Banking for Food Nederland aan kop! Jeen Nijboer Projectmanager Food & Agri Nederland aan kop Historisch Waar komen we vandaan? Waar staan we nu? Rol Rabobank Spilfunctie 3x access Belangrijk voor Nederland

Nadere informatie

Toekomstperspectief voor de jonge agrarisch ondernemer Themadag Granen Wageningen Joris Baecke

Toekomstperspectief voor de jonge agrarisch ondernemer Themadag Granen Wageningen Joris Baecke Toekomstperspectief voor de jonge agrarisch ondernemer Themadag Granen Wageningen Joris Baecke 1 INHOUD CEJA Agrarisch ondernemerschap onder invloed van: Wereldmarkt lokale markt Structuur landbouw en

Nadere informatie

FOSFAAT NATUURLIJK FOSFAAT NATUURLIJKE MAÏSMESTSTOF NATUURLIJK FOSFAAT

FOSFAAT NATUURLIJK FOSFAAT NATUURLIJKE MAÏSMESTSTOF NATUURLIJK FOSFAAT GROEN FOSFAAT NATUURLIJKE MAÏSMESTSTOF NATUURLIJK FOSFAAT NATUURLIJK FOSFAAT FOSFAATMESTSTOF VOOR MAIS Maïs telen zonder fosfaatkunstmest zorgt bij een laag fosfaatgehalte voor een lagere opbrengst en

Nadere informatie

1 Vul de gegevens van de aanvrager, leverancier, producent en importeur van de te toetsen stof in. Vul de gegevens van de aanvrager in.

1 Vul de gegevens van de aanvrager, leverancier, producent en importeur van de te toetsen stof in. Vul de gegevens van de aanvrager in. Voorblad Voorstel afval- of reststof bestemd voor toepassing als meststof of grondstof voor meststofproductie opnemen in Bijlage Aa Vul de vragen in. Gebruik hierbij het Protocol Beoordeling Stoffen Meststoffenwet

Nadere informatie

DWSI Trendalert S E P T E D

DWSI Trendalert S E P T E D Dutch Water Sector Intelligence Vier Scenario's voor de Circulaire Economie DWSI Trendalert Vier Scenario's voor de Circulaire Economie Inleiding Het KIDV is op 1 januari 2013 opgericht naar aanleiding

Nadere informatie

Plantenvoeding Waarom is dat nodig? En waar dienen de elementen voor?

Plantenvoeding Waarom is dat nodig? En waar dienen de elementen voor? Plantenvoeding Waarom is dat nodig? En waar dienen de elementen voor? uinbouwkundig Ingenieur Hans van der Staak Bronnen: VG Weser Ems, Bad Zwischenahn (D) PPO Boskoop (NL) Scotts International (NL) Basis

Nadere informatie

Cleantech Markt Nederland 2008

Cleantech Markt Nederland 2008 Cleantech Markt Nederland 2008 Baken Adviesgroep November 2008 Laurens van Graafeiland 06 285 65 175 1 Definitie en drivers van cleantech 1.1. Inleiding Cleantech is een nieuwe markt. Sinds 2000 heeft

Nadere informatie

Bio-economie en circulaire economie

Bio-economie en circulaire economie Bio-economie en circulaire economie Dirk Van Gijseghem, Departement LV Dimitri Strijbos, Vlaanderen Circulair EWI-focus 24 22 maart 2017 1. Bio-economie en Circulaire economie 2. Europees beleid 3. Vlaams

Nadere informatie

Speciale oplossingen in wateroplosbare meststoffen. Nieuw

Speciale oplossingen in wateroplosbare meststoffen. Nieuw Speciale oplossingen in wateroplosbare meststoffen Nieuw Wat kunt u van Osmosol verwachten? Speciale oplossingen. En dat letterlijk en figuurlijk! Meststoffen die bijdragen aan een probleemloze teelt van

Nadere informatie

Duurzame mestverwerking voor productie van schone energie en groene mineralen

Duurzame mestverwerking voor productie van schone energie en groene mineralen Duurzame mestverwerking voor productie van schone energie en groene mineralen MTS vd Lageweg Hendrikus van de Lageweg 1 Inhoud MTS vd Lageweg Mestplaatsing veehouderij sectoren / sector belang Doelen Wat

Nadere informatie

FODI Federatie van Oppervlakte Delfstoffenwinnende Industrieën

FODI Federatie van Oppervlakte Delfstoffenwinnende Industrieën FODI Federatie van Oppervlakte Delfstoffenwinnende Industrieën Koepel van het Nederlandse grondstofwinnende bedrijfsleven De leden van FODI zijn in principe brancheorganisaties. Zand (beton, wegfundering)

Nadere informatie

Aan de Voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 22 Den Haag

Aan de Voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 22 Den Haag Aan de Voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 22 Den Haag Bezuidenhoutseweg 67 2594 AC Den Haag Postbus 20061 Nederland www.rijksoverheid.nl Onze Referentie Minbuza 2016.141697 Uw

Nadere informatie

The answer is in the soil Christine Jones

The answer is in the soil Christine Jones Klimaatreddende bodems bouwen waarop we vitaal en gezondheidsbevorderend voedsel gaan telen. The answer is in the soil Christine Jones Theo Mulder Klimaattop Noord NL 2017 Neem uw meest favoriete plant

Nadere informatie

AMvB Grondgebonden groei melkveehouderij. 21 April 2015 Harry Kager LTO Nederland

AMvB Grondgebonden groei melkveehouderij. 21 April 2015 Harry Kager LTO Nederland AMvB Grondgebonden groei melkveehouderij 21 April 2015 Harry Kager LTO Nederland Terminologie Onderwerpen Achtergronden mestverwerkingsplicht Achtergronden Melkveewet AMvB Grondgebonden groei melkveehouderij

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2011 2012 32 708 Parlementair onderzoek Economische dimensie verduurzaming voedselproductie Nr. 21 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN ECONOMISCHE ZAKEN, LANDBOUW

Nadere informatie

Fosfaat en bio energie. Anton Haverkort

Fosfaat en bio energie. Anton Haverkort Fosfaat en bioenergie Anton Haverkort? BbE grondstoffen, visie RvB Randvoorwaarden Organisatie / integrale goederenstroom (value chain) Drivers: Olie schaarser/ duurder Mitigatie agenda Agrarische afvalstromen

Nadere informatie

THE DEVELOPMENT OF PLANT PROTEINS IN THE EUROPEAN UNION

THE DEVELOPMENT OF PLANT PROTEINS IN THE EUROPEAN UNION THE DEVELOPMENT OF PLANT PROTEINS IN THE EUROPEAN UNION 22 Mei 2019 Karel van Bommel DG Agriculture and Rural Development Politieke context Meerdere verzoeken van stakeholders (o.a. FEFAC conferentie,

Nadere informatie

CHINA NU Tekst: Maaike Okano-Heijmans en Frans-Paul van der Putten. Economie

CHINA NU Tekst: Maaike Okano-Heijmans en Frans-Paul van der Putten. Economie Economie CHINA NU Tekst: Maaike Okano-Heijmans en Frans-Paul van der Putten China als investeerder in Europa Chinese investeringen in Europa nemen snel in omvang toe. Volvo Cars is tegenwoordig eigendom

Nadere informatie

TB141-E Introductie in Energie & Industriesystemen

TB141-E Introductie in Energie & Industriesystemen TB141-E Introductie in Energie & Industriesystemen Oefententamen 1 Aanwijzingen: Lees de vragen vooraf door en deel de beschikbare tijd in voor beantwoording van de vragen. Dit tentamen beslaat 20 meerkeuzevragen

Nadere informatie

Wat is vandaag de dag nog duurzaam?

Wat is vandaag de dag nog duurzaam? Wat is vandaag de dag nog duurzaam? Duurzame voeding Schaal als spanningsveld VU Amsterdam 3 oktober 04 Inderdaad... Bron: NRC 7/0/04 Harry Aiking Overzicht Duurzaamheid is dynamisch Duurzaamheid en voedselzekerheid

Nadere informatie

Jan Luijendijk & Guy Alaerts IHE Delft Institute for Water Education

Jan Luijendijk & Guy Alaerts IHE Delft Institute for Water Education Netherlands Rotary Foundation 20 april 2017 UNESCO-IHE Jan Luijendijk & Guy Alaerts IHE Delft Institute for Water Education j.luijendijk@unesco-ihe.org INHOUD PRESENTATIE Uw kennis over Water: Gebruik

Nadere informatie

Kanzi&appels& Gelderland,&2013& Resultaten)

Kanzi&appels& Gelderland,&2013& Resultaten) Kanzi&appels& Gelderland,&2013& Deondernemerheefteengangbareteelt.Zijnfocusbijdedemowastekijkenof hijdegewassengezonderenweerbaarderkankrijgen. Vanwegeintensiefspuitenmetgewasbeschermingsmiddeleniservoorgekozen

Nadere informatie

Sector Score Ontwikkeling Score Ontwikkeling Ontwikkeling inkomen a) inkomen b) marktpositie marktpositie maatschappelijk d)

Sector Score Ontwikkeling Score Ontwikkeling Ontwikkeling inkomen a) inkomen b) marktpositie marktpositie maatschappelijk d) Tabel 1.1 Economische betekenis van het Nederlandse agrocluster Toegevoegde waarde (mrd. Euro) Werkgelegenheid (1. arbeidsjaren) 1995 2 23 1995 2 23 Agrocomplex totaal 32,3 37,7 41,6 659 675 65 Aandeel

Nadere informatie

Bemesting Blauwe Bessen. Bemesting Blauwe Bessen. Bemesting Blauwe Bessen. Bemesting Blauwe Bessen. Bemesting Blauwe Bessen

Bemesting Blauwe Bessen. Bemesting Blauwe Bessen. Bemesting Blauwe Bessen. Bemesting Blauwe Bessen. Bemesting Blauwe Bessen Behoefte gewas Verloop in seizoen Sporenelementen Invloed van ph Breedwerpig, fertigatie of controlled release meststoffen? Problemen in de praktijk Nieuw perceel: Grondanalyse voor bepaling P, K, Mg,

Nadere informatie

Schuivende panelen. Petra Berkhout

Schuivende panelen. Petra Berkhout Schuivende panelen Petra Berkhout Kerncijfers agrocomplex Nederland, 2012 2 Aandeel (%) van deelcomplexen in TW en werkgelegenheid, 2012 Deelcomplex Toegevoegde waarde Werkgelegenh eid 2012 2012 Akkerbouw

Nadere informatie

Internationale varkensvleesmarkt 2012-2013

Internationale varkensvleesmarkt 2012-2013 Internationale varkensvleesmarkt 212-213 In december 212 vond de jaarlijkse conferentie van de GIRA Meat Club plaats. GIRA is een marktonderzoeksbureau, dat aan het einde van elk jaar een inschatting maakt

Nadere informatie

Alternatieve energiebronnen en gevolgen voor de haven Havendebat, 2 november 2017, Coby van der Linde

Alternatieve energiebronnen en gevolgen voor de haven Havendebat, 2 november 2017, Coby van der Linde Alternatieve energiebronnen en gevolgen voor de haven Havendebat, 2 november 2017, Coby van der Linde Plan De veranderingen in de internationale oliemarkten Gevolgen voor ARA, rol van energiehub Energietransitie,

Nadere informatie

Technologie ontwikkeling als aandrijver van de circulaire economie Biobased economy met MEST & MINERALEN

Technologie ontwikkeling als aandrijver van de circulaire economie Biobased economy met MEST & MINERALEN Technologie ontwikkeling als aandrijver van de circulaire economie Biobased economy met MEST & MINERALEN Jeroen Sluijsmans mob. 06 53544671 / sluijsmans@kiemt.nl Symposium Circulaire technologie Saxion

Nadere informatie

Regionale. bijdrage aan. een stapsgewijze oplossing van een. wereldprobleem

Regionale. bijdrage aan. een stapsgewijze oplossing van een. wereldprobleem Regionale bijdrage aan een stapsgewijze oplossing van een wereldprobleem De vraag naar opbrengst van land (voedsel, hout, biobrandstof en katoen) zal in 2050 met 30 tot 80% verder toenemen. Planbureau

Nadere informatie

Betreft Onderzoek Materialen in de Nederlandse economie en reactie op de motie Circulaire Economie Versneller

Betreft Onderzoek Materialen in de Nederlandse economie en reactie op de motie Circulaire Economie Versneller > Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA s-gravenhage Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Datum 16 juni 2014

Nadere informatie

China, globalisering en milieuproblematiek. Lessen 21ste eeuw 23 maart, 2009

China, globalisering en milieuproblematiek. Lessen 21ste eeuw 23 maart, 2009 China, globalisering en milieuproblematiek Lessen 21ste eeuw 23 maart, 2009 Economisch Socio-cultureel Politiek Milieu Globalisering Globaal milieubeleid in een notendop Sinds 1972 op internationale agenda

Nadere informatie

van wedloop naar kringloop

van wedloop naar kringloop Trajecten Mineralen: van wedloop naar kringloop Uitwerking stelsel verantwoorde mestafzet en verplichte mestverwerking & Invulling 5 e AP Nitraatrichtlijn LTO April 2012 Mark Heijmans Concept Opzet Aftrap

Nadere informatie

Winnaars en verliezers

Winnaars en verliezers Winnaars en verliezers Regionaal economische concurrentie in Nederland en Vlaanderen Mark Thissen & Frank van Oort Project: Napoleon, platform 31 & PBL RSA Nederland Voorjaarsdag 2014: Mobiliteit en Infrastructuur

Nadere informatie

2.2 Grasland met klaver

2.2 Grasland met klaver 2.2 Grasland met klaver Tot grasland met klaver wordt gerekend grasland met gemiddeld op jaarbasis meer dan 10 15 procent klaver. 2.2-1 2.2.1 Grasland met klaver: Kalk In deze paragraaf wordt alleen de

Nadere informatie

Over het mestprobleem en mogelijke oplossingen. Oene Oenema Wageningen University, Alterra

Over het mestprobleem en mogelijke oplossingen. Oene Oenema Wageningen University, Alterra Over het mestprobleem en mogelijke oplossingen Oene Oenema Wageningen University, Alterra Over het mestprobleem en mogelijke oplossingen Oene Oenema Wageningen University Alterra Nationaal Mestcongres

Nadere informatie

Economisch optimisme

Economisch optimisme Mindmap scenario A Economische groei belangrijker dan belangen van toekomstige generaties Weinig overheidsregulering, kans op monopolies Bedrijven aan de macht m.n. multinationals Weersbeïnvloeding in

Nadere informatie

Plantaardig eiwit van Europese akkers

Plantaardig eiwit van Europese akkers Een EU-beleid dat Plantaardig eiwit van Europese akkers bevordert Hans van Kessel Dagelijks Bestuur NAV EU-beleid dat plantaardig eiwit vooruit helpt Eiwitgeschiedenis De huidige eiwitsituatie in EU Waarom

Nadere informatie

Verkenning mogelijke schaarste aan micronutriënten in het voedselsysteem. Alterra-rapport 2413 ISSN 1566-7197. W.J. Chardon en O.

Verkenning mogelijke schaarste aan micronutriënten in het voedselsysteem. Alterra-rapport 2413 ISSN 1566-7197. W.J. Chardon en O. Verkenning mogelijke schaarste aan micronutriënten in het voedselsysteem Alterra-rapport 2413 ISSN 1566-7197 W.J. Chardon en O. Oenema Verkenning mogelijke schaarste aan micronutriënten in het voedselsysteem

Nadere informatie

Regionalisering als alternatief voor neoliberale globalisering Zaterdag 12 april Utrecht

Regionalisering als alternatief voor neoliberale globalisering Zaterdag 12 april Utrecht 4e Dag van Alternatieven Regionalisering als alternatief voor neoliberale globalisering Zaterdag 12 april 2008 - Utrecht Workshop 15 Wetenschappelijk onderzoek en onderwijs over regionalisering Inleiding:

Nadere informatie

Casus 3.5 Zeldzame aardmetalen

Casus 3.5 Zeldzame aardmetalen Casus 3.5 Zeldzame aardmetalen In hoofdstuk 3 van het boek wordt in het onderdeel Beschikbaarheid van grondstoffen aardolie als voorbeeld genomen. Onderzoekers hebben vastgesteld dat de nu bekende oliereserves

Nadere informatie

SNB berichten. #60 april 2014 BOUWWERKZAAMHEDEN PROJECT HOGEDRUKSTOOMKETELS VAN START

SNB berichten. #60 april 2014 BOUWWERKZAAMHEDEN PROJECT HOGEDRUKSTOOMKETELS VAN START SNB berichten #60 april 2014 IN DEZE UITGAVE: OUDE HULPSTOOMKETEL UIT INSTALLATIE GEHAALD WAT KWAM ER IN 2013 IN EN UIT BIJ SNB? FOSFAATRECYCLING IS AFHANKELIJK VAN GEOPOLITIEK SNB ONDERZOEKT ALTERNATIEVE

Nadere informatie

Nitraatrichtlijn. op weg naar het laatste. 28 November 2012 Mark Heijmans

Nitraatrichtlijn. op weg naar het laatste. 28 November 2012 Mark Heijmans Nitraatrichtlijn op weg naar het laatste actieprogramma? 28 November 2012 Mark Heijmans 1 Opzet Van mondiaal naar mineraal en van mineraal naar lokaal Beleid: ruimte en kaders Uitvoering: instrumenten,

Nadere informatie

Genetisch gemodificeerde (GG) gewassen: maatschappelijke betekenis en regelgeving

Genetisch gemodificeerde (GG) gewassen: maatschappelijke betekenis en regelgeving Genetisch gemodificeerde (GG) gewassen: maatschappelijke betekenis en regelgeving Presentatie voor Commissie Fysiek Domein gemeente Stichtse Vecht Dirk Stemerding 16 juni 2015 www.rathenau.nl info@rathenau.nl

Nadere informatie

Biodiversiteit: kansen voor het Nederlandse bedrijfsleven. Seminar 5 september 2012

Biodiversiteit: kansen voor het Nederlandse bedrijfsleven. Seminar 5 september 2012 Biodiversiteit: kansen voor het Nederlandse bedrijfsleven Seminar 5 september 2012 Introductie Doel Inzichtelijk maken (financieel) economische waarde van ecosysteemdiensten en biodiversiteit voor individuele

Nadere informatie

Bijlage VMBO-GL en TL

Bijlage VMBO-GL en TL Bijlage VMBO-GL en TL 2018 tijdvak 1 economie CSE GL en TL GT-0233-a-18-1-b Handelsakkoord informatiebron 1 wisselkoers 1 US dollar ($) in euro ( ) 0,780 wisselkoers 0,770 0,760 0,750 0,740 0,730 0,720

Nadere informatie

LTO- minimelkmarktbericht 21 maart 2013, Klaas Johan Osinga

LTO- minimelkmarktbericht 21 maart 2013, Klaas Johan Osinga LTO- minimelkmarktbericht 21 maart 2013, Klaas Johan Osinga Vraag In de laatste zes maanden was er steeds zoveel slecht nieuws over de economische groei, dat dit de consumptiegroei deed stagneren. In de

Nadere informatie